ΑΣΚΗΣΗ Επαναστάσεις από το 1789 1848 Συγκρίνετε τις επαναστάσεις και τις µεταρρυθµίσεις από το 1789 1848. Ποιες ιδεολογικές, πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές παράµετροι καθόρισαν το χαρακτήρα των επαναστάσεων αυτών και επέδρασαν στην επιτυχηµένη ή αποτυχηµένη έκβασή τους; ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΛΥΣΗ Η περίοδος που εκτείνεται από το 1789 ως το 1848 χαρακτηρίζεται ως εποχή των επαναστάσεων. Οι δύο σηµαντικότερες επαναστάσεις που πυροδότησαν και τις επόµενες είναι η Γαλλική που ξεκίνησε το 1789 και η Βιοµηχανική που εκδηλώθηκε στην Αγγλία. Και οι δύο επηρέασαν όλες τις χώρες της Ευρώπης καθώς µε την επίδραση της βιοµηχανικής επανάστασης τέθηκε η οικονοµία του κόσµου ενώ µε τη Γαλλική Επανάσταση τέθηκε η πολιτική και η ιδεολογία της Ευρώπης. Ο επαναστατικός αναβρασµός χαρακτήρισε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι παράγοντες που καθόρισαν το χαρακτήρα των επαναστατικών κινήσεων 1. της Γαλλικής Επανάστασης 1789 Οικονοµικοί παράµετροι α) η υστέρηση της Γαλλίας έναντι της Αγγλίας στον τοµέα της εκβιοµηχάνισης που οδήγησε στην κρίση της γαλλικής βιοµηχανίας και στην αύξηση της ανεργίας. β) η χρεοκοπία του γαλλικού κράτους εξ αιτίας του υπέρογκου δανεισµού για τη διατήρηση στρατού και στόλου στις αποικίες. γ) η δυσαρέσκεια των αγροτών και των αστών λόγω της αύξησης των τιµών των τροφίµων και της επιβάρυνσης της φορολογίας. Οι αγρότες πλήρωναν υπέρογκα ποσά σε φεουδαλικές εισφορές και αγγαρείες προς όφελος των ευγενών και του κράτους. Οι αστοί, φορείς των απόψεων του ιαφωτισµού, αποτέλεσαν την ψυχή και το νου της επανάστασης καθώς κυριαρχούσαν στην οικονοµική και πολιτιστική ζωή του τόπου χωρίς όµως να έχουν πρόσβαση σε πολιτικά αξιώµατα. Πολιτικοί α) Ο µικρός αριθµός εκπροσώπησης των αντιπροσώπων της Τρίτης Τάξης και η απόρριψη του αιτήµατος για διεύρυνση του αριθµού των εκπροσώπων στη βουλή οδήγησε τους εκπροσώπους της Τρίτης Τάξης στην εγκατάλειψη της Συνέλευσης και στην ανακήρυξη εθνοσυνέλευσης. β) τα συνεχιζόµενα επισιτιστικά προβλήµατα του παρισινού λαού χωρίς πολιτική συµµετοχή συνέβαλαν στις απαιτήσεις του κόσµου για ισότητα µε αποτέλεσµα συγκρότηση νέας Εθνοσυνέλευσης, κατάργηση της µοναρχίας και παραχώρηση µεταρρυθµίσεων (κατάργηση προνοµίων των ευγενών, επιβολή ανώτατων στα αγαθά, επιβολή υποχρεωτικής στράτευσης σ όλους τους άνδρες) προς όφελος των κατώτερων τάξεων. γ) οι αυξηµένες φορολογικές και στρατολογικές απαιτήσεις λόγω των πολέµων της Γαλλίας µε την Αυστρία. Η κατάργηση των φεουδαλικών δασµών, η διάλυση των επαγγελµατικών συντεχνιών, η εισαγωγή νέου διοικητικού και εκλογικού συστήµατος, η κατάσχεση των ιδιοκτησιών της εκκλησίας και των ξένων ευγενών, η διάλυση των µοναστικών ταγµάτων, η υποταγή των κληρικών στο κράτος, η υπέρµετρη αύξηση του αριθµού των επιστρατευµένων οδήγησαν στην αντίδραση από τους ανθρώπους που θίγονταν τα συµφέροντά τους. 1
Κοινωνικοί α) Η επιδείνωση οικονοµικής και κοινωνικής κρίσης λόγω έλλειψης σταριού και ανόδου των τιµών συνέβαλαν στην εξαθλίωση των ανθρώπων, στην κατάργηση προνοµίων των ευγενών και του κλήρου, στη ιακήρυξη των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη και στην κατάργηση της απολυταρχίας, την κυριαρχία του έθνους και στην ψήφιση συντάγµατος και την εγκαθίδρυση Συνταγµατικής Μοναρχίας. Αποτέλεσµα Επιβολή της τροµοκρατίας από τους Ριζοσπάστες. Η αύξηση της φορολογίας λόγω της στρατολόγησης του πολέµου µε την Ισπανία προκάλεσε την αντίδραση των κατοίκων. Η νίκη την υποστηρικτών της συνταγµατικής µοναρχίας. Επικράτηση ακυβερνησίας και εµφάνιση του Ναπολέοντα που οδήγησε στην επιβολή δικτατορίας συνέβαλαν στην αποτυχία της Γαλλικής Επανάστασης. Η Γαλλική Επανάσταση σήµανε την απελευθέρωση από τα φεουδαλικά δεσµά, την κατάκτηση δικαιωµάτων της Τρίτης τάξης και τη διακήρυξη των δικαιωµάτων). Αποτέλεσε την πηγή έµπνευσης για τους ριζοσπάστες των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Έτσι δηµιουργήθηκαν πρότυπα πολιτικών ρήξεων και ανατροπών. ηµιουργήθηκαν τρεις αντιπολιτευτικές τάσεις: η φιλελεύθερη, η ριζοσπαστική δηµοκρατική, η σοσιαλιστική. Οργανωτές των επαναστατικών κινηµάτων στην Ευρώπη µετά τη Γαλλική Επανάσταση ήταν σχετικά ολιγάριθµες οµάδες χειραφετηµένων και καλλιεργηµένων ανθρώπων, οι οποίοι υιοθέτησαν αδελφότητες µέσα από τις οποίες δρούσαν, όπως οι καρµπονάροι, οι Ιακωβίνοι κ.ά. 2. Βιοµηχανική Επανάσταση εν είναι ακριβής η έναρξή της. Σίγουρα ξεκίνησε από την Αγγλία και επεκτάθηκε σ όλη της υπόλοιπη Ευρώπη. Είχε χαρακτήρα οικονοµικό και οι λόγοι που οδήγησαν σ αυτήν είναι: Πολιτικοί Η επικράτηση του κοινοβουλευτισµού και του φιλελευθερισµού. Η οικονοµική πολιτική της κυβέρνησης που ήταν το οικονοµικό κέρδος και η οικονοµική ανάπτυξη των πολιτών. Οικονοµικοί Η ανάπτυξη τεχνολογικών εφευρέσεων Το άνοιγµα νέων αγορών και οι ανάγκες κάλυψής τους Κοινωνικοί Η ανάπτυξη της αστικής τάξης και ο πλουτισµός που προερχόταν από το εµπόριο. Οι προσωπικές αποφάσεις για επενδυτικές και επιχειρηµατικές δραστηριότητες. ιάδοση και επικράτησή της και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Παράµετροι: Συγκέντρωση κεφαλαίων ηµογραφική αύξηση Βελτίωση του αγροτικού τοµέα: κατάργηση της αγρανάπαυσης, εκσυγχρονισµών µεθόδων καλλιέργειας, υποχώρηση κοινοτικών πρακτικών.) Αύξηση του αριθµού των καταναλωτών και των οικονοµικών τους πόρων. Γενικότερο εξοπλισµό που έκαναν οι επιχειρηµατίες. Κατά το πρώτο µισό του 19 ου αι. νέα επαναστατικά κινήµατα ξεσπούν. Κινήµατα που σχετίζονται εθνικο-απελευθερωτικούς αγώνες. 2
3. Επαναστάσεις του 1820 Μετά την ήττα του Ναπολέοντα, οι ευρωπαϊκές δυνάµεις επανέφεραν το Παλαιό Καθεστώς και επέβαλαν την αρχή της νοµιµότητας, µε τη βοήθεια της Ιερής Συµµαχίας. Παρά τις προσπάθειες των συντηρητικών κυβερνήσεων να διατηρήσουν την πολιτική σταθερότητα και ν αποτρέψουν την εκδήλωση επαναστατικών κινηµάτων στο διάστηµα 1815-1848 νέα επαναστατικά κινήµατα επηρεάζουν την Ευρώπη. Ο χαρακτήρας των κινηµάτων αυτών ήταν εθνικός µέσα στα πλαίσια του εθνικισµού. Το πρώτο επαναστατικό κίνηµα εκδηλώθηκε στην Μεσόγειο µε επίκεντρο την Ισπανία, την Νάπολη και την Ελλάδα. Η Ελληνική Επανάσταση έθεσε σε σοβαρή δοκιµασία το σύνολο της Ιερής Συµµαχίας έτσι το τέλος των Ναπολεόντιων πολέµων σηµατοδότησαν τα επαναστατικά κινήµατα στη Βαλκανική. Η επέκταση των τσιφλικιών και η ανάπτυξη του εµπορίου συνέβαλαν στην εµφάνιση νέων αστικών στρωµάτων µε αποτέλεσµα την ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης, την εκδήλωση εθνικών εξεγέρσεων και εθνικισµών. 4. Επαναστάσεις του 1830 Το 1830 δηµιουργήθηκε έντονος εθνικισµός, ο οποίος εκφράστηκε µε την ίδρυση των εθνικών εταιρειών και την ίδρυση των νέων εθνικών κρατών, όπως της Ελλάδας και του Βελγίου. Το δεύτερο επαναστατικό κίνηµα εκδηλώθηκε το 1830 ως αποτέλεσµα του εκθρονισµού των Βουρβόνων στη Γαλλία, το οποίο πυροδότησε και τα άλλα επαναστατικά κινήµατα στην Ευρώπη. Παράµετροι α) Πολιτικοί: Τα επαναστατικά κινήµατα του 1830 είχαν τις βάσεις τους στην παλινόρθωση των Βουρβόνων οι οποίοι επέβαλαν τη Λευκή Τροµοκρατία ενώ φρόντιζε µόνο για το συµφέρον των ευγενών και του κλήρου. Η δυσαρέσκεια ήταν έντονη, οργανώθηκαν πολλές συνωµοσίες οι οποίες όµως απέτυχαν. Το αποτέλεσµα ήταν η διάλυση της Βουλής και η διεξαγωγή εκλογών που οδήγησε στην ενίσχυση της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης, η οποία προκάλεσε την αντίδραση του βασιλιά, ο οποίος τάχθηκε υπέρ των γαιοκτηµόνων σε βάρος των βιοµηχάνων και των ελεύθερων επαγγελµατιών προκαλώντας τις αντιδράσεις των αστών. Οι αναταραχές του Παρισιού προκάλεσαν επαναστατικό κίνηµα µε εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα στο Βέλγιο για απόκτηση της ανεξαρτησίας του από την Πολωνία. Παράγοντες Πολιτικοί: Γίνονταν πολλές διαµαρτυρίες για την πολιτική των διακρίσεων σε βάρος τους. Οικονοµικοί: ιαµαρτυρίες για τους εξοντωτικούς φόρους. Οι Βέλγοι διεκδίκησαν την αυτονοµία τους που τελικά οδήγησε στην ανεξαρτησία τους και στη θέσπιση φιλελεύθερων θεσµών. Αποτέλεσµα: Οι διαφωνίες µεταξύ των αρχηγών των αστών οδήγησαν στην επικράτηση της συνταγµατικής µοναρχίας. Εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα είχε και η επανάσταση στην Πολωνία. Οι Πολωνοί µένουν αβοήθητοι ενώ εσωτερική διχόνοια χαρακτηρίζει τους δηµοκράτες, οι οποίοι ζητούσαν αγροτική µεταρρύθµιση προς όφελος των άκληρων χωρικών κι έτσι η κατάληξη της πολωνικής εξέγερσης ήταν αρνητική. Τέλη του 1830 ξέσπασαν επαναστατικά κινήµατα στην Ιταλία και στη Γερµανία. Τα οποία οδηγήθηκαν σε αποτυχία Αντίστοιχα κινήµατα έγιναν στην Ισπανία και την Πορτογαλία. 3
Στη Βρετανία η ύφεση της βιοµηχανικής παραγωγής, τα χαµηλά ηµεροµίσθια, η ανεργία, οι κακές σοδειές και οι υψηλές τιµές των τροφίµων προκάλεσαν κοινωνική δυσαρέσκεια προκαλώντας αγώνα των αστών για κοινοβουλευτική µεταρρύθµιση µε αναδιοργάνωση των εκλογικών περιφερειών που εκπροσωπούνταν από νέα βιοµηχανικά κέντρα. 5. Επαναστάσεις του 1848 Tο τρίτο επαναστατικό κύµα ήταν αυτό του 1848, αποτέλεσµα χρόνιας οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης στην Ευρώπη. Το επαναστατικό κίνηµα ξέσπασε αρχικά στη Γαλλία και επεκτάθηκε στην Ιταλία, στα γερµανικά κράτη, και αλλού. Τα επαναστατικά κινήµατα είχαν το χαρακτήρα παγκόσµιας επανάστασης γι αυτό και ονοµάστηκαν κατά τον Hobsbawn «η άνοιξη των λαών» Κοινό χαρακτηριστικό όλων των επαναστατικών κινηµάτων ήταν η αµφισβήτηση του συντηρητισµού και του διπλωµατικού συστήµατος. Έντονος είναι ο εθνικισµός και ο φιλελευθερισµός. Βασικοί παράµετροι που οδήγησαν στα επαναστατικά κινήµατα του 1848 ήταν α) σε οικονοµικό επίπεδο - η βαθµιαία πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών τάξεων, - η παρακµή της αγροτοβιοµηχανικής οικονοµίας και η αντικατάστασή από µια νέα οικονοµία µε εκσυγχρονισµένο αγροτικό τοµέα, - το ανεπτυγµένο δίκτυο αγορών που δεν µπορούσε να παρακολουθήσει η παραγωγή, - οι κακές σοδειές που οδήγησαν στην ανεπάρκεια των προϊόντων και στην άνοδο των τιµών, στις οποίες δεν µπορούσαν να αντεπεξέλθουν οι κατώτερες τάξεις σε συνδυασµό µε τη µείωση των εισοδηµάτων των φτωχών και µικροµεσαίων στρωµάτων που προκάλεσαν τη µείωση της κατανάλωσης, - η ανεργία, τα χαµηλά ηµεροµίσθια και η µείωση των τιµών των τροφίµων εξ αιτίας καλών σοδειών δυσκόλευαν την εξόφληση των χρεών και η αύξηση των ειδών. Όλα αυτά δηµιούργησαν µια χρόνια κατάσταση δυσφορίας που πυροδότησε εξεγέρσεις. β) σε πολιτικό επίπεδο - Χρήση πόρων του κράτους για εκσυγχρονισµό του κράτους - Ικανοποίηση των συµφερόντων της ιθύνουσας τάξης, - η αύξηση της φορολογίας - η στράτευση - οι ρυθµίσεις για τη χρήση των δασών - η αυξανόµενη ισχύς της αντιπολίτευσης - γ) Σε κοινωνικό επίπεδο - Κυριαρχεί η αστική τάξη και µονοπωλεί το δικαίωµα ψήφου. - Αναγνωρίζει ως δικαίωµα µόνο ό,τι την ικανοποιεί. - Υποστηρίζει τον φιλελεύθερο κοινοβουλευτισµό. Το έναυσµα δόθηκε από τη Γαλλία όπου επαναστάτησαν οι αστοί, οι οποίοι διεκδικούσαν καθολικό δικαίωµα ψήφου, δικαίωµα στην εργασία, άνοιγµα των εθνικών εργαστηρίων, λύση στην ανεργία συµβάλλοντας στην παραίτηση του βασιλιά. ηµιουργείται σύγκρουση ανάµεσα στους µετριοπαθείς φιλελεύθερους και ριζοσπάστες όπου επικράτησαν οι δεύτεροι µε σύλληψη των αρχηγών των ριζοσπαστών. Η στροφή ενάντια στα εθνικά εργαστήρια εξέγειρε το εξαθλιωµένο πλήθος των εργατών ενάντια στους αστούς οπότε ο πόλεµος ήταν ταξικός. Έληξε µε την εκλογή του Λουδοβίκου Ναπολέοντα και την επιβολή µοναρχίας. Το παράδειγµα της Γαλλίας ακολούθησαν κι άλλα κράτη. Στην Αυστρία γίνεται λαϊκή εξέγερση µε συνεργασία των στρατιωτών, η οποία ανάγκασε σε εξορία τον Μέτερνιχ 4
και την παραχώρηση Συντάγµατος αλλά η διαµάχη ανάµεσα στους µετριοπαθείς φιλελεύθερους οδήγησε στην καταστολή της επανάστασης. Παρόλα αυτά όµως έδωσε το έναυσµα για εθνικιστικές εξεγέρσεις στην αψβουργική Μοναρχία. Ανάλογα κινήµατα έγιναν στη Γερµανία όπου οι φιλελεύθερες και εθνικές βλέψεις διαµόρφωσαν ένα ισχυρό ενωτικό κλίµα. Υπό των αντιπροσώπων όλων των γερµανικών κρατιδίων αποφασίστηκε εκλογή συντακτικής συνέλευσης που όµως σύντοµα διασπάστηκε ανάµεσα στους υποστηρικτές µιας Μεγάλης Γερµανίας ή µιας Μικρής Γερµανίας. Η κατάληξη ήταν αρνητική για τους Γερµανούς. Η προσπάθεια των γερµανικών κρατών για ενοποίηση τελικά έπεσε στο κενό. Αντίστοιχα στην Ιταλία οι ελπίδες για ενοποίηση προκάλεσαν εξεγέρσεις αλλά επικράτησαν οι Αυστριακοί. Όλα τα επαναστατικά κινήµατα του1848 απέτυχαν. Οι λόγοι ήταν: - η έλλειψη συνοχής και ενιαίων στόχων των επαναστατικών δυνάµεων. - Οι διαφωνίες µεταξύ των συντηρητικών φιλελεύθερων και των ριζοσπαστών. - Ο φόβος της έκτασης των λαϊκών εξεγέρσεων - Η επιθυµία για συµβιβασµό µε το καθεστώς που ίσχυε πριν το 1848 εξασφαλίζοντας έτσι τα αστικά δικαιώµατα και τις ελευθερίες. - Αποτέλεσµα ήταν η κρίση του συνδικαλισµού. Σ όλα τα επαναστατικά κινήµατα κυριαρχούν οι αστοί και αγωνίζονται κατά των προνοµίων της αριστοκρατίας, της απόλυτης µοναρχίας, της καταπάτησης των θεµελιωδών δικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη που είχαν κατοχυρωθεί µε τη Γαλλική Επανάσταση χωρίς να το αναγνωρίζουν ως δικαίωµα των κοινωνικών τάξεων. Προτείνουν τον κοινοβουλευτισµό ως πολιτικό σύστηµα, την καθολική ψηφοφορία και διεκδικούν τον φιλελευθερισµό. ΑΣΚΗΣΗ ΑΠΟ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ Θ.Ε ΕΠΟ 10 ΤΟΥ ΕΑΠ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2004-05 Λύτης: ΕΥΗ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ 5