Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Νομικής

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Νομικής Τα δικαιώματα του αγοραστή λόγω έλλειψης ανταπόκρισης στους όρους της σύμβασης Διδακτορική διατριβή, που εκπονήθηκε υπό την εποπτεία του Καθηγητή κ.παναγιώτη Κορνηλάκη Ελευθερία Χριστιανοπούλου Φεβρουάριος 2009 Περιεχόμενα σελ. Ι. Εισαγωγικά: Το δίκαιο της πώλησης μετά την Οδηγία 1999/44/ΕΚ και το ν. 3043/2002 11 1. Η Οδηγία 1999/44/ΕΚ. Γενική Θεώρηση 13

1.1. Εισαγωγικά 13 1.2. Πεδίο εφαρμογής 13 1.2.1. Προσωπικό πεδίο εφαρμογής 13 1.2.2. Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής 15 1.3. Η αρχή της συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης 19 1.4. Η ευθύνη του πωλητή 22 1.5. Κρίσιμος χρόνος 26 1.6. Αποκλεισμός της ευθύνης του πωλητή 27 1.7. Αναγωγή 29 1.8. Προθεσμίες 32 1.9. Εγγυήσεις 35 1.10. Αναγκαστικός χαρακτήρας 35 1.11. Αγωγές του εσωτερικού δικαίου των κρατών μελών 37 1.12. Η Οδηγία 1999/44/ΕΚ υπό αναθεώρηση 38 2. Ο ν. 3043/2002. Γενική Θεώρηση 39 2.1. Η μεταφορά της Οδηγίας 1999/44/ΕΚ στο εσωτερικό δίκαιο 39 2.2. Πρώτη προσέγγιση του ν. 3043/2002 41 2.3. Οι τροποποιήσεις συνοπτικά 43 3. Η ερμηνεία των διατάξεων του ν. 3043/2002 υπό το φως της Οδηγίας 1999/44/ΕΚ 45 3.1. Ερμηνεία της Οδηγίας 45 3.2. Ο σκοπός της Οδηγίας 48 3.3. Η Οδηγία 1999/44/ΕΚ και η Σύμβαση της Βιέννης 50 ΙΙ. Η νομική φύση και οι προϋποθέσεις γένεσης της ευθύνης του πωλητή 53 1. Νομική φύση 53 2. Οι προϋποθέσεις γένεσης της ευθύνης 57 2.1. Σύμβαση πώλησης έγκυρη και ενεργός 57 2.2. Έλλειψη ανταπόκρισης του πράγματος στους όρους της σύμβασης 59 2.2.1. Η έννοια της έλλειψης ανταπόκρισης του πράγματος στους όρους της σύμβασης 59 2.2.2. Έλλειψη ανταπόκρισης του πράγματος στην περιγραφή, στο δείγμα ή στο υπόδειγμα 64 1

2.2.3. Ακαταλληλότητα του πράγματος για το σκοπό της συγκεκριμένης σύμβασης 68 2.2.4. Ακαταλληλότητα του πράγματος για τη συνήθη χρήση 73 2.2.5. Έλλειψη ανταπόκρισης του πράγματος στις εύλογες προσδοκίες του αγοραστή 77 2.2.6. Πλημμελής εγκατάσταση 81 2.2.7. Σύγκρουση των τεκμηρίων 85 2.2.8. Η έλλειψη ανταπόκρισης στους όρους της σύμβασης, σε σχέση με την έλλειψη συνομολογημένων ιδιοτήτων και την ύπαρξη πραγματικών ελαττωμάτων 86 2.2.8.1. Η έννοια της συνομολογημένης ιδιότητας 88 2.2.8.2. Η έννοια του πραγματικού ελαττώματος 90 2.2.8.3. Ειδικό ζήτημα: aliud pro alio 94 2.2.8.4. Ελάττωμα ποσότητας 99 2.3. Ο κρίσιμος χρόνος 101 3. Θέματα απόδειξης 106 3.1. Γενικά 106 3.2. Τεκμήριο έλλειψης ανταπόκρισης 107 4. Απαλλαγή του πωλητή από την ευθύνη 109 4.1. Γνώση του αγοραστή 109 4.2. Υλικά που χορηγήθηκαν από τον αγοραστή 111 4.3. Ανεπιφύλακτη παραλαβή 111 4.4. Απαλλακτικές ρήτρες 113 4.5. Υπαιτιότητα του αγοραστή 116 4.6. Πώληση με αναγκαστικό πλειστηριασμό 116 ΙΙΙ. Τα δικαιώματα του αγοραστή γενική παρουσίαση 117 1. Γενικά 117 2. Η αξίωση εκπλήρωσης του αγοραστή (534 Α.Κ.) και τα δικαιώματά του από τα άρθρα 540 και 543 Α.Κ. 118 2.1. Αξίωση εκπλήρωσης 118 2.2. Συμπληρωματική εφαρμογή των γενικών διατάξεων 119 2.3. Δικαιώματα του αγοραστή (534 επ. Α.Κ.) και δικαιώματά του ως δανειστή (335 επ., 374 επ. Α.Κ.) 122 2.4. Ένσταση μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος 125 2

2.5. Παραγραφή 126 3. Το δικαίωμα επιλογής του αγοραστή 126 IV. Δικαιώματα διόρθωσης και αντικατάστασης 133 1. Γενικά 133 1.1. Προϊσχύσαν δίκαιο 133 1.2. Ισχύον δίκαιο γενικές παρατηρήσεις 134 1.3. Νομική φύση 135 1.4. Σύγκριση με τις ρυθμίσεις της Σύμβασης της Βιέννης 136 2. Το δικαίωμα διόρθωσης 137 2.1. Περιεχόμενο 137 2.2. Δικαίωμα διόρθωσης του πωλητή 138 2.3. Άσκηση 140 2.4. Παράβαση της υποχρέωσης του πωλητή να διορθώσει το πράγμα 140 2.4.1. Αποτυχημένη προσπάθεια διόρθωσης 141 2.4.2. Αδικαιολόγητη άρνηση του πωλητή 142 3. Το δικαίωμα αντικατάστασης 143 3.1. Περιεχόμενο 143 3.2. Άσκηση 143 3.3. Αποτελέσματα 144 3.3.1. Υποχρεώσεις του αγοραστή 145 3.3.2. Υποχρεώσεις του πωλητή 146 3.3.3. Σχέση αλληλεξάρτησης 146 3.4. Μη εκπλήρωση της υποχρέωσης του πωλητή να αντικαταστήσει το πράγμα 147 3.4.1. Άρνηση ή υπαίτια αποτυχημένη προσπάθεια του πωλητή 147 3.4.2. Ανυπαίτια αποτυχημένη προσπάθεια του πωλητή 148 3.5. Δικαίωμα αντικατάστασης του πωλητή 148 4. Μη προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων του πωλητή για διόρθωση ή αντικατάσταση 151 4.1. Διόρθωση ή αντικατάσταση καθυστερημένη ή με σημαντική ενόχληση του αγοραστή 151 4.2. Διόρθωση ή αντικατάσταση με επιβάρυνση του αγοραστή 152 5. Αποκλεισμός του δικαιώματος διόρθωσης ή αντικατάστασης 155 3

5.1. Στις πωλήσεις είδους 155 5.2. Ενέργεια αδύνατη ή απαιτούσα δυσανάλογες δαπάνες 161 5.3. Άσκηση δικαιώματος από το άρθρο 546 2 Α.Κ. 162 V. Δικαίωμα υπαναχώρησης 163 1. Γενικά 163 2. Νομική φύση 166 3. Προϋποθέσεις άσκησης 168 4. Άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης 171 4.1. Δήλωση του αγοραστή 171 4.2. Βάρος απόδειξης 172 4.3. Δήλωση ανεπίδεκτη αίρεσης ή προθεσμίας 173 4.4. Άσκηση με αγωγή ή ένσταση 174 4.5. Συμφωνία των μερών 179 4.6. Περισσότεροι πωλητές ή αγοραστές 180 4.7. Σύγκριση με τη ρύθμιση της Σύμβασης της Βιέννης 180 5. Συνέπειες από την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης 181 5.1. Ενοχική ενέργεια 181 5.2. Οι υποχρεώσεις των μερών, στο πλαίσιο της σχέσης εκκαθάρισης 185 5.2.1. Οι υποχρεώσεις του αγοραστή 186 5.2.1.1. Παράδοση του πράγματος 186 5.2.1.2. Απόδοση ωφελημάτων 189 5.2.2. Οι υποχρεώσεις του πωλητή 191 5.2.2.1. Επιστροφή του τιμήματος που καταβλήθηκε 191 5.2.2.2. Επιστροφή των εξόδων της πώλησης 192 5.2.2.3. Πώληση ακινήτου με εικονικό τίμημα 194 5.3. Σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των εκατέρωθεν αξιώσεων 197 5.4. Αναδρομικότητα των αποτελεσμάτων ή ισχύς για το μέλλον 198 6. Αποκλεισμός του δικαιώματος υπαναχώρησης 204 6.1. Επουσιώδες πραγματικό ελάττωμα 204 6.2. Πάροδος της προθεσμίας που έταξε ο πωλητής (546 2 Α.Κ.) 208 6.3. Καταστροφή ή χειροτέρευση του πράγματος 209 7. Ειδικά ζητήματα 215 7.1. Μείωση του τιμήματος ή αντικατάσταση αντί της 4

υπαναχώρησης (542 Α.Κ.) 215 7.2. Πώληση ακινήτου ορισμένης έκτασης 221 7.3. Πώληση περισσότερων πραγμάτων 222 7.4. Πώληση και παρεπόμενο πράγμα 226 VΙ. Δικαίωμα μείωσης του τιμήματος 229 1. Νομική φύση 229 2. Άσκηση 230 3. Περιεχόμενο 231 3.1. Μέθοδος του σχετικού υπολογισμού 231 3.2. Χρόνος υπολογισμού 233 4. Αποτελέσματα 234 5. Ειδικά ζητήματα 235 5.1. Πώληση με περισσότερους πωλητές ή αγοραστές 235 5.2. Πώληση περισσότερων πραγμάτων 236 5.3. Μετέπειτα διαπίστωση και άλλου ελαττώματος 236 5.4. Καταστροφή ή χειροτέρευση του πράγματος 236 VII. Αξίωση αποζημίωσης 239 1. Γενικά 239 2. Προϋποθέσεις γένεσης της αξίωσης 242 2.1. Γενικά 242 2.2. Αποζημίωση λόγω έλλειψης συνομολογημένης ιδιότητας 243 2.3. Αποζημίωση λόγω πραγματικού ελαττώματος 248 2.4. Αποκλεισμός της αξίωσης, λόγω έλλειψης υπαιτιότητας του πωλητή 252 3. Γενικά χαρακτηριστικά του δικαιώματος αποζημίωσης 254 3.1. Αποκαταστατικός χαρακτήρας 255 3.2. Συνυπολογισμός ζημίας και κέρδους 256 3.3. Διαφυγόντα κέρδη 259 3.4. Χρηματικός χαρακτήρας 262 3.5. Σωρευτική και διαζευκτική άσκηση 263 4. Υπολογισμός της αποζημίωσης 264 4.1. Χρόνος υπολογισμού 264 4.2. Αποζημίωση του αγοραστή λόγω μη εκπλήρωσης (όταν δεν γίνεται σώρευση) 269 5

4.2.1. Περιεχόμενο 269 4.2.2. Υπολογισμός 272 4.2.2.1. Γενικά 272 4.2.2.2. Θεωρίες για τον υπολογισμό της αποζημίωσης 273 4.2.2.3. Ειδικά για την αποζημίωση του άρθρου 543 Α.Κ. 275 4.2.2.4. Προτεινόμενη λύση 279 4.3. Σωρευτική άσκηση 283 4.3.1. Διόρθωση και αποζημίωση 283 4.3.2. Αντικατάσταση και αποζημίωση 289 4.3.3. Μείωση του τιμήματος και αποζημίωση 291 4.3.4. Υπαναχώρηση και αποζημίωση 292 5. Συντρέχον πταίσμα 297 VΙΙΙ. Θέματα παραγραφής 305 1. Γενικά 305 2. Δικαιολογητικός λόγος των σύντομων προθεσμιών 306 3. Παραγραφή ή αποσβεστική προθεσμία 310 3.1. Ο προβληματισμός 310 3.2. Οι υποστηριζόμενες απόψεις 311 4. Δικαιώματα του αγοραστή και παραγραφή 314 4.1. Δικαιώματα που υπάγονται στα χρονικά όρια των άρθρων 554 επ. Α.Κ. 314 4.2. Αξιώσεις που δεν υπόκεινται στη σύντομη παραγραφή 315 4.3. Ζητήματα από τη συρροή δικαιωμάτων 318 5. Έναρξη και υπολογισμός της παραγραφής 318 5.1. Έναρξη 318 5.2. Διακοπή και αναστολή 322 6. Προθεσμία ευθύνης 327 7. Παραίτηση 328 8. Δόλια απόκρυψη ή αποσιώπηση 329 9. Άσκηση των δικαιωμάτων κατ ένσταση 331 9.1. Γενικά 331 9.2. Προϋποθέσεις 332 9.3. Προβολή της ένστασης 334 9.4. Αποτελέσματα 336 6

10. Αναγωγή 337 11. Ειδικά θέματα 341 IX. Συμπεράσματα 343 Αλφαβητικό ευρετήριο 349 Βιβλιογραφία 353 Συντομογραφίες Α.Κ. α.ν. Αστικός Κώδικας αναγκαστικός νόμος 7

αντίθ. ΑΠ άρθρ. Αρμ. ΑρχΝ ΑχΝομ Aufl. βλ. BGB γαλλακ γερμακ γνωμ. ΓΟΣ CMLR Δ ΔΕΕ ΔΕΚ Δικογραφία Digesta εδ. ΕΔΠ ΕΕ ΕΕμπΔ ΕΕΝ ΕΕυρΔ Ειρ ΕισΝΑΚ ΕλΔνη ΕΝΟΒΕ ΕΟΚ ΕπισκΕμπΔ Επ. αντίθετος (-η, -ο, -α) Άρειος Πάγος άρθρο Αρμενόπουλος (περιοδικό) Αρχείο Νομολογίας (περιοδικό) Αχαϊκή Νομολογία (περιοδικό) Auflage Βλέπε Bürgerliches Gesetzbuch Γαλλικός Αστικός Κώδικας Γερμανικός Αστικός Κώδικας γνωμοδότηση Γενικοί Όροι Συναλλαγών Common Law Market Review Δίκη (περιοδικό) Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (περιοδικό) Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Δικογραφία (περιοδικό) Digesta (περιοδικό) εδάφιο Επιθεώρηση Δικαίου Πολυκατοικίας (περιοδικό) Ευρωπαϊκή Ένωση Επιθεώρησις Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Εφημερίς Ελλήνων Νομικών (περιοδικό) Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου (περιοδικό) Ειρηνοδικείο Εισαγωγικός Νόμος Αστικού Κώδικα Ελληνική Δικαιοσύνη (περιοδικό) Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) επόμενα (-ες) 8

ΕρμΑΚ Ερμηνεία του Αστικού Κώδικος (υπομνηματιστικό έργο) Εφ Εφετείο ΕφΑθ Εφετείο Αθηνών ΕφΑΔ Εφαρμογές Αστικού Δικαίου, Αστικό Δικονομικό & Ευρωπαϊκό Δίκαιο (περιοδικό) ΕφΘεσ Εφετείο Θεσσαλονίκης ΕφΠειρ Εφετείο Πειραιώς ΕτρΑξΧρΔ Επιθεώρηση Τραπεζικού, Αξιογραφικού και Χρηματιστηριακού Δικαίου (περιοδικό) European Law Review European Law Review (περιδιοδικό) JBL Journal of Business Law Journal of Law and Journal of Law and Commerce (περιοδικό) Commerce JZ Juristenzeitung IntH Internationales Handelsrecht (περιοδικό) Κ.Πολ.Δ. Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ΚριτΕπιθ Κριτική Επιθεώρηση (περιοδικό) ΜονΠρωτ Μονομελές Πρωτοδικείο ν. Νόμος ν.δ. Νομοθετικό διάταγμα ΝοΒ Νομικό Βήμα (περιοδικό) NJW Neue Juristische Wochenschrift (περιοδικό) ΟλΑΠ Ολομέλεια του Αρείου Πάγου ο.π. όπου παραπάνω π.δ. Προεδρικό Διάταγμα ΠειρΝομ Πειραϊκή Νομολογία (περιοδικό) ΠολΠρ Πολυμελές Πρωτοδικείο Πρβλ. Παράβαλε π.δ. Προεδρικό Διάταγμα π.χ. παραδείγματος χάρη πρ.δ. δικαστική απόφαση η οποία κρίνει με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα όπως ίσχυαν πριν την 9

τροποποίηση με το ν. 3043/2002 PECL Principles of European Contract Law RabelsZ Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht (περιοδικό) Révue du marché Révue du marché commun et de l Union commun et de l Union Européenne (περιοδικό) Européenne RIW Recht der internationalen Wirtschaft σελ. σελίδα ΣτΒ Σύμβαση της Βιέννης ΣτΕ Συμβούλιο της Επικρατείας ΣυνθΕΟΚ Συνθήκη Ευρωπαϊκών Οικονομικών Κοινοτήτων υ.α. υπουργική απόφαση UNIDROIT UNIDROIT Convention, Convention Relating to a Uniform Law on the International Sale of Goods (The Hague, July 1, 1964) University of Pittsburgh University of Pittsburgh Law Review (περιοδικό) Law Review ΦΕΚ Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως Φ.Π.Α. Φόρος Προστιθέμενης Αξίας vst last visited ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (περιοδικό) Ι. Εισαγωγικά: Το δίκαιο της πώλησης μετά την Οδηγία 1999/44/ΕΚ και το ν. 3043/2002 Η καταγωγή των νομοθετικών ρυθμίσεων για την ευθύνη του πωλητή λόγω πραγματικών ελαττωμάτων εντοπίζεται στο ρωμαϊκό δίκαιο. Πρωτοεμφανίστηκε ως ευθύνη του πωλητή για τα κρυμμένα πραγματικά ελαττώματα των σκλάβων. Η ανεντιμότητα των εμπόρων σκλάβων 10

θεωρούνταν από τους πατρικίους δεδομένη. Αντίστοιχα δεδομένη θεωρήθηκε η ανάγκη να προστατέψει ο νόμος τους ρωμαίους αγοραστές 1. Η απόσταση που διανύθηκε, από τα σκλαβοπάζαρα της Ρώμης μέχρι τον καταναλωτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι μεγάλη. Στις χιλιετίες που μεσολάβησαν εξελίχθηκε ο κόσμος και μαζί του ο νόμος. Εν τούτοις, το δίκαιο των πραγματικών ελαττωμάτων στην πώληση διατήρησε, όπως θα δούμε, ένα βασικό χαρακτηριστικό του: παραμένει δίκαιο προσανατολισμένο κυρίως στην προστασία του αγοραστή. Η Οδηγία 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Μαΐου 1999, σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών 2, ρυθμίζει ζητήματα σχετικά με την πώληση καταναλωτικών αγαθών που δεν είναι σύμφωνα με τους όρους της σύμβασης καθώς και ζητήματα σχετικά με τις συναφείς εγγυήσεις. Αποτελεί (όπως όλες άλλωστε οι κοινοτικές οδηγίες) δευτερογενές κοινοτικό δίκαιο και περιλαμβάνει διατάξεις νομικά δεσμευτικές για τα κράτη μέλη στα οποία απευθύνεται. Η δεσμευτικότητα αυτή περιορίζεται στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, ενώ, αντίθετα, η επιλογή του τύπου και των μέσων με τα οποία θα επιτευχθεί το αποτέλεσμα αυτό, αφήνεται στην επιλογή του κάθε κράτους μέλους (άρθρο 249 ΣυνθΕΚ) ) 3. Στο άρθρο 11 της Οδηγίας προβλέφθηκε υποχρέωση των κρατών μελών να συμμορφωθούν με τις διατάξεις της έως την 1 η Ιανουαρίου 2002, ημερομηνία η οποία συνέπιπτε με την έναρξη κυκλοφορίας του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος και με την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς 4. Συμμορφούμενος με τις επιταγές της Οδηγίας (αν και με κάποια καθυστέρηση), ο Έλληνας νομοθέτης προέβη στη μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο με το ν. 3043/2002 «Ευθύνη του πωλητή για πραγματικά ελαττώματα 1 Βλ. Malaurie/Aynes, σελ. 260. 2 ΕΕ L 171/ της 07/07/1999, σ. 0012-0016, στο εξής «η Οδηγία». 3 Για τη δεσμευτικότητα των κοινοτικών οδηγιών βλ. de Witte, σελ. 185, Craig/de Burca, EU, σελ. 108, Δαγτόγλου, σελ. 150 επ., Καράκωστα, Η ευθύνη παραγωγού ελαττωματικών προϊόντων, σελ. 25 επ. 4 Βλ. Προοίμιο της Οδηγίας, σημεία 4 και 5. 11

και έλλειψη συνομολογημένων ιδιοτήτων, τροποποίηση διατάξεων του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και άλλες συναφείς διατάξεις», ο οποίος ψηφίστηκε από τη Βουλή την 31 η Ιουλίου του 2002 και δημοσιεύθηκε στο φύλλο 192 Α της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (αρ. ΦΕΚ 192Α/21-08-2002). Της ψήφισης του εν λόγω νόμου προηγήθηκαν οι εργασίες μίας Επιτροπής που συστήθηκε, την 22/11/2000, από ειδικούς Αστικολόγους. Η Επιτροπή αυτή ολοκλήρωσε το Σχέδιό της στις αρχές Οκτωβρίου του 2001 5. Σήμερα, πλέον, όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν μεταφέρει στο εθνικό τους δίκαιο την Οδηγία 6. 1. Η Οδηγία 1999/44/ΕΚ. Γενική Θεώρηση 1.1. Εισαγωγικά Οι διατάξεις της Οδηγίας 1999/44/ΕΚ ρυθμίζουν ορισμένες μόνο πτυχές του δικαίου της πώλησης και δεν αποσκοπούν σε συνολική ρύθμιση των σχετικών θεμάτων. Αντίθετα, παρέχεται στους εθνικούς νομοθέτες κάποια «ελευθερία κινήσεων», τόσο ως προς τη διατύπωση των διατάξεων για την προσαρμογή του εθνικού δικαίου προς την Οδηγία, όσο και ως προς τη ρύθμιση των θεμάτων εκείνων, τα οποία βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής της. Ρυθμιστικό πρότυπο της Οδηγίας αποτέλεσε η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών «για τις διεθνείς πωλήσεις κινητών πραγμάτων» (Convention on Contracts for the International Sale of Goods-CISG, γνωστή 5 Βλ. την Αιτιολογική Έκθεση του ν. 3043/2002, κεφ. Α, Ι, αρ. 2. 6 Πίνακας των εθνικών μέτρων εφαρμογής των κρατών - μελών περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι, που επισυνάπτεται στην Ανακοίνωση της Επιτροπής του Συμβουλίου και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την εφαρμογή της Οδηγίας 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25 ης Μαΐου 1999, σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών, καθώς και ανάλυση της περίπτωσης εισαγωγής της άμεσης ευθύνης του παραγωγού, COM(2007) 210 τελικό, από 24.4.2007. 12

ως «Σύμβαση της Βιέννης», στο εξής ΣτΒ) 7, η οποία υπογράφηκε στη Βιέννη στις 11.4.1980, τέθηκε σε ισχύ την 1.1.1988 και έχει καταστεί εσωτερικό δίκαιο στην Ελλάδα από την 1.2.1999 8, με το ν. 2532/1997 «Κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τις διεθνείς πωλήσεις κινητών πραγμάτων» (ΦΕΚ Α 227/11.11.1997). Μέχρι σήμερα, η ΣτΒ έχει καταστεί εσωτερικό δίκαιο σε 70 κράτη, με συνέπεια οι κανόνες της να διέπουν έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό διεθνών επαγγελματικών πωλήσεων 9. 1.2. Πεδίο εφαρμογής 1.2.1. Προσωπικό πεδίο εφαρμογής Το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 1999/44/ΕΚ προκύπτει από τον ορισμό των εννοιών «καταναλωτής» και «πωλητής». Ι. Στην Οδηγία ορίζεται ως πωλητής το φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο, στο πλαίσιο συμβάσεως, πωλεί καταναλωτικά αγαθά στο πλαίσιο της εμπορικής, επιχειρηματικής ή επαγγελματικής του δραστηριότητας (άρθρο 1 2 στ. γ ). Από τον παραπάνω ορισμό προκύπτει ότι εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας (μόνο) τα πρόσωπα τα οποία πωλούν καταναλωτικά αγαθά εκτός του πλαισίου της εμπορικής, επιχειρηματικής ή επαγγελματικής τους δραστηριότητας. Η έννοια της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας απαντάται και στο άρθρο 1 4 στ. β του ν. 2251/1994, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 5 ν. 3587/2007. Στην παραπάνω διάταξη ορίζεται ως προμηθευτής κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που, κατά την άσκηση της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής του δραστηριότητας, 7 Βλ. Κορνηλάκη, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, Ι, 2002, σελ. 107, Απ.Γεωργιάδη, Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό Μέρος, Ι, 2004, σελ. 152. 8 Σύμφωνα με την από 4.2.1998 Ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών (ΦΕΚ Α 32/18.2.1998). 9 Βλ. Hondius, CISG and a European Civil Code, RabelsZ (January 2007), σελ. 113. O κατάλογος των κρατών που επικύρωσαν τη ΣτΒ είναι δημοσιευμένος στην ιστοσελίδα http://www.cisgw3.law.pace.edu/cisg/countries/cntries.html, vst 21.5.2008. 13

προμηθεύει προϊόντα ή παρέχει υπηρεσίες στον καταναλωτή. Κατά την ίδια διάταξη, στην έννοια του προμηθευτή εντάσσεται και ο διαφημιζόμενος. ΙΙ. Ως καταναλωτής ορίζεται το φυσικό πρόσωπο το οποίο, στο πλαίσιο των συμβάσεων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, ενεργεί για σκοπό μη εντασσόμενο στο πλαίσιο της εμπορικής, επιχειρηματικής ή επαγγελματικής του δραστηριότητας (άρθρο 1 2 στ. α ). Από τον ορισμό της Οδηγίας για τον καταναλωτή προκύπτει, εξ αντιδιαστολής, ότι εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της τα νομικά πρόσωπα. Η εξαίρεση αυτή δε δικαιολογείται στην περίπτωση που οι καταναλωτές είναι μικρής οικονομικής ισχύος προσωπικές εταιρίες, οι οποίες δεν βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση, έναντι του πωλητή, συγκριτικά με τη θέση στην οποία βρίσκονται τα φυσικά πρόσωπα. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή είχε διαδεί το άτοπο που δημιουργείται από τον περιορισμό της έννοιας του καταναλωτή μόνο σε φυσικά πρόσωπα. Για το λόγο αυτό, είχε προτείνει, σε γνωμοδότησή της, να συμπεριληφθούν στην έννοια του καταναλωτή και νομικά πρόσωπα, εφόσον αυτά δε δρουν, κατά τη συγκεκριμένη αγορά καταναλωτικού αγαθού, στο πλαίσιο της οικονομικής ή επαγγελματικής δραστηριότητάς τους 10. Εν τούτοις, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιμένει στην αρχική επιλογή της, να περιορίσει την προστασία του καταναλωτή μόνο στα φυσικά πρόσωπα 11. ΙΙΙ. Το προσωπικό πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας διαφέρει από εκείνο της ΣτΒ. Συγκεκριμένα, ρητά εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της ΣτΒ οι πωλήσεις κινητών πραγμάτων, όταν ο αγοραστής έχει την ιδιότητα του καταναλωτή και εφόσον ο πωλητής γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει την ιδιότητα αυτή. Ο ορισμός του καταναλωτή προκύπτει από την ίδια τη ΣτΒ, ως το 10 ΕΕ C 66 της 3-3-1997, σελ. 5. 11 Bλ. Έκθεση της Επιτροπής, δεύτερη έκθεση προόδου για το Κοινό Πλαίσιο Αναφοράς, COM(2007) 447 τελικό, 25.7.2007, σημείο 3.1. 14

πρόσωπο εκείνο το οποίο προβαίνει στη συγκεκριμένη αγορά για προσωπική, οικογενειακή ή οικιακή χρήση (άρθρο 2 στ. α ) 12. 1.2.2. Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής 1.2.2.1. Ο όρος «πώληση» : Ι. Με το άρθρο 1 4 της Οδηγίας αποδίδεται στον όρο «πώληση» ευρύ περιεχόμενο. Σύμφωνα με την παραπάνω διάταξη, στην έννοια της πώλησης εντάσσονται και οι συμβάσεις προμήθειας κινητών πραγμάτων που πρόκειται να κατασκευαστούν ή να παραχθούν. Η διευρυμένη έννοια της πώλησης στην Οδηγία αντιστοιχεί καταρχήν με το σχετικό ορισμό του άρθρου 3 της ΣτΒ. Όμως, η παραπάνω αρχική αντιστοιχία εξελίσσεται σε πλήρη αντίθεση, όταν πρόκειται για συμβάσεις που τα υλικά για την κατασκευή του πράγματος χορηγούνται από τον αγοραστή. Οι παραπάνω συμβάσεις βρίσκονται εντός του πεδίου εφαρμογής της Οδηγίας, όπως συνάγεται από τη ρύθμιση του άρθρου 2 3, όπου γίνεται λόγος για πώληση αγαθών που πρόκειται να κατασκευαστούν με υλικά που προμηθεύει, εν όλω ή εν μέρει, ο καταναλωτής. Αντίθετα, σύμφωνα με το άρθρο 3 1 της ΣτΒ, οι συμβάσεις προμήθειας κινητών πραγμάτων που πρόκειται να κατασκευαστούν ή να παραχθούν θεωρούνται καταρχήν πωλήσεις, εκτός αν ο συμβαλλόμενος που προβαίνει στην παραγγελία αναλαμβάνει, επίσης, την υποχρέωση να παράσχει στον αντισυμβαλλόμενό του ένα σημαντικό μέρος, από άποψη κυρίως οικονομικής αξίας και, κατά δεύτερο λόγο, ποσότητας ή και ποιότητας 13, από τα απαραίτητα για την κατασκευή ή παραγωγή υλικά 14. Με το ν. 3043/2002 εναρμονίστηκε το εσωτερικό μας δίκαιο της πώλησης με τις διατάξεις της Οδηγίας, ενώ δεν τροποποιήθηκαν αντίστοιχα οι 12 Βλ. Schlechtriem, Kommentar zum Einheitlichen UN-Kaufrecht, art. 2, Rn 7-14, Νικολαΐδη, σελ. 30. 13 Βλ. CISG Advisory Opinion No. 4, n. 2.6, http://cisgw3.law.pace.edu,/cisg/cisg-acpr4.html, vst 26/5/2008, Κορνηλάκη, ΕιδΕνΔ, Ι, 2002, σελ. 111. 14 Επίσης, βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής της ΣτΒ οι συμβάσεις που έχουν ως κύρια παροχή όχι την πώληση του κατασκευαζόμενου ή παραγόμενου πράγματος, αλλά την παροχή εργασίας εκ μέρους του αντισυμβαλλόμενου κατασκευαστή ή παραγωγού (άρθρο 3 2). 15

διατάξεις των άρθρων 681 επ. Α.Κ. για τη σύμβαση έργου. Κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η μεταφορά της διάταξης του άρθρου 1 4 της Οδηγίας στο εσωτερικό μας δίκαιο δεν έγινε ορθά, λόγω της παραπάνω παράλειψης 15. Η παραπάνω θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συγχέει τη σύμβαση πώλησης μελλοντικού πράγματος με τη σύμβαση έργου, παραβλέποντας τις διαφορές ανάμεσα στις δύο παραπάνω συμβάσεις. Η χαρακτηριστικότερη διαφορά μεταξύ των παραπάνω δύο τύπων συμβάσεων εντοπίζεται στο σκοπό τους. Ειδικότερα, σκοπός της σύμβασης πώλησης μελλοντικού πράγματος είναι η απόκτηση κυριότητας στο πράγμα που πωλείται, ενώ σκοπός της σύμβασης έργου είναι η επίτευξη ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος εργασίας 16. Πάντως, στο πλαίσιο της αυτόνομης ερμηνείας της διάταξης του άρθρου 1 4 της Οδηγίας, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να κριθεί από το ΔΕΚ ότι συμπεριλαμβάνεται και η σύμβαση έργου στον ορισμό της έννοιας «πώληση» στην Οδηγία. Εάν, με αυτόνομη ερμηνεία, δοθεί το παραπάνω περιεχόμενο στην έννοια «πώληση», θα καταστεί αναγκαία η εναρμόνιση των άρθρων 681 επ. Α.Κ. με τις διατάξεις της Οδηγίας, ιδίως επειδή στο άρθρο 693 Α.Κ. προβλέπεται συντομότερος χρόνος παραγραφής των δικαιωμάτων του εργοδότη, σε σχέση με τα χρονικά όρια που επιβλήθηκαν από την Οδηγία, στα οποία θα γίνει αναφορά παρακάτω 17. ΙΙ. Δεν διευκρινίζεται από την Οδηγία εάν υπάγονται ή όχι στο πεδίο εφαρμογής της οι μικτές συμβάσεις, δηλαδή οι συμβάσεις που εμφανίζουν στοιχεία αφενός σύμβασης πώλησης και αφετέρου σύμβασης έργου ή σύμβασης παροχής υπηρεσιών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν, για 15 Βλ. Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την εφαρμογή της οδηγίας 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Μαΐου 1999, σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών, καθώς και ανάλυση της περίπτωσης εισαγωγής της άμεσης ευθύνης του παραγωγού και αρχικού πωλητή έναντι του τελικού αγοραστή, COM/2007/0210 τελικό, σελ. 5. 16 Βλ. Κορνηλάκη, ΕιδΕνΔ, Ι, 2002, σελ. 88. Επίσης, Καρδαρα σε ΑΚ Γεωργιάδη/Σταθόπουλου, Εισαγ.Παρατ. άρθρ. 681-702, αρ. 17. 17 Βλ. κατωτέρω, υπό Ι.1.8. 16

παράδειγμα, η σύμβαση πώλησης με υποχρέωση του πωλητή να εγκαταστήσει το πράγμα ή να εκπαιδεύσει το προσωπικό του αγοραστή στη χρήση του πράγματος ή ακόμη να αναλάβει την έρευνα εκμετάλλευσης αγοράς (μάρκετιν) των πραγμάτων, όταν αυτά πουλήθηκαν με σκοπό τη μεταπώληση. Από τις παραπάνω συμβάσεις, στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εντάσσεται με ρητή διάταξη μόνο η σύμβαση πώλησης με υποχρέωση του πωλητή να εγκαταστήσει το πράγμα (άρθρο 2 5 της Οδηγίας). Για τις λοιπές περιπτώσεις και προκειμένου να διαπιστωθεί αν πρόκειται ή όχι για σύμβαση που εντάσσεται στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, θα απαιτηθεί ερμηνεία της συγκεκριμένης σύμβασης, με βάση τις διατάξεις του εσωτερικού δικαίου. Προκειμένου, λοιπόν, να χαρακτηριστεί νομικά μία έννομη σχέση, θα συνεκτιμηθούν οι περιστάσεις υπό τις οποίες καταρτίστηκε η συγκεκριμένη σύμβαση, σε συνδυασμό με την αληθή βούληση και τα συμφέροντα τα συμβαλλόμενων μερών 18. Σε αντίθεση με την Οδηγία, περιέχεται στη ΣτΒ ρητή διάταξη σχετικά με τις μικτές συμβάσεις. Ορίζεται, ειδικότερα, ότι βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής της ΣτΒ οι συμβάσεις στις οποίες η κύρια υποχρέωση του πωλητή συνίσταται στην παροχή εργασίας ή υπηρεσίας και όχι στην παροχή του πράγματος (3 2 ΣτΒ) 19. Κύριο μέρος της παροχής θεωρείται εκείνο το οποίο, κατά το χρόνο σύναψης της σύμβασης, έχει τη μεγαλύτερη οικονομική αξία (κριτήριο της οικονομικής αξίας, economic value criterion). Η αναδρομή στη βούληση ή το συμφέρον των συμβαλλομένων μερών γίνεται μόνο όταν είναι αδύνατο ή αδόκιμο να χρησιμοποιηθεί το κριτήριο της οικονομικής αξίας 20. 18 Βλ. Κορνηλάκη, ΕιδΕνΔ, Ι, 2002, σελ. 25. 19 Βλ. Guide to CISG article 3, Secretariat Commentary, αρ. 2. Για την εφαρμογή της εξαίρεσης, είναι αναγκαίο να πρόκειται για μία σύμβαση. Στο ερώτημα, πότε πρόκειται για μία σύμβαση και πότε για δύο συμβάσεις, η μία από τις οποίες συνιστά πώληση και η άλλη σύμβαση έργου ή σύμβαση παροχής υπηρεσιών, η απάντηση θα δοθεί με βάση το εφαρμοστέο εθνικό δίκαιο, βλ. Guide to CISG article 3, Secretariat Commentary, αρ. 3. 20 Βλ. CISG Advisory Opinion No. 4, n. 3.3, http://cisgw3.law.pace.edu,/cisg/cisg-acpr4.html, vst 26/5/2008, Schlechtriem, Kommentar zum Einheitlichen UN-Kaufrecht, art. 3 Rn 13-14. 17

1.2.2.2. Η έννοια των καταναλωτικών αγαθών : Περαιτέρω, το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας προσδιορίζεται από την έννοια των καταναλωτικών αγαθών 21. Στον όρο «καταναλωτικά αγαθά» περιλαμβάνεται κάθε ενσώματο κινητό πράγμα, εκτός από α) τα αγαθά τα οποία πωλούνται στο πλαίσιο αναγκαστικής εκτέλεσης ή με άλλο τρόπο από δικαστική αρχή 22, β) το νερό και το φυσικό αέριο, όταν δεν είναι συσκευασμένα προς πώληση σε περιορισμένο όγκο ή καθορισμένη ποσότητα και γ) την ηλεκτρική ενέργεια (1 1 στ. β ) Συνάγεται εξ αντιδιαστολής ότι υπάγονται στην έννοια των καταναλωτικών αγαθών και κατά συνέπεια στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας το νερό και το φυσικό αέριο, όταν αυτά πωλούνται συσκευασμένα ή σε καθορισμένη ποσότητα. Η αρχική διατύπωση του σχεδίου της Οδηγίας υιοθετούσε ευρύτερο ορισμό της έννοιας, ορίζοντας ότι καταναλωτικά είναι τα αγαθά που προορίζονται κατά βάση για τελική χρήση ή κατανάλωση. Όπως συνέβη με τον ορισμό του καταναλωτή, έτσι και στην περίπτωση αυτή, εν τέλει υιοθετήθηκε από τον κοινοτικό νομοθέτη η διατύπωση που οδηγεί σε περιορισμό του πεδίου εφαρμογής της Οδηγίας. Παρατηρείται ότι οι περιορισμοί στην έννοια των καταναλωτικών αγαθών είναι αντίστοιχοι με τους συναφείς περιορισμούς της ΣτΒ 23. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 2 στ. γ της ΣτΒ, αυτή δεν εφαρμόζεται σε πωλήσεις συνεπεία εκτελέσεως ή άλλων μέτρων που διατάσσονται από δικαστική αρχή, ενώ σύμφωνα με το έκτο στοιχείο του ίδιου άρθρου, η πώληση ηλεκτρικής ενέργειας βρίσκεται εκτός του πεδίου εφαρμογής της ΣτΒ. 1.3. Η αρχή της συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης 21 Consumer goods, biens de consommation, Verbrauchsgüter, σύμφωνα με το κείμενο της Οδηγίας στην αγγλική, γαλλική και γερμανική γλώσσα, αντίστοιχα. 22 Όπως, επί λέξει, αναφέρει το κείμενο της Οδηγίας στην ελληνική γλώσσα. Το αγγλικό κείμενο, στην αντίστοιχη διάταξη, αναφέρει goods sold by way of execution or otherwise by authority of law, το γαλλικό κείμενο, les biens vendus sur saisie ou de quelque autre manière par authorité de justice και, τέλος, το γερμανικό κείμενο, Gütern, die aufgrund von Zwangsvollstreckungsmaβnahmen oder anderen gerichtlichen Maβnahmen verkauft werden. 23 Βλ. Μπεχλιβάνη, σελ. 1662, Staudenmayer, σελ. 2393, Αρνόκουρο, σελ. 133. 18

1.3.1. Κατά την Οδηγία 1999/44/ΕΚ, ο πωλητής πρέπει να παραδώσει στον καταναλωτή αγαθά που είναι σύμφωνα προς τους όρους της σύμβασης πώλησης (άρθρο 2 1). Με τη διάταξη αυτή εισάγεται, ως βασική αρχή του πλέγματος ρυθμίσεων της Οδηγίας, η αρχή της συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης 24. Με την εισαγωγή της αρχής αυτής, η Οδηγία μεταφέρει το νομικό ενδιαφέρον από το πωλούμενο αγαθό στη σύμβαση της πώλησης 25. Έτσι, οι συμφωνίες που περιλαμβάνονται στη σύμβαση και προσδιορίζουν το πωλούμενο αγαθό αποτελούν τον οδηγό στην κρίση, εάν σε συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχει ασυμφωνία με τους όρους της συγκεκριμένης σύμβασης. Το άρθρο 2 της Οδηγίας παρουσιάζει ομοιότητες με το άρθρο 35 της ΣτΒ, όπου προσδιορίζεται με ανάλογο τρόπο η έννοια της ανταπόκρισης στους όρους της σύμβασης. Πάντως, σε αντίθεση με τη ΣτΒ, στην Οδηγία δεν ρυθμίζονται οι περιπτώσεις της αδυναμίας παροχής, των νομικών ελαττωμάτων ή της πλημμελούς εκπλήρωσης, αλλά μόνο οι περιπτώσεις ποιοτικής απόκλισης του πωληθέντος από τους όρους της σύμβασης 26. Η σύγκλιση του άρθρου 2 της Οδηγίας με την παραπάνω διάταξη της ΣτΒ, δεν είναι τυχαία. Αντικατοπτρίζει τις προσπάθειες του κοινοτικού νομοθέτη να εισαγάγει νομοθετικές λύσεις, με τις οποίες είχαν ήδη τριβή οι νομικοί των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 27. 1.3.2. Με τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 2 της Οδηγίας επιχειρείται να καλυφθεί νομοθετικά το ενδεχόμενο, σε συγκεκριμένη πώληση, είτε να μην υπάρχει καθόλου συμβατική πρόβλεψη σχετική με τη συγκεκριμένη έλλειψη συμμόρφωσης είτε να υπάρχει μεν πρόβλεψη, η οποία, όμως, είναι ιδιαίτερα δυσμενής για τον καταναλωτή. Με σκοπό αφενός τον έμμεσο εννοιολογικό προσδιορισμό της έννοιας «συμμόρφωση με τους όρους 24 Conformity with the contract, conformité au contrat, Vertragsmäβigkeit στο κείμενο της Οδηγίας στην αγγλική, γαλλική και γερμανική γλώσσα, αντίστοιχα. 25 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 134. 26 Βλ. Άρθρα 30 επ. και ιδίως 33, 35, 41 και 42 της ΣτΒ και Παπανικολάου, Το νέο δίκαιο, σελ. 123-124. 27 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 134, Μπεχλιβάνη, σελ. 1664. 19

της σύμβασης» και αφετέρου τη μετακύλιση του βάρους απόδειξης από τον καταναλωτή στον πωλητή, εισάγονται τέσσερα τεκμήρια συμμόρφωσης (άρθρο 2 2). Ειδικότερα, τα καταναλωτικά αγαθά τεκμαίρονται σύμφωνα με τους όρους της σύμβασης αν: α) ανταποκρίνονται στην περιγραφή που έχει γίνει από τον πωλητή και έχουν τις ιδιότητες του αγαθού εκείνου που ο πωλητής είχε παρουσιάσει στον καταναλωτή, ως δείγμα ή υπόδειγμα β) είναι κατάλληλα για κάθε ειδική χρήση την οποία επιζητεί ο καταναλωτής και την οποία γνωστοποίησε στον πωλητή κατά τη στιγμή της σύναψης της σύμβασης, ο δε πωλητής την αποδέχτηκε γ) είναι κατάλληλα για τη χρήση για την οποία προορίζονται συνήθως τα αγαθά του ίδιου τύπου δ) έχουν τη συνήθη ποιότητα και επιδόσεις ενός αγαθού του ίδιου τύπου, τις οποίες μπορεί ευλόγως να αναμένει ο αγοραστής, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση του αγαθού και τις δημόσιες δηλώσεις του πωλητή, του παραγωγού ή του αντιπροσώπου του για τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των αγαθών, ιδίως στο πλαίσιο της διαφήμισης ή της επισήμανσης. Το τελευταίο από τα παραπάνω τεκμήρια ξεφεύγει από το στενό πλαίσιο της υποχρέωσης συμμόρφωσης με τους όρους της συγκεκριμένης σύμβασης πώλησης, αφού περιλαμβάνει τη διαφήμιση, ακόμη και τις εξαγγελίες που έγιναν από τρίτα πρόσωπα, όπως είναι ο κατασκευαστής. Ο λόγος είναι ότι, κατά την αγορά καταναλωτικών αγαθών, πολύ συχνά ο καταναλωτής λιγότερο βασίζεται στις δηλώσεις του πωλητή και περισσότερο σε εκείνες του παραγωγού 28. Τα παραπάνω τεκμήρια εισήχθησαν προκειμένου να διευκολυνθεί η εφαρμογή της αρχής της συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης και για το λόγο αυτό επιχειρούν να καλύψουν τις συνηθέστερες στην πράξη περιπτώσεις. Λειτουργούν σωρευτικά, με την έννοια ότι, για να θεωρηθεί ότι υφίσταται συμμόρφωση του αγαθού στους όρους της σύμβασης, πρέπει να συντρέχουν όλα τα ανωτέρω τεκμήρια. Ο παραπάνω κανόνας δεν είναι χωρίς εξαιρέσεις: αν, σε συγκεκριμένη περίπτωση, οι περιστάσεις καθιστούν κάποιο τεκμήριο προδήλως απρόσφορο, τα υπόλοιπα τεκμήρια εξακολουθούν να ισχύουν 29. 28 Βλ. Staudenmayer, σελ. 2394. 29 Βλ. Προοίμιο της Οδηγίας, σημείο 8, Καστρήτσιο, σελ. 692. 20

Τα παραπάνω τέσσερα τεκμήρια δεν περιορίζουν την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, με την έννοια ότι είναι δυνατό να περιλαμβάνονται στη σύμβαση της πώλησης ειδικές συμφωνίες αντίθετες με το περιεχόμενό τους 30. Η πέμπτη παράγραφος του άρθρου 2 συμπληρώνει τις παραπάνω ρυθμίσεις, ορίζοντας ότι η έλλειψη συμμόρφωσης που απορρέει από πλημμελή (κακή) εγκατάσταση του καταναλωτικού αγαθού εξομοιούται με έλλειψη συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης, όταν η εγκατάσταση αποτελεί μέρος της σύμβασης πώλησης του αγαθού και έχει πραγματοποιηθεί από τον πωλητή ή με ευθύνη του. Τούτο ισχύει εξίσου όταν το αγαθό, το οποίο προοριζόταν να εγκατασταθεί από τον καταναλωτή, εγκαταστάθηκε πράγματι από αυτόν, η δε πλημμελής (κακή) εγκατάσταση οφείλεται σε παράλειψη παροχής των κατάλληλων οδηγιών εγκατάστασης 31. Πρόκειται για τη λεγόμενη «ρήτρα ΙΚΕΑ», η οποία απηχεί αντίστοιχο κανονισμό του Κοινοβουλίου 32. 1.4. Η ευθύνη του πωλητή 1.4.1. Ο πωλητής ευθύνεται απέναντι στον καταναλωτή για κάθε έλλειψη συμμόρφωσης που υπάρχει κατά την παράδοση του αγαθού (άρθρο 3 1). Η ευθύνη του πωλητή είναι γνήσια αντικειμενική, εφόσον δεν εξαρτάται από τυχόν υπαιτιότητά του 33. 1.4.2. Δικαιώματα του καταναλωτή - γενικά: Τα δικαιώματα του καταναλωτή λόγω έλλειψης συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης προσδιορίζονται στο άρθρο 3 της Οδηγίας. Όταν υπάρχει έλλειψη συμμόρφωσης, ο καταναλωτής έχει δικαίωμα είτε σε δωρεάν αποκατάσταση, με επισκευή ή αντικατάσταση του αγαθού, είτε σε προσήκουσα μείωση του τιμήματος είτε σε υπαναχώρηση από τη σύμβαση, όσον αφορά το αγαθό 30 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 134, Μπεχλιβάνη, σελ. 1664, Staudenmayer, σελ. 2394. 31 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 135. Για το θέμα των οδηγιών χρήσης για καταναλωτικά αγαθά, βλ. και την απόφαση της Επιτροπής ΕΕ C 411/1/31.12.1998. 32 Της 17.12.1998, C 411 31/12/1998, σελ. 1. 33 Βλ. Κορνηλάκη, ΕιδΕνΔ, Ι, 2002, σελ. 53. 21

αυτό. Όμως, ο καταναλωτής δεν έχει σωρευτικά όλα τα παραπάνω δικαιώματα: σε πρώτο επίπεδο, δικαιούται να απαιτήσει την επισκευή ή αντικατάσταση του αγαθού και, όταν αυτή είναι αδύνατη ή ασύμφορη ή απέτυχε, δικαιούται, σε δεύτερο επίπεδο, να απαιτήσει μείωση του τιμήματος ή να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση 34. Από τη ρύθμιση αυτή, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως οιονεί δικονομικού χαρακτήρα 35, διαφαίνεται η βούληση του νομοθέτη να διατηρεί, κάθε φορά που αυτό είναι δυνατό, τη σύμβαση σε ισχύ, αποβλέποντας με τον τρόπο αυτό στην ικανοποίηση του σκοπού τον οποίο επεδίωκαν τα μέρη κατά το χρόνο σύναψης της σύμβασης και πριν την ανώμαλη εξέλιξή της. Όπως ορίζεται στην ίδια την Οδηγία 36, τα θεσπιζόμενα από αυτήν δικαιώματα δεν σημαίνουν αποκλεισμό των λοιπών κατά τα εθνικά δίκαια αξιώσεων του καταναλωτή, στο πλαίσιο ενδεχόμενης συμβατικής ή αδικοπρακτικής ευθύνης του. Επίσης, τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν συμβατικά άλλο τρόπο επανόρθωσης, ο οποίος δεν προβλέπεται από την Οδηγία 37. 1.4.3. Δικαίωμα επισκευής ή αντικατάστασης: Στο άρθρο 3 3 της Οδηγίας ορίζεται ότι ο καταναλωτής έχει δικαίωμα να απαιτήσει από τον πωλητή τη δωρεάν επισκευή ή αντικατάσταση του αγαθού. Στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 1 δίνεται ο ορισμός της έννοιας «επισκευή». Έτσι, για τους σκοπούς της συγκεκριμένης Οδηγίας, ως επισκευή θεωρείται η αποκατάσταση του καταναλωτικού αγαθού σε περίπτωση έλλειψης συμμόρφωσης, ώστε να είναι σύμφωνο προς τους όρους της σύμβασης πώλησης. 34 Σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο της Οδηγίας, ο καταναλωτής δικαιούνταν να επιλέξει ελεύθερα μεταξύ των 4 αυτών δικαιωμάτων. Βλ. Staudenmayer, σελ. 2395, Αρνόκουρο, σελ. 136. Για το σχετικό de lege ferenda προβληματισμό σε κοινοτικό επίπεδο βλ. την Έκθεση της Επιτροπής, δεύτερη έκθεση προόδου για το Κοινό Πλαίσιο Αναφοράς, COM(2007) 447 τελικό, 25.7.2007, σημείο 3.1. 35 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 136. 36 Άρθρο 8 και Προοίμιο της Οδηγίας, σημείο 6 και 24. 37 Βλ. Προοίμιο της Οδηγίας, σημείο 12. 22

Στο άρθρο 3 4 προσδιορίζεται ο όρος «δωρεάν», ο οποίος αναφέρεται στα απαραίτητα έξοδα που συνεπάγεται η αποκατάσταση της συμμόρφωσης του αγαθού ιδίως στις δαπάνες αποστολής, το εργατικό κόστος και το κόστος των υλικών. Πρέπει, μάλλον, να θεωρηθεί ότι στα απαραίτητα έξοδα περιλαμβάνονται και οι δαπάνες εγκατάστασης του καταναλωτικού αγαθού, οι οποίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα όταν το καταναλωτικό αγαθό είναι ηλεκτρική συσκευή που έχει εντοιχιστεί από τον καταναλωτή, προτού, ακόμη, εκδηλωθεί η έλλειψη συμμόρφωσης 38. Κατά την ίδια διάταξη, η επισκευή ή αντικατάσταση πρέπει να πραγματοποιείται μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα και χωρίς σημαντική ενόχληση του καταναλωτή, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση του αγαθού και το σκοπό για τον οποίο ο καταναλωτής προόριζε το αγαθό. Κατά τη διάταξη του άρθρου 3 3, το δικαίωμα του αγοραστή για επισκευή ή αντικατάσταση του αγαθού αποκλείεται, εάν μια τέτοια πράξη είναι αδύνατη ή απαιτεί δυσανάλογες δαπάνες. Η επανόρθωση θεωρείται ότι απαιτεί δυσανάλογες δαπάνες εάν, σε σύγκριση με τον εναλλακτικό τρόπο επανόρθωσης, συνεπάγεται για τον πωλητή υπερβολικά υψηλό κόστος, λαμβάνοντας υπόψη α) την αξία που θα είχε το αγαθό εάν δεν υπήρχε έλλειψη συμμόρφωσης β) τη σημασία της έλλειψης συμμόρφωσης και γ) κατά πόσον ο εναλλακτικός τρόπος επανόρθωσης θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς σημαντική ενόχληση του καταναλωτή. Στην Οδηγία αναφέρονται οι διαφορετικές περιπτώσεις στις οποίες η επιδιόρθωση ή αντικατάσταση απαιτούν δυσανάλογες δαπάνες, προκειμένου να καλυφθούν οι διαφορετικοί τρόποι παραγωγής των αγαθών. Στο Προοίμιο της Οδηγίας διευκρινίζεται ότι η δυσαναλογία της επανόρθωσης κρίνεται αντικειμενικά 39. Ως κριτήριο χρησιμοποιείται το κόστος της επανόρθωσης. Εξετάζεται, ειδικότερα, εάν η επανόρθωση που ζητείται έχει υπερβολικά υψηλό κόστος, σε σχέση με εναλλακτικό τρόπο 38 Βλ. την απόφαση της 17.4.2008 του ΔΕΚ, Quelle AG κατά Bunderverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, Υπόθεση C-404/06, ΣυλλΝομ 2008 και ΝΟΜΟΣ, αναλυτική παρουσίαση της οποίας γίνεται κατωτέρω, υπό IV.4.2. 39 Βλ. Προοίμιο της Οδηγίας, σημείο 11. 23

επανόρθωσης. Παρά την παραπάνω διευκρίνιση, εξακολουθεί να παραμένει ο κίνδυνος διαφορετικής ερμηνείας του όρου «δυσαναλογία επανόρθωσης» από τα εθνικά δικαστήρια των κρατών μελών. 1.4.4. Δικαίωμα μείωσης του τιμήματος και υπαναχώρησης: Ι. Σύμφωνα με το άρθρο 3 5 της Οδηγίας, ο καταναλωτής δικαιούται να ζητήσει προσήκουσα μείωση του τιμήματος ή να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση α) εάν ο καταναλωτής δεν δικαιούται ούτε επισκευή ούτε αντικατάσταση β) εάν ο πωλητής δεν ολοκλήρωσε την επανόρθωση σε εύλογο χρονικό διάστημα ή γ) εάν ο πωλητής δεν ολοκλήρωσε την επανόρθωση χωρίς σημαντική ενόχληση του καταναλωτή. Παρόλο που αυτό δεν αναφέρεται ρητά στο κείμενο της Οδηγίας, από το σκοπό της διάταξης συνάγεται ότι ο καταναλωτής έχει τα ίδια δικαιώματα και στην περίπτωση που ο πωλητής επιχείρησε διόρθωση του καταναλωτικού αγαθού και απέτυχε. Με το άρθρο 3 6 της Οδηγίας τίθεται ένας περιορισμός στα παραπάνω δικαιώματα του καταναλωτή. Ορίζεται, συγκεκριμένα, ότι ο καταναλωτής δεν δικαιούται να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, εάν η έλλειψη συμμόρφωσης είναι ασήμαντη. Η διάταξη αυτή έλκει την καταγωγή της από το άρθρο 49 1 στ. α της ΣτΒ, όπου ορίζεται ότι επιτρέπεται η άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης εκ μέρους του αγοραστή, υπό την προϋπόθεση ότι η αθέτηση των υποχρεώσεων του πωλητή συνιστά ουσιώδη αθέτηση της σύμβασης πώλησης. Οι λεπτομερείς κανόνες βάσει των οποίων χωρεί η υπαναχώρηση από τη σύμβαση, καθορίζονται από το εθνικό δίκαιο. Η διευκρίνιση αυτή αφήνει ευρύ πεδίο δράσης στις εθνικές νομοθεσίες. ΙΙ. Σύμφωνα με τη δέκατη πέμπτη αιτιολογική σκέψη της Οδηγίας, τα κράτη - μέλη μπορούν να προβλέψουν ότι οποιαδήποτε επιστροφή προς τον καταναλωτή, λόγω υπαναχώρησης από τη σύμβαση, μπορεί να μειωθεί, λαμβάνοντας υπόψη τη χρήση των αγαθών εκ μέρους του καταναλωτή από τη στιγμή της παράδοσης. Η παραπάνω δυνατότητα παρέχεται εξαιρετικά, στην περίπτωση που έχει ασκηθεί δικαίωμα υπαναχώρησης. Ειδικότερα, η υπαναχώρηση συνεπάγεται τη λύση της σύμβασης, λόγω της οποίας επιβάλλεται η αμοιβαία απόδοση των παροχών που έλαβαν τα συμβαλλόμενα 24

μέρη. Είναι, συνεπώς, δυνατόν να γεννηθεί αξίωση αποζημίωσης του πωλητή, για την εκ μέρους του αγοραστή χρήση του ελαττωματικού πράγματος, για το χρόνο από την παράδοσή του στον αγοραστή μέχρι την επιστροφή του στον πωλητή. Μεταφέροντας τα παραπάνω στο επίπεδο του εθνικού μας δικαίου (440 επ. Α.Κ.), στο πλαίσιο της σχέσης εκκαθάρισης, είναι δυνατόν να συμψηφιστεί η παραπάνω αξίωση του πωλητή για αποζημίωση χρήσης με αμοιβαία αξίωση του αγοραστή (π.χ. με την αξίωση επιστροφής του τιμήματος που καταβλήθηκε). Σύμφωνα με το ΔΕΚ, η δέκατη πέμπτη αιτιολογική σκέψη της Οδηγίας αναφέρεται ειδικά στο δικαίωμα υπαναχώρησης και λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα αποτελέσματα που συνεπάγεται η άσκησή του. Λόγω, λοιπόν, του εξαιρετικού χαρακτήρα της, αποκλείεται η εφαρμογή της στην περίπτωση που ο αγοραστής έχει ασκήσει κάποιο άλλο δικαίωμά του και η σύμβαση της πώλησης παραμένει σε ισχύ. Με άλλα λόγια, δεν εισάγεται, με την παραπάνω αιτιολογική σκέψη, μία γενική αρχή του δικαίου, ούτε παρέχεται στα κράτη μέλη η δυνατότητα, αξιοποιώντας την κατ ευρύ τρόπο, να προβλέψουν και άλλες, πέραν της υπαναχώρησης, περιπτώσεις, στις οποίες να οφείλεται αποζημίωση από τον αγοραστή προς τον πωλητή 40. 1.5. Κρίσιμος χρόνος 1.5.1. Γενικά : Κρίσιμος για τη διαπίστωση της έλλειψης συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης είναι ο χρόνος παράδοσης του αγαθού (άρθρο 3 1). Σύμφωνα με το Προοίμιο της Οδηγίας 41, η ρύθμιση αυτή δεν συνεπάγεται ότι τα κράτη μέλη έχουν υποχρέωση να τροποποιήσουν τις εθνικές ρυθμίσεις σχετικά με τη μετάθεση του κινδύνου. Αυτό σημαίνει ότι οι εθνικές ρυθμίσεις για τη μετάθεση του κινδύνου διατηρούνται, τόσο για τις πωλήσεις με αποστολή, όσο και για τις περιπτώσεις υπερημερίας του αγοραστή, ως δανειστή. Η επιλογή αυτή του κοινοτικού νομοθέτη δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι εθνικές νομοθεσίες των κρατών 40 ΔΕΚ, απόφαση της 17.4.2008, Quelle AG κατά Bunderverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, Υπόθεση C-404/06, ΣυλλΝομ 2008 και ΝΟΜΟΣ, ιδίως στα σημεία 25, 38 και 39. 41 Βλ. Προοίμιο της Οδηγίας, σημείο 14. 25

μελών είναι σημαντικά διαφοροποιημένες στο ζήτημα του χρόνου μετάθεσης του κινδύνου 42. Επίσης, η Οδηγία αποφεύγει τον ορισμό της έννοιας «παράδοση του αγαθού», ο οποίος προσδιορίζεται σύμφωνα με τις εθνικές διατάξεις του Εμπράγματου Δικαίου 43. Πάντως, εν όψει της διατήρησης των εθνικών διατάξεων για τη μετάθεση του κινδύνου, κρίνεται μάλλον ατυχής η διατύπωση της συγκεκριμένης διάταξης, που αναφέρεται σε «παράδοση» του κινητού 44 και όχι σε μετάθεση του κινδύνου, γενικότερα. 1.5.2. Τεκμήριο του άρθρου 5 3: Με το άρθρο 5 3 της Οδηγίας εισάγεται τεκμήριο σχετικά με το χρόνο της έλλειψης συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης: η έλλειψη συμμόρφωσης που εκδηλώνεται μέσα σε έξι μήνες από την παράδοση του αγαθού, τεκμαίρεται ότι υπήρχε κατά την παράδοση. Πρόκειται για τεκμήριο μαχητό, που συνεπάγεται την αντιστροφή του βάρους απόδειξης. Όταν, δηλαδή, συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 5 3, ο πωλητής φέρει το βάρος απόδειξης του γεγονότος ότι το πράγμα ήταν σύμφωνο με τους όρους της σύμβασης, κατά το χρόνο παράδοσής του στον αγοραστή. Με την εισαγωγή του τεκμηρίου αυτού, απαλλάσσεται ο καταναλωτής από το συχνά δυσβάστακτο βάρος, να αποδείξει ότι η έλλειψη συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης δεν οφείλεται σε δική του κακή μεταχείριση χρήση του πωληθέντος. Ο δικαιολογητικός λόγος του τεκμηρίου εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο πωλητής, ο οποίος έχει καλύτερη γνώση των αγαθών που πουλάει, βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση, αναφορικά με την απόδειξη των ισχυρισμών του 45. Παράλληλα, ο πωλητής βρίσκεται πλησιέστερα τόσο από πλευράς συμφερόντων, όσο και από πλευράς ευχέρειας επικοινωνίας στον παραγωγή ή τον κατασκευαστή, από τον οποίο μπορεί να λάβει τις αναγκαίες πληροφορίες και αποδεικτικά στοιχεία. 42 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 136. 43 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 136. 44 Βλ. Μπεχλιβάνη, σελ. 1667, με περαιτέρω παραπομπές. 45 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 137, Μπεχλιβάνη, σελ. 1673, Staudenmayer, σελ. 2396. 26

Κατά την ίδια παραπάνω διάταξη, το τεκμήριο δεν εφαρμόζεται, όταν είναι ασυμβίβαστο με τη φύση του αγαθού ή τη φύση της έλλειψης συμμόρφωσης. Ο πωλητής φέρει το βάρος απόδειξης του ισχυρισμού, ότι το τεκμήριο δεν συνάδει σε συγκεκριμένη περίπτωση με τη φύση είτε του αγαθού είτε της έλλειψης συμμόρφωσης. 1.6. Αποκλεισμός της ευθύνης του πωλητή 1.6.1. Ο πωλητής δεν ευθύνεται λόγω έλλειψης συμμόρφωσης του αγαθού στους όρους της σύμβασης, εάν ο καταναλωτής γνώριζε ή δεν μπορούσε ευλόγως να αγνοεί την έλλειψη συμμόρφωσης (άρθρο 2 3). Κρίσιμος για τη σχετική διαπίστωση είναι ο χρόνος κατάρτισης της πώλησης. Σύμφωνα με την αντίστοιχη ρύθμιση της ΣτΒ, ο πωλητής δεν ευθύνεται εάν, κατά τη σύναψη της σύμβασης, ο αγοραστής γνώριζε ή δεν μπορούσε να αγνοεί τη μη ανταπόκριση των κινητών πραγμάτων προς τη σύμβαση (άρθρο 35 3). Σε σχέση με τη διάταξη του άρθρου 2 3 της Οδηγίας επισημάνθηκε ότι δεν τίθεται καν θέμα μη συμμόρφωσης του αγαθού με τους όρους της σύμβασης, όταν ο αγοραστής γνώριζε την ύπαρξη ή την έλλειψη συγκεκριμένης ιδιότητας και συνεπώς η παραπάνω διάταξη μοιάζει μάλλον περιττή 46. Η θέση αυτή εξομοιώνει αδικαιολόγητα τη γνώση του αγοραστή για συγκεκριμένη έλλειψη συμμόρφωσης με (ρητή ή σιωπηρή) ένταξη σχετικού ειδικού όρου στη σύμβαση πώλησης. 1.6.2. Κατά την ίδια διάταξη, ο πωλητής δεν φέρει ευθύνη εάν η έλλειψη της συμμόρφωσης οφείλεται σε υλικά που προμηθεύει ο καταναλωτής. Η ρύθμιση αυτή αναφέρεται στην πώληση αγαθών που δεν υφίστανται κατά το χρόνο σύναψης της σύμβασης, αλλά πρόκειται να κατασκευαστούν, και μάλιστα με υλικά που προμηθεύει, εν όλω ή εν μέρει, ο καταναλωτής 47. 46 Βλ. Μπεχλιβάνη, σελ. 1668, με περαιτέρω παραπομπές. 47 Πρβλ. το άρθρο 685 2 Α.Κ. για τη σύμβαση έργου. 27

1.6.3. Τέλος, στην τέταρτη παράγραφο του άρθρου 2 προβλέπεται άλλη μία περίπτωση απαλλαγής του πωλητή από την ευθύνη του. Σημειώθηκε παραπάνω ότι, κατά τεκμήριο, υπάρχει έλλειψη συμμόρφωσης του αγαθού με τους όρους της σύμβασης, όταν αυτό δεν φέρει τα χαρακτηριστικά τα οποία υπόσχονται οι δημόσιες δηλώσεις του πωλητή, του παραγωγού ή του αντιπροσώπου του (άρθρο 2 1 στ. δ της Οδηγίας). Όμως, η ευθύνη του πωλητή από την έλλειψη συμμόρφωσης είναι δυνατόν να αρθεί, εάν ο τελευταίος αποδείξει ότι δεν γνώριζε και δεν μπορούσε ευλόγως να γνωρίζει τη σχετική δήλωση ή ότι είχε διορθωθεί η σχετική δήλωση έως τη στιγμή σύναψης της σύμβασης ή ότι η αγορά του καταναλωτικού αγαθού δεν μπορούσε να επηρεαστεί από τη δήλωση αυτή. 1.7. Αναγωγή 1.7.1. Προϋποθέσεις ευθύνης έναντι του τελικού πωλητή: Ι. Σύμφωνα με άρθρο 4 της Οδηγίας, ο τελικός πωλητής δικαιούται να στραφεί κατά του υπευθύνου ή των υπευθύνων στην αλυσίδα συμβάσεων, εφόσον πληρούνται σωρευτικά οι ακόλουθες τρεις προϋποθέσεις: α) Yφίσταται ευθύνη του τελικού πωλητή έναντι του καταναλωτή από την έλλειψη συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης, σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας. β) H γενεσιουργός της ευθύνης έλλειψη συμμόρφωσης απορρέει από πράξη ή παράλειψη του παραγωγού, ενός προηγούμενου πωλητή ο οποίος εντάσσεται στην ίδια αλυσίδα συμβάσεων ή οποιουδήποτε άλλου ενδιαμέσου. γ) Προβλέπεται στην εθνική νομοθεσία του κράτους μέλους αγωγή του πωλητή έναντι των οριζομένων στην Οδηγία προσώπων (άρθρο 4 στ. β ). Παρά το γεγονός ότι οι ειδικότερες ρυθμίσεις για την αγωγή αυτή θα θεσπιστούν από τα κράτη μέλη, τα τελευταία δεν έχουν τη δυνατότητα να αδρανοποιήσουν την εν λόγω ρύθμιση, εξαιτίας του δεσμευτικού χαρακτήρα της Οδηγίας (άρθρο 7). ΙΙ. Για τους σκοπούς της Οδηγίας, παραγωγός θεωρείται ο κατασκευαστής ενός καταναλωτικού αγαθού, ο εισαγωγέας του καταναλωτικού αγαθού στο έδαφος της Κοινότητας ή κάθε πρόσωπο που 28

παρουσιάζεται ως παραγωγός, θέτοντας επί του καταναλωτικού αγαθού το όνομά του, το σήμα του ή άλλο διακριτικό σημείο (άρθρο 1 2). Αξίζει να σημειωθεί ότι, στο άρθρο 6 του ν. 2251/1994, όπου ρυθμίζεται η ευθύνη του παραγωγού για τα ελαττωματικά προϊόντα, ορίζεται με εξίσου ευρύ τρόπο η έννοια του παραγωγού. Με τον ευρύ αυτόν ορισμό του παραγωγού επιτυγχάνεται η κατά το δυνατό ευρύτερη προστασία του καταναλωτή. ΙΙΙ. Η λέξη «απορρέει» δεν έχει σαφές και τυποποιημένο νομικό περιεχόμενο. Από τη γραμματική ερμηνεία της διάταξης και, ιδίως, από τη σύγκριση του κειμένου της Οδηγίας στην αγγλική και γαλλική γλώσσα 48, εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο όρος «απορρέει» υποδηλώνει την ανάγκη σχέσης αιτίου αιτιατού, ότι δηλαδή η πράξη ή παράλειψη του προηγούμενου υπευθύνου είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης. IV. Η Οδηγία επεκτείνει την ευθύνη σε όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην ίδια αλυσίδα συμβάσεων ή αποτελούν ενδιάμεσα πρόσωπα 49. Πρόσωπα που βρίσκονται στην ίδια αλυσίδα συμβάσεων θα μπορούσαν να θεωρηθούν εκείνα που αγοράζουν το καταναλωτικό αγαθό με σκοπό τη μεταπώλησή του ή την παραχώρηση της χρήσης του σε τρίτους, χωρίς να έχει σημασία αν προτίθενται να το πωλήσουν αυτούσιο ή μετά από επεξεργασία του. Στην ίδια αλυσίδα συμβάσεων θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εντάσσονται και τα πρόσωπα που προμηθεύονται ανταλλακτικά, υλικά επεξεργασίας, συντήρησης ή συσκευασίας των καταναλωτικών αγαθών. Συμπερασματικά, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ενδιάμεσα πρόσωπα στην αλυσίδα συμβάσεων είναι εκείνα που προμηθεύονται τα καταναλωτικά αγαθά 48 Resulting from an act, qui resulte d un acte, στο αγγλικό και γαλλικό κείμενο της Οδηγίας, αντίστοιχα. 49 Same chain of contracts or any other intermediary, meme chaine contractuelle ou de tout autre intermediaire, derselben Vertragskette oder einer anderen Zwischenperson, στο αγγλικό, γαλλικό και γερμανικό κείμενο της Οδηγίας, αντίστοιχα. 29

με σκοπό να τα καταστήσουν στοιχεία του «κυκλοφορούντος» ενεργητικού τους 50. 1.7.2. Η ευθύνη του πωλητή έναντι του καταναλωτή, σε ό,τι αφορά τη συμμόρφωση των αγαθών προς τους όρους της σύμβασης, αποτελεί καθιερωμένη παραδοσιακή λύση στις έννομες τάξεις των κρατών μελών της Ε.Ε. 51 Με αυτό το δεδομένο και με σκοπό τη διευκόλυνση της ενσωμάτωσης της Οδηγίας στα εθνικά δίκαια, η παραπάνω ευθύνη υιοθετήθηκε από την Οδηγία. Προκειμένου όμως να μην μείνει απροστάτευτος ο πωλητής, η Οδηγία διατηρείται η δυνατότητα που τυχόν παρέχεται σ αυτόν από το εθνικό δίκαιο, να στραφεί, ως αγοραστής πλέον, κατά του παραγωγού, κατά προηγούμενου πωλητή ο οποίος εντάσσεται στην ίδια αλυσίδα συμβάσεων ή κατ άλλου ενδιαμέσου. Η λύση που δίνει η Οδηγία δεν είναι χωρίς προβλήματα. Καταρχάς, είναι δυνατόν οι εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών να αποκλείουν, τουλάχιστον μερικά, την άσκηση αντίστοιχου δικαιώματος εκ μέρους του πωλητή. Δεν αποσοβείται, ακόμη, ο κίνδυνος, ο μεγάλης οικονομικής δύναμης κατασκευαστής να αποκλείει, με τις κατάλληλες συμβατικές ρήτρες, την ευθύνη του, αφήνοντας εκτεθειμένο απέναντι στον καταναλωτή το μικρότερης οικονομικής ισχύος και συνεπώς λιγότερο φερέγγυο πωλητή 52. Η ευθύνη για την αποφυγή του κινδύνου αυτού επιρρίπτεται στα κράτη μέλη, τα οποία οφείλουν να μεριμνήσουν, θεσπίζοντας τις ανάλογες προστατευτικές νομοθετικές διατάξεις. Σήμερα, δεν υπάρχει στην Ε.Ε. ενιαίο νομικό πλαίσιο, με το οποίο να ρυθμίζεται η άμεση ευθύνη του παραγωγού έναντι του καταναλωτή λόγω έλλειψης ανταπόκρισης στους όρους της σύμβασης 53. Αν και σχετικές ρυθμίσεις εντοπίζονται στη νομοθεσία αρκετών κρατών 50 Έτσι ο Περάκης, Η έννοια του «καταναλωτή» κατά το νέο ν. 2251/1994, ΔΕΕ 1995, σελ. 33, ο οποίος προσδιορίζει την έννοια της αλυσίδας συμβάσεων στο ν. 2251/1994. 51 Βλ. Προοίμιο της Οδηγίας, σημείο 9. 52 Βλ. Αρνόκουρο, σελ. 138. 53 Πάντως, κάποια από τα σχετικά ζητήματα αντιμετωπίστηκαν με την Οδηγία 85/374/ΕΟΚ, όπως αυτή μεταφέρθηκε στο εσωτερικό μας δίκαιο με το άρθρο 6 ν. 2251/1994 για την ευθύνη του παραγωγού ελαττωματικών προϊόντων. 30