ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ. ΚΕΦ.1ο ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 2ου αι. π.χ. Η ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦ.1ο ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 2ου αι. π.χ. Η ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α α. Οι συνέπειες των κατακτήσεων : οικονοµικές, πολιτικές, κοινωνικές και στον τρόπο ζωής Ι. Οικονοµικές συνέπειες : -εξαφάνιση µικροµεσαίων αγροκτηµάτων -δηµιουργήθηκαν τα λατιφούντια -ανάπτυξη εµπορίου, βιοτεχνίας, χρηµατοοικονοµικών επιχειρήσεων (δανεισµός χρηµάτων, κατασκευή δηµοσίων έργων) -είσπραξη υψηλών φόρων από τους δηµοσιώνες ΙΙ. Οι συνέπειες στον πολιτικό και κοινωνικό τοµέα: Οι τάξεις της Ρωµαϊκής κοινωνίας κατά τον 2ο αι. π.χ. -Οι συγκλητικοί: µεγαλογαιοκτήµονες, µέλη Συγκλήτου µε µεγάλη πολιτική δύναµη -Οι ιππείς: επιχειρηµατίες (δηµοσιώνες), πλούσιοι του χρήµατος, όχι σταθερή πολιτική θέση, σύγκρουση-συµµαχία µε τους συγκλητικούς -Ο λαός της Ρώµης: η µεγαλύτερη τάξη των Ρωµαίων πολιτών, ακτήµονες αγρότες εργάτες - µικροτεχνίτες, δεν είχαν µόνιµο εισόδηµα, έλλειψη πολιτικής συνείδησης -Οι δούλοι : το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού, ιδιοκτησία των κυριών τους, απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, συχνές εξεγέρσεις ΙΙΙ. Οι συνέπειες στον τρόπο ζωής: -χάνεται η παραδοσιακή ρωµαϊκή απλότητα -νέος τρόπος ζωής (πολυτέλεια, άνεση, απόλαυση πλούτου) -διαφθορά Η αντίδραση του Κάτωνα (184 π.χ.), που ήταν τιµητής -µεγάλη φορολογία στα είδη πολυτελείας -οι ανάξιοι εκδιώκονται από τη Σύγκλητο -καταπολέµηση ελληνικής µόρφωσης και συνηθειών από την Ανατολή -δεν είχε ουσιαστικά αποτελέσµατα 1

β. Η επίδραση του Ελληνικού πολιτισµού στους Ρωµαίους και η πολιτιστική ανάπτυξη της Ρώµης Γνωριµία Ρωµαίων µε τον Ελληνικό πολιτισµό: -πρώτη επαφή τον 4ο αι. π.χ. µέσω των ελληνικών αποικιών της Κάτω Ιταλίας -στενότερη επαφή µετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τη Ρώµη (πολλοί Ελληνες γίνονται δούλοι, οικιακοί δούλοι ή πολλοί ελεύθεροι γιατροί, ρήτορες, δάσκαλοι έρχονται να εργαστούν στη Ρώµη -πολλοί Ρωµαίοι (στρατιώτες-έµποροι) έρχονται στην Ελλάδα Συµβολή ελληνικού πολιτισµού: -διάδοση της ελληνικής γλώσσας (2ος αι π.χ.) - οι µορφωµένοι ξέρουν ελληνικά -καλλιέργεια της λατινικής γλώσσας -ανάπτυξη της ρωµαϊκής λογοτεχνίας Ρωµαϊκή λογοτεχνία: -αρχικά µίµηση ελληνικών προτύπων (Λίβιος Ανδρόνικος: µετέφρασε στα λατινικά την Οδύσσεια και πολλά ελληνικά δράµατα) -Αργότερα διαµορφώνεται ως ανεξάρτητη λογοτεχνία -Αξιόλογοι εκπρόσωποι : ποιητής Κόιντος Εννιος (έπος για την ιστορία της Ρώµης) σατιρικοί ποιητές Πλαύτος και Τερέντιος )κωµωδίες για το θέατρο) γ. Οι επαρχίες του Ρωµαϊκού κράτους : -Επαρχία : κατακτηµένη περιοχή εκτός Ιταλίας - ιοίκηση: τυπικά µε "Νόµο περί Επαρχίας", ουσιαστικά κατά την κρίση του διοικητή - ιοικητής: είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία και διοριζόταν για ένα χρόνο από τη Σύγκλητο -οικονοµική εκµετάλλευση των επαρχιών (πηγή πολιτισµού) από το νικητή στρατηγό (λάφυρα, αιχµαλώτους), από τους διοικητές (αρπαγές, λεηλασίες δηµοσίων θησαυρώνναών, αναγκαστικές εισφορές) από τους δηµοσιώνες (βαριά φορολογία, µεγάλα κέρδη), από τους τοκογλύφους -αποτελέσµατα: οικονοµική εξαθλίωση των επαρχιών, πλουτισµός ηµοσίου Ταµείου της Ρώµης και των προνοµιακών τάξεων δ. Η Ρωµαιοκρατία στην Ελλάδα -146 π.χ. κατάκτηση της Ελλάδας από το στρατηγό Μόµµιο -Μόµµιος και συγκλητική επιτροπή ρυθµίζουν το καθεστώς της Ν. Ελλάδας -Η Νότια Ελλάδα δε γίνεται αµέσως ρωµαϊκή επαρχία -Ο Ρωµαίος διοικητής της Μακεδονίας ρυθµίζει την τάξη -Οι Ελληνες είχαν τόση ελευθερία, όση παραχωρούσε ο Ρωµαίος διοικητής -Μετατροπή του πολιτεύµατος σε αριστοκρατικό (εξουσία-πλούσιες τάξεις) -Ενισχύονται οι αρµοδιότητες των Αρχόντων και της Βουλής -Περιορισµός του ρόλου της Εκκλησίας του ήµου -Εχθρική στάση του λαού απέναντι στους Ρωµαίους -Γενική παρακµή και µείωση του πληθυσµού (πολιτική - οικονοµική πίεση) -Εξαιρούνται η Αθήνα και η ήλος (προνόµια) 2

-Αντιδράσεις : 88 π.χ. ο βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ξεσηκώνει τους Ελληνες ως ελευθερωτής για πόλεµο κατά της Ρώµης -86 π.χ. ο Σύλλας καταπνίγει την επανάσταση -Εµφύλιοι πόλεµοι (σύγκρουση αντίπαλων Ρωµαίων στρατηγών) -27 π.χ. η Νότια Ελλάδα γίνεται Ρωµαϊκή επαρχία: "Αχαϊα" -Οι Ελληνες χάνουν την πολιτική τους ελευθερία αλλά ο ελληνισµός διατηρήθηκε λόγω της πνευµατικής και της πολιτιστικής τους παράδοσης 3

ΚΕΦ.2 ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ. ΟΙ ΕΜΦΥΛΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μέσα του 2 ου αι. π.χ. Η Ρώµη ήταν µια παγκόσµια δύναµη, όµως αντιµετωπίζει πολλά εσωτερικά προβλήµατα. 133-121 π.χ. στην πολιτική ζωή κυριαρχούν οι αδελφοί Γράκχοι (κοινωνικοί και πολιτικοί µεταρρυθµιστές) και προσπαθούν να αποκαταστήσουν τη µικρή ιδιοκτησία και τη µεσαία τάξη. 1 ος αι. π.χ. Η Ρώµη προχωρεί σε νέες κατακτήσεις. Φιλόδοξοι στρατηγοί προσπαθούν να καταλάβουν την εξουσία. Συγκρούονται µεταξύ τους και έτσι αρχίζουν εµφύλιοι πόλεµοι. α. Οι µεταρρυθµίσεις των Γράκχων και η ανατροπή του µεταρρυθµιστικού τους έργου. Το αγροτικό ζήτηµα : -2 ος αι. π.χ. Τα µεγάλα αγροκτήµατα απορροφούν τις µικρές ιδιοκτησίες. Η µεσαία τάξη µεταβάλλεται σε τάξη ακτηµόνων, άνεργων και άπορων πολιτών. -Το πρόβληµα προσπαθούν να το λύσουν οι Γράκχοι. Ι. Τιβέριος Γράκχος -Το 133 π.χ. εκλέγεται δήµαρχος -Προτείνει τον αγροτικό νόµο : Ο αρχηγός κάθε οικογένειας µπορούσε να κατέχει ως 500 πλέθρα γης 250 πλέθρα γης για κάθε ενήλικο γιο Συνολική έκταση όχι περισσότερα από 1000 πλέθρα γης Η υπόλοιπη γη µοιρασµένη σε κλήρους 30 πλέθρων στους ακτήµονες Ο νόµος αυτός ψηφίστηκε αµέσως από τη λαϊκή συνέλευση -Υποστηρικτές : ακτήµονες, φτωχοί, µικροκαλλιεργητές, φωτισµένοι Συγκλητικοί -Αντίπαλοι : Συγκλητικοί µεγαλογαιοκτήµονες και χρησιµοποιώντας το Μ. Οκτάβιο προσπαθούν να µαταιώσουν τις ενέργειες του Τιβέριου -Καθαιρείται ο Οκτάβιος από τον Τιβέριο -Το 132 π.χ. ο Τιβέριος προσπαθεί να εκλεγεί δεύτερη φορά δήµαρχος όµως την ηµέρα των εκλογών σκοτώνεται από ένοπλο απόσπασµα ΙΙ. Γάιος Γράκχος -Εκλέγεται δήµαρχος το 123 π.χ. και το 122 π.χ. -Συνεχίζει την αγροτική µεταρρύθµιση -Κοινωνικές µεταρρυθµίσεις : Αγροτικός νόµος (φροντίζει να εφαρµοστεί χωρίς εµπόδια) Σιτικός νόµος (οι φτωχοί της Ρώµης αγοράζουν το σιτάρι σε χαµηλή τιµή) Προτείνει την ίδρυση αποικιών εκτός Ιταλίας για την αποκατάσταση των ακτηµόνων Κατασκευή δηµοσίων έργων για να δώσει εργασία στους φτωχούς -Πολιτικές µεταρρυθµίσεις : ικαστικός νόµος : Μαζί µε τους Συγκλητικούς δικάζουν τώρα και οι ιππείς (αποκτούν µεγάλη πολιτική δύναµη) -Συµµαχικός νόµος : 4

Παραχώρηση του δικαιώµατος του Ρωµαίου πολίτη στους Ιταλούς συµµάχους ιάσπαση των οπαδών του Γάιου Γράκχου Οι ιππείς φοβούνται τον ανταγωνισµό των Ιταλών επιχειρηµατιών Οι ακτήµονες αντιδρούν (φόβοι ότι δε θα αποκτήσουν γη) Ο Νόµος αυτός δεν ψηφίστηκε και ο Γάιος δεν εκλέγεται τρίτη φορά δήµαρχος (121 π.χ.) Οι Συγκλητικοί αντεπιτίθενται και ο Γάιος όπως και οι οπαδοί του νικήθηκαν. β. Οι εµφύλιοι πόλεµοι και η κατάλυση της ηµοκρατίας Κυριαρχεί η Συγκλητική αριστοκρατία (2 ος αι. π.χ.) Ανικανότητα και διαφθορά των Συγκλητικών ωροδοκία Χρηµατισµός των αρχόντων (στο εσωτερικό) Πολεµικές αποτυχίες (στο εξωτερικό). Υπεύθυνη η Σύγκλητος Επωφελούνται οι στρατηγοί (κερδίζουν µάχες, δόξα, δύναµη) ύο στρατηγοί διεκδικούν την εξουσία και συγκρούονται µεταξύ τους Περίοδος εµφυλίων πολέµων (πρώτα χρόνια 1 ου αι. π.χ. 31 π.χ.) Αντίπαλοι : Μάριος-Σύλλας, Καίσαρ-Ποµπήιος, Οκταβιανός-Αντώνιος 5

Ι. Μάριος Σύλλας Μάριος : αντισυγκλητικός και εκλέγεται ύπατος µε την υποστήριξη του λαού και των ιππέων Ενίσχυσε το ρωµαϊκό στρατό µε εθελοντικό σύστηµα κατάταξης οποιουδήποτε πολίτη Η στρατιωτική υπηρεσία διαρκούσε 16 χρόνια Αµοιβή των στρατιωτών (µισθός, τρόφιµα, λάφυρα, γεωργικός κλήρος όταν αποστρατεύονταν) Πολλοί ακτήµονες λύνουν το πρόβληµά τους Στρατός επαγγελµατικός (οι στρατιώτες πολεµούσαν για το µισθό και το διοικητή τους) και µετατράπηκε σε πολιτική δύναµη Συµµαχικός πόλεµος : 91 π.χ. 88 π.χ. -Οι Ιταλοί σύµµαχοι ζητούν εξίσωση µε τους Ρωµαίους πολίτες -Η Ρώµη επικρατεί αλλά τους παραχωρεί το δικαίωµα -Η Ρώµη γίνεται πρωτεύουσα του Ρωµαϊκού κράτους της Ιταλίας Σύλλας : Αναδείχθηκε στο συµµαχικό πόλεµο Αριστοκρατικός και πολιτικός αντίπαλος του Μάριου Το 86 π.χ. νίκησε το Μιθριδάτη (Α Μιθριδατικός πόλεµος) Επέστρεψε στη Ρώµη όταν επικράτησαν οι οπαδοί του Μάριου Ανακηρύχθηκε δικτάτορας (82-79 π.χ.) ίωξε τους αντιπάλους του Κορνήλιοι νόµοι : δίνοντας περισσότερες αρµοδιότητες στη Σύγκλητο µετέτρεψε το πολίτευµα σε αριστοκρατικό, περιόρισε τη δύναµη των λαϊκών συνελεύσεων και των δηµάρχων, αφαιρώντας το δικαίωµα του βέτο ΙΙ. Ποµπήιος Καίσαρ Ποµπήιος : Κατέστειλε το κίνηµα του Σερτώριου στην Ισπανία Συντρίβει τους πειρατές Εκστρατείες στην Ανατολή και στρατιωτικές επιτυχίες ( 3 νέες επαρχίες : Πόντου-Βιθυνίας, Κρήτης-Κυρηναϊκής, Συρίας) Κράσσος : Το 73 π.χ. ξέσπασε µεγάλη επανάσταση των δούλων Ο στρατός των δούλων µε αρχηγό τον Σπάρτακο νικά πολλές ρωµαϊκές λεγεώνες εν είχε συνοχή ο στρατός γιατί αποτελούνταν από Ρωµαίους αγρότες φτωχούς και ανθρώπους διαφορετικών εθνοτήτων Το 71 π.χ. ο Κράσσος κατέπνιξε την επανάσταση στην Απουλία. Ο Σπάρτακος σκοτώθηκε και ο στρατός διαλύθηκε Εκλέγεται και αυτός ύπατος και µαζί µε τον Ποµπήιο καταργούν τους νόµους του Σύλλα 6

Κατά την απουσία του Ποµπήιου εµφανίζονται δύο νέοι πολιτικοί : Ο Κικέρων (αριστοκρατικός, οπαδός του Ποµπήιου) και ο Ιούλιος Καίσαρ Συνωµοσία του Κατιλίνα : -Κατιλίνας (πολιτικός αντίπαλος του Κικέρωνα) -Υποσχόταν γενική διαγραφή των χρεών -Οπαδοί του ήταν οι : δυσαρεστηµένοι, φτωχοί, παλιοί οπαδοί του Σύλλα, αποτυχηµένοι πολιτικοί - εν εκλέγεται ύπατος -Αποφασίζει βίαιη κατάληψη της εξουσίας -Ο Κικέρων καταγγέλλει τη συνωµοσία στη Σύγκλητο, η εξέγερση καταπνίγηκε και ο Κατιλίνας σκοτώθηκε 62 π.χ. : ο Ποµπήιος επιστρέφει στη Ρώµη αλλά η Σύγκλητος προσπαθεί να τον µειώσει 60 π.χ. : Α Τριανδρία (Ποµπήιος, Ιούλιος Καίσαρ, Κράσσος) Ιούλιος Καίσαρ : -εκλέγεται ύπατος -υποτάσσει την «πέρα των Αλπεων Γαλατία» -δηµιουργεί ισχυρό στρατό και αποκτά δύναµη, χρήµα και δόξα -η Σύγκλητος στρέφει εναντίον του τον Ποµπήιο -δεν διαλύει το στρατό του, όπως του ζητήθηκε και συγκρούεται µε τον Ποµπήιο στα Φάρσαλα (48 π.χ.) -νίκη του Καίσαρα και αναγόρευσή του σε ισόβιο δικτάτορα -επιεικής µε τους αντιπάλους του, ιδρύει αποικίες, κατασκευάζει πολλά δηµόσια έργα, παραχωρεί το δικαίωµα το Ρωµαίου πολίτη σε κατοίκους των επαρχιών -Συνωµοσία εναντίον του από Βρούτο και Κάσσιο και δολοφονία του Καίσαρα στις 15 Μαρτίου 44 π.χ. 43 π.χ. Β Τριανδία (Μάρκος Αντώνιος, Λέπιδος, Οκταβιανός) : -Εκδιώκουν τους αντιπάλους τους -Συγκρούονται µε τους Βρούτο και Κάσσιο στους Φιλίππους το 42 π.χ. και τους νικούν -Παραµερίζεται ο Λέπιδος µετά την επικράτησή τους -Ο Οκταβιανός επιστρέφει στη Ρώµη, ο Αντώνιος παραµένει στην Ανατολή και συνεργάζεται µε την Κλεοπάτρα, βασίλισσα της Αιγύπτου, χαρίζοντας µεγάλες εκτάσεις γης στην ίδια αλλά και στα παιδιά της -Αντίδραση του λαού και της Συγκλήτου -Οκταβιανός και Αντώνιος έρχονται σε ρήξη -Τελική αναµέτρηση : Η Ναυµαχία στο Ακτιο (31 π.χ.) -Επικράτηση του Οκταβιανού, γίνεται διάδοχος των Πτολεµαίων και προσάρτησε την Αίγυπτο στο ρωµαϊκό κράτος -Τελειώνει η περίοδος των εµφυλίων πολέµων -Οριστικό τέλος της δηµοκρατίας και ο Οκταβιανός γίνεται κυρίαρχος όλης της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας 7

Κεφ. 3 ο Οι Αυτοκρατορικοί χρόνοι α. Οι αυτοκρατορικοί χρόνοι της ακµής (27 π.χ. έως το τέλος του 2 ου αι. µ.χ.) Ι. Η οργάνωση του νέου πολιτεύµατος Οκταβιανός : 29 π.χ. επιστρέφει θριαµβευτής στη Ρώµη -Ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του Ρωµαϊκού λαού -Παραχώρησε την πολυπόθητη ειρήνη -Καθιέρωσε το µοναρχικό πολίτευµα -Συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στο πρόσωπό του : Ονοµάστηκε «πρώτος της Συγκλήτου» (princeps senatus) το 28 π.χ. Αποκτά τον τίτλο «Αύγουστος» το 27 π.χ. που σηµαίνει σεβαστός κι έτσι προσφωνούνταν τιµητικά όλοι οι αυτοκράτορες Γίνεται «ανθύπατος», έχοντας υπό τον έλεγχό του όλες τις επαρχίες, τις αυτοκρατορικές ή τις συγκλητικές (που ανήκαν στη δικαιοδοσία του αυτοκράτορα ή της Συγκλήτου) Στη διοίκηση : πραγµατοποίησε σηµαντικές µεταβολές, δηµιουργώντας νέες υπηρεσίες : -Το Συµβούλιο του αυτοκράτορα (δικοί του άνθρωποι) και η Σύγκλητος τυπικά έδινε την έγκρισή της στις προτάσεις του -Γραµµατεία του αυτοκράτορα : υπηρεσία υπαλλήλων που απασχολούνταν µε διάφορα διοικητικά θέµατα -Το Αυτοκρατορικό Ταµείο (έσοδα από τις επαρχίες) Στο στρατό : Συγκρότηση των Πραιτοριανών : στρατιωτικές µονάδες, από επίλεκτους στρατιώτες µε µεγάλη πολιτική δύναµη Ο αυτοκράτορας ουσιαστικά συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες που του παραχώρησαν η Σύγκλητος και η λαϊκή συνέλευση ΙΙ. Η διαδοχή των αυτοκρατόρων : ηµιουργία πολλών προστριβών και αντιθέσεων, στο ζήτηµα της διαδοχής (οι αρµοδιότητες Αυγούστου και Συγκλήτου δεν ήταν καθορισµένες και ήθελαν αυτοί όπως και ο στρατός να ελέγχουν και να διορίζουν οι ίδιοι τον αυτοκράτορα) 14 π.χ. (θάνατος του Οκταβιανού) έως 2 ου αι. µ.χ. Τρεις δυναστείες αυτοκρατόρων εµφανίζονται : -Οι αυτοκράτορες της οικογένειας του Οκταβιανού -Φλάβιοι -Αντωνίνος (οι αυτοκράτορες κατάγονταν από τις επαρχίες) ΙΙΙ. Η εξωτερική πολιτική -Προστίθενται νέα εδάφη στην αυτοκρατορία Σπουδαίες κατακτήσεις, που ήταν : Βόρεια Αφρική έως τις ακτές του Ατλαντικού Βρετανία ακία (σηµερινή Ρουµανία) Μεσοποταµία έως τον Περσικό κόλπο (οι Ρωµαίοι αποσύρθηκαν αργότερα υπό την πίεση των Πάρθων, που ήταν µόνιµοι αντίπαλοί τους) 8

Πολίτευµα : -Σταθερή πορεία προς την απόλυτη µοναρχία -Η Σύγκλητος χάνει τη δύναµή της και αγνοείται από τους αυτοκράτορες -Ο λαός δεν έχει πλέον πολιτική δύναµη κι η Λαϊκή Συνέλευση παύει να ψηφίζει νόµους -Εξελίσσεται η ρωµαϊκή νοµοθεσία και το δίκαιο βελτιώνεται -Θεσπίζονται νόµοι που προστατεύουν τους δούλους, τις γυναίκες και τους κατακτηµένους λαούς Ρωµαϊκή κοινωνία : -Συγκλητικοί και ιππείς : προνοµιούχες τάξεις -Οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες οργανώνονται σε «συντεχνίες» -Το κράτος καθησυχάζει τον «αστικό όχλο»µε δωρεές, διανοµές τροφίµων και άφθονη ψυχαγωγία -Βελτιώνεται η θέση των δούλων και πολλοί ελευθερώνονται -Οι «απελεύθεροι δούλοι» γίνονται υπάλληλοι, θρησκευτικοί λειτουργοί, έµποροι, επιχειρηµατίες και αποκτούν περιουσία Στρατός : -Βασική στρατιωτική µονάδα : η λεγεώνα - ύναµη της λεγεώνας : 5.000-6.000 άντρες και βοηθητικοί στρατιώτες -Υπάρχουν τµήµατα ιππικού και πολεµικά µηχανήµατα -Οι λεγεώνες ήταν εγκατεστηµένες σε στρατόπεδα περιοχών που κινδύνευαν από επιδροµές και δρούσαν ανεξάρτητα -Οι στρατιώτες όταν δεν πολεµούν, γυµνάζονται και κατασκευάζουν δηµόσια έργα (δρόµους, γέφυρες κτλ.) -Γύρω από τα στρατόπεδα δηµιουργούνται συνοικισµοί (εµπόριο, κτήµατα) Η Ρωµαϊκή Ειρήνη (Pax Romana) - ιατηρήθηκε κατά τους δύο πρώτους αιώνες µ.χ. -Παύση εµφυλίων πολέµων και εσωτερική ηρεµία -Απόκρουση επιδροµών ξένων λαών -Αποτελέσµατα της ειρήνης : Οικονοµική ανάπτυξη όλων των περιοχών Ανάπτυξη γεωργίας (καλλιέργειες κτηµάτων χωρίς φόβο καταστροφών) Ανθηση εµπορίου και ναυσιπλοϊας (ασφαλείς εµπορικοί δρόµοι και πάταξη πειρατείας Επαρχίες : -Ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων για τις επαρχίες -Περιορισµός της οικονοµικής εκµετάλλευσης των διοικητών -Το 212 µ.χ. ο Καρακάλλας παραχωρεί σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας το δικαίωµα του Ρωµαίου πολίτη -Οι δυτικές επαρχίες (Γαλατία, Ισπανία) εκλατινίζονται : Μιλούν τη λατινική γλώσσα Μιµούνται το ρωµαϊκό τρόπο ζωής -Οι ανατολικές επαρχίες (Μ.Ασία, Συρία, Αίγυπτος) εξελληνίζονται : Μιλούν ελληνικά και επηρεάζονται από τον ελληνικό πολιτισµό Το Ρωµαϊκό κράτος αποτελείται από δύο τµήµατα : το λατινικό και το ελληνικό Γράµµατα-Σκέψη : -Περίοδος άνθησης της ρωµαϊκής λογοτεχνίας -Πνευµατικοί άνθρωποι της εποχής του Αυγούστου : Βιργίλιος (έπος : Αινειάδα) Οράτιος (Ωδές) και Τίτος Λίβιος (ιστορία της Ρώµης) : εξυµνούν το πρόσωπο και το έργο του αυτοκράτορα -Εκπρόσωποι των δύο πρώτων µεταχριστιανικών αιώνων : Σενέκας (τραγωδίες, φιλοσοφικά έργα), Τάκιτος (ιστορία), Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (φυσική ιστορία) 9

-Ανθηση ελληνικών γραµµάτων Εκπρόσωποι : Πλούταρχος (Βίοι Παράλληλοι), Λουκιανός ( ιάλογοι), Παυσανίας (Ελλάδος περιήγησις) -Στον τοµέα της φιλοσοφίας επικρατούν δύο ελληνικά φιλοσοφικά ρεύµατα : η στωική φιλοσοφία (εκπρόσωπος : Μάρκος Αυρήλιος) και η επικούρεια φιλοσοφία Η Ρωµαϊκή τέχνη -Περιέχει ετρουσκικά και ελληνικά στοιχεία -αντιγραφή φηµισµένων ελληνικών έργων -δηµιουργία ελληνορωµαϊκής τέχνης -αρχιτεκτονική : Ετρουσκικές επιρροές (πολεοδοµία, τειχοποιία, τοξωτή αψίδα) Ελληνικές επιρροές (κορινθιακό κιονόκρανο µε ιωνικά στοιχεία) Οικοδοµήµατα που συνδύαζαν τα ρωµαϊκά γνωρίσµατα (θόλος, αψίδα) µε ελληνικούς ρυθµούς (δωρικός, ιωνικός, κορινθιακός) Κατασκευές που εξυπηρετούν ανάγκες (υδραγωγεία, γέφυρες, δρόµοι) Εργα που είχαν στόχο την ψυχαγωγία (θέατρα, ιππόδροµοι, βιβλιοθήκες) Μεγάλη οικονοµική δραστηριότητα στα χρόνια της αυτοκρατορίας (Κολοσσαίο, Πάνθεο, ναοί, θέατρα, αγορές) Νέος τύπος µνηµείου (θριαµβική αψίδα) Από τον 3 ο αι. µ.χ. προτιµούν τα επιβλητικά κτίρια (βασιλικές στοές) -γλυπτική : Πολλά σηµαντικά έργα (προσωπογραφίες αυτοκρατόρων, στρατηγών/ιστορικά ανάγλυφα/σαρκοφάγοι) Μίµηση ελληνικών προτύπων -ζωγραφική : ιακόσµηση εσωτερικών χώρων (τοιχογραφίες σπιτιών) Πρότυπο η µεγάλη ελληνική ζωγραφική Ψηφιδωτά (δάπεδα, επιφάνειες τοίχων) 10

β. Οι Σεβήροι και η περίοδος της στρατιωτικής αναρχίας Ι. υναστεία Σεβήρων (193-235 µ.χ.) -Ιδρυτής οµώνυµης δυναστείας : Ο Σεπτίµιος Σεβήρος Στηρίχτηκε στο στρατό Παραµέρισε τελείως τη Σύγκλητο από τη διοίκηση -Καρακάλλας : Με διάταγµα το 212 µ.χ. παραχώρησε το δικαίωµα του Ρωµαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας Εξάλειψη διακρίσεων ανάµεσα σε νικητές Ιταλούς και νικηµένους επαρχιώτες Η Ρώµη έγινε πρωτεύουσα του οικουµενικού της κράτους Ενοποιήθηκαν η νοµοθεσία και η φορολογία ΙΙ. Η περίοδος της στρατιωτικής αναρχίας (235-268 µ.χ) -Μετά την πτώση της δυναστείας των Σεβήρων ακολούθησε στρατιωτική αναρχία -Οι στρατιωτικές µονάδες ανεβοκατεβάζουν στο θρόνο αυτοκράτορες -Παραµελείται η άµυνα του κράτους και εχθρικές εισβολές απειλούσαν τα σύνορα -Εκδηλώνονται αποσχιστικά κινήµατα (π.χ. Η συριακή πόλη Παλµύρα έγινε ανεξάρτητο βασίλειο από το 266 έως το 273 µ.χ.) γ. Οι Ιλλυριοί αυτοκράτορες -Συγκρατούν την αυτοκρατορία από την κατάρρευση -Αντιµετώπιση εισβολών και επαναστάσεων -Στρατιωτικές επιτυχίες και εδαφική αποκατάσταση της αυτοκρατορίας -Ο Κλαύδιος Β το 269 µ.χ. συνέτριψε τους Γότθους στη Ναϊσσό -Ο Αυρηλιανός έδιωξε τους Αλαµανούς που είχαν εισβάλει στην Ιταλία και ξαναφέρνει στο κράτος δυτικές επαρχίες που είχαν αποσχιστεί -Νέος τρόπος διοίκησης : η τετραρχία Ιδρυτής ο ιοκλητιανός ιόρισε έναν συνάρχοντα-αύγουστο (Μαξιµιανός) και δύο Καίσαρες (Γαλέριος και Κωνστάντιος ο Χλωρός) Η εξουσία µοιράστηκε σε τέσσερα πρόσωπα : ιοκλητιανός (ανατολικές επαρχίες), Μαξιµιανός (Ιταλία και Αφρική), Γαλέριος (Βαλκανικές επαρχίες), Κωνστάντιος ( υτικές επαρχίες) Η Ρώµη παύει να είναι το κέντρο της αυτοκρατορίας -3 ος αι. µ.χ. Μεταβολές τους πολιτεύµατος : Ο ιοκλητιανός επέβαλε ένα µοναρχικό καθεστώς ανατολικού τύπου Η Σύγκλητος χάνει κάθε πολιτική δύναµη Χωρισµός των επαρχιών σε µικρότερες ώστε να µειωθεί η δύναµη των διοικητών των επαρχιών Χωρίζεται η πολιτική από τη στρατιωτική εξουσία Αυξάνεται ο αριθµός των στρατιωτών αλλά µειώθηκε η µαχητική αξία του στρατού (χαλάρωση της πειθαρχίας και παραµέληση της εκπαίδευσής του) Χρησιµοποιούνται ξένοι µισθοφόροι στο στρατό (π.χ. Γερµανοί) 11

δ. Ο Χριστιανισµός. ιωγµοί και εξάπλωση -Ανεκτική στάση του ρωµαϊκού κράτους απέναντι στις ανατολικές θρησκείες -Οι κατακτηµένοι λαοί µπορούσαν να διατηρούν τις θρησκείες τους -Εχθρική διάθεση του ρωµαϊκού κράτους απέναντι στο Χριστιανισµό -Αυτά που δίδασκε ο Χριστιανισµός έρχονταν σε αντίθεση µε το κοινωνικό σύστηµα της αυτοκρατορίας -Στις χριστιανικές κοινότητες όλοι οι άνθρωποι ήταν ίσοι µεταξύ τους (ανεξάρτητα από την καταγωγή, οικονοµική κατάσταση, κοινωνική θέση, φύλο) -Οπαδοί άλλων θρησκειών εχθρεύονταν τους χριστιανούς -Ασχηµες φήµες και συκοφαντίες έστρεφαν και φανάτιζαν τον ειδωλολατρικό όχλο κατά των Χριστιανών -Στην αρχή κάποιοι αυτοκράτορες αδιαφόρησαν ενώ άλλοι πήραν σκληρά µέτρα εναντίον του Χριστιανισµού - ιωγµοί : Πρώτος διωγµός το 64 µ.χ. από το Νέρωνα : κατηγόρησε τους χριστιανούς για εµπρησµό της Ρώµης έκιος (3 ος αι. µ.χ.) ιοκλητιανός : Μέγας ιωγµός (303-311 µ.χ) -Γαλέριος : διάταγµα ανεξιθρησκίας στους χριστιανούς (311 µ.χ) -Λόγοι διάδοσης και εξάπλωσης τους Χριστιανισµού : Απλό τελετουργικό της νέας θρησκείας εν έκανε διακρίσεις ανάµεσα στους ανθρώπους Πολλοί φτωχοί και κατατρεγµένοι έβρισκαν παρηγοριά και ηθική-υλική ενίσχυση στις χριστιανικές κοινότητες Οι διωγµοί προκάλεσαν τη συµπάθεια όλων Κατέρρευσαν οι συκοφαντίες, λόγω της ηθικές ζωής των Χριστιανών Καλή οργάνωση των χριστιανικών κοινοτήτων Η «κοινή» ελληνική γλώσσα ένωσε τον ανατολικό µεσογειακό χώρο ιευκολύνεται η αποστολική δραστηριότητα των Χριστιανών λόγω της έλλειψης συνοριακών εµποδίων ε. Αίτια παρακµής της Ρώµης -Οικονοµική κρίση λόγω εµφυλίων πολέµων και εχθρικών επιδροµών -Αλλάζει ο τρόπος καλλιέργειας της γης -Τα λατιφούντια άρχισαν πάλι να αναπτύσσονται λόγω της παρακµής των πόλεων και της γενικότερης ανασφάλειας -Εκτός από τους δούλους, ελεύθεροι και απελεύθεροι καλλιεργητές απασχολούνταν στα λατιφούντια -Οι γαιοκτήµονες τους παραχωρούσαν τµήµατα γης για καλλιέργεια και έπαιρναν για ενοίκιο µέρος από τα προϊόντα τους - ούλοι και ελεύθεροι καλλιεργητές εξοµοιώθηκαν και δηµιουργήθηκε η τάξη των δουλοπάροικων -Οι γαιοκτήµονες οχύρωσαν τις επαύλεις τους για να προστατευτούν από τις επιδροµές βαρβάρων και ληστών -Οι γαιοκτήµονες αποκτούν δύναµη και επηρεάζουν το κράτος 12

-Επιβολή βαριάς φορολογίας από τους αυτοκράτορες για να αντιµετωπιστούν τα µεγάλα κρατικά έξοδα -Οι πολίτες έχασαν τον πατριωτισµό τους και έγιναν υποχείριο των αυτοκρατόρων και των γαιοκτηµόνων -Αλλοίωση του στρατού από βαρβάρους και οι στρατιώτες πολεµούσαν για το µισθό και τα λάφυρα και όχι για τη Ρώµη -Ελλειψη ικανών ηγεµόνων -Ελάττωση πληθυσµού -Αλλοίωση ρωµαϊκού λαού από επιµειξίες -Ηθική διαφθορά -Αποχέρσωση της γης 13

ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦ. 1 Ο ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΚΑΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Στο θρόνο ανεβαίνουν τρεις δυναστείες : α. Η δυναστεία του Μ. Κωνσταντίνου : Κωνσταντίνος ο Μέγας (306-337) : Μετέφερε την πρωτεύουσα από τη Ρώµη στο Βυζάντιο Ιολιανός ο Παραβάτης (361-363) : Αντιτάσσεται στο Χριστιανισµό και κάνει επίσηµη θρησκεία την ειδωλολατρία β. Η δυναστεία του Μ. Θεοδοσίου : Θεοδόσιος ο Μέγας (379-395) : Υποστήριξε την Ορθοδοξία ιαίρεσε την αυτοκρατορία σε δύο τµήµατα (ανατολικό : Αρκάδιος δυτικό : Ονώριος) Αρκάδιος, Θεοδόσιος Β, Μαρκιανός : Επιδροµές Γερµανών και Ούνων Χτίζεται το τείχος της Κωνσταντινούπολης (413) και το πρώτο Πανεπιστήµιο, το «Πανδιδακτήριο» (425) γ. Η δυναστεία του Λέοντα : Λέων Α (ιδρυτής της δυναστείας) Ζήνωνας(τότε γίνεται κατάλυση του δυτικού ρωµαϊκού κράτους), Αναστάσιος Α α. Ο Μ. Κωνσταντίνος µεταφέρει την πρωτεύουσα στο Βυζάντιο Λόγοι ακαταλληλότητας της Ρώµης : -Η Ρώµη βρισκόταν µακριά από το ούναβη και τον Ευφράτη, όπου εµφανίζονται εχθροί (Γότθοι και Πέρσες) -Πολλοί αυτοκράτορες κατάγονταν από τις επαρχίες -Πηγή του Χριστιανισµού ήταν η Ανατολή και ο Μ. Κων/νος στράφηκε στο χριστιανικό στοιχείο -Η πολιτική ατµόσφαιρα της Ρώµης θύµιζε την παλιά δηµοκρατία Πλεονεκτήµατα Βυζαντίου (νέας πρωτεύουσας) -Σηµαντική στρατηγική θέση (βρισκόταν κοντά στα σηµεία που απειλούνταν από τους εχθρούς) -Εξαιρετικά οχυρή τοποθεσία (βρεχόταν από θάλασσα) -Καίρια οικονοµική θέση : Ενωνε τον Εύξεινο Πόντο µε το Αιγαίο και τη Μεσόγειο όπως και τη Μ. Ασία µε την Ευρώπη. Ο Κεράτιος κόλπος ήταν εξαιρετικό φυσικό λιµάνι -Εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας : 11 Μαϊου 330 µ.χ. -Επικρατεί το ελληνικό στοιχείο και η αυτοκρατορία εξελληνίζεται Β. Η επικράτηση του Χριστιανισµού - ιάταγµα Γαλέριου (311 µ.χ) : ελεύθερη άσκηση λατρείας από τους Χριστιανούς - ιάταγµα Μεδιολάνων (313 µ.χ) : καθιέρωση πλήρους ανεξιθρησκίας από τον Κωνσταντίνο και το Λικίνιο -Ο Μ. Κωνσταντίνος : υποστήριξε φανερά το Χριστιανισµό Ενίσχυσε τη Χριστιανική Εκκλησία Βαφτίστηκε χριστιανός προς το τέλος της ζωής του Συνέβαλε στη γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισµού και στη δηµιουργία Πατριαρχείων : Ρώµης (πάπας), Κωνσταντινούπολης, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύµων 14

ΑΙΡΕΣΕΙΣ -Το χριστιανικό δόγµα δεν ήταν αυστηρά καθορισµένο - ιαφορετικές ερµηνείες θεολογικών ζητηµάτων, αντίθετες µε εκείνες της επίσηµης Εκκλησίας -Εκρυβαν και άλλου είδους αντιθέσεις (διαφορετικοί πληθυσµοί διαφορετική νοοτροπία) -Τάσεις για απόσχιση και ανεξαρτητοποίηση από την κεντρική εξουσία -Αρειανισµός : Ιδρυτής ο Αρειος (ιερέας από την Αλεξάνδρεια) Ο Χριστός δεν ήταν ίσος µε τον Πατέρα, αλλά «κτίσµα», δηµιουργία του (όχι ισάξιός του) Καταδικάστηκε από την Α Οικουµενική Σύνοδο Νικαίας, το 325 µ.χ. -Νεστοριανισµός : Ιδρυτής ο πατριάρχης Νεστόριος Αµφισβήτησε τη θεϊκή φύση του Χριστού Καταδικάστηκε από τη Γ Οικουµενική Σύνοδο Εφέσου, το 431 µ.χ. -Μονοφυσιτισµός : Η ανθρώπινη φύση του Χριστού απορροφήθηκε από τη θεϊκή του φύση Απλώθηκε κυρίως στην Αίγυπτο και τι ανατολικές επαρχίες Καταδικάστηκε από την Οικουµενική Σύνοδο Χαλκηδόνας το 451 µ.χ. Μεγάλες αναταραχές µετά τη Σύνοδο Τα κίνητρα των µονοφυσιτών δεν ήταν µόνο θρησκευτικά Ιουλιανός (361-363 µ.χ.) -Σπούδασε αρχαία ελληνική φιλολογία -Θαυµασµός για την ελληνική αρχαιότητα -Προσπάθησε να κάνει την ειδωλολατρία, επίσηµη θρησκεία του κράτους -Ανοιξε πάλι τους ειδωλολατρικούς ναούς και έπαιρνε µέρος ο ίδιος σε ειδωλολατρικές τελετές -Καταδίωξε το Χριστιανισµό Κατάργηση κρατικών επιχορηγήσεων προς την Εκκλησία Αποµάκρυνση χριστιανών από τα δηµόσια αξιώµατα Απαγόρευση διδασκαλίας της φιλοσοφίας και της φιλολογίας από χριστιανούς καθηγητές -Σκοπός : να αναστήσει τον αρχαίο κόσµο -Απέτυχε γιατί η θρησκεία του είχε περισσότερα ανατολικά παρά ελληνικά στοιχεία Θεοδόσιος Α -Αποκατάσταση του χριστιανισµού και επισηµοποίησή του ως κρατικής θρησκείας -Απαγόρευση ειδωλολατρικών θρησκευτικών εκδηλώσεων -Καταργήθηκαν οι Ολυµπιακοί αγώνες Ενωτικό ιάταγµα -Το 482 µ.χ. από τον αυτοκράτορα Ζήνωνα και τον πατριάρχη Ακάκιο -Σκοπός : η αποκατάσταση της ενότητας της αυτοκρατορίας -Αποτελέσµατα : 15

εν ικανοποίησε κανέναν Προκάλεσε την αντίδραση του πάπα Πρώτη επίσηµη διάσταση Σχίσµα των Εκκλησιών Ρώµης και Κωνσταντινούπολης 16

Κεφ. 2 ο Η φυσιογνωµία του Βυζαντίου -Ρωµαϊκή παράδοση -Ελληνικό περιβάλλον και ελληνικός πολιτισµός -Χριστιανισµός -Επίδραση της Ανατολής -Τελική επικράτηση Ελληνισµού και Χριστιανισµού Ρωµαϊκή παράδοση -Κωνσταντινούπολη : εύτερη Ρώµη -Η κρατική οργάνωση ήταν ρωµαϊκή -Επίσηµη κρατική γλώσσα η λατινική -Οι αυτοκράτορες : Ονοµάζονταν «αυτοκράτορες των Ρωµαίων» Πρόσφεραν θεάµατα και δωρεάν τρόφιµα -Οι κάτοικοι ήταν Ρωµαίοι πολίτες -Η ονοµασία «Ρωµαίοι» έµεινε σε όλο το Βυζάντιο (Ρωµιοί και Ρωµιοσύνη) -Η ονοµασία Ελληνας χρησιµοποιήθηκε αργότερα γιατί στην αρχή σήµαινε τον ειδωλολάτρη -Γενικά ο τρόπος ζωής ήταν ρωµαϊκός Το ελληνικό περιβάλλον και ο ελληνικός πολιτισµός -Το ανατολικό τµήµα ήταν ανέκαθεν ελληνικό και εξελληνισµένο -Ιδρυση της νέας πρωτεύουσας στη θέση µιας αρχαίας ελληνικής αποικίας -Η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Ελληνες -Γλώσσα του λαού ήταν ελληνική που αργότερα : Γίνεται βασική γλώσσα της παιδείας Εισχωρεί στη δηµόσια ζωή και τον κρατικό µηχανισµό - ηµιουργούνται βιβλιοθήκες µε πολλά ελληνικά συγγράµµατα -Κλασικά έργα τέχνης κοσµούν τους δρόµους -Μεγάλη δύναµη του ελληνισµού ήταν η πνευµατική του παράδοση Χριστιανική πίστη -Ο χριστιανισµός επηρέασε µε την ηθική του διδασκαλία : Τη νοµοθεσία Τις κρατικές δραστηριότητες Τον τρόπο ζωής της αυτοκρατορίας -Η Χριστιανική Εκκλησία είχε ισχυρή οργάνωση -Αρµονική συνεργασία Κράτους και Εκκλησίας -Οι δραστηριότητες της Εκκλησίας ήταν : Η κοινωνική πρόνοια Τα φιλανθρωπικά ιδρύµατα Τα µοναστήρια, που είχαν µεγάλες περιουσίες -Η εκκλησία ισχυροποιείται λόγω της φιλανθρωπικής δραστηριότητας -Στην αρχή σύγκρουση Ελληνισµού και Χριστιανισµού -Η Εκκλησία πολέµησε καθετί Ελληνικό-Ειδωλολατρικό -Αργότερα προσέγγιση Χριστιανισµού και Ελληνισµού -Οι Πατέρες της Εκκλησίας (Μέγας Βασίλειος, Γρ. Νύσσης, Γρ. Θεολόγος, Ι. Χρυσόστοµος) σπουδάζουν την αρχαία ελληνική γραµµατεία. 17

Κεφ. 3 ο Οι βαρβαρικές επιδροµές -Γερµανοί παραβιάζουν τα σύνορα της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας και εισβάλλουν στα εδάφη της τον 5 ο αι. µ.χ. -Μόνιµη εγκατάσταση των Γερµανών µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία νέων γερµανικών κρατών στη ύση -Κίνδυνος από τον ασιατικό λαό των Ούνων που εισβάλλουν στην Ευρώπη -Οι µετακινήσεις αυτές είναι γνωστές ως «Μεγάλη µετανάστευση των λαών» -Ο στρατός της αυτοκρατορίας αποτελείται από Γερµανούς µισθοφόρους που αποκτούν δύναµη -Κατάλυση του δυτικού κράτους το 476 µ.χ. Ι. Οι επιδροµές των Βησιγότθων -Οι Γότθοι της Ανατολικές Ευρώπης (Οστρογότθοι) διατήρησαν ειρηνικές σχέσεις µε την αυτοκρατορία -Με την εµφάνιση των Ούνων : Υποταγή των Οστρογότθων (ανατολικοί Γότθοι) Πίεση Βησιγότθων (δυτικοί Γότθοι) -Εγκατάσταση των Βησιγότθων στη Βόρεια Βαλκανική ως καλλιεργητές µε την άδεια του αυτοκράτορα Ουάλη -Αρχίζουν επιδροµές στη Θράκη λόγω καταπίεσης και πείνας -Ηττα του Ουάλη στη µάχη της Αδριανούπολης το 378 µ.χ. όταν προσπάθησε να τους σταµατήσει -Ο Θεοδόσιος άλλαξε πολιτική : Τους παραχωρεί εδάφη στη Θράκη και στη Φρυγία Οργανώνει το σώµα των Γότθων Φοιδεράτων (ξένοι που υπηρετούν στο στρατό ως µισθοφόροι) -Αποτέλεσµα : ιείσδυση Γερµανών στο βυζαντινό στρατό και στη διοίκηση -Οι Βησιγότθοι µε αρχηγό τον Αλάριχο : Επιδροµές ως την Πελοπόννησο και λεηλασίες Στρέφονται προς την Ιταλία 410 µ.χ. κατάληψη της Ρώµης Θάνατος του Αλάριχου Ο διάδοχος του Αλάριχου τους οδηγεί στη νότια Γαλατία Ιδρύεται το Βησιγοτθικό βασίλειο µε έδρα την Τολώσα -Ο λαός της Κωνσταντινούπολης µισούσε τους Γότθους στρατιώτες που ήταν εγκατεστηµένοι στην Πόλη -Εξόντωσή τους το καλοκαίρι του 400 µ.χ. από το λαό -Το ανατολικό κράτος απαλλάσσεται προσωρινά από το κίνδυνο του εκγερµανισµού Ιδρυση Γερµανικών κρατών στη ύση -Τα κράτη αυτά ιδρύονται τον 5 ο αι. µ.χ. -Είναι αποτέλεσµα των µετακινήσεων των λαών -Κράτος των Βανδάλων στη βόρεια Αφρική -Οι Βάνδαλοι αρχίζουν επιδροµές στα παράλια της Ιταλίας και της Ελλάδας -Κράτος των Βουργουνδίων στη νοτιοανατολική Γαλλία -Κράτος των Φράγκων στη βορειοδυτική Γαλλία -Τα γερµανικά φύλα των Αγγλων και των Σαξόνων άρχισαν την κατάκτηση της Βρετανίας 18

ΙΙ. Οι επιδροµές των Ούνων -Ασιατικός λαός -Τον 5 ο αι. µ.χ. εµφανίζονται στην Ευρώπη, στα βόρεια σύνορα του Βυζαντίου -Ιδρύουν µεγάλο κράτος (Από τον Καύκασο ως το ούναβη) -Στα χρόνια του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β (408-450) αρχίζουν επιδροµές στο Βυζάντιο -Οι Βυζαντινοί τους αποκρούουν και για να οχυρώσουν την Κωνσταντινούπολη χτίζουν µεγάλο τείχος το 413 µ.χ. -Το 445 οι Ούνοι µε αρχηγό τον Αττίλα : Κάνουν επιδροµή στα Βαλκάνια Στρέφονται προς τη ύση Το 451 µ.χ. εισβάλουν στη Γαλατία -Μετά την ήττα τους και το θάνατο του Αττίλα οι Ούνοι διαλύονται Ι. Η οριστική απαλλαγή του ανατολικού κράτους από τον κίνδυνο του εκγερµανισµού : -Οι Γερµανοί ξαναστρατολογούνται στο Βυζαντινό στρατό λόγω των επιδροµών των Ούνων -Αρχηγός του στρατού ο Ασπαρ, που απέκτησε µεγάλη δύναµη -Εναντίον του αντέδρασαν πολλοί βυζαντινοί αξιωµατούχοι, ο λαός και ο αυτοκράτορας -Ο Ασπαρ εξοντώνεται ΙΙ. Κατάλυση του δυτικού ρωµαϊκού κράτους (476 µ.χ) -Στο δυτικό τµήµα του κράτους η δύναµη των Γερµανών στρατηγών ήταν πολύ µεγάλη -Ο Γερµανός στρατηγός Οδόακρος : Εκθρονίζει τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωµύλο Αυγουστύλο Παραχωρεί το θρόνο στο Ζήνωνα Ο ίδιος γίνεται «πατρίκιος», δηλαδή διοικητής της Ιταλίας -Συµβατικά έχουµε µετάβαση από την αρχαία στη µεσαιωνική ιστορία ΙΙΙ. Οι Οστρογότθοι -Αρχικά ήταν υποταγµένοι στους Ούνους -Μετά το θάνατο του Αττίλα δηµιουργούν δικό τους κράτος -Αρχίζουν επιδροµές στα Βαλκάνια -Το 488 µ.χ. ο αυτοκράτορας Ζήνων πείθει τον αρχηγό τους Θευδέριχο να χτυπήσει τον Οδόακρο -Ο Οδόακρος εξοντώθηκε -Ο Θευδέριχος ίδρυσε το Οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας µε πρωτεύουσα τη Ραβέννα -Τότε οργανώνεται το κράτος, επιβάλλεται η τάξη και η Ιταλία ηρέµησε και άρχισε να συνέρχεται. 19

4 ο Κεφάλαιο Εισαγωγή -Ο Ιουστινιανός κυβέρνησε την αυτοκρατορία από το 527 έως το 565 µ.χ. -Είχε πολλές ικανότητες ως πολιτικός και γενικά ως ηγέτης. -Ηταν πολύ µορφωµένος και πίστευε στην απόλυτη µοναρχία. -Επέλεγε κατάλληλους συνεργάτες και του συµπαραστάθηκε πολύ η γυναίκα του Θεοδώρα. -Κύριος στόχος της εξωτερικής πολιτικής ήταν η αποκατάσταση της ρωµαϊκής αυτοκρατορίας στην παλιά της έκταση. -Βελτίωσε την εσωτερική οργάνωση του κράτους. α. ήµοι Η στάση του «νίκα» (532) -Ηταν δηµοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσας -Κάθε δήµος είχε πολιτικό και στρατιωτικό τµήµα -Ηταν και ιπποδροµιακές φατρίες -Επί Ιουστινιανού οι µεγαλύτεροι ήµοι ήταν δύο: Οι Βένετοι (Γαλάζιοι) Οι Πράσινοι -Τα καθήκοντά τους ήταν : Η οργάνωση και διεξαγωγή αρµατοδροµιών Βοηθούσαν στην κατασκευή δηµοσίων έργων Επαιρναν µέρος στην αντιµετώπιση των εχθρών -Στον ιππόδροµο της Κωνσταντινούπολης, ο λαός αποδεχόταν µε επιδοκιµασίες την εκλογή του νέου αυτοκράτορα, εξέφραζε τα παράπονά του, αποδοκίµαζε τους κακούς αυτοκράτορες και ασκούσε κριτική για την πολιτική των αυτοκρατόρων -Οι αυτοκράτορες υπολόγιζαν τη δύναµη των ήµων -Ο Ιουστινιανός υποστήριζε τους Βένετους, ενώ η Θεοδώρα τους Πράσινους Η στάση του «νίκα» -Το 532 µ.χ. στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε µια µεγάλη εξέγερση -Το όνοµα προήλθε από το σύνθηµα «νίκα» που φώναζαν οι στασιαστές -Τα αίτια ήταν: Η καταπίεση Η βαριά φορολογία Η διαφθορά πολλών ανώτερων αξιωµατούχων -Στράφηκαν εναντίον των συνεργατών και των συµβούλων του Ιουστινιανού (Καππαδόκη και Τριβωνιανού) -Στην αρχή οι Πράσινοι διαµαρτυρήθηκαν κατά του αυτοκράτορα στον ιππόδροµο -Οι Βένετοι ενώθηκαν µε τους Πράσινους -Η στάση (εξέγερση) απλώθηκε γρήγορα σε όλη την πόλη -Οι στασιαστές επικρατούν και ανακηρύσσουν αυτοκράτορα τον Υπάτιο -Ο Ιουστινιανός συγκρατείται από τη Θεοδώρα και δεν εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη - ιάσπαση συµµαχίας Πράσινων και Βένετων γιατί πολλοί ηγέτες τους δωροδοκήθηκαν -Οι στρατηγοί Βελισάριος και Μούνδος περικύκλωσαν τους στασιαστές στον ιππόδροµο και τους εξόντωσαν -Η εξέγερση κράτησε έξι µέρες 20

-Η στάση του «νίκα» απέτυχε γιατί: Οι στόχοι δεν ήταν καθορισµένοι Έλλειψη οργάνωσης Οι στασιαστές δεν ήταν στενά συνδεδεµένοι µεταξύ τους -Συνέπειες : Μείωση της δύναµης των ήµων Ενίσχυση της απόλυτης µοναρχίας β. Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού Ι. Οι πόλεµοι στη ύση -Ο Ιουστινιανός αφού έκλεισε ειρήνη µε τους Πέρσες το 532 µ.χ. εφάρµοσε σχέδιο για αποκατάσταση της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας -533 µ.χ. κατάληψη του βανδαλικού κράτους από το Βελισάριο -Ολες οι βανδαλικές κτήσεις (Βόρεια Αφρική και τα νησιά Κορσική, Σαρδηνία, Βαλεαρίδες) πέρασαν στην κυριαρχία του Βυζαντίου -Στρατιωτική επιχείρηση του Ιουστινιανού εναντίον των Οστρογότθων της Ιταλίας -Το 535 ο Βελισάριος κατέλαβε τη Ρώµη -Το 540 κατέλαβε την πρωτεύουσα των Οστρογότθων Ραβέννα -Οι Οστρογότθοι όµως αναδιοργανώθηκαν και ξανάρχισαν τον αγώνα -Ο Ιουστινιανός συγκρότησε νέο στρατό στη αλµατία και όρισε νέο στρατηγό το Ναρσή -Ο Ναρσής νικά ολοκληρωτικά τους Οστρογότθους και ως το 554 ο πόλεµος τελείωσε οριστικά -Το 554 µ.χ. ο Ιουστινιανός οργάνωσε στρατιωτική επιχείρηση εναντίον του βησιγοτθικού κράτους της Ισπανίας και κατάλαβε τα νοτιοανατολικά παράλιας της Ιβηρικής Χερσονήσου ΙΙ. Οι αγώνες στην Ανατολή και τα Βαλκάνια -Σοβαρός αντίπαλος στην Ανατολή ήταν οι Πέρσες -Αιτία ήταν η διεκδίκηση της περιοχής της Λαζικής -Οι πολεµικές επιχειρήσεις κράτησαν πολλά χρόνια -Το 562 µ.χ. υπογράφεται ειρήνη για 50 χρόνια ανάµεσα στον Ιουστινιανό και τους Πέρσες -Το Βυζάντιο κράτησε τη Λαζική αλλά υποχρεώθηκε να πληρώσει µεγάλο ετήσιο φόρο -Ο Ιουστινιανός είχε αποσύρει τα στρατεύµατα από τη συνοριακή γραµµή του ούναβη, λόγω των πολέµων σε Ανατολή και ύση -Επιδροµές στα Βαλκάνια, Κωνσταντινούπολη, Νότια Ελλάδα από Σλάβους, Ούνους και διάφορα γερµανικά φύλα -Γίνονται λεηλασίες και έχουµε καταστροφή και ερήµωση της Βαλκανικής γ. Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού -Ο Ιουστινιανός εκτός από την εξωτερική πολιτική ενδιαφέρθηκε για την εσωτερική αναδιοργάνωση του κράτους -Βασική γραµµή του ήταν η οργάνωση του κράτους µε βάση Ενιαία Εκκλησία, νοµοθεσία και διοίκηση 21

Η θρησκευτική πολιτική -Ο Ιουστινιανός καταπολέµησε τους ειδωλολάτρες και τους αιρετικούς -Υποστήριξε την αποστολική δραστηριότητα -Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας και οι φιλόσοφοι που δίδασκαν βρήκαν καταφύγιο στην Περσία - εν µπόρεσε να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά τους µονοφυσίτες γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα -Αποκατέστησε τις καλές σχέσεις µε τον πάπα, γιατί υπολόγιζε στη βοήθειά του -Εκχριστιάνισε τους γειτονικούς λαούς, γιατί έτσι πίστευε ότι θα είχαν καλές σχέσεις µε το Βυζάντιο Η νοµοθεσία -Αναθεώρηση και κωδικοποίηση (συστηµατική και µεθοδική συγκέντρωση και κατάταξη νόµων) της νοµοθεσίας -Το 528 συγκροτήθηκαν επιτροπές µε πρόεδρο τον Τριβωνιανό -Νοµοθετικά έργα ήταν: Ιουστινιάνειος κώδικας: Σε 10 βιβλία περιλαµβάνονταν όλοι οι νόµοι που είχαν εκδοθεί από τα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 µ.χ.) ως τόττε Πανδέκτης: Ηταν µια επιλογή από γνώµες και ερµηνείες µεγάλων Ρωµαίων νοµοµαθών Εισηγήσεις: Ηταν µια σύνοψη της µονοθεσίας και νοµικό εγχειρίδιο για τους σπουδαστές των νοµικών Νεαρές: Ηταν διατάγµατα του Ιουστινιανού που κυκλοφόρησαν µετά το 534. Κυκλοφόρησαν στα ελληνικά για να τις καταλαβαίνει ο κόσµος ιοίκηση -Καθορίστηκε µε νόµους ποια θα έπρεπε να είναι η συµπεριφορά των υπαλλήλων -Μείωση αριθµού υπαλλήλων -Αύξηση µισθών ώστε να µη δωροδοκούνται στην εκτέλεση των καθηκόντων τους Αγώνας κατά των δυνατών -Αγώνας του Ιουστινιανού εναντίον των µεγάλων γαιοκτηµόνων, «των δυνατών» -Οι ισχυρές οικογένειες των «δυνατών» προσπαθούσαν να µεγαλώσουν τα κτήµατά τους απορροφώντας τις µικρές ιδιοτησίες -Απειλούσαν να εξαφανίσουν την αγροτική τάξη -Οι δυνατοί απειλούσαν και την ίδια την αυτοκρατορική εξουσία -Είχαν συγκροτήσει ιδιωτικούς στρατούς και ασκούσαν κυριαρχική εξοςυσία στις περιοχές τους -Ο Ιουστινιανός διέταξε τους διοικητές των επαρχιών να πατάξουν τις αυθαιρεσίες των δυνατών -Μείωσε έστω και προσωρινά τη δύναµή τους Τα κτίσµατα του Ιουστινιανού -Ο Ιουστινιανός φρόντισε να κατασκευαστούν πολλά δηµόσια έργα -Αµυντικά έργα : Οχυρώσεις πόλεων και φρούρια -Εργα κοινής ωφέλειας (δηµόσια λουτρά, φιλανθρωπικά ιδρύµατα, υδραγωγεία, δρόµοι, γέφυρες) -Τότε οικοδοµήθηκε και ο ναός της Αγίας Σοφίας 22

δ. Μια γενική κρίση -Ο Ιουστινιανός κατόρθωσε να προσθέσει στο κράτος του την Ιταλία, Βόρεια Αφρική, µεγάλα νησιά της υτικής Μεσογείου και τις Νοτιοανατολικές περιοχές της Ισπανίας -Η Μεσόγειος έγινε ξανά µια «ρωµαϊκή λίµνη» -Εκανε όµως ατέλειωτους πολέµους που εξάντλησαν οικονοµικά και στρατιωτικά το κράτος -Όµως δεν µπόρεσε να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά τους εχθρούς στη Βαλκανική και την Ανατολή (Πέρσες) 23

ε. Η Χριστιανική τέχνη ως και τον Ιουστινιανό -Καταγωγή: Ρώµη (κατακόµβες) Ανατολή (Μεσοποταµία, Μ. Ασία) Ανάµειξη ελληνικής κλασικής τέχνης µε την ανατολική Μεγάλη ακµή του µοναχισµού (στις έρηµους της Μέσης Ανατολής) -Καλλιτεχνικά κέντρα: Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη Η χριστιανική τέχνη του 5 ου και 6 ου αι. µ.χ. ονοµάστηκε βυζαντινή και επηρεάστηκε και προστατεύτηκε από την επίσηµη εκκλησία όπως και τους αυτοκράτορες -Παλαιοχριστιανική τέχνη: Ηταν η τέχνη των πρώτων χριστιανών Υπήρξε συνέχεια και εξέλιξη της ελληνορωµαϊκής τέχνης ανείστηκε τις µορφές από την αρχαιότητα και τους αρχιτεκτονικούς χώρους για να δηµιουργήσει το χριστιανικό ναό -Κατακόµβες και µαυσωλεία: Τα παλαιότερα χριστιανικά µνηµεία είναι οι τάφοι Στη Ρώµη δηµιουργήθηκαν οι κατακόµβες (υπόγεια κοιµητήρια µε διαδρόµους, στοές και λαξευµένους τάφους στα πλάγια) Υπήρξαν και µαυσωλεία στη Συρία (υπέργειοι χριστιανικοί τάφοι) -Ζωγραφική: Αρχικά µόνο νωπογραφίες (ζωγραφική πάνω σε νωπό υλικό µε χρώµατα διαλυµένα σε νερό) Τα διακοσµητικά τους θέµατα µέχρι το 2 ο αι. µ.χ. ήταν παρµένα από την ειδωλολατρική παράδος Αργότερα εµφανίζονται συµβολικά θέµατα (ιχθύς, αµνός, άµπελος, που συµβολίζουν το Χριστό) Κυριαρχεί η παράδοση του Χριστού σαν Καλού Ποιµένα ή σαν Ορφέα Θέµατα από την Παλαιά ή Καινή ιαθήκη -Πλαστική: Μόνο ανάγλυφα χριστιανικών σαρκοφάγων (µέσα του 3 ου αι. µ.χ.) Στην αρχή η διακόσµηση ήταν ειδωλολατρική, ενώ αργότερα εικονίζεται ο Χριστός (Ρώµη, Ν. Γαλλία, Ισπανία, Μ. Ασία) -Λατρευτικά κτίρια: Την εποχή των διωγµών οι χριστιανοί δεν µπορούσαν να χτίζουν ναούς και συγκεντρώνονταν στα σπίτια των πλουσιότερων κι εκεί λάτρευαν το Θεό -Οι πρώτοι ναοί: Από το τέλος του 2 ου α. µ.χ. οι χριστιανικές κοινότητες χρησιµοποίησαν ως χώρο λατρείας «την εκκλησία» ή «Οίκο Θεού» Στη Μεσοποταµία (Ευρωπός) σώζεται ο σπουδαιότερος τέτοιος ναός Καταργούνται τα κοινά δείπνα, οι «αγάπες» και καθιερώνεται η τελετή της Θείας Ευχαριστίας, το πρωί της Κυριακής Οσο αυξάνεται ο αριθµός των πιστών τόσο χτίζονται περισσότεροι ναοί 24

Καινούριοι ναοί άρχισαν να χτίζονται µετά το 313 µ.χ. όταν ο Χριστιανισµός αναγνωρίστηκε ως ισότιµη θρησκεία µε τις άλλες Τύπου ναών: α) Βασιλική (που αποτελείται από την κόγχη, τα κλίτη, το νάρθηκα και τον άµβωνα) β) Περίκεντρο (οκταγωνικό ή κυκλικό µε θολωτή στέγη, τον «τρούλο») γ) Τρουλαία βασιλική (συνδυασµός βασιλικής µε τρούλο) -Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης: Ανήκει στη τρουλαία βασιλική Είναι έργο των διάσηµων αρχιτεκτόνων: του Ανθέµιου από τις Τράλλεις και του Ισίδωρου από τη Μίλητο Το αριστούργηµα αυτό οικοδοµήθηκε την εποχή του Ιουστινιανού µέσα σε πέντε χρόνια µόνο(532-537 µ.χ.) Αλλα σηµαντικά µνηµεία-ναοί της εποχής του Ιουστινιανού: -Αγία Ειρήνη (τρουλαία βασιλική) στην Κωνσταντινούπολη -Αγιοι Απόστολοι (σχήµα ισοσκελούς σταυρού µε πέντε τρούλους) -Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στην Εφεσο -Σέργιος και Βάκχος (οκταγωνικός) στην Κωνσταντινούπολη -Αγ. Απολινάριος ο Παλαιός και Αγ. Απολινάριος ο Νέος (βασιλικές) στη Ραβέννα -Αγ. Βιτάλιος (περίκεντρος οκταγωνικός) στη Ραβέννα Ζωγραφική: -Οι τεχνικές που χρησιµοποιήθηκαν ήταν η νωπογραφία και το ψηφιδωτό -Το µωσαϊκό ήταν το πιο χαρακτηριστικό µέσο έκφρασης της βυζαντινής τέχνης -Αξιόλογα ψηφιδωτά έργα σώθηκαν στη Θεσσαλονίκη, στο Σινά (µονή Αγ. Αικατερίνης), στην Κύπρο και στη Ραβέννα (Αγ. Απολινάριος ο Νέος, Αγ. Βιτάλιος κ.ά) στ. Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού -Ιουστίνος Β (565-578) -στρατηγός Τιβέριος (578-582) -στρατηγός Μαυρίκιος (582-602), αξιόλογος ηγεµόνας -Φωκάς (602-610), στα χρόνια του οποίου το κράτος έφτασε στα πρόθυρα κατάρρευσης -Σηµαντικά γεγονότα της περιόδου 565-610 ήταν: Η κατάληψη της Ιταλίας από τους Λογγοβάρδους Οι Περσικοί πόλεµοι Οι εισβολές των Αβάρων και Σλάβων στη Βαλκανική Λογγοβάρδοι. Η απώλεια της Ιταλίας -Το 568οι Λογγοβάρδοι, γερµανικός λαός, που ζούσαν στις περιοχές του ούναβη, κινήθηκαν προς την Ιταλία κάτω από τη πίεση των Αβάρων -Η κίνηση αυτή δεν είχε το χαρακτήρα επιδροµής αλλά µετανάστευσης -Κυριάρχησαν σε όλη σχεδόν την Ιταλία (εκτός από τη Ραβέννα, Ρώµη και Νεάπολη) -Η Σικελία και τµήµα της Νότιας Ιταλίας παραµένουν στο Βυζάντιο -Ο πάπας αντιµετώπισε µε επιτυχία την πολιορκία της Ρώµης από τους Λογγοβάρδους κι έγινε περισσότερο ανεξάρτητος πολιτικά -Εγινε αυτοδύναµος εκκλησιαστικός ηγεµόνας µε κοσµική εξουσία 25

-Ο Μαυρίκιος µετέτρεψε τις βυζαντινές περιοχές της Ιταλίας και της Αφρικής σε εξαρχάτα (διοικητικές περιφέρειες) -Οι διοικητές τους, οι έξαρχοι, είχαν πολιτική και στρατιωτική εξουσία -Η δηµιουργία των εξαρχάτων είχε σκοπό να ενισχύσει την άµυνα των περιοχών αυτών -Υστερα το Βυζάντιο έχασε τα εδάφη της Ισπανίας, τα οποία ξαναπήραν οι Βησιγότθοι -Η ύση έµεινε στους Γερµανούς κατακτητές της Οι Περσικοί πόλεµοι -Την εποχή του Ιουστίνου ξέσπασε πόλεµος που κράτησε 20 χρόνια (572-591) -Οι Πέρσες µε βασιλιά το Χοσρόη εισέβαλαν στις βυζαντινές επαρχίες και έφτασαν ως την Καππαδοκία -Ο Μαυρίκιος νίκησε τους Πέρσες και το 591 υπογράφει ειρήνη µε τον Χοσρόη Β -Οι Βυζαντινοί πήραν την Αρµενία, ένα τµήµα της Μεσοποταµίας και έπαψαν να πληρώνουν φόρο στους Πέρσες -Επιδροµές των Αβάρων και Σλάβων στα Βαλκάνια 26

ΜΕΡΟΣ Γ Η ΚΥΡΙΩΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ ΚΕΦ. Ι Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΑ ΟΧΟΙ ΤΟΥ (610-717) -Οι κίνδυνοι για το Βυζάντιο ήταν µεγάλοι και οι εχθροί πολλοί -Ο Ηράκλειος νίκησε τους Πέρσες και µε τη βασιλεία του ξεκινά µια νέα εποχή για το Βυζάντιο -Εµφάνιση των Αράβων και γρήγορη εξάπλωσή τους στο µεσογειακό χώρο -Ο χριστιανικός κόσµος κινδύνεψε από την προέλαση των Αράβων, οι οποίοι µε τη θρησκεία τους τον Ισλαµισµό, απειλούν την Ευρώπη α. Κινήσεις λαών στα σύνορα του βυζαντινού κράτους -Ενας νέος εχθρός οι Αβαροι εµφανίζονται στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας και γίνονται απειλή για το Βυζάντιο -Ηταν µογγολικής καταγωγής και οργανωµένοι σε πολεµικές κοινότητες -Πριν φτάσουν στα όρια της αυτοκρατορίας, κυριαρχούν στις ουγγρικές πεδιάδες -Μικρές οµάδες Σλάβων, υπό την πίεση των Αβάρων, φτάνουν στη αλµατία -Οι Σλάβοι ήταν πολυάνθρωπη φυλή µε ειρηνικό χαρακτήρα και απλώνονταν στο χώρο της Ανατολικής Ευρώπης - εν είχαν ενιαία κρατική οργάνωση και ήταν υποταγµένοι στους Αβάρους -Οι Αβαροι και οι Σλάβοι αρχίζουν επιδροµές στις βαλκανικές επαρχίες του Βυζαντίου -Στα τέλη του 6 ου αι. µ.χ. πολιορκούν τη Θεσσαλονίκη -Ο Μαυρίκιος το 602 νίκησε τους Αβάρους και τους Σλάβους -Ετσι ο ούναβης γίνεται το βόρειο σύνορο της βυζαντινής αυτοκρατορίας -Το 602, επίσης, ο αξιωµατικός Φωκάς ανέτρεψε το Μαυρίκιο και ανέβηκε στο θρόνο -Είχε άγριο χαρακτήρα, κυβέρνησε µε τροµοκρατία και έφερε στο κράτος µόνο συµφορές -Η διακυβέρνησή του παρέλυσε το στρατό, το ναυτικό και την οικονοµία -Η σύγκλητος, ο στρατός και οι ήµοι ξεσηκώθηκαν εναντίον του και µε αρχηγό τον Ηράκλειο ανέτρεψαν το Φωκά το 610 -Ο Ηράκλειος όταν πήρε την εξουσία στα χέρια του το κράτος είχε σχεδόν καταρρεύσει -Οι Αβαροι και οι Σλάβοι άρχισαν πάλι τις επιδροµές -Ο πιο µεγάλος κίνδυνος όµως ήταν οι Πέρσες -Ο Πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Β ήθελε να διώξει τους Βυζαντινούς από την Ανατολική Μεσόγειο -Καταλαµβάνει την Αρµενία, την Καππαδοκία και τη Συρία -Το 614 κυριεύει την Ιερουσαλήµ και αρπάζει τον Τίµιο Σταυρό -Τα περσικά στρατεύµατα φτάνουν ως τη Χαλκηδόνα και το 619 κυριεύουν την Αίγυπτο, που προµήθευε την Κωνσταντινούπολη µε σιτάρι -Απελπισµένος ο Ηράκλειος από τα πολλά προβλήµατα σκέφτηκε να φύγει στην Αφρική, µεταφέροντας εκεί την έδρα της αυτοκρατορίας -Τον απέτρεψε ο Πατριάρχης Σέργιος και του πρόσφερε δάνειο τα πολύτιµα σκεύη της Εκκλησίας για να κόψει νόµισµα -Ετσι άρχισε ο µεγάλος αγώνας για της σωτηρία του Βυζαντίου 27

β. Οι αγώνες κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εµφάνιση των Αράβων -Ο Ηράκλειος συγκρότησε στρατό και πριν ξεκινήσει κατά των Περσών έκλεισε ειρήνη µε τους Αβάρους -Ο πόλεµος αυτός για το Βυζάντιο ήταν «ιερός», αφού οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίµιο Σταυρό -Τα περσικά στρατεύµατα φτάνουν ως τη Χαλκηδόνα και ο Ηράκλειος πέρασε µε τις δυνάµεις του στην Αρµενία -Ο πόλεµος κράτησε έξι χρόνια (622-628) και ήταν µια σκληρή αναµέτρηση -Ο Χοσρόης Β πείθει τους Αβάρους να πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη -Ο λαός της πρωτεύουσας αγωνίστηκε ηρωικά και η επιχείρηση των εχθρών απότυχε το καλοκαίρι του 626 -Η θριαµβευτική νίκη αποδόθηκε στη «Θεοτόκο στρατηγό» -Με την αποτυχία τους έπεσε το ηθικό των Περσών -Τα Χριστούγεννα του 627 στη µάχη της Νινευή οι χριστιανοί νίκησαν -Ο Σιρόης ανατρέπει το Χοσρόη Β και κλείνει ειρήνη µε το Βυζάντιο -Ο πόλεµος τελείωσε και ο νικητής Ηράκλειος επέστρεψε θριαµβευτικά στην Κωνσταντινούπολη φέρνοντας µαζί του τον Τίµιο Σταυρό -Η Αυτοκρατορία ξανακέρδισε όλες τις ανατολικές επαρχίες και στα Βαλκάνια απόκρουσε τους Αβαροσλάβους -Το 629 ο Ηράκλειος πήρε τον τίτλο «Πιστός εν Χριστώ βασιλεύς» όπως και όλοι οι αυτοκράτορες µετά από αυτόν -Μια καινούρια απειλή παρουσιάστηκε από τις σκορπισµένες φυλές της Αραβίας -Οι Αραβες απέκτησαν συνοχή από τη διδασκαλία µιας νέας θρησκείας -Ζούσαν χωρισµένοι σε οµάδες στη φτωχή τους χώρα, την αραβική χερσόνησο -Οι κάτοικοι της ερήµου, οι Βεδουίνοι, ήταν νοµάδες -Το δυτικό τµήµα της χερσονήσου ήταν πιο εύφορο και ήταν ανεπτυγµένο το εµπόριο -Οι Αραβες ήταν λαός συναισθηµατικός και γενναίος και η ζωή τους ήταν σκληρή, γεµάτη στερήσεις και κακουχίες γ. Το Βυζάντιο δείχνει το χριστιανικό του χαρακτήρα -Μετά το θάνατο του Ιουστινιανού το βυζαντινό κράτος έδωσε στην πολιτική του ιδεολογικό προσανατολισµό περισσότερο χριστιανικό -Ο αυτοκράτορας θεωρείται η ζωντανή εικόνα του Χριστού και απεικονίζεται µε φωτοστέφανο αγίου µε την ένδειξη «πιστός εν Χριστώ» : Ο Ηράκλειος ξεκίνησε για τον πόλεµο αφού προσευχήθηκε στην Αγία Σοφία Ο λαός συνόδευε το ξεκίνηµα του Χριστιανικού στρατού µε εκκλησιαστικούς ύµνους Η επιστροφή του νικητή αυτοκράτορα έγινε µε δοξολογίες προς το «Σωτήρα» και προσκύνηση του Τιµίου Σταυρού για ένα χρόνο -Η εκκλησία µετά το θρίαµβό της απέναντι στην ειδωλολατρία και τις αιρέσεις αύξησε το κύρος της και βοηθούσε το κράτος στις κρίσιµες στιγµές του: Αναλαµβάνει έργο κοινωνικής πρόνοιας καθώς δεν υπήρχε οργανωµένη κρατική πρόνοια 28

Στο φιλανθρωπικό της έργο περιλαµβάνονται: εξαγορά αιχµαλώτων, περίθαλψη προσφύγων, ίδρυση και συντήρηση ιδρυµάτων (φτωχοκοµεία, γηροκοµεία, ορφανοτροφεία, νοσοκοµεία κ.ά.) -Στις σχέσεις του Βυζαντίου µε τους γείτονές του προβαλλόταν ο χριστιανικός του χαρακτήρας του κράτους -Η κυβέρνηση στήριξε κάθε ιεραποστολική δραστηριότητα της Εκκλησίας -Η βυζαντινή αυτοκρατορία είναι το «θεοφρούρητον κράτος» δ. Ο Μωαµεθανισµός και η εξάπλωση των Αράβων Ι. Ο Μωάµεθ και η νέα θρησκεία -Το 622 µ.χ. στη Μέκκα της Αραβίας ζούσε κάποιος Μωάµεθ που καλούσε τους Αραβες σε ενότητα κάτω από µια νέα θρησκεία -Οι άρχοντες της πόλης τον θεωρούσαν ενοχλητικό και ήθελαν να τον διώξουν -Ο Μωάµεθ ήταν φτωχός και αµόρφωτος, αλλά έξυπνος, δηµιουργικός και δραστήριος -Ως οδηγός καραβανιών ήρθε σε επαφή µε Χριστιανούς, Ιουδαίους και πλούσιους Αραβες εµπόρους -Η επικοινωνία του αυτή τον έκανε να στοχεύει στην αντικατάσταση της ειδωλολατρίας και αναµόρφωση της αραβικής κοινωνίας µέσω µιας νέας θρησκείας -Όταν ήταν περίπου 40 χρονών άρχισε το κήρυγµά του κατά της λιθολατρίας και δίδασκε ό,τι του είχε αποκαλύψει ο Θεός -Στη Μέκκα βρισκόταν ένα κτίριο µε σχήµα κύβου, το ιερό Κααβά, το οποίο σκέπαζε µια µαύρη πέτρα πεσµένη από τον ουρανό -Πλήθος Αράβων πήγαινε στη Μέκκα για να προσκυνήσουν -Ετσι η πόλη αυτή απέκτησε πλούτο και ζωή και οι άρχοντες για να µη χάσουν τα κέρδη τους έδιωξαν τον Μωάµεθ από εκεί -Ο Μωάµεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη, όπου οι κάτοικοι τον υποδέχτηκαν, ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνοµα της πόλης σε Μεδίνα (= η πόλη του προφήτη) -Η µετανάστευσή του αυτή ονοµάστηκε Εγίρα και έγινε το 622 µ.χ. -Από τότε αρχίζει η χρονολογία των Μουσουλµάνων -Στη Μεδίνα ο νέος προφήτης έγινε πολιτικοθρησκευτικός άρχοντας -Το 630 µ.χ. κυρίευσε τη Μέκκα και επέβαλε τη νέα θρησκεία µε τη δύναµη των όπλων -Το δόγµα της νέας θρησκείας είναι: Υπάρχει ένας Θεός (Αλλάχ) και ο προφήτης του είναι ο Μωάµεθ -Είναι µείγµα: του Χριστιανισµού, του Ιουδαϊσµού και του Ζωροαστρισµού -Η θρησκεία αυτή είχε µεγάλη απήχηση στους φτωχούς νοµάδες της Αραβίας ΙΙ. Η εξάπλωση των Αράβων ως τα 732 µ.χ. -Ο Μωάµεθ πέθανε το 632 -Οι διάδοχοί του ονοµάστηκαν χαλίφηδες και συνέχισαν το έργο του -Οργάνωσαν ένα ισχυρό θρησκευτικό-πολιτικό κράτος -Εξόρµησαν στους γειτονικούς λαούς µε σύνθηµα «υποταγή των άπιστων λαών» -Κυρίευσαν την Περσία, τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο -Το 641 µ.χ. πέθανε ο Ηράκλειος και ένας από τους διαδόχους του ήταν ο Κωνσταντίνος ο Πωγωνάτος (666-685) 29