Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, Περίληψη : Ο Ρωμανός Διογένης γεννήθηκε περί το 1025, πιθανώς στην Καππαδοκία, τόπο καταγωγής της οικογένειάς του. Σταδιοδρόμησε στο στράτευμα και τη δεκαετία του 1060 διακρίθηκε ως στρατιωτικός ηγέτης στους πολέμους εναντίον των Ούγγρων και των Πετσενέγων. Τον Ιανουάριο του 1068, μετά το γάμο του με την αυτοκράτειρα Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, ανέβηκε στο θρόνο. Οι προσπάθειές του να ανακόψει τις σελτζουκικές επιδρομές στη Μικρά Ασία δεν έφεραν αποτελέσματα και τον Αύγουστο του 1071 ηττήθηκε στο Μαντζικέρτ και αιχμαλωτίστηκε. Πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 στην Πρώτη, τυφλωμένος μετά την ήττα του από την οικογένεια των Δουκών. Άλλα Ονόματα Ρωμανός Διγενής Τόπος και Χρόνος Γέννησης περί το 1025, πιθανώς Καππαδοκία Τόπος και Χρόνος Θανάτου 4 Αυγούστου 1072, νήσος Πρώτη Προποντίδας Κύρια Ιδιότητα αυτοκράτορας 1. Καταγωγή και σταδιοδρομία Ο Ρωμανός Διογένης γεννήθηκε περί το 1025, πιθανώς στην Καππαδοκία, από όπου καταγόταν η οικογένειά του και στην οποία διέθετε κτηματική περιουσία. Ήταν γιος του Κωνσταντίνου Διογένη, διαπρεπούς στρατιωτικού αξιωματούχου επί βασιλείας Βασιλείου Β (976-1025), και μιας εκ των ανιψιών του μετέπειτα αυτοκράτορα Ρωμανού Αργυρού (1028-1034). 1 Ο πατέρας του είχε συλληφθεί να συνωμοτεί εναντίον του Ρωμανού Γ Αργυρού και οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Για τη μητέρα του οι Βυζαντινοί συγγραφείς δεν αναφέρουν πολλές πληροφορίες. Από τον πρώτο του γάμο με την Άννα, κόρη του βουλγαρικής καταγωγής στρατηγού Αλουσιάνου, ο Ρωμανός απέκτησε ένα γιο ονόματι Κωνσταντίνο, ενώ από το δεύτερο γάμο του δύο γιους, το Νικηφόρο και το Λέοντα. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ήταν συγγενής του μετέπειτα αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανειάτη. Ο Ρωμανός σταδιοδρόμησε στο στράτευμα και επί βασιλείας Κωνσταντίνου Ι Δούκα (1059-1067) διακρίθηκε σε διάφορες μάχες εναντίον των Ούγγρων και Πετσενέγων που έκαναν επιδρομές στις παραδουνάβιες επαρχίες του κράτους. Οι επιτυχίες του στο πεδίο της μάχης και η γενναιότητα που επιδείκνυε σε κάθε εχθρική επιδρομή είχαν αποτέλεσμα να οριστεί γενικός διοικητής των στρατευμάτων στο βόρειο σύνορο (με το βαθμό του δούκα ή κατεπάνω), με έδρα τη Σαρδική, γεγονός που τον ανέδειξε στους στρατιωτικούς κύκλους της Βασιλεύουσας. Παράλληλα, τιμήθηκε από τον αυτοκράτορα με τον τίτλο του βεστάρχη. 2 Το 1067, μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου Ι, ο Ρωμανός επιχείρησε να προσεταιριστεί τους Ούγγρους, με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Όμως η συνωμοσία αποκαλύφθηκε και ο ίδιος συνελήφθη και οδηγήθηκε σιδεροδέσμιος στη Βασιλεύουσα, προκειμένου να δικαστεί με την κατηγορία της στάσης. 3 Στο αυτοκρατορικό δικαστήριο προήδρευε η χήρα του Κωνσταντίνου Ι, η αυγούστα Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, επίτροπος των ανήλικων διαδόχων του θρόνου. Αντί να καταδικάσει το στασιαστή σε θάνατο, η αυγούστα τον εξόρισε στην Καππαδοκία. 4 2. Ο Ρωμανός Διογένης αυτοκράτορας 2.1. Η άνοδος στο θρόνο Τα Χριστούγεννα του 1067, η Ευδοκία ανακάλεσε από την εξορία το Ρωμανό Διογένη, στον οποίο απένειμε τον τίτλο του Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 1/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, μαγίστρου. Σκοπός της ήταν να τον παντρευτεί και να του αναθέσει την αντιμετώπιση του σελτζουκικού κινδύνου. Η κατάσταση στο ανατολικό σύνορο ήταν τόσο τραγική, με τις συνεχείς επιδρομές και λεηλασίες των Τούρκων, ώστε ο νέος αυτοκράτορας έπρεπε να είναι και ικανός στρατηγός. Ωστόσο, τα σχέδια της αυτοκράτειρας προσέκρουαν στον έγγραφο όρκο με τον οποίο ο Κωνσταντίνος Ι είχε απαιτήσει από την ίδια και τη σύγκλητο ότι θα προστάτευαν και θα επιτρόπευαν τα ανήλικα τέκνα του, έως ότου το μεγαλύτερο από αυτά ενηλικιωθεί και αναλάβει το θρόνο. Επιπλέον, η σύγκλητος είχε δεσμευτεί ότι θα αναγνώριζε ως νόμιμους διαδόχους του μόνο τα τέκνα του Κωνσταντίνου. 5 Η έγγραφη αυτή δέσμευση βρισκόταν στα χέρια του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη Ξιφιλίνου, όμως η αυγούστα κατέφυγε σε ένα τέχνασμα προκειμένου να κάμψει την αντίσταση του Πατριάρχη: τον έκανε να πιστέψει ότι σκόπευε να παντρευτεί τον ανιψιό του, Βάρδα, με αποτέλεσμα ο Ξιφιλίνος να φροντίσει αμέσως για την ακύρωση του όρκου. Ελεύθερη πλέον από τη δέσμευσή της, την 1η Ιανουαρίου 1068 η Ευδοκία προχώρησε στο γάμο της με το Διογένη, αναγορεύοντάς τον ταυτόχρονα αυτοκράτορα. 6 Ο Ρωμανός Δ καλούνταν να αντιμετωπίσει δύσκολες και περίπλοκες περιστάσεις, τόσο στο εξωτερικό από τις επιδρομές των Σελτζούκων, τους οποίους ο βυζαντινός στρατός δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, όσο και στο εσωτερικό μέτωπο: αν και βασίλευε από κοινού με τους γιους του Κωνσταντίνου Ι, ο Ρωμανός έπρεπε να αντιμετωπίσει τις αντιδράσεις της οικογένειας των Δουκών, οι οποίοι, με επικεφαλής τον Ιωάννη Δούκα, τον καίσαρα, αδελφό του αποθανόντα αυτοκράτορα, υπονόμευαν συνεχώς τις προσπάθειές του. Αιτία αυτής της αντιπολίτευσης ήταν ο φόβος των Δουκών μήπως ο Ρωμανός ιδρύσει νέα δυναστεία, παραγκωνίζοντας τους νόμιμους διαδόχους του Κωνσταντίνου Ι. Πρωταρχικό μέλημα του νέου αυτοκράτορα ήταν να ανασυγκροτήσει το στρατό και να θέσει τον κρατικό μηχανισμό σε πολεμική ετοιμότητα, εγχείρημα δύσκολο από τη φύση του και ακόμη δυσκολότερο λόγω της αντίδρασης των Δουκών. Ο Ρωμανός αναγκάστηκε να βασιστεί σε ξένους μισθοφόρους (Λατίνους και τουρκόφωνους), τουλάχιστον έως ότου συγκροτήσει αξιόμαχο βυζαντινό στρατό. Όμως κι αυτή η λύση δεν ήταν ικανοποιητική, αφού οι ξένοι μισθοφόροι δημιουργούσαν με τη σειρά τους προβλήματα στη συνοχή του στρατεύματος. Επιπλέον, ο ίδιος ο Ρωμανός, αν και ήταν γενναίος και έμπειρος, δε διέθετε την απαραίτητη στρατιωτική παιδεία και τις επιτελικές γνώσεις για την οργάνωση επιχειρήσεων ευρείας κλίμακας σε ποικίλης διαμόρφωσης εδάφη, όπως προκύπτει από τις τρεις εκστρατείες που διοργάνωσε. Ειδικότερα η διεξαγωγή των δύο πρώτων εκστρατειών (1068, 1069) μαρτυρεί έλλειψη επιτελικού σχεδιασμού, άγνοια της κατάστασης του οδικού δικτύου, των κλιματολογικών συνθηκών και της επίδρασης που αυτά ασκούν στην πορεία των επιχειρήσεων. 7 Εκτός από τα στρατιωτικά λάθη, ο Ρωμανός διέπραξε και πολιτικά σφάλματα που απέβησαν μοιραία για την εξουσία του. Ένα από αυτά ήταν το ότι διατήρησε στην αυλή το Μιχαήλ Ψελλό, τον Ιωάννη Δούκα και τους οπαδούς τους, οι οποίοι τον αντιπολιτεύονταν φανερά ή δόλια και συντέλεσαν στην πτώση του. Επίσης, μετά την ανάρρησή του στο θρόνο, ανακήρυξε συμβασιλείς τους τρεις γιους του Κωνσταντίνου Ι. Όμως, όταν απέκτησε και ο ίδιος δύο γιους με την Ευδοκία, τους ανακήρυξε κι αυτούς συμβασιλείς. Έτσι, η αυτοκρατορία διοικούνταν από το Διογένη, την Ευδοκία και πέντε συμβασιλείς, δείγμα της πολιτικής ρευστότητας που επικρατούσε στο εσωτερικό του κράτους. Τέλος, οι οικονομικές ανάγκες που δημιουργούσαν οι συνεχείς πολεμικές επιχειρήσεις του Ρωμανού τον ανάγκασαν να υποτιμήσει ακόμη περισσότερο το νόμισμα, ένδειξη και της οικονομικής κρίσης που περνούσε η αυτοκρατορία. 2.2. Οι εκστρατείες εναντίον των Σελτζούκων Αφήνοντας πίσω του τα σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, ο Ρωμανός ξεκίνησε εκστρατείες εναντίον των Σελτζούκων. Η πρώτη εκστρατεία του (Μάρτιος 1068-Ιανουάριος 1069) επιχειρήθηκε παρά την άθλια κατάσταση του στρατεύματος. Οι δυνάμεις του Ρωμανού στρατοπέδευσαν στη Βιθυνία και τη Φρυγία και μόλις τον Οκτώβριο μετακινήθηκαν προς τη Συρία, όπου απελευθέρωσαν την Ιεράπολη. Από εκεί, περνώντας από τις διόδους του Ταύρου, ο Ρωμανός διέσχισε την Κιλικία και την Καππαδοκία για να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Στο μεταξύ οι Σελτζούκοι λεηλάτησαν το Αμόριον. 8 Η δεύτερη εκστρατεία ξεκίνησε την άνοιξη του 1069. Ο Ρωμανός αυτή τη φορά είχε την πρόνοια να πάρει μαζί του έναν από τους πολιτικούς του αντιπάλους, το Μιχαήλ Ψελλό, με το πρόσχημα ο τελευταίος να τον συμβουλεύει κατά τη διάρκεια των Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 2/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, επιχειρήσεων, ουσιαστικά όμως για να μη μηχανορραφεί εναντίον του αυτοκράτορα κατά την απουσία του. Μέσω του Δορυλαίου, τα βυζαντινά στρατεύματα έφτασαν στην Καισάρεια και τη Λάρισα της Καππαδοκίας και από εκεί διέτρεξαν πολλές φορές την περιοχή έως τον Ευφράτη και τη Μελιτηνή. Στόχος του αυτοκράτορα ήταν να ανακουφίσει τις παραμεθόριες περιοχές, κυρίως γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, από την πίεση των Σελτζούκων, οι οποίοι στο μεταξύ είχαν καταλάβει και λεηλατήσει το Ικόνιον. 9 Διαπιστώνοντας τις δυσκολίες και τα πενιχρά αποτελέσματα των δύο πρώτων εκστρατειών του και όντας ψυχικά καταβεβλημένος, το 1070 ο Ρωμανός αποφάσισε να μην ηγηθεί της νέας εκστρατείας, τη διεξαγωγή της οποίας ανέθεσε στο δομέστικο των σχολών Μανουήλ Κομνηνό. Ο τελευταίος, αν και κατάφερε να αναδιοργανώσει το στράτευμα και να επιβάλει την πειθαρχία, εντούτοις ηττήθηκε από τους Σελτζούκους στη Σεβάστεια και αιχμαλωτίστηκε. Παρά την απελευθέρωσή του λίγο αργότερα και την υποταγή του Σελτζούκου αρχηγού που τον είχε αιχμαλωτίσει, ήταν πλέον φανερό ότι η Μικρά Ασία είχε πάψει να βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχο του αυτοκρατορικού στρατού. Οι εξελίξεις αυτές ανάγκασαν το Ρωμανό να εκστρατεύσει εκ νέου εναντίον των Σελτζούκων την άνοιξη του 1071. Η ενέργειά του αυτή ήταν μάλλον κίνηση απελπισίας παρά αποτέλεσμα φρόνιμου υπολογισμού των δυνατοτήτων του κράτους. Το περιβάλλον στη Βασιλεύουσα προσπαθούσε διαρκώς να υπονομεύσει τη θέση του αυτοκράτορα, 10 ενώ ο στρατός, παρόλο που τώρα ήταν καλύτερα εκπαιδευμένος, όμως παρέμενε ετερογενής και έτοιμος να αποστατήσει με την παραμικρή αφορμή. 11 3. Η αιχμαλωσία και η πτώση Η κρίσιμη σύγκρουση ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Σελτζούκους διαδραματίστηκε στις 26 Αυγούστου 1071 στο Μαντζικέρτ. Ο αυτοκρατορικός στρατός συνετρίβη και ο ίδιος ο Ρωμανός Δ συνελήφθη αιχμάλωτος. Ορισμένοι αποδίδουν την ήττα σε προδοσία του διοικητή της δεύτερης γραμμής των Βυζαντινών, γιου του Ιωάννη Δούκα. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας πολέμησε με γενναιότητα (γεγονός που αναγνωρίζει ακόμη και ο εχθρικά διακείμενος Μιχαήλ Ψελλός), αλλά δεν μπόρεσε να αλλάξει την έκβαση της μάχης. 12 Η είδηση της αιχμαλωσίας του Ρωμανού έδωσε την ευκαιρία στους πολιτικούς του αντιπάλους να προχωρήσουν στην ανατροπή του. Στην Κωνσταντινούπολη αρχικά επικράτησε αναταραχή, ώσπου τελικά η Ευδοκία ανέλαβε και πάλι την εξουσία μαζί με τον πρωτότοκο γιο της Μιχαήλ Ζ (1071-1078) και ανακάλεσε από τη Βιθυνία τον καίσαρα Ιωάννη Δούκα. Όμως ο τελευταίος, μαζί με το γιο του Ανδρόνικο, τον Ψελλό, μία ομάδα συγκλητικών και τη φρουρά των Βαράγγων, ανέτρεψαν την αυγούστα, την οδήγησαν παρά τη θέλησή της να γίνει μοναχή και την περιόρισαν σε μια μονή στο Βόσπορο. Επιπλέον, αναγόρευσαν το Μιχαήλ μοναδικό αυτοκράτορα και έδωσαν εντολή στις αρχές να πάψουν να αναγνωρίζουν την εξουσία του Ρωμανού Δ (τέλη Σεπτεμβρίου 1071). Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο, η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία, ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη. Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και, αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας, αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο. Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής. Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες, ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος, διοικητής της Αντιόχειας. Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ, ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη. Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε, αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία. Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος, Ηρακλείας και Κολωνείας. 13 Όπως είχε συμφωνηθεί, ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και, εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί, ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον. 14 Εκεί, παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων, που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα, τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072, πιθανότατα κατόπιν Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 3/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, διαταγής του Ιωάννη Δούκα. Μετά την ωμή αυτή πράξη, ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του, τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας, όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072. Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς, έπειτα από άδεια του γιου της, αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής. 15 1. Brand, C.M. Cutler, A., Romanos IV Diogenes, Kazhdan, A. (επιμ.), The Oxford History of Byzantium 3 (New York Oxford 1991), σελ. 1807. 2. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 580. 3. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 97 98 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 121 122. 4. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 99 100 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 122. 5. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 681 Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 92. 6. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 684 687 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 123 125 Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 101. 7. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι απώλειες που είχε ο στρατός, όταν από το θερμό κλίμα στην περιοχή της Αντιόχειας πέρασε (το Δεκέμβριο) τις κλεισούρες της Κιλικίας στον Ταύρο και από την απότομη αλλαγή της θερμοκρασίας πάγωσαν από το κρύο άνθρωποι, ίπποι και ημίονοι, παρουσιάζοντας στο δρόμο ένα θέαμα οικτρό. Βλ. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 133, 1 7. 8. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 124 125 Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 103 104 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 688. 9. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 122 123 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 133 134 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 692. 10. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 141. 11. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 146 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 143. Εκτός από γηγενείς Βυζαντινούς, ο Ρωμανός είχε μαζί του ένα μωσαϊκό Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 4/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, εθνοτήτων: Νορμανδούς, Φράγκους, Αλανούς, Τούρκους, Αρμένιους, Ίβηρες, Βούλγαρους, Ούζους κ.ά. 12. Ο ηρωισμός του Ρωμανού και οι στρατηγικές του αδυναμίες συζητήθηκαν πολύ στην εποχή του, όπως μαρτυρεί και ο Ψελλός, ο οποίος ορθά παρατηρεί ότι ο Ρωμανός είναι άξιος εγκωμίων για την αγωνιστικότητα, αλλά επίμεμπτος επειδή κινδύνευε πολεμώντας στην πρώτη γραμμή, αντί να διευθύνει από τη σωστή θέση τη μάχη, κάτι που παρατήρησε και ο Σελτζούκος σουλτάνος. 13. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 172 174. Ο Ατταλειάτης διαφωνεί με τη στρατηγική που ακολούθησε ο Ρωμανός. Αντί να επωφεληθεί από τη διάλυση του στρατού και την επιστροφή του Κωνσταντίνου Δούκα στην πρωτεύουσα μόλις έφτασε ο χειμώνας και να προχωρήσει από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας προς τα δυτικά, ο Διογένης απέσυρε το στρατό του στην Κιλικία. Έσφαλε ακόμη όταν, την επόμενη άνοιξη, αντί να σταματήσει τον Ανδρόνικο Δούκα στον Ταύρο, προτίμησε να κλειστεί στο φρούριο των Αδάνων. 14. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 175. 15. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 175 179. Ο Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner Wobst, T. (επιμ.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 3 (Bonn 1897), σελ. 706 707, γράφοντας σε μια εποχή κατά την οποία οι Δούκες δεν είναι πια στο πολιτικό προσκήνιο, διατυπώνει την άποψή του ότι όλα όσα συνέβησαν ήταν κατά διαταγή του Ιωάννη Δούκα χωρίς τη γνώση του ανιψιού του, του αυτοκράτορα Μιχαήλ, ο οποίος, κατά τον ιστοριογράφο, ήταν ανίκανος να λάβει μια σωστή απόφαση, πόσο μάλλον να ασκήσει τη βασιλική εξουσία. Βιβλιογραφία : Treadgold W.T., A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2.2, Θεσσαλονίκη 1997 Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976-1077), Ι-ΙΙ, Paris 1926-1928 (ανατ. 1967) Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968 Polemis D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography, London 1968, University of London Historical Studies 22 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1841-1897 Ostrogorsky G., Iστορία του βυζαντινού κράτους 2, Aθήνα 1979, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Haldon J.F., The Byzantine Wars, Stroud 2001 Polemis D., "Notes on Eleventh-Century Chronology (1059-1081)", Byzantinische Zeitschrift, 58, 1965, 60-76 Скабаланович Н., Византийское государство и церковь в ХІ веке, Санкт-Петербург 1884 Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 5/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, Angold M., Η βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, Αθήνα 1997, Καργιαννιώτη, Ε. (μτφρ.) Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (ed.), Nicéphore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975 Καραγιαννόπουλος Ι.Ε., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους 2, Θεσσαλονίκη 1993 Cheynet J.-C., "Mantzikert: Un désastre militaire?", Byzantion, 50, 1980, 410-438 Cahen C., "La campagne de Mantzikert d'après les sources musulmanes", Byzantion, 9, 1934, 613-642 Brand C.M., Cutler A., "Romanos IV Diogenes", A. Kazhdan (ed.), The Oxford History of Byzantium 3, New York - Oxford 1991, 1807 Δικτυογραφία : Emperor Romanos IV Diogenes E XI-1072 http://www.pbw.kcl.ac.uk/apps/person.jsp?personkey=108215 Medieval Sourcebook: Michael Psellus: Chronographia: Book VII http://www.fordham.edu/halsall/basis/psellus-chrono07.html Romanus IV - Byzantine Coinage http://www.wildwinds.com/coins/byz/romanus_iv/i.html Γλωσσάριo : αυγούστα, η Ισόβιος τιμητικός τίτλος που απονεμόταν από τον αυτοκράτορα στη σύζυγό του, την αυτοκράτειρα, συνήθως μετά τη γέννηση του γιου και διαδόχου. Πολύ σπάνια και σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο τίτλος δινόταν και σε εξέχουσες προσωπικότητες του στενού οικογενειακού κύκλου του αυτοκράτορα. βεστάρχης, ο Βυζαντινός τιμητικός τίτλος ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Τακτικόν του Scorialensis, που χρονολογείται στην περίοδο 971-975. Εικάζεται ότι ο τίτλος του βεστάρχη αφορούσε το αξίωμα επί της διαχείρισης της προσωπικής ιματιοθήκης του αυτοκράτορα. Στην αρχή ως βεστάρχες τιμούνταν αποκλειστικά ευνούχοι, ενώ από την πέμπτη δεκαετία του 11ου αιώνα ο τίτλος απονεμόταν ισότιμα και στους ευνούχους και στους βαρβάτους. Στη διάρκεια του 11ου αιώνα τον τίτλο του βεστάρχη τον έφεραν πολλοί διακεκριμένοι στρατηγοί του βυζαντινού στρατού. Ο τίτλος εξαφανίζεται στις αρχές του 12ου αιώνα. δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού (284-305) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού (1081-1118), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. κατεπάνω, ο Κυβερνήτης μιας ευρύτερης διοικητικής ενότητας. Ο όρος χρησιμοποιούνταν από τον 9ο αιώνα για να προσδιορίσει συγκεκριμένες διοικητικές θέσεις, Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 6/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, όπως ο κατεπάνω των βασιλικών. Ο ίδιος όρος συχνά δήλωνε και το διοικητή στρατιωτικής μονάδας. Από τα τέλη του 10ου έως τα τέλη του 11ου αιώνα προσδιόριζε κατά κύριο λόγο τους διοικητές μεγάλων επαρχιών, όπως της Ιταλίας και της Αντιόχειας. Ο όρος με την έννοια του διοικητή-δούκα εγκαταλείφθηκε μετά το 1100, ωστόσο συνέχισε να υφίσταται και να αποδίδεται σε άτομα τα οποία καταλάμβαναν τοπικές διοικητικές θέσεις. μάγιστρος, ο Aνώτερο αξίωμα που στο Κλητορολόγιο του Φιλοθέου τοποθετείται πάνω από τον ανθύπατο (από το λατινικό magister). Από το 10ο αιώνα χάνει τη σπουδαιότητά του, ενώ παύει να υπάρχει πιθανότατα στα μέσα του 12ου αιώνα. Ο μάγιστρος αναλάμβανε συνηθέστερα επικεφαλής κάποιας υπηρεσίας, πολιτικής ή δικαστικής, ή και, σπανιότερα, επικεφαλής της διακυβέρνησης μιας περιοχής. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853). Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968). Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier. P. (επιμ.), Nicéphore Bryennios, Histoire (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975). Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld. É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976 1077) 2 (Paris 1928). Παραθέματα Ο σύγχρονος με τα γεγονότα ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης περιγράφει την άνοδο του Ρωμανού Διογένη στο θρόνο Ὅμως δ οὖν ἀνίσταταί τις τῶν εὐπατριδῶν, Ρωμανὸς βεστάρχης, ᾧ τὸ ἐπίκλην Διογένης. οὗτος γὰρ καὶ πρότερον μὲν ὁρῶν ἐκ τῆς τῶν κρατούντων αἰτίας καὶ τῶν ἐκεῖθεν ὑστερημάτων ἀναπληρούμενα τῶν ἐχθρῶν τὰ θελήματα καὶ μεγάλους γινομένους ταῖς μικρολογίαις τῶν Ρωμαίων, ἐποτνιᾶτο καὶ ἤσχαλλε, καὶ ἀποστασίαν μὲν ὤδινεν, οὐκ ἔρωτι μέν, ὡς διεβεβαιοῦτο ὕστερον, καὶ ἀπολαύσει τῶν ἑξαιρέτως αὐτῆς, ἀλλ ὡς τὰς τύχας ἀνορθῶσαι τῶν ἤδη πεσόντων Ρωμαίων, ὅτι μὴ κατὰ λόγον εἶχε τὰ πράγματα. ἐμπιστευθεὶς οὖν ἐπὶ τέλει τοῦ βασιλέως τοῦ Δούκα τὴν τῆς Σαρδικῆς ἀρχήν, ἐβουλεύσατο τοὺς Σαυρομάτας προσλαβέσθαι συνεργοὺς εἰς τὸ μελετώμενον καὶ εἰς προῦπτον αὐτὸ ἀγαγεῖν. ἐπείθοντο γὰρ ἐκεῖνοι τῷ ἀνδρὶ τούτῳ διὰ τὸ ἐκ τῆς ἀγχιθύρου στρατηγίας προεπιγινώσκεσθαι τοῦτον αὐτοῖς, ὁπότε τῶν περὶ τὸν Ἴστρον ἄρχων πόλεων τούτοις ἀντεπολέμησε καὶ πεσεῖν ἐκινδύνευσεν, εἰ μὴ ἐξείλετο τοῦτον ἀκαταγωνίστῳ ῥύμῃ καὶ ῥώμῃ Νικηφόρος μάγιστρος ὁ Βοτανειάτης τοῦτο γὰρ ἐγὼ διὰ χειλέων τοῦ Διογένους ὁμολογούμενον ἐπυθόμην. γενομένων δὲ γραμμάτων πρὸς ἐκείνους ἐφ ᾧ τελεσθῆναι καὶ τὰς συνθήκας δι ὅρκου, τῶν συμβούλων αὐτοῦ τις, τὸ γένος Ἀρμένιος, ὃς καὶ πρὸς τὸ ἔργον αὐτὸν μειζόνως ἠρέθισεν, ἐπεβουλεύσατο τούτῳ, καὶ συμπείσας ἀποστεῖλαι τοὺς ἀμφ αὐτὸν μηνυτὰς τῶν βεβουλευμένων, πρὸς σύμπνοιαν ἄξοντας τῶν τε στρατηγούντων καὶ τῶν ὑπηκόων τινάς, ὡς εἶδεν αὐτὸν ἐψιλωμένον χειρός, κατεῖπεν αὐτοῦ ἐν τοῖς ἐγχωρίοις ὡς εἴη μεμελετηκὼς ἀποστασίαν, μᾶλλον δὲ προδοσίαν αὐτῶν εἰς τοὺς Σαυρομάτας. καὶ πρὸς θυμὸν διερεθίσας αὐτοὺς ἐπιτίθεται τούτῳ ἀθρόον, καὶ μόνον εὑρηκὼς συλλαμβάνει καὶ εἰς τὴν βασιλεύουσαν ἄγει δεσμώτην, δίκας τοῦ τολμήματος δώσοντα. κριθεὶς τοίνυν παρὰ τῶν πρώτων τῆς συγκλήτου βουλῆς τῷ τῶν ἐπιβούλων νόμῳ ἑάλω καὶ κατεψηφίσθη θανεῖν, μὴ ἀντερίσας ἢ ἀντιθέσεις πλασάμενος ἢ τὴν κατηγορίαν ἀπαρνησάμενος, ἀλλ αὐτέλεγκτος ἐκ τῆς ὁμολογίας γενόμενος. εἰ δὲ καὶ αὐτὸς τῶν δικασάντων μέρος ὑπῆρχον, ἴσασιν οἱ πολλοί. διὸ καὶ ὑπερορίᾳ ἀπεστάλη πρὸς νῆσον, πᾶσιν ἀνίαν ἐνθέμενος ὅσοι τῆς αὐτοῦ νεότητος ἢ καὶ γενναιότητος ἐν πείρᾳ καθίσταντο. οἱ δ ἀγνοοῦντες αὐτὸν ἐκ τῶν εἰδότων παραλαμβάνοντες ὑπῆρχον ἐξ ἀκοῆς ἐρασταί καὶ διὰ τοῦτο δι εὐχῆς ἦν τοῖς ὅλοις ἀνώτερον γενέσθαι τὸν ἄνδρα κολαστηρίων καὶ χαρισθῆναι τῇ Ρωμαίων ἀρχῇ. ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ σκοπὸς τοῦ ἀνδρὸς οὐ φιλαυτίας ἀλλὰ φιλαδελφίας καὶ φιλευσεβείας ὅλος ἦν, ὡς προέφαμεν, περιαλγοῦντος τῆς τῶν ὀρθοδόξων κακοπαθείας, ἐνηργήθη λοιπὸν τοῖς εὐχομένοις τὰ τῆς εὐχῆς, καὶ παραστάντος αὐτοῦ τῷ βασιλικῷ βήματι περιέσχεν ἔλεος ἄσχετον τὴν Αὐγοῦσταν, καὶ σταλαγμοὶ δακρύων τῶν βλεφάρων ταύτης ἐξέπεσον ἦν γὰρ ὁ ἀνὴρ οὐ μόνον τοῖς ἄλλοις πλεονεκτήμασι προτερῶν, ἀλλὰ καὶ θεαθῆναι παντάπασιν ἥδιστος, ἐπιμήκης τε καὶ στέρνων καὶ νώτων ἐν καλῷ καθορώμενος, καὶ εὐγενές τι πνέων ὡς ἀληθῶς καὶ διογενές, εὐόφθαλμός τε εἴπερ τις ἄλλος, καὶ κάλλος ἀποστίλβων τοῖς ὀφθαλμοῖς, μήτ ἀκριβὲς τὸ λευκὸν μήτε τὸ μέλαν ἀποσώζων ὡσαύτως ἀλλ ὥσπερ συγκεκερασμένον τῇ δημιουργίᾳ τῇ φύσει καὶ Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 7/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, συγκεκραμένον τῷ ἐρυθήματι, κἀν τούτοις ἅπασι τὴν γλυκύτητα περιθέουσαν ἔχων, καὶ ἄξιον εἶδος κατὰ τὸν κωμικὸν τυραννίδος ἐπιδεικνύμενος. ὡς οὖν καὶ ἡ ἑστῶσα γερουσία συνέπαθεν, εὐθὺς ἐπηκολούθησεν ἡ συμπάθεια, καὶ περισωθεὶς τοῦ κινδύνου καὶ βασιλικῶν ἀξιώσεων ἔτυχε, καὶ ἀπολυθεὶς παρὰ πάντων ἠσπάζετό τε καὶ εὐφημεῖτο καὶ ἔργον εὐχῆς γενέσθαι κατήκουσε, καὶ τὴν αὐτοῦ σωτηρίαν ἰδίαν ἐνόμιζεν ἕκαστος. ἐξιὼν οὖν εἰς Καππαδοκῶν, ἐξ ἧς τὴν ἀρχὴν τῆς γενέσεως ἔσχηκε, πάλιν μεταπεμφθεὶς εἰς τὴν βασιλεύουσαν εἰσελήλυθε, κἀν τοῖς γενεθλίοις τοῦ Χριστοῦ μάγιστρος καὶ στρατηλάτης ἀνεδείχθη παρὰ τῆς βασιλίδος, προελθούσης βασιλικῶς μετὰ τῶν ἰδίων παίδων, ὡς ἔθος τοῖς βασιλεῦσιν, εἰς τὸν μέγιστον σηκὸν τῆς τοῦ θεοῦ σοφίας. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 97, 7 100, 3. Η ανάρρηση του Ρωμανού Διογένη, όπως την περιγράφει ο Συνεχιστής του Ιωάννη Σκυλίτζη Ἀλλ ἐπειδήπερ ἐξ ἀνάγκης βασιλέως ἐδεήθη τὰ πράγματα δυναμένου αὐτὰ ποσῶς καταστῆσαί τε καὶ ὁμαλίσαι ἐν οὕτως ἐναντίοις καιροῖς, ἐψηφίζετο μὲν ἀξιολογώτατος ὁ Βοτανειάτης καὶ ἄλλοι πολλοί, νικᾷ δὲ ὅμως ἡ θεία βουλή διὸ καὶ ἀνάγεται ἐπὶ ταύτην ὁ βεστάρχης Ρωμανὸς ὁ Κωνσταντίνου τοῦ Διογένους υἱός. Ὃν δὲ τρόπον ἀνήχθη, ἔνθεν ἐρῶ. Ἦν μὲν προβεβλημένος δοὺξ Σαρδικῆς ὁ Διογένης, πατρίκιος δὲ τυγχάνων ἐζήτησε τὸν βασιλέα Κωνσταντῖνον τὸν Δούκαν τιμηθῆναι βεστάρχης. Ὁ δὲ βασιλεὺς ὑπειπὼν αὐτῷ: «δεικνύων ἔργα ἀπαίτει μισθούς», κενὸν αὐτὸν καὶ ἄπρακτον ἀπεπέμψατο μὴ προσσχὼν τῇ αἰτήσει αὐτοῦ. Ἐξελθὼν οὖν ὁ Διογένης καὶ τὴν Σαρδικὴν καταλαβών, περιτυχὼν Πατζινάκοις ἐξελθοῦσι καὶ λεηλατοῦσι τὴν χώραν τρόπαιον μέγιστον ἐστήσατο κατ αὐτῶν, καὶ τῶν ἑαλωκότων ζῶντας μὲν πολλούς, κεφαλὰς δὲ τῶν ἀνηρῃμένων τῷ βασιλεῖ πεπομφὼς ἐτιμήθη βεστάρχης, γράψαντος αὐτῷ τοῦ βασιλέως ὡς οὐκ ἐμὸν δῶρον, ὦ Διόγενες, τοῦτο ἀλλὰ τῆς οἰκείας ἀρετῆς καὶ ἀνδραγαθίας. Διατρίβων δὲ ἐκεῖσε ἠβουλήθη μὲν ἀντᾶραι τῷ βασιλεῖ, ἐπέσχε δὲ τὸ μελετώμενον δεδιὼς εἰς φῶς ἀγαγεῖν. Ὅμως, ἐπειδὴ ὁ βασιλεὺς ἀπῆν καὶ τὰ τῆς βασιλείας ἐχήρευον, κοινολογεῖταί τινι τῶν πιστικωτάτων τὸ πρᾶγμα καὶ δι αὐτοῦ τοῖς παρακειμένοις ἔθνεσιν ὁμιλήσας περὶ τοῦ αὐτοῦ πράγματος, φιλίως αὐτῷ διακειμένοις ἐξ ὅτου τῶν παρ ἐκείνοις ἦρξε μερῶν καὶ τῆς αὐτοῦ γενναιότητος πεῖραν ἔχουσι δαψιλῆ. Καταμηνύεται παρά του Ἀρμενίου τὸ γένος, καὶ δὴ συλληφθεὶς δεσμώτης πρὸς τὴν βασιλίδα ἀπάγεται. Ἐλεγθεὶς δὲ καὶ καταθέμενος καὶ διὰ τοῦτο κατακριθεὶς θάνατον ὡς ἐπίβουλος ὑπερορίζεται καὶ τῆς πόλεως ἐκβάλλεται, πᾶσιν ἀνίαν ἐνθέμενος ὅσοι τῆς αὐτοῦ γενναιότητος καὶ ἀνδρείας ἐν πείρᾳ καθίσταντο. Οἱ δ ἀγνοοῦντες ἐκ τῶν εἰδότων ταύτην παραλαμβάνοντες ὑπῆρχον ἐξ ἀκοῆς ἐρασταί. Καὶ διὰ τοῦτο δι εὐχῆς ἦν τοῖς ὅλοις ἀνώτερον τὸν ἄνδρα γενέσθαι κολαστηρίων καὶ χαρισθῆναι τῇ Ρωμαίων τοῦτον ἀρχῇ. Ἐπεὶ δὲ ὁ σκοπὸς ζήλου θείου ἦν καὶ οὐ φιλαυτίας, περιαλγοῦντος τῆς τῶν χριστιανῶν πληθύος παχούσης κακῶς καὶ κεραϊζομένης ὁσημέραι πρὸς τῶν Ἀγαρηνῶν, ἐνηργήθη λοιπὸν τοῖς εὐχομένοις τὰ τῆς εὐχῆς. Παραστάντος γὰρ αὖθις αὐτοῦ τῷ βασιλικῷ βήματι περιέσχεν ἔλεος ἄσχετος τὴν αὐγοῦσταν Εὐδοκίαν ἦν γὰρ ὁ ἀνὴρ μετὰ τῶν ἄλλων καὶ θεαθῆναι ἀγαθός, ἐπιμήκης τε τὴν ἡλικίαν ὢν καὶ στέρνων καὶ νώτων ἐν καλῷ καθορώμενος, εὐόφθαλμός τε, εἴπερ τις ἄλλος, καὶ τοῦ πάθους αὐτόθεν παράκλησιν ἐκκαλούμενος, μήτ ἀκριβὲς τὸ λευκὸν μήτε τὸ μέλαν ἀποσῴζων, ἀλλ οἷον συγκεκραμένα κατ ἴσον ἀμφότερα. Ὡς οὖν καὶ ἡ παρεστῶσα γερουσία συνέπαθεν, εὐθὺς ἐπηκολούθησεν ἡ συμπάθεια. Καὶ περισωθεὶς τοῦ κινδύνου παρὰ πᾶσαν ἐλπίδα καὶ προσδοκίαν βασιλικῆς ἀξιώσεως ἔτυχε. Διὸ καὶ ἀπολυθεὶς παρὰ πάντων ἠσπάζετο. Ἐξιὼν οὖν εἰς τὴν Καππαδοκῶν, ἐξ ἧς καὶ τὴν γέννησιν ἔσχηκε, πάλιν μεταπεμφθεὶς εἰς τὴν βασιλεύουσαν εἰσελήλυθε, κἀν τοῖς γενεθλίοις τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ μάγιστρος τιμᾶται καὶ στρατηλάτης προβέβληται παρὰ τῆς βασιλίδος, προελθούσης βασιλικῶς μετὰ τῶν ἰδίων παίδων εἰς τὸν μέγιστον καὶ περίπυστον τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας σηκόν. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 121, 9 122, 27. Ο Συνεχιστής του Ιωάννη Σκυλίτζη περιγράφει τη στέψη του Ρωμανού Διογένη (Πρωτοχρονιά 1068) Ἕνα καθένα γοῦν πρὸς ἑαυτὸν ὁ πατριάρχης προσκαλούμενος τὸ ἀναγκαῖον τοῦ πράγματος κατεσκεύαζε, διασύρων τὸ ἔγγραφον ὡς ἔκνομόν τε καὶ ἄθεσμον καὶ διὰ ζηλοτυπίαν ἑνὸς ἀνδρὸς γεγονὸς καὶ μὴ πρὸς κοινὴν λυσιτέλειαν ἀφορῶν, ὅπερ ἔσται πάντως, εἰ ζευχθήσεται ἡ βασιλὶς ἀνδρὶ γενναίῳ τε καὶ θυμοειδεῖ ἀναθηλήσουσι γὰρ τὰ Ρωμαίων ἐσαῦθις, ἤδη μαρανθῆναι καὶ ἀποσβεσθῆναι ἐλπιζόμενα. Ὡς δ ἔσχε πάντας συμψήφους, τοὺς μὲν πειθοῖ καὶ κολακείᾳ, τοὺς δὲ καὶ χρημάτων παροχαῖς καὶ μειλίγμασιν ἁδροτέροις, καὶ τῷ πραχθησομένῳ δέος οὐχ ὑπῆν, ἄγεται μὲν ὁ Διογένης νυκτὸς εἰς τὰ βασίλεια ἔνοπλος καὶ τῇ βασιλίδι προσζεύγνυται ἀναγορεύεται δὲ βασιλεὺς κατὰ τὴν πρώτην τοῦ Ἰανουαρίου μηνὸς τῆς ἕκτης ἐπινεμήσεως, ἔτει ϚφοϚʹ, λαθὼν πάντας τοὺς τῆς βασιλίδος υἱεῖς. Γίνεται παραυτίκα τάραχος παρὰ τῶν Βαράγγων πολὺς μὴ ἀνεχομένων εὐφημῆσαι αὐτὸν παρὰ τὰ κοινῇ δόξαντα. Ἐπιφανεὶς δὲ αὐτοῖς ὁ ταύτης υἱὸς Μιχαὴλ σὺν τοῖς ἀδελφοῖς γνώμῃ Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 8/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, αὐτῶν ἀπαγγέλλουσι γενέσθαι τὸ γεγονός, καὶ αὐτίκα μετατραπέντες μεγάλαις καὶ διατόροις φωναῖς αὐτὸν καὶ αὐτοὶ ἀνηγόρευσαν. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 123, 17 124, 7. Η αιχμαλωσία του Ρωμανού Διογένη (26 Αυγούστου 1071) Τὸν δὲ βασιλέα περιστοιχίσαντες οἱ πολέμιοι οὐκ εὐχείρωτον ἔσχον εὐθύς, ἀλλ ἅτε στρατιωτικῶν καὶ πολεμικῶν εἰδήμων καὶ κινδύνοις προσομιλήσας πολλοῖς καρτερῶς ἠμύνατο, καὶ πολλοὺς ἀνελὼν τέλος ἐπλήγη φασγάνῳ τὴν χεῖρα, τοῦ τε ἵππου κατακοντισθέντος ἐκ ποδὸς ἱστάμενος διεμάχετο. Καμὼν δ ὅμως πρὸς ἑσπέραν ἁλώσιμος φεῦ τοῦ πάθους καὶ αἰχμάλωτος ὁ περιώνυμος βασιλεὺς Ρωμαίων γίνεται. Καὶ τῇ μὲν νυκτὶ ἐκείνῃ ἐπ ἴσης τοῖς πολλοῖς ἐπὶ γῆς ἀτίμως καὶ περιωδύνως κατέδαρθε, μυρίοις περικλυζόμενος λυπηρῶν κύμασι. Τῇ δ ἐπαύριον ἀγγελθείσης τῷ σουλτάνῳ καὶ τῆς τοῦ βασιλέως ἁλώσεως χαρά τις ἄπληστος καὶ ἀπιστία κατέσχεν αὐτὸν οἰόμενον <ὡς ἀληθῶς μέγα τι καὶ ὑπερμέγεθες εἶναι>, ὥσπερ καὶ ἦν, μετὰ νίκην τοσούτου καὶ τηλικούτου στρατοῦ καὶ αὐτὸν τὸν βασιλέα ἁλώσιμον λαβεῖν καὶ ὑποχείριον. Ἀνθρωπίνως δὲ ὅμως τὸ γεγονὸς λογισάμενος καὶ τὴν νίκην μετριοφρόνως ἐνεγκὼν καὶ τὸ γεγονὸς εὐτύχημα συστολὴν μᾶλλον καὶ ψυχῆς ἀγαθῆς ἔνδειξιν καὶ τρόπων καλοκαγαθίας μεστῶν θέμενος, Θεῷ τὸ πᾶν ἀνετίθει, ὡς μεῖζον ἢ κατὰ τὴν ἑαυτοῦ ἰσχὺν ἀποτελέσας τρόπαιον. Διὰ τοῦτο καὶ προσαχθέντος τῷ σουλτάνῳ Ἀξὰν τοῦ βασιλέως Ρωμαίων ἐν εὐτελεῖ καὶ στρατωτικῇ ἀμπεχόνῃ διαπορῶν ἦν καὶ περὶ τούτου μαρτυρίαν ζητῶν. Ὡς δ ἐπληροφορήθη παρὰ τῶν πρέσβεων καὶ τοῦ Βασιλακίου, πεσόντος μὲν πρὸ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, οἰκτρὸν δέ τι καὶ γοερὸν ἀνοιμώξαντος, εὐθὺς ὥσπερ ἐμμανὴς ἀνέθορε τοῦ θρόνου καὶ ἔστη ὀρθός. Τεθέντα τοῦν ὅμως πρὸ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, πατήσας, ὥσπερ ἔθος, καὶ ἀναστήσας καὶ περιπτυξάμενος «μὴ δέδιθι» ἔφη «ὦ βασιλεῦ, ἀλλ εὔελπις ἔσο πρὸ πάντων, ὡς οὐδενὶ προσομιλήσεις κινδύνῳ σωματικῷ, τιμηθήσῃ δ ἀξίως τῆς τοῦ κράτους ὑπεροχῆς. Ἄφρων γὰρ ἐμοὶ λογίζεται ἐκεῖνος, ὁ μὴ τὰς ἀπροόπτους τύχας ἐξ ἀντεπιφορᾶς λογιζόμενός τε καὶ εὐλαβούμενος». Ἐπιτάξας οὖν αὐτῷ σκηνὴν ἀποταχθῆναι καὶ θεραπείαν ἁρμόζουσαν, σύνδειπνον αὐτὸν τηνικαῦτα καὶ ὁμοδίαιτον ἀπειργάσατο, μὴ παρὰ μέρος καθίσας, ἀλλὰ σύνθρονον ἐν εὐθύτητι τῆς ἐκκρίτου τάξεως καὶ ὁμόδοξον κατὰ τὴν τιμὴν ποιησάμενος. Δὶς τῆς ἡμέρας συνερχόμενος αὐτῷ καὶ συλλαλῶν καὶ παρακλήσεσιν ἀνακτώμενος, μέχρις ἡμερῶν ὀκτὼ τῶν ὁμοίων ἐκοινώνει αὐτῷ λόγων τε καὶ ἁλῶν μηδ ἄχρι καὶ βραχυτάτου λόγου πρὸς τοῦτον πεπαρῳνηκώς, περί τινων δὲ δοκούντων σφαλμάτων ἐν τῇ ἐλάσει τῆς στρατιᾶς ὑπομνήσας. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 150, 6 151, 13. Η πτώση και ο θάνατος του Ρωμανού Διογένη, όπως τα αφηγείται στο ιστορικό του έργο ο Συνεχιστής του Ιωάννη Σκυλίτζη Ὁ δὲ καῖσαρ τὰ τῆς βασιλείας, ὡς ἐδόκει, ἄριστα κρατυνόμενος, τὸν πρόεδρον Κωνσταντῖνον, τὸν βραχύτερον τῶν υἱέων, μετὰ δυνάμεως ἁδρᾶς κατὰ τοῦ Διογένους ἀφίησιν, ὃς καὶ ἑνωθεὶς αὐτῷ ἐν τῇ Δοκείᾳ ἀπεδειλία τὸν πόλεμον. Ὁρῶν δὲ ὁ Διογένης ὑπερτεροῦντα τοῦ Κωνσταντίνου ἑαυτόν, ἄρας ἐκεῖθεν ἀφικνεῖται εἰς Καππαδοκίαν. Ἐν τοσούτῳ δὲ πλῆθος Φράγκων τῷ Κωνσταντίνῳ προσγίνεται, καὶ Κρισπῖνος αὐτὸς μετὰ τῶν ὁμογενῶν, ὃν ἀνιὼν ὁ Διογένης ἐν Ἀβύδῳ περιώρισε πρότερον. Θεόδωρον οὖν πρόεδρον τὸν Ἀλυάτην, ἄνδρα γενναῖον καὶ ἐπιφανῆ, μεγέθει τε καὶ θέᾳ θαυμασιώτατον, στέλλει κατ αὐτῶν. Ἐρρωμένως δ ἀντιταξαμένων τῶν περὶ τὸν Κωνσταντῖνον ἡττῶνται οἱ περὶ τὸν Ἀλυάτην, ἁλίσκεται δὲ καὶ αὐτὸς καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐξορύττεται σκηνικοῖς σιδήροις. Περιώδυνος δὲ ὁ Διογένης ἐπὶ τοῖς συμβεβηκόσι γεγονὼς εἰς τὴν Καππαδοκίαν ἐνέβαλε, πανταχόθεν τὸ στρατιωτικὸν προσκαλούμενος. Αὐτὸς δὲ διῆγεν ἐν τῷ Τυροποιῷ, φρούριον δὲ τοῦτο λίαν ἰσχυρὸν καὶ ἀπόκρημνον. Προσκαλεσάμενος οὖν ὁ Κωνσταντῖνος καὶ τὸν Ἀντιοχείας δοῦκα, τὸν Χατατούριον, σύμμαχον κατὰ τοῦ Διογένους οὐκ ἔσχεν ὑπακούοντα προσέθετο γὰρ τῷ Διογένει. Καὶ τοῦτον παραλαβὼν παραγίνεται εἰς Κιλικίαν, ἔνθα καὶ προσεκαρτέρει τὴν ἀπὸ τοῦ σουλτάνου ἀναμένων βοήθειαν, ὁμοῦ δὲ καὶ διὰ τὸν χειμῶνα διάγων ἐκεῖσε, ἀλεεινοτέραν τὴν Κιλικίαν ἐπιστάμενος, καὶ πάλιν πρὸς συλλογὴν στρατοῦ ἑαυτὸν ἀπησχόλει. Ὁ δέ γε Κωνσταντῖνος μετὰ τὸ τὸν Διογένην ὑποχωρῆσαι ὑπέστρεψεν εἰς τὸ Βυζάντιον. Ἀντ ἐκείνου δὲ στέλλεται κατὰ τοῦ Διογένους ὁ πρόεδρος Ἀνδρόνικος, ὁ τοῦ καίσαρος υἱός. Διανείμας δὲ τοῖς στρατιώταις σιτηρέσια, διὰ τῆς κλεισούρας τοῦ Ποδανδοῦ ἀφικνεῖται εἰς Κιλικίαν, ἔνθα συναντᾷ αὐτῷ ὁ Χατατούριος, ὃν καὶ πρὸς βραχὺ μαχεσάμενον ἀναιροῦσιν οἱ τοῦ Ἀνδρονίκου. Τῶν δὲ ἄλλων συμφυγόντων εἰς Ἄδαναν, ἔνθα καὶ ὁ Διογένης διέτριβε, πολιορκίᾳ τὴν πόλιν διέλαβεν ὁ Ἀνδρόνικος. Συνθηκῶν δὲ γενομένων ἐφ ᾧ τὸν Διογένην ἀποθέσθαι τὴν βασιλείαν τὴν τρίχα τε καρέντα διάγειν ἰδιωτικῶς, ἔξεισι τοῦ κάστρου μελανειμονῶν καὶ τὰ καθ ἑαυτὸν ἀποκλαιόμενος. Νόστου δὲ εὐθὺς μιμνήσκεται ὁ Ἀνδρόνικος καὶ τὸν Διογένην μεθ ἑαυτοῦ ἐφελκόμενος μελανειμονοῦντα, ἐν εὐτελεῖ ὑποζυγίῳ Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 9/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, ὀχούμενον δι ἐκείνων τῶν κωμῶν καὶ τῶν χωρῶν αἷς τὸ πρὶν ἰσόθεος ἐγνωρίζετο. Μέχρι δὲ τοῦ Κοτυαείου τὴν ὁδοιπορίαν ὀδυνηρῶς ποιησάμενος ἦν γὰρ νοσηλευόμενος ἀπὸ κοιλιακῆς διαθέσεως ἐκ κωνείου προποθέντος αὐτῷ ἐξ ἐπιβουλῆς ἐπιγενομένης ἐκεῖσε κατεσχέθη, ἄχρις ἂν ἐκ βασιλέως τὸ ποιητέον αὐτῷ ὁρισθῇ. Ἀλλ ἧκεν ἡμέραις ὕστερον ἡ κατὰ τοῦ μάτην δυστυχοῦντος ἀπόφασις διοριζομένη τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ διορυγῆναι. Οὓς καὶ παραυτίκα ἐξορύττεται τῶν ἀρχιερέων, τῶν ἐπὶ τῷ δοῦναι λόγον συμπαθείας ἐσταλμένων, μηδόλως ἐπαρηξάντων αὐτῷ οἵτινες ἦσαν ὅ τε Χαλκηδόνος, ὁ Ἡρακλείας καὶ ὁ Κολωνείας Θεόφιλος, οὓς καὶ τῶν ὅρκων ὑπεμίμνησκε καὶ τῶν ἐκ τοῦ θείου νεμέσεων. Οἱ δέ, καίπερ βοηθῆσαι προαιρούμενοι, ἀσθενῶς εἶχον καὶ ἀδυνάτως ἀνδρῶν ὠμηστῶν καὶ ἀπηνῶν ἀναρπασάντων αὐτὸν καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ ἐξορυξάντων ἀνηλεῶς καὶ ἀφιλανθρώπως. Προσενεχθεὶς δὲ ἐν εὐτελεῖ τῷ ὑποζυγίῳ μέχρι τῆς Προποντίδος ὥσπερ πτῶμα σεσηπός, τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔχων ἐξορωρυγμένους, τὴν δὲ κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπον ἐξῳδηκός, σκωλήκων βρύον καὶ δυσωδίας, ἡμέρας ὀλίγας ἐπιβιοὺς ἐπωδύνως καὶ πρὸ τῆς τελευτῆς ὀδωδώς, ἀπολείπει τὸν βίον τῇ νήσῳ τῇ Πρώτῃ τὸν χοῦν ἀποθέμενος, ἔνθα νέον ἐκεῖνος ἐδείματο φροντιστήριον, κηδευθεὶς πολυτελῶς παρὰ τῆς ὁμευνέτιδος καὶ βασιλίδος Εὐδοκίας, μνήμην καταλιπὼν πειρασμῶν καὶ δυστυχημάτων ὑπερβαινόντων ἀκρόασιν. Ἐπὶ δὲ τοῖς τοσούτοις καὶ τηλικούτοις κακοῖς οὐδὲν βλάσφημον ἢ ἀπόφημον ἐφθέγξατο, εὐχαριστῶν δὲ διετέλει, φέρων εὐμαρῶς τὰ προσπίπτοντα. Λέγεται δὲ τὰ εἰς αὐτὸν πραχθέντα γνώμης ἄτερ τοῦ βασιλέως γενέσθαι Μιχαήλ, ὡς ὕστερον αὐτὸς ἐνωμότως διισχυρίζετο, τοῦ καίσαρος ὑπὸ σκότῳ καὶ ἀφανείᾳ ταῦτα τελεσιουργοῦντος καὶ διαταττομένου. Οὗτος ὁ βασιλεὺς καὶ τὴν ἐπισκοπὴν Ναζιανζοῦ εἰς μητροπόλεως ἀνεβίβασε δίκαιον. Ἐβασίλευσε δὲ ἄχρι τῆς αἰχμαλωσίας αὐτοῦ ἔτη τρία καὶ μῆνας ὀκτώ. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968), σελ. 152, 29 155, 5. Αρνητική κρίση για το Ρωμανό Διογένη από ιστορικό των αρχών του 12ου αιώνα Ὁ μὲν δὴ βασιλεὺς Ρωμανὸς ὁ Διογένης προθυμηθεὶς τὰ Ρωμαίων ὑψῶσαι ἀρξάμενα ἤδη κλίνειν οὐκ εὐφυῶς οὐδ ἐπιστημόνως τὰ τῆς ὑψώσεως μεταχειρισάμενος αὐτός τε κατεβέβλητο καὶ τὰ Ρωμαίων ἑαυτῷ συγκατέβαλε πράγματα. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (επιμ.), Nicéphore Bryennios, Histoire (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975), σελ. 143, 1 4. Ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός ψέγει το Ρωμανό Διογένη Τῷ βασιλεῖ τούτῳ, φημὶ δὴ Ρωμανῷ τῷ τοῦ Διογένους, τὸ μὲν γένος ἀρχαῖον καὶ εὔδαιμον, πλὴν τοῦ πατρός οὗτος γὰρ ἐπὶ τυρρανικαῖς αἰτίαις ἁλοὺς ἐπὶ τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ τοῦ κατὰ τοὺς Ἀργυροὺς, ἑαυτὸν ὤσας κατὰ κρημνοῦ ἐξαπόλωλε ὁ δὲ τρόπος ἔστι μὲν οὗ κατευθύνων, τὰ πλείω δὲ εἰρωνικός τε καὶ ἀλαζὼν, ἀλλ οὐδ αὐτὸς τὰς τυραννίδας ἐκπέφευγεν, ἀλλὰ τὸν μὲν ἄλλον χρόνον ἐλάνθανεν, ἐπὶ δὲ Εὐδοκίας τῆς βασιλίδος, ἣν ὁ λόγος φθάσας ὑπεζωγράφησε, τὸ κρυπτόμενον ἐγύμνωσε βούλευμα ἀλλ εὐθὺς ἑαλώκει, καὶ δίκας ἂν ἐδεδώκει ὧν ἐτετολμήκει, εἰ μὴ τὸ τῆς βασιλίδος φιλάνθρωπον ὑπεξεῖλε τοῦτον τῆς κατακρίσεως, παρ ᾧ καὶ εἰς τὴν κρίσιν ἠπάτηται ᾠήθη γὰρ ὡς εἰ βασιλέα ποιήσειεν ὃν δέον ἀνελεῖν σέσωκεν, ἑαυτῇ τὸ πᾶν τοῦ κράτους περιποιήσαιτο, καὶ οὐκ ἂν ἐκεῖνον ἄλλο τι φρονεῖν παρ ὅπερ αὐτὴ βούλοιτο, δίκαια μὲν ὑπολαμβάνουσα, διημαρτήκει δὲ τοῦ σκοποῦ οὐ πολλὰς γὰρ ἡμέρας ὑποκριθεὶς αὐτῇ τὴν ὑπακοὴν, εὐθὺς τῶν οἰκείων ἐγεγόνει ἠθῶν, καὶ ὅσον ἐκείνη κατάρχειν τούτου ἐβούλετο καὶ οἷον τὸν δυναστεύοντα λεοντοκομεῖν, τοσοῦτον ἐκεῖνος τὸν χαλινὸν ἐδυσχέραινε καὶ δεινῶς πρὸς τὴν ἐπέχουσαν χεῖρα ὑπέβλεπεν καὶ τὰ μὲν πρῶτα ἐντὸς ὀδόντων ὑπετονθόρυζεν, εἶτα δὴ καὶ ἐπεδημοσίευε τὴν δυσχέρειαν. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976 1077) 2 (Paris 1928), σελ. 157, 10, 1 158, 10, 23. Θετικές και αρνητικές κρίσεις για το Ρωμανό Διογένη από τον Ψελλό Τὸ δ ἀστρατήγητον τούτου διεῖλε τὰς δυνάμεις, καὶ τὰς μὲν αὐτοῦ κατεῖχε, τὰς δὲ ἐπ ἄλλο τι ἐξαποστέλλει, καὶ δέον ὅλῳ τῷ πλήθει τοῦ στρατεύματος τοῖς ἐναντίοις ἀντικαθίστασθαι, ὁ δὲ τῷ ἐλάττονι μέρει πρὸς αὐτοὺς ἀντετάξατο. Τὸ δὲ μετὰ ταῦτα ἐπαινεῖν μὲν οὐκ ἔχω, ψέγειν δὲ οὐ δύναμαι, αὐτὸς τὸν ὅλον κίνδυνον δέχεται τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶν ἀντιρρήσεως εἰ μὲν γὰρ ὡς φιλοκίνδυνον λογίσαιτό τις τὸν ἄνδρα καὶ ἀγωνιστὴν προθυμότατον, ἔχοι ἂν ἀφορμὰς πρὸς ἐγκώμιον εἰ δ ὅτι, δέον κατὰ τὴν στρατηγικὴν ἀκρίβειαν πόρρω ἵστασθαι, πρωτοστράτηγον τυγχάνοντα τοῦ στρατεύματος, καὶ τοῖς πλήθεσιν ἐπιτάττειν τὰ δέοντα, ὁ δὲ ἀλογίστως παρεκινδύνευε, πολλὰ ἂν ἐς αὐτὸν ἀποσκώψειεν ἐγὼ δὲ μετὰ τῶν ἐπαινούντων, ἀλλ οὐ τῶν αἰτιωμένων Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 10/11
Για παραπομπή : Μαρκούρης Γιάννης,, 2002, εἰμί. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance (976 1077) 2 (Paris 1928), σελ. 162, 20, 6 21, 10. Χρονολόγιο περί το 1025: Γέννηση του Ρωμανού Διογένη, πιθανώς στην Καππαδοκία δεκαετία 1060: Ο Ρωμανός Διογένης διακρίνεται ως στρατιωτικός διοικητής στις βαλκανικές επαρχίες του Βυζαντίου. Λαμβάνει τον τίτλο του βεστάρχη 1067: Στάση του Ρωμανού Διογένη εναντίον των διαδόχων του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι. Με παρέμβαση της αυτοκράτειρας Ευδοκίας, δεν καταδικάζεται σε τύφλωση και εκτοπίζεται στη γενέτειρά του. Επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους 1η Ιανουαρίου 1068: Ο Ρωμανός Διογένης νυμφεύεται την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα και στέφεται αυτοκράτορας 1068 1069: Πρώτες εκστρατείες του Ρωμανού Διογένη εναντίον των Σελτζούκων 26 Αυγούστου 1071: Ήττα του βυζαντινού στρατού στο Μαντζικέρτ και αιχμαλωσία του Ρωμανού Διογένη τέλη Σεπτεμβρίου 1071 τέλη άνοιξης 1072: Πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ του Ρωμανού Διογένη και δυνάμεων πιστών στους Δούκες. Ο Ρωμανός ηττάται και υποχρεώνεται να καρεί μοναχός 26 Ιουνίου 1072: Τύφλωση του Ρωμανού Διογένη στον Κοτυάειον 4 Αυγούστου 1072: Θάνατος του Ρωμανού Διογένη στη νήσο Πρώτη της Προποντίδας Δημιουργήθηκε στις 10/7/2017 Σελίδα 11/11