Ο Αλέξιος Γ Μέγας Κομνηνός

Transcript

1 Ο Αλέξιος Γ Μέγας Κομνηνός ήταν αυτοκράτορας της Τραπεζούντας από τις 22 Δεκεμβρίου 1349 ως τις 20 Μαρτίου Ήταν γιος του Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Βασίλειου Α και της ερωμένης του, Ειρήνης, κόρης Tραπεζούντιου αριστοκράτη. Η μακρόχρονη βασιλεία του ήταν περίοδος ακμής για την Αυτοκρατορία του Πόντου και ο ίδιος θεωρείται ένας από τους πιο αξιόλογους ηγεμόνες της. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδιαίτερα μετά το 1364 ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα εμπορίου, επιστημών, γραμμάτων και τεχνών της ευρύτερης περιοχής. Με την κατάλυση του βυζαντινού κράτους από τους σταυροφόρους (1204) οι αδελφοί Αλέξιος και Δαβίδ, απόγονοι της αυτοκρατορικής δυναστείας των Κομνηνών, ίδρυσαν στην περιοχή του Πόντου ανεξάρτητο βασίλειο, γνωστό και ως «Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών». Στα 257 χρόνια της, ο Πόντος γνώρισε μεγάλη οικονομική ευμάρεια και πολιτιστική ακμή. Το λιμάνι της Τραπεζούντας αναπτύχθηκε σε κέντρο εμπορίου, όπου έδρευαν προξενεία Γενουατών, Μασσαλιωτών, Βενετών, κ.ά. Οι τελωνειακοί φόροι και η παραγωγή μεταλλευμάτων εξασφάλιζαν την οικονομική ευρωστία του κράτους. Οι Μεγαλοκομνηνοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών. Οι μονές του Πόντου έγιναν κέντρα πολιτιστικής ανάπτυξης, που προσέλκυσαν πολλούς λόγιους της πρώην Βασιλεύουσας. Πόντιοι λόγιοι όπως ο χρονικογράφος Μιχαήλ Πανάρετος, ο μαθηματικός και αστρονόμος Γρηγόριος Χιονιάδης και οι θεολόγοι Βησσαρίων, Γεώργιος Τραπεζούντιος και Γεώργιος Αμιρούτζης διέπρεψαν στις επιστήμες. Οι θαυμάσιες τοιχογραφίες και τα χειρόγραφα που σώζονται μαρτυρούν την ιδιαίτερη ανάπτυξη της ζωγραφικής, ενώ σπουδαία κτίσματα, εκκλησίες, μονές, ανάκτορα και δημόσια κτίρια δείχνουν τη λαμπρότητα της εποχής. Με σύμβολο τον μονοκέφαλο αετό και προστάτη τον Άγιο Ευγένιο, πολιούχο Τραπεζούντας, οι Μεγαλοκομνηνοί διατήρησαν την αυτοκρατορία τους ως το 1461, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, οπότε υπέκυψε και ο Πόντος στους Οθωμανούς.

2 Η Δυναστεία των Μεγάλων Κομνηνών Αλέξιος Α Ανδρόνικος Α Γίδων Ιωάννης Α Αξούχος Μανουήλ Α Ανδρόνικος Β Γεώργιος Ιωάννης Β Θεοδώρα Ιωάννης Β Αλέξιος Β Ανδρόνικος Γ Μανουήλ Β Βασίλειος Ειρήνη Παλαιολογίνα Άννα Αζαχουτλού Μιχαήλ Ιωάννης Γ Μιχαήλ Αλέξιος Γ Μανουήλ Γ Αλέξιος Δ Ιωάννης Δ Δαβίδ

3 Εσωτερική πολιτική και προστριβές Ο Αλέξιος Γ (το βαπτιστικό του όνομα ήταν Ιωάννης) είχε σταλεί κατά τη νηπιακή του ηλικία μαζί με τη μητέρα του και τον αδελφό του Αλέξιο στην Κωνσταντινούπολη, από την πρώτη σύζυγο του πατέρα του και αυτοκράτειρα της Τραπεζούντας Ειρήνη Παλαιολογίνα. Στις 22 Δεκεμβρίου 1349, ύστερα από την παραίτηση του θείου του, Μιχαήλ Α στις 13 Δεκεμβρίου 1349 κλήθηκε να αναλάβει το θρόνο της Αυτοκρατορίας. Στέφθηκε στις 21 Ιανουαρίου του 1350 στο ναό του πολιούχου της Τραπεζούντας, Aγίου Ευγενίου σε ηλικία ετών, τότε άλλαξε και το όνομά του σε Αλέξιος. Οι πρώτες του ενέργειες ως Αυτοκράτορας ήταν να εξορίσει τον προκάτοχό του Μιχαήλ Α στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια να ζητήσει σύζυγο από την βυζαντινή αυλή μια συγγενή του Αυτοκράτορα. Ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός έστειλε μία ανιψιά του, τη Θεοδώρα Καντακουζηνή, η οποία στις 20 Σεπτεμβρίου 1350 ή 1351 παντρεύτηκε το νεαρό ηγεμόνα. Οι διαμάχες μεταξύ των μελών της αριστοκρατίας που είχαν ενταθεί τις προηγούμενες δεκαετίες συνεχίστηκαν. Ο Αλέξιος δεν είχε την δύναμη να επιβληθεί και επικύρωνε τις σχέσεις δυνάμεων που επικρατούσαν μεταξύ μεγάλων οικογενειών, διατάζοντας τη σύλληψη μελών διαφόρων οικογενειών. Η κατάσταση δεν ήταν δυνατό να συνεχιστεί σε αυτή την ένταση και τελικά αποφάσισε να αποτραβηχτεί στο κάστρο της Τρίπολης, απ' όπου προσπάθησε να επιβάλει την τάξη οργανώνοντας εκστρατείες και δημεύοντας περιουσίες. Ο Νικήτας Σχολάρις και ο γιος του, οι οποίοι είχαν βοηθήσει τον Αλέξιο να αντιμετωπίσει διάφορες αντίπαλες αριστοκρατικές οικογένειες, αποστάτησαν και κατέφυγαν στην Κερασούντα (1355). Εν συνεχεία ο Νικήτας Σχολάρις προσπάθησε να καταλάβει την Τραπεζούντα από την θάλασσα. Ο Αλέξιος, όμως, κατέλαβε την Κερασούντα, που υπεράσπιζε ο γιος του Σχολάρι, ο οποίος διέφυγε στον Κεχρυνά, κοντά στον πατέρα του. Ο Αλέξιος τελικά κατέλαβε και αυτή την πόλη, αλλά οι Σχολάριοι διέφυγαν και πάλι. Τον Οκτώβριο του 1356 ο «μέγας δομέστικος» Μειζομάτης και ο Μιχαήλ Σαμψών συνέλαβαν, για λογαριασμό του Αυτοκράτορα, τους αποστάτες και τους οπαδούς τους. Το ίδιο διάστημα ο προηγούμενος Αυτοκράτορας, Μιχαήλ, προσπάθησε χωρίς επιτυχία να ανακαταλάβει τον θρόνο. Έτσι, η τάξη και η ειρήνη αποκαταστάθηκαν στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια της μακράς βασιλείας του, ο Αλέξιος επιδιόρθωσε όλες τις ζημιές που είχε υποστεί τα προηγούμενα χρόνια η Τραπεζούντα, έκανε δωρεές σε μοναστήρια, ειδικά στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Επίσης ίδρυσε τη μονή Διονυσίου στο Άγιο Όρος. Το τυπικό της μονής αποτελεί δείγμα μοναδικής κομψότητας και τεχνοτροπίας. Γενεαλογικό δέντρο Με την σύζυγό του Θεοδώρα Καντακουζηνή, ο Αλέξιος Γ' είχε έξι παιδιά, τους: Βασίλειο ( ) Μανουήλ Γ', Αυτοκράτορα ( ). Ευδοκία, που παντρεύτηκε αρχικά κάποιον μουσουλμάνο και μετέπειτα έναν Σέρβο πρίγκιπα. Μαρία, που παντρεύτηκε κάποιον Τουρκομάνο φύλαρχο. Άννα, που παντρεύτηκε τον Μπάγκραντ Ε' της Γεωργίας. Κόρη που δεν διασώζεται το όνομά της και παντρεύτηκε τον Τούρκο εμίρη του Ερζιτζάν. Με μία παλακίδα, της οποίας το όνομα δεν διασώζεται, είχε δύο γιους, τους: Ανδρόνικο ( ) Ιωάννη.

4 Χρονολογίες από την Βυζαντινή Τραπεζούντα 1204: Ίδρυση της αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών 1205/6: Αποτυχημένη επίθεση των Σελτζούκων στην Τραπεζούντα 1214: Κατάληψη της Σινώπης από τους Σελτζούκους. Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών περιορίζεται πλέον στο χώρο ανατολικά της Σινώπης και δυτικά της παλαιάς αποικίας Αθήναι. Η Σινώπη ανακαταλαμβάνεται προσωρινά από το Μανουήλ Α Μεγάλο Κομνηνό : Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών φόρου υποτελές στο σουλτανάτο του Ικονίου (Ρουμ) 1223/4: Επίθεση του σουλτάνου του Ικονίου εναντίον της πόλης της Τραπεζούντας και απόκρουσή της από τον Ανδρόνικο Α Γίδωνα 1231: Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών, με αυτοκράτορα τον Ανδρόνικο Α Γίδωνα, συμμετέχει σε εκστρατεία εναντίον των Σελτζούκων και ηττάται 1254 ή 1258: Ανακατάληψη της Σινώπης από το Μανουήλ Α Μεγάλο Κομνηνό 1265/6: Η Σινώπη περιέρχεται στην εξουσία των Τουρκομάνων 1280: Εκστρατεία κατά των Μογγόλων στο Ταυρέζιον όρος. Ο αυτοκράτορας Γεώργιος αιχμαλωτίζεται. 1281: Στάση του "άρχοντα" Παπαδόπουλου. Ο Ιωάννης Β αιχμαλωτίζεται προσωρινά. 1281/2: Ο Ιωάννης Β Μεγάλος Κομνηνός παραιτείται από τον τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Στην Τραπεζούντα ξεσπούν αντιδράσεις. 1282: Ο Δαβίδ της Ιβηρίας πολιορκεί ανεπιτυχώς την Τραπεζούντα 1284: Ο Γεώργιος Μεγάλος Κομνηνός επιχειρεί μάταια να καταλάβει την Τραπεζούντα. Οι Τουρκομάνοι καταλαμβάνουν και λεηλατούν τη Χαλυβία, περιοχή με πλούσια μεταλλεία, γύρω από την Κερασούντα. 1297: Ο Αλέξιος Β Μεγάλος Κομνηνός νυμφεύεται τη θυγατέρα του ηγεμόνα της Ιβηρίας και τηρεί πολιτική ανεξάρτητη από το βυζαντινό κράτος 1302: Ο Αλέξιος Β Μεγάλος Κομνηνός καταλαμβάνει την Κερασούντα και τη Χαλυβία και αιχμαλωτίζει τον αρχηγό των Τουρκομάνων 1304: Οι Γενουάτες πυρπολούν το ναύσταθμο της Τραπεζούντας. Ξεσπά ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ Αλεξίου Β και Γενουατών και 1316: Ο Αλέξιος Β εκχωρεί προνόμια στους Γενουάτες 1315: Επιδρομή των Τουρκομάνων στην περιοχή της Τραπεζούντας 1319: Ο Αλέξιος Β Μεγάλος Κομνηνός εκχωρεί εμπορικά προνόμια στους Βενετούς. Δημιουργία βενετικής ναυτικής βάσης στην πόλη της Τραπεζούντας. 1332: Ολιγόμηνη βασιλεία του Μανουήλ Β Μεγάλου Κομνηνού. Η Τραπεζούντα δέχεται την επίθεση του Byaram bey (Παριάμη), ο οποίος απωθείται. 1340: Εμφύλιος πόλεμος και επιδρομές Τουρκομάνων στην Τραπεζούντα 1341, Ιούλιος: Η Άννα Αναχουτλού, επικεφαλής λαζικών στρατευμάτων, καταλαμβάνει την Τραπεζούντα και ανατρέπει την Ειρήνη Παλαιολογίνα 1342: Ανατροπή της Άννας Αναχουτλούς από τον Ιωάννη Γ Μεγάλο Κομνηνό 1344: Ανατροπή του Ιωάννη Γ Μεγάλου Κομνηνού, από τον πατέρα του Μιχαήλ, με τη βοήθεια αριστοκρατών της Τραπεζούντας 1345: Χρυσόβουλο του Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού, που εκχωρεί προνόμια στους Βενετούς εμπόρους. Παραχωρείται έκταση στους Βενετούς για εγκατάσταση. 1346/7: Επιδρομή των Τουρκομάνων στην Τραπεζούντα και σε άλλες πόλεις της αυτοκρατορίας. Επιδημία πανώλης.

5 1347: Επίθεση των Τούρκων κατά της Τραπεζούντας. Οι Τραπεζούντιοι, εξωθούμενοι από τις βαρβαρότητες των Γενουατών στη Χερσώνα, πολιορκούν τη γενουατική συνοικία στην πόλη και σκοτώνουν όσους κατοίκους της πέφτουν στα χέρια τους. 1348: Οι Γενουάτες καταλαμβάνουν την Κερασούντα, σε αντίποινα της καταστροφής της αποικίας τους στην Τραπεζούντα, και καταστρέφουν το μικρό τραπεζουντιακό στόλο που στάλθηκε για να τους αντιμετωπίσει. Η συνοικία των Γενουατών δηώνεται και πάλι. Συμβιβασμός επέρχεται μόλις το : Ο Αλέξιος Γ Μεγάλος Κομνηνός, στηριζόμενος από τη φιλοκωνσταντινουπολίτικη παράταξη αναλαμβάνει την εξουσία, αντιμετωπίζοντας με επιτυχία τις στάσεις των μεγάλων οικογενειών της περιοχής και τις επιθέσεις των Τουρκομάνων. Επί της βασιλείας του η Τραπεζούντα αναδεικνύεται σε σπουδαίο κέντρο γραμμάτων, επιστημών και τεχνών. 1351: Αποστασία του Κωνσταντίνου Δωρανίτη στα Λίμνια 1352: Αποστασία του Κωνσταντίνου Τζανιχίτη 1355: Αποστασία του Νικήτα Σχολαρίου και του γιου του, που καταστέλλεται το : Χρυσόβουλο του Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού, που εκχωρεί εμπορικά προνόμια στους Βενετούς. Οι Βενετοί έχουν την άδεια όχι απλώς να εγκατασταθούν στην Τραπεζούντα, αλλά και να χτίσουν κάστρο. Η παραχώρηση των προνομίων έρχεται ως εξισορρόπηση των οξυμένων αντιπαραθέσεων μεταξύ Γενουατών και Βενετών. 1373: Ανεπιτυχής εκστρατεία του Μιχαήλ Παλαιολόγου, γιου του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Ε Παλαιολόγου, κατά της Τραπεζούντας 1390: Ο Μανουήλ Γ Μεγάλος Κομνηνός καταβάλλει φόρο υποτέλειας στο Μογγόλο ηγεμόνα Ταμερλάνο 1396: Ανανέωση των εμπορικών προνομίων των Βενετών 1429 ή λίγο μετά: Επιδρομή Τουρκομάνων κατά της Τραπεζούντας, με αρχηγό τον Ertebil (Αρταβίλη). Την πόλη υπερασπίζονται με δυσκολία ο Ιωάννης Δ και λιγοστοί πολεμιστές. 1442: Πολιορκία της Τραπεζούντας από οθωμανικό στόλο. Η πολιορκία λύνεται λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής. 1456: Εκστρατεία του Chitir bey (Χιτίρ Μπέη), Οθωμανού διοικητή της Αμασείας, κατά της Τραπεζούντας 1461: Πολιορκία της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς. Ο Δαβίδ διαπραγματεύεται την παράδοση της πόλης. Το έργο ανέλαβε ο πρωτοβεστιάριος Γεώργιος Αμιρούτζης. 1461, Αύγουστος: Η Τραπεζούντα παραδίδεται στους Οθωμανούς 1463: Ο Δαβίδ Μεγάλος Κομνηνός και επτά γιοι του εκτελούνται ως συνωμότες κατά του σουλτάνου Πηγές: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος Θ'. Οι Αυτοκράτορες της Τραπεζούντας