ΕΚΤΑΚΤΗ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ

hεργοδοτησ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΕΡΓΟ ΜΕΛΕΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΖΩΝΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΚΑΙ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΕΚΤΑΚΤΗ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΡ. ΕΓΓΡΑΦΟΥ 925-ΕΚΤΑΚΤΗ-E 1 ΗΜΕΡ. ΕΓΓΡΑΦΟΥ 23 Νοεμβρίου 2016 ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ T O U M A Z I S Διον. Τουμαζής & Συνεργάτες Ρωμανού 4, 1070 Λευκωσία Τηλ. 22374027, Φαξ. 22374933 e-mail: mail@diontoumazis.com www.diontoumazis.com Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Αλεξανδρουπόλεως 23 και Καισαρείας, 115 27 Αθήνα, Ελλάδα Τηλ: +30 210 7756130 Fax: +30 210 7786214 e-mail: karavokyris @gk-consultants.gr

Σύνταξη Έλεγχος Δρ Αντώνης Τουμαζής, Δρ Γιάννης Καραβοκύρης Δήμητρα Τουμαζή Χατζηλοϊζή, Νίκος Μαλατέστας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1. Γενικός Στόχος Μελέτης... 3 1.2. H Παρούσα Έκτακτη Έκθεση... 4 2. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΤΑΜΟΥ... 5 3. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΝΤΗ ΤΩΝ ΚΑΜΑΡΩΝ... 8 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΛΙΜΝΑΖΟΝΤΩΝ ΝΕΡΩΝ... 10 4.1. Τεχνικά προβλήματα... 12 4.2. Διαδικαστικά προβλήματα... 12 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 14 5.1. Ποταμός απορρέει στην Αλυκή και όχι στη θάλασσα... 14 5.2. Βελτίωση οριζοντιογραφίας καναλιού/ ποταμού... 14 5.3. Νέο κανάλι... 14 5.4. Επαναφορά Περιβάλλοντος κατάντη Μνημείου Καμάρων... 14 6. ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 15 6.1. Αντιμετώπιση ρύπανσης Αλυκής... 15 6.2. Θεσμικό Κενό... 15 6.3. Επόμενα στάδια... 15 2

Αντιπλημμυρικά Έργα Ποταμός Καλού Χωριού Έκτακτη Έκθεση ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ TOUMAZIS 1. 23.11.2016 925-Έκτακτη-Ε1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικός Στόχος Μελέτης Η μελέτη έχει ως κύριο/ γενικό στόχο τον σχεδιασμό των απαραίτητων αντιπλημμυρικών έργων για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων πλημμύρας στις οικιστικές ζώνες των Δήμων Λάρνακας και Αραδίππου που προέρχονται από τις πλημμυρικές ροές των υδατορεμάτων της λεκάνης απορροής του ποταμού του Καλού Χωριού (σχήμα 1-1) και πλήγηκαν από τα πλημμυρικά γεγονότα της 13ης Δεκεμβρίου 2014 (σχήμα 1-2). Καμάρες Σχήμα 1-1 Λεκάνη Απορροής που σχετίζεται με το Μνημείο των Καμάρων (Επίσημη Όδευση Ποταμού) 3

Σχήμα 1-2 Περιοχές πλημμύρας (πράσινο χρώμα) και κύριοι κλάδοι επιφανειακής απορροής (μπλε χρώμα). Με κόκκινο και πορτοκαλί χρώμα παρουσιάζονται εγγεγραμμένα ρυάκια, υφιστάμενα κανάλια 1.2. H Παρούσα Έκτακτη Έκθεση Την 1 η Νοεμβρίου 2016 προκλήθηκαν πλημμύρες από έντονη βροχόπτωση στην περιοχή Καμάρων. Οι περιοχές που πλήγηκαν ήταν περίπου οι ίδιες με τις πληγείσες περιοχές στις 13/12/2014 (σχήμα 1-2). Πραγματοποιήθηκαν διάφορες συναντήσεις/ συσκέψεις και προτάθηκαν άμεσα μέτρα για υλοποίηση. Η παρούσα έκτακτη έκθεση καταγράφει διαπιστώσεις που έγιναν στις συσκέψεις και αφορούν το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. 4

2. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΤΑΜΟΥ Από τη βιβλιογραφία προκύπτει ότι πριν 5 χιλιετίες περίπου η σημερινή μεγάλη αλυκή ήταν κόλπος με απευθείας επικοινωνία με τη θάλασσα (πλοία αγκυροβολούσαν) (σχήμα 2-1). Πριν 3 χιλιετίες περίπου ο κόλπος αυτός αποκόπηκε λόγω προσχώσεων ποταμών και τεκτονικής ανόδου της περιοχής και δημιουργήθηκε ρηχή λίμνη/ αλυκή. Επί Ενετοκρατίας, πριν 4 περίπου αιώνες, διανοίχθηκε κανάλι εκτροπής του ποταμού Καλού Χωριού/ Καμάρων (τότε ονομαζότανε χείμαρρος του Κωλόπαννου). Σχήμα 2-2. Σχήμα 2-1 Σκίτσο Διαχρονικής Εξέλιξης Ποταμού και Αλυκής (Εκτίμηση Συμβούλου) 5

Σχήμα 2-2 Χάρτης 1900. Τα Ενετικά Κανάλια της Αλυκής. https://larnacainhistory.wordpress.com/2011/09/16 Στο χάρτη 1900 (σχήμα 2-2) είναι προφανές ότι ο ποταμός απορρέει απευθείας στην Αλυκή και η εκτροπή (αποκαλείται intercepting channel) είναι τεχνητό έργο για ελεγχόμενη ροή. Για κάποιο λόγο, η κύρια όδευση του ποταμού διαγράφηκε από τους χάρτες και στους επίσημους χάρτες (σχήμα 2-3) παρουσιάζεται (λανθασμένα) ότι ο ποταμός απορρέει στην θάλασσα, χωρίς να υπάρχει απορροή στην Αλυκή (όπως είναι η πραγματικότητα). 6

Σχήμα 2-3 Χάρτης Λάρνακας (ΚΟΤ, Ιστοσελίδα Τμήματος Κτηματολογίου κ.α.) Σήμερα η όδευση του ποταμού είναι πολύ προβληματική αφού τα νερά ρέουν σε ορθογωνικό κανάλι με δύο απότομες αλλαγές κατεύθυνσης 90 μοιρών έκαστη, διέρχονται κάτω από δύο δρόμους μέσω ορθογωνικών οχετών (ανορθόδοξων διατάξεων), διέρχονται κάτω από τις Καμάρες ανατολικά του Ενετικού αναχώματος και εισέρχονται στην Αλυκή μέσω ανοίγματος του αναχώματος. Η φυσική όδευση του ποταμού είναι η όσο το δυνατόν πιο σύντομη ροή μέσα στην Αλυκή. Στο σχήμα 2-1 (αύριο) υποδεικνύεται παραστατικά η προτεινόμενη όδευση του ποταμού. 7

3. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΝΤΗ ΤΩΝ ΚΑΜΑΡΩΝ Το σχήμα 3-1 παρουσιάζει με βέλη τις κλίσεις των δρόμων και καναλιών. Με κύκλους υποδεικνύονται οι περιοχές όπου τα επιφανειακά νερά λιμνάζουν δεν έχουν έξοδο σε χαμηλότερο σημείο (ponding). Καμάρες 27 (Φιλιαστίδης) Σχήμα 3-1 Ροές επιφανειακών απορροών (όταν οι οχετοί, όπου υπάρχουν, υπερχειλίζουν) Όπως είναι γνωστό οι οχετοί ομβρίων υδάτων σχεδιάζονται για να υπερχειλίζουν για βροχοπτώσεις με περίοδο επαναφοράς 2-5 χρόνια (CYS: EN 752 Drain and Sewer systems outside buildings). Οι οχετοί μπορεί και υπερχειλίζουν όχι μόνο λόγω πιο ακραίων συμβάντων αλλά και λόγω φραξίματος, κακοτεχνίας, κλιματικών αλλαγών κλπ. Οι οχετοί 8

είναι πρακτικά βέβαιο ότι υπερχειλίζουν και το ζητούμενο είναι οι επιπτώσεις να είναι αποδεκτές. Στις θέσεις των κύκλων γίνεται συγκέντρωση επιφανειακών απορροών όταν οι οχετοί υπερχειλίζουν. Οι περιοχές αυτές είναι εκτεθειμένες σε κίνδυνο (ρίσκο) πλημμύρας λόγω υπερχείλισης οχετών με πιθανότητα 20% σε ένα χρόνο. Ο κίνδυνος (ρίσκο) είναι ανεξάρτητος από τον κίνδυνο (ρίσκο) υπερχείλισης του ποταμού/ καναλιού Καλού Χωριού/ Καμάρων/ Κωλόπαννου. Συγκρίνοντας τις περιοχές που πλημμυρίζουν όταν οι οχετοί υπερχειλίζουν (σχήμα 3-1) με τις περιοχές που πλημμύρισαν στις 13/12/2014 (σχήμα 1-2) είναι προφανές ότι κύρια αιτία των ζημιών είναι οι κλίσεις των δρόμων που δημιουργούν λιμνάζοντα νερά. 9

4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΛΙΜΝΑΖΟΝΤΩΝ ΝΕΡΩΝ Για την αντιμετώπιση του προβλήματος των λιμναζόντων νερών εξετάστηκε η εναλλακτική διάταξη που παρουσιάζεται στο σχήμα 4-1. Καμάρες 27 (Φιλιαστίδης) Σχήμα 4-1 Εναλλακτική διάταξη επιφανειακών απορροών (Magenta βέλη και γραμμές: προτεινόμενες αλλαγές) Κύρια χαρακτηριστικά της λύσης αυτής είναι: 1. Εξομάλυνση της οριζοντιογραφικής όδευσης υφιστάμενου καναλιού απαιτείται μετακίνηση/ ανταλλαγή τεμαχίου (γραμμοσκιασμένου στο σχήμα 4-1). 10

2. Είσοδος νερών στην Αλυκή από περισσότερα ανοίγματα του Μνημείου των Καμάρων απαιτείται διάνοιξη επιχώματος ανάντη μνημείου. 3. Δημιουργία νέου καναλιού/ όδευσης στα δυτικά, κυρίως σε χώρο πρασίνου και επαναλειτουργία του μπαζομένου εγγεγραμμένου ρυακιού κατάντη των Καμάρων, εντός του τεμαχίου 27 (Φιλιαστίδη) 4. Αντιστροφή της κλίσης της οδού Ελλησπόντου/ αδιέξοδο 5. Επί μέρους/ τοπικές συνδέσεις λιμνάζοντων περιοχών με ποταμό Πιο συγκεκριμένα: Σχήμα 4-2 Δύο κανάλια με ομαλές οδεύσεις Στο σχήμα 4-2 υποδεικνύονται οι λύσεις για αντιμετώπιση των προβλημάτων πλησίον του μνημείου των Καμάρων και στο σχήμα 4-3 βορειότερα. 11

Σχήμα 4-3 Λιμνάζοντα νερά στις οδούς Μουσών και Εύξεινου Πόντου Τα κύρια προβλήματα που προκύπτουν είναι: 4.1. Τεχνικά προβλήματα Τα κύρια τεχνικά προβλήματα αφορούν τις υπηρεσίες που επηρεάζονται από τη διασταύρωση των δρόμων Λεωφόρου Λεμεσού και Λαρίσσης. Στην οδό Ελλησπόντου θα απαιτηθούν προσαρμογές στις κατοικίες που επηρεάζονται από τις αλλαγές υψομέτρων του δρόμου. Τεχνικά δεν είναι δύσκολες οι αλλαγές αυτές. 4.2. Διαδικαστικά προβλήματα Τα κύρια διαδικαστικά θέματα που έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα είναι: 1. Επαναλειτουργία του εγγεγραμμένου ρυακιού κατάντη των Καμάρων εντός του τεμαχίου 27 (Φιλιαστίδη). Σημείωση: Κανονικά θα πρέπει όχι μόνο να διανοιχτεί πάραυτα ο ποταμός αλλά και να αφαιρεθούν όλα τα ξένα υλικά/ μπάζα που τοποθετήθηκαν και επιδεινώνουν το πρόβλημα πλημμυρών. Γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν νομικά κωλύματα για αφαίρεση των μπάζων από το τεμάχιο 27 (Φιλιαστίδη). Η αφαίρεση μπάζων μεταξύ 12

του τεμαχίου 27 και του αναχώματος/ πεζόδρομου (διακεκομμένη γραμμή στο σχήμα 4-2) απαιτεί προσοχή ώστε να μην επηρεαστεί το ιστορικό Ενετικό ανάχωμα. 2. Ομαλοποίηση όδευσης υφιστάμενου καναλιού ανταλλαγή επηρεαζόμενου τεμαχίου. Το τεμάχιο 863 (γραμμοσκιασμένο) επηρεάζεται και μπορεί να ανταλλαγεί με δημόσιο τεμάχιο που δεν απαιτείται πλέον για την όδευση του καναλιού. 3. Σύνδεση οδού Δριάδων με χώρο πρασίνου/ νέο κανάλι. Τα λιμνάζοντα νερά στην οδό Δριάδων θα μπορούν να κυλήσουν είτε προς νότια, εάν δημιουργηθεί σύνδεση με το χώρο πρασίνου ή να κυλήσουν προς ανατολικά και να εισέλθουν στο υφιστάμενο κανάλι εάν χαμηλώσει η στάθμη της γέφυρας και του πυθμένα του καναλιού. Εκτιμάται ότι η λύση της σύνδεσης με το χώρο πρασίνου είναι πιο εφικτή. 4. Ανατολικά του καναλιού (Μπετόβεν, Σουρή) απαιτείται λήψη τοπικών μέτρων ώστε τα επιφανειακά νερά να εισέρχονται στο κανάλι αλλά τα νερά του καναλιού να μην εισέρχονται στους δρόμους. (π.χ. τοποθέτηση πλακών αντεπιστροφής) 5. Σύνδεση οδού Μουσών με κανάλι. Θα πρέπει να βρεθεί άνοιγμα για απορροή των επιφανειακών νερών. 6. Σύνδεση οδού Ευξείνου Πόντου με κανάλι. Το ΣΑΛ έχει εγκαταστάσεις μέσω των οποίων μπορεί να γίνει η σύνδεση. 13

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 5.1. Ποταμός απορρέει στην Αλυκή και όχι στη θάλασσα Η φυσική κατάληξη του ποταμού του Καλού Χωριού/ Καμάρων (παλαιότερα Κωλόπαννου) ήταν και είναι η Αλυκή. Η (λανθασμένη) καταγραφή στους σύγχρονους χάρτες της όδευσης του ποταμού προς τη θάλασσα αντί προς την Αλυκή φαίνεται να προήλθε από παρερμηνεία. 5.2. Βελτίωση οριζοντιογραφίας καναλιού/ ποταμού Η προβληματική σήμερα όδευση του ποταμού/ καναλιού (2 ορθές γωνίες) μπορεί να βελτιωθεί με τη δημιουργία ομαλών καμπύλων οδεύσεων όπως παρουσιάζεται προκαταρκτικά στο σχήμα 4-2. Απαιτείται όμως επέμβαση σε ιδιωτικό τεμάχιο. 5.3. Νέο κανάλι Οι περιοχές ανάντη του Μνημείου των Καμάρων φαίνεται ότι πλημμυρίζουν και λόγω λιμνάζοντων νερών (ponding) όταν υπερχειλίζουν οι οχετοί (οι οποίοι είναι σχεδιασμένοι για να υπερχειλίζουν με πιθανότητα 20% (1 στα 5) σε ένα χρόνο). Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού προτείνεται η δημιουργία νέου καναλιού που να απορρέει απευθείας στο εγγεγραμμένο ρυάκι που διασχίζει κεντρικά το Μνημείο των Καμάρων. 5.4. Επαναφορά Περιβάλλοντος κατάντη Μνημείου Καμάρων Το μπάζωμα της περιοχής κατάντη του Μνημείου των Καμάρων επιδεινώνει τον κίνδυνο ζημιάς από πλημμύρα. Η επαναλειτουργία του εγγεγραμμένου ρυακιού είναι επιτακτική. Η αφαίρεση των μπάζων και επαναφορά του περιβάλλοντος είναι επίσης επιτακτική ώστε να αυξηθεί η χωρητικότητα της Αλυκής και να μην υπάρχουν ξένα υλικά/ μπάζα στην περιοχή. 14

6. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 6.1. Αντιμετώπιση ρύπανσης Αλυκής Παρατηρήθηκε ότι υπάρχει συνεχής περιορισμένη όμως ροή μη καθαρών νερών προς την Αλυκή. Ένα μέτρο που μπορεί να ληφθεί είναι η κατασκευή μικρής δεξαμενής μέσα στο υφιστάμενο κανάλι (π.χ. πλησίον του ανλτιοστασίου ΣΑΛ) το οποίο να συλλέγει τις απορροές αυτές και να τις αντλεί στο σύστημα συλλογής λυμάτων. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η ρύπανση της Αλυκής. 6.2. Θεσμικό Κενό Από την μέχρι τώρα εξέταση προκύπτει ότι υπάρχει κατακερματισμός αρμοδιοτήτων και έλλειψη εξουσίας σε ένα Κρατικό Φορέα να αποκαθιστά παράνομες επεμβάσεις σε ποταμούς. Θα πρέπει να δοθεί εξουσία και υποχρέωση σε ένα Φορέα να διανοίγει ποταμούς που μπαζώνονται είτε λόγω φυσικών αιτιών (βλάστηση, διάβρωση/ εναπόθεση) είτε λόγω ανθρώπινων επεμβάσεων. Ο Φορέας αυτός να έχει επίσης εξουσία και υποχρέωση να επιβάλει ποινή σε παρανομούντες για αποφυγή επανάληψης μπαζώματος ποταμών. 6.3. Επόμενα στάδια Προτείνεται όπως γίνει συνάντηση όπου να γίνει παρουσίαση των ευρημάτων και εισηγήσεων και αποφασιστεί ποιες εισηγήσεις είναι υλοποιήσιμες και ποιες όχι. 15