Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Ζωή Διονυσίου
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 10-2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons
Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του Τα παιδιά σημειώνουν μεγαλύτερη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα, αυθεντικότητα, ικανότητα για επεξεργασία πληροφοριών, ανοιχτούς ορίζοντες, αυξάνεται η παρατηρητικότητά τους, δείχνουν όρεξη για μάθηση, διάθεση για πειραματισμούς και κατάκτηση γνώσεων. Πετυχαίνουν καλύτερες συνεργασίες, έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν καλά σε όλα τα μαθήματα. Γίνονται πιο οργανωτικά και προσεκτικά στις δραστηριότητές τους και είναι πιο εύκολα διατεθειμένα να παρουσιάσουν δημόσια ό,τι έχουν μάθει. Μαθαίνουν να εκφράζουν τις ιδέες τους, να οργανώνουν τη σκέψη τους, να πετυχαίνουν καλή συνεργασία με άλλους, να ακούν προσεκτικά και συγκεντρωμένα και να πετυχαίνουν τους στόχους τους. Bresler, L., Research: A Foundation for Arts Education Advocacy. Στο Collwell, R. & Richardson, C., The New Handbook of Research on Music Teaching and Learning, Oxford University Press, 2002.
Κατηγορίες Μάθησης α) Γνώσεις, β) Δεξιότητες (νοητικές λειτουργίες και ψυχοκινητικές δραστηριότητες), γ) Συναισθήματα, δ) Στάσεις (Katz, 1985: 35, στο Σέργη, 1995: 30).
Γενικοί σκοποί στη μουσική αγωγή Η δημιουργική έκφραση του παιδιού μέσα από τη μουσική, η απόκτηση δεξιοτήτων μουσικής έκφρασης μέσα από τη χρήση του σώματος, της φωνής και των μουσικών οργάνων, η αντίληψη των εννοιών της μουσικής ως ενός μαθήματος μέσα από τις διαδικασίες της δημιουργίας και της ανακάλυψης, η αισθητική αγωγή του παιδιού, το οποίο μέσα από τις μουσικές εμπειρίες αποκτά σταδιακά την ικανότητα να αισθάνεται, να δημιουργεί, ν' ανακαλύπτει, να εκτελεί, να μαθαίνει, και να σκέφτεται, η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στη μουσική.
Διδακτικοί Στόχοι του μαθήματος της μουσικής Γνωσιολογικοί στόχοι, ή στόχοι που αφορούν τον γνωσιολογικό τομέα ανάπτυξης του παιδιού (Αντίληψη και την κατανόηση εννοιών που πηγάζουν από τον ήχο και τη μουσική) Ψυχοκινητικοί στόχοι, ή στόχοι που αφορούν τον ψυχοκινητικό τομέα ανάπτυξης (Δεξιότητες που αποκτιούνται μέσα από τις μουσικές δραστηριότητες, την άμεση ψυχοκινητική εμπειρία με τη μουσική) Συναισθηματικοί Κοινωνικοί στόχοι, ή στόχοι που αφορούν τον συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα ανάπτυξης του παιδιού (Τοποθέτηση του παιδιού ως προς τη μουσική, στάσεις, αξίες και τρόποι συμπεριφοράς του απέναντι στη μουσική και την τέχνη)[1]. [1] Σέργη, Λένια. Θέματα Μουσικής και Μουσικής Παιδαγωγικής. Αθήνα, Gutenberg, 1994, 20-21.
Ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του παιδιού 3,5-5,5 χρονών Κινητική ανάπτυξη: οι μεγάλοι μύες πιο αναπτυγμένοι από τους μικρούς μύες (ρυθμός, βασικές κινήσεις, απλά κρουστά όργανα, παιχνίδι, χορός, δραματοποίηση). Γλωσσική ανάπτυξη: περιορισμένη, αλλά με γρήγορη βελτίωση (ρίμες, ποιήματα, τραγούδια με ενδιαφέρουσες λέξεις, επαναλήψεις και ενδιαφέρον ρυθμό). Συναισθηματική Κοινωνική ανάπτυξη: εύκολη έκφραση συναισθημάτων τους, χάνουν το ενδιαφέρον τους γρήγορα, συχνά δύσκολα στην κοινωνικοποίηση και ομαδικότητα (δραστηριότητες που θα οξύνουν τη συναισθηματική τους έκφραση, την προσοχή, κοινωνικοποίηση, ομαδικότητα, συνεργασία, δραματοποιήσεις, κίνηση, ενεργητική ακρόαση, εκτέλεση οργάνων και τραγουδιών).
Βασικές έννοιες της παιδαγωγικής που προσφέρουν κατευθύνσεις για το μάθημα της μουσικής Δημιουργικότητα Φαντασία, παιχνίδι, παιδοκεντρική μάθηση Βιωματικότητα (ενεργός μάθηση, συμμετοχή και συνεργασία των μαθητών, αυτενέργεια του παιδιού και διερευνητική ενασχόλησή του με το αντικείμενο, Διαθεματικότητα (σύνδεση του μαθήματος της μουσικής με τα άλλα μαθήματα του σχολείου και με τη ζωή του παιδιού εκτός του σχολικού χώρου) Πολυπολιτισμικότητα Κοινωνικός ρόλος του σχολείου (το σχολείο ως ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας) Διδακτικές μέθοδοι συστήματα και τεχνικές (σταδιακή διδασκαλία από το γνωστό προς το άγνωστο, από το απλό στο σύνθετο, από το όλο στο επιμέρους, από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, συσχετισμός με την προϋπάρχουσα γνώση, διδασκαλία, κλπ.) Ο δάσκαλος ως προσωπικότητα και η παιδαγωγική του φιλοσοφία.
Προγραμματισμός Αναλυτικό-Ωρολόγιο Πρόγραμμα Σχεδιάζοντας το μάθημα της μουσικής Τι διδάσκουμε; (περιεχόμενο διδασκαλίας, τα είδη μουσικής που διδάσκουμε, το ρεπερτόριο, κλπ.) [ΥΛΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ] Γιατί το διδάσκουμε; (εκπαιδευτική φιλοσοφία του δασκάλου, οι εμπειρίες και τα ενδιαφέροντα τού διδάσκοντα και των διδασκομένων, οι τεχνικές δεξιότητες και οι γενικές και ειδικές μουσικές γνώσεις που θέλουμε να αποκτήσουν οι μαθητές, κ.ο.κ.) [ΣΤΟΧΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ] Ποιους διδάσκουμε; (τα χαρακτηριστικά της μουσικής ανάπτυξης και των μουσικών ικανοτήτων των παιδιών κάθε ηλικίας, τα γενικά και ειδικά ενδιαφέροντα και ιδιαιτερότητες των μαθητών, οι εθνοτικές και κοινωνικές ταυτότητες στην εκπαίδευση. [ΜΑΘΗΤΕΣ] Πώς το διδάσκουμε; (μέθοδο διδασκαλίας, αναλυτικό πρόγραμμα, οργάνωση τάξης, σχεδιασμός ημερήσιων μαθημάτων, προγραμματισμός του σχολείου, ευλυγισία του προγράμματος, αξιολόγηση, διαθεματικότητα, κλπ. ΜΕΘΟΔΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ]
Τρεις βασικές αρχές στο μάθημα της μουσικής Σεβασμός στη μουσική ως κώδικα επικοινωνίας (σε πρακτικό και θεωρητικό επίπεδο, να μην απλοποιούμε τη μουσική γλώσσα υποβιβάζοντάς την), Σεβασμός στη μουσική γλώσσα των μαθητών (επίπεδο μουσικής ανάπτυξης και επίπεδο μουσικών ικανοτήτων των μαθητών, ενδιαφέροντα, ταλέντα και ιδιαιτερότητες, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον), Μουσική ευφράδεια ως πρώτος και τελικός στόχος: συνομιλία με τη μουσική (βιωματική και δημιουργική προσέγγιση μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες, έμφαση στη γνώση της ίδιας της μουσικής παρά στην γνώση γύρω από τη μουσική, μουσική δημιουργία στο μάθημα)[1]. [1] Swanwick, Keith. Teaching music musically. London, Routledge, 2001, 44-57.
Άξονες γνωστικού περιεχομένου στο ΔΕΠΠΣ Εκτέλεση Μουσική Δημιουργία Αξιολόγηση (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών, 2003)
Δραστηριότητες Μουσικής Αγωγής Η μουσική στο σχολείο χρειάζεται να διδάσκεται με τρόπο βιωματικό, δημιουργικό και ευχάριστο, με γνώμονα το να αναγάγουμε το βίωμα σε γνώση και στόχο την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών και τη δημιουργία προσωπικών σχέσεων των μαθητών με τη μουσική. Ποικίλες δραστηριότητες συνδράμουν προς αυτή την κατεύθυνση, όπως το τραγούδι, η εκτέλεση μουσικών οργάνων, η δημιουργική ακρόαση, ο αυτοσχεδιασμός, η σύνθεση μουσικής, το θέατρο, το θεατρικό παιχνίδι και η δραματοποίηση, ο χορός, οι ηχοεικόνες και οι ηχοϊστορίες, τα μουσικά παιχνίδια, τα μουσικά παραμύθια, οι ενορχηστρώσεις, οι κατασκευές μουσικών οργάνων και άλλες. Ρυθμός και Κίνηση Τραγούδι Εκτέλεση μουσικών οργάνων Μουσική ακρόαση Δημιουργικές εργασίες Μουσική ανάγνωση και γραφή (Λ.Σέργη, Δημιουργική Μουσική Αγωγή)
Ρόλος δάσκαλου - δασκάλας Ειδικός δάσκαλος ή δάσκαλος των μαθημάτων τους; Προετοιμασία και μελέτη του υλικού Μουσικές γνώσεις Παιδαγωγικές γνώσεις Μουσικές δεξιότητες (πιάνο, τραγούδι, φλογέρα, κρουστά, κιθάρα, κλπ.) Ευχάριστη και ζωντανή προσωπικότητα Να γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες, προβλήματα, χαρίσματα, επίπεδο των παιδιών της τάξης Να συσχετίζει τη μουσική με τις υπόλοιπες γνώσεις των παιδιών εντός και εκτός σχολείου.
Χώρος, οργάνωση, υλικά και μέσα Διαρρύθμιση επίπλων (ελεύθερος χώρος, θρανία στη σειρά, θρανία σε ομάδες, καρέκλες σε ημικύκλιο χωρίς θρανία, κάθισμα στο πάτωμα σε κύκλο, κλπ.) Καλή επικοινωνία με τους μαθητές (καθαρές και σαφείς οδηγίες, βλέμμα και προσοχή, καλή ακουστική προς όλη την τάξη, καθαρός λόγος, ιδέες, κ.α.) Οργάνωση της καθημερινής ζωής (τάξη, καθαριότητα, διανομή υλικών, ειδικά πόστα, κ.α.)
Πού θέλουμε να φτάσουμε; Να βοηθήσουμε το μαθητή να δομήσει την προσωπική του σχέση με τη μουσική Να δημιουργήσουμε συνθήκες τέτοιες ώστε να μας προσφέρει η μουσική και γενικότερα η τέχνη δυνατότητες αναγέννησης, έκφρασης, δημιουργίας, μιας ποιοτικότερης και πλουσιότερης ζωής.