ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΟΜΑΔΑ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 22.2.2017 COM(2017) 90 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΟΜΑΔΑ Ευρωπαϊκό εξάμηνο 2017: Αξιολόγηση της προόδου σχετικά με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, την πρόληψη και τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, και αποτελέσματα των εμπεριστατωμένων επισκοπήσεων βάσει του κανονισμού (EΕ) αριθ. 1176/2011 {SWD(2017) 67 final - SWD(2017) 93 final} EL EL

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάκαμψη της Ευρώπης από την οικονομική κρίση είναι σταθερή και στηρίζει τις θετικές τάσεις στην αγορά εργασίας. Οι προτεραιότητες της Ετήσιας Επισκόπησης της Ανάπτυξης για το 2017 1 τίθενται σε εφαρμογή από τα κράτη μέλη. Η ανάκαμψη είναι αποτέλεσμα της χαλαρής νομισματικής πολιτικής, ενός γενικά ουδέτερου συνολικού δημοσιονομικού προσανατολισμού, δημοσιονομικής προσαρμογής που ευνοεί την ανάπτυξη και του αντικτύπου των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Στηρίζεται στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων και των καταναλωτών όσον αφορά τις οικονομικές προοπτικές. Οι εκταμιεύσεις από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία και τα έργα που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του Επενδυτικού Σχεδίου για την Ευρώπη βοηθούν στην κινητοποίηση ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων. Η απασχόληση αυξάνεται σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, η ανεργία υποχωρεί και τα ποσοστά της μακροχρόνιας ανεργίας και της ανεργίας των νέων μειώνονται σταδιακά. Ωστόσο, η υψηλή ανεργία, η φτώχεια και η ανισότητα εξακολουθούν να αποτελούν βασικές ανησυχίες σε ορισμένες χώρες, και η κοινωνικοοικονομική σύγκλιση σε ολόκληρη την ΕΕ δεν έχει ακόμη αρχίσει να ανακάμπτει πλήρως. Η αύξηση της παραγωγικότητας έχει μεν βελτιωθεί, πλην όμως διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών, και γενικά παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Για να εξασφαλιστεί η ανάκαμψη, χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν όλα τα εργαλεία πολιτικής νομισματικά, δημοσιονομικά και διαρθρωτικά ώστε να ενισχυθούν η ανάπτυξη, οι επενδύσεις και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Τα κράτη μέλη χρειάζεται να αναλάβουν δράση όσον αφορά τις επενδύσεις, τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και τα δημόσια οικονομικά ταυτοχρόνως, ώστε να επιταχύνουν την ανάπτυξη και να μπορέσουν να την διατηρήσουν. Η νομισματική πολιτική δεν μπορεί από μόνη της να ανεβάσει το επίπεδο της ζήτησης ή των επενδύσεων. Η δημοσιονομική πολιτική εξακολουθεί να διαδραματίζει ουσιώδη ρόλο, τόσο στα κράτη μέλη που έχουν δημοσιονομικό περιθώριο όσο και σε εκείνα που χρειάζεται να προσαρμοστούν. Χρειάζεται να είναι προσανατολισμένη προς πολιτικές που βελτιώνουν το δυναμικό μεσοπρόθεσμης ανάπτυξης. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να επικεντρώνονται στην εξασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών για τις επενδύσεις, την τόνωση της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού, και την εξασφάλιση της βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών. Οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει επίσης να προωθούν τη δημιουργία ενός καλύτερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος, να προάγουν την καινοτομία και να αυξάνουν τον δυναμισμό στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Χρειάζεται συγχρόνως να αντιμετωπίζουν τις ανισότητες, μεταξύ άλλων με την ενθάρρυνση των επενδύσεων στις δεξιότητες, με καλύτερη αντιστοίχιση των διαδικασιών στις αγορές εργασίας, και με τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων φορολογίας και κοινωνικής προστασίας. Στην παρούσα ανακοίνωση συνοψίζεται η πρόοδος που σημειώθηκε στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και την αντιμετώπιση των ανισορροπιών στις οικονομίες των κρατών μελών. Για κάθε κράτος μέλος, πλην της Ελλάδας 2, στην αντίστοιχη έκθεση ανά χώρα, που εκδίδεται από τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, περιλαμβάνεται λεπτομερής 1 COM(2016) 725. Για μια επισκόπηση των προτεραιοτήτων σε επίπεδο ΕΕ, βλ. επίσης το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2017 (COM(2016)710) και την κοινή δήλωση, της 13ης Δεκεμβρίου 2016, σχετικά με τις νομοθετικές προτεραιότητες της ΕΕ για το 2017. 2 Για να αποφευχθεί η αλληλεπικάλυψη με τα μέτρα μεταρρυθμίσεων που προβλέπονται στο πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής και να υπάρχει συνέπεια με την προσέγγιση που ακολουθήθηκε τα προηγούμενα χρόνια, η Επιτροπή δεν εξέδωσε πρόσθετες συστάσεις για την Ελλάδα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. 2

αξιολόγηση της προόδου που σημειώθηκε για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που εντοπίστηκαν στις συστάσεις ανά χώρα του 2016. Για τα 13 κράτη μέλη που εντοπίζονται στην Έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης του 2017 3, οι εκθέσεις ανά χώρα περιλαμβάνουν επίσης τις εμπεριστατωμένες επισκοπήσεις που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών. Οι εκθέσεις ανά χώρα παρουσιάζουν μια πιο μακροπρόθεσμη εικόνα της προόδου που σημειώνεται και των προκλήσεων για το μέλλον. Ενώ το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο κινείται με έναν ετήσιο κύκλο, οι μεταρρυθμιστικές προτεραιότητες στα κράτη μέλη συχνά αποφασίζονται κατά την έναρξη της θητείας μιας νέας κυβέρνησης, και για την εφαρμογή ολοκληρωμένων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων μπορεί να χρειαστούν χρόνια. Για να αντικατοπτρίζεται καλύτερα το γεγονός αυτό στην ανάλυση, οι εκθέσεις ανά χώρα περιλαμβάνουν για πρώτη φορά μια πιο μακροπρόθεσμη αξιολόγηση της εφαρμογής των συστάσεων ανά χώρα. Η ανάλυση προβαίνει επίσης σε απολογισμό της δημοσιονομικής κατάστασης των κρατών μελών. Βασίζεται στις πλέον πρόσφατες οικονομικές προβλέψεις της Επιτροπής 4 και στηρίζεται στις γνώμες της Επιτροπής σχετικά με τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ για το 2017 5. Η Επιτροπή έχει προβεί σε ενέργειες για να ενισχύσει την οικειοποίηση του προγράμματος μεταρρυθμίσεων. Εξορθολόγισε τις συστάσεις ανά χώρα κατά τα τελευταία έτη. Στον παρόντα γύρο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, η Επιτροπή ενίσχυσε τον διάλογο με τα κράτη μέλη σε τεχνικό και πολιτικό επίπεδο, κυρίως μέσω επισκέψεων υψηλού επιπέδου των Αντιπροέδρων και των Επιτρόπων. Ζητήθηκε επίσης η γνώμη των κρατών μελών σχετικά με το αναλυτικό περιεχόμενο των εκθέσεων ανά χώρα, πριν από τη δημοσίευσή τους, και τα κράτη μέλη είχαν τη δυνατότητα να ελέγξουν την ακρίβεια των δεδομένων και των στοιχείων που παρουσιάζονται, αλλά οι απόψεις παραμένουν εκείνες των υπηρεσιών της Επιτροπής. Η διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου υπερβαίνει κατά πολύ την εξατομικευμένη αξιολόγηση των επιδόσεων κάθε κράτους μέλους. Αποτελεί επίσης ένα μέσο για να διευκολυνθεί η ενίσχυση του συντονισμού των πολιτικών εντός των κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών κοινοβουλίων τους και της ενεργότερης συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων. Στις σχετικές εκθέσεις ανά χώρα επισημαίνονται επίσης οι δυνητικοί κίνδυνοι των δευτερογενών επιπτώσεων στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, εάν δεν αναληφθούν δράσεις πολιτικής. Στις συστάσεις ανά χώρα, τις οποίες προτίθεται να προτείνει η Επιτροπή τον Μάιο του 2017, θα λαμβάνονται επίσης υπόψη οι συστάσεις για τη ζώνη του ευρώ 6. 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 3 COM(2016) 728. 4 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων (2017): «Ευρωπαϊκές Οικονομικές Προβλέψεις, χειμώνας». Ευρωπαϊκή Οικονομία, Institutional Paper 48. 5 COM(2016) 730. 6 COM(2016) 726. 3

Η ευρωπαϊκή οικονομία αποδείχθηκε ανθεκτική, παρά την ύπαρξη ορισμένων προκλήσεων το 2016. Η ανάπτυξη στηρίζεται κυρίως στην ιδιωτική κατανάλωση, η οποία έχει επωφεληθεί από τη βελτίωση της αγοράς εργασίας και τον χαμηλό πληθωρισμό. Μέτρια ανάπτυξη αναμένεται επίσης και κατά την περίοδο 2017-2018, αν και υπάρχουν τόσο εγχώριοι όσο και εξωτερικοί κίνδυνοι. Η αύξηση του ΑΕΠ στην ΕΕ αναμένεται να παραμείνει σχετικά σταθερή στο 1,8 %, τόσο το 2017 όσο και το 2018. Αναμένεται να υποστηριχθεί από συνεχή βελτίωση στην αγορά εργασίας, χαμηλό κόστος δανεισμού και την αναμενόμενη ενίσχυση της εξωτερικής ζήτησης. Η ιδιωτική κατανάλωση αναμένεται να παραμείνει η κυριότερη πηγή ανάπτυξης, ενώ η αύξηση των επενδύσεων προβλέπεται να παραμείνει συγκρατημένη. Εντούτοις, η οικονομία θα πρέπει ακόμη να υπερβεί τα προβλήματα που κληροδότησαν οι κρίσεις, ιδίως τη μακροχρόνια ανεργία, η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί, ενδέχεται να καταστεί διαρθρωτική. Μια νέα πρόκληση για την οικονομία της ΕΕ προέρχεται από τις ενδεχόμενες μεταβολές στις πολιτικές των ΗΠΑ. Μεταξύ των άλλων προκλήσεων συγκαταλέγονται οι συνέπειες του δημοψηφίσματος του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την ΕΕ, η αύξηση των μακροπρόθεσμων επιτοκίων και η χαμηλή κερδοφορία ορισμένων ευρωπαϊκών τραπεζών. Οι απασχολούμενοι στην ΕΕ ανήλθαν σε 232,5 εκατομμύρια άτομα το 2016, που είναι ο μεγαλύτερος αριθμός στα χρονικά. Η ανεργία μειώθηκε στο 8,5 %, και τα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας και ανεργίας των νέων βρίσκονται στο 3,8 % και 18,2 %, αντιστοίχως, χαμηλότερα απ ό,τι τα προηγούμενα έτη. Το ποσοστό του πληθυσμού της ΕΕ που αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (23,7 %) είναι το χαμηλότερο εδώ και πέντε έτη. Παρότι οι κατανομές εισοδήματος στην ΕΕ είναι περισσότερο ισομερείς από ό,τι σε άλλες μεγάλες οικονομίες, η εισοδηματική ανισότητα εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση πολιτικής για την ΕΕ. Ακόμη και πριν από την κρίση, οι διαρθρωτικές αλλαγές εκφράζονταν σε αυξανόμενες ανισότητες στην κατανομή των εισοδημάτων, του πλούτου και των ευκαιριών, προκαλώντας κοινωνικές ανησυχίες που δεν μπορούσαν να τις κατευνάσουν οι αναδιανεμητικές και κοινωνικές πολιτικές. Η οικονομική κρίση έχει ενισχύσει την αντίληψη ότι υπάρχει ανισότητα ευκαιριών και άδικη κατανομή των βαρών στην κοινωνία. Σε ορισμένες χώρες, η στασιμότητα των οικονομικών συνθηκών για τη μεσαία τάξη συμβάδισε συχνά με την οικειοποίηση όλο και μεγαλύτερου μεριδίου του πλούτου από τα πλουσιότερα στρώματα της κοινωνίας. Οι αδύναμες δημοσιονομικές θέσεις και η βραδεία ανάκαμψη μείωσαν το περιθώριο ελιγμών για τις πολιτικές σε διάφορες χώρες, αυξάνοντας έτσι τις κοινωνικές πιέσεις για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων 7. 3. ΠΡΟΟΔΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑ ΧΩΡΑ Βάσει αναδρομικής ανάλυσης που καλύπτει αρκετά προηγούμενα έτη επιβεβαιώνεται η δέσμευση όλων των κρατών μελών να επιδιώξουν ενεργά την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Από την έναρξη της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου το 2011, έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος όσον αφορά τη μεγάλη πλειονότητα των συστάσεων, αλλά παρατηρείται ποικιλία ως προς τον ρυθμό και το βάθος της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων 7 Βλ. Επισκόπηση της απασχόλησης και των κοινωνικών εξελίξεων στην Ευρώπη, 2014-2016. 4

από τα κράτη μέλη. Όσον αφορά τις συστάσεις ανά χώρα του 2016, τα περισσότερα κράτη μέλη πραγματοποίησαν κάποια πρόοδο, ενίοτε περιορισμένη, όσον αφορά την αντιμετώπιση των ζητημάτων που επισημάνθηκαν. Η πρόοδος παρέμεινε σε γενικές γραμμές η ίδια κατά το προηγούμενο έτος. Ιδιαίτερα ενθαρρυντική πρόοδος έχει σημειωθεί στο πεδίο του χρηματοπιστωτικού τομέα και της πολιτικής για την αγορά εργασίας, όπου πολλά κράτη μέλη έχουν λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που επισημάνθηκαν το περασμένο έτος. Σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, υπάρχει επίσης πρόοδος όσον αφορά την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών. Η πρόοδος όσον αφορά τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την τόνωση των επενδύσεων διέφερε περισσότερο, ανάλογα με το κράτος μέλος, ενώ στους τομείς με τη μικρότερη πρόοδο περιλαμβάνονται το άνοιγμα των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών και η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού. Γενικά, τα κράτη μέλη προχωρούν στην προσπάθειά τους για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» σχετικά με την ενέργεια και το κλίμα, ενώ για την επίτευξη άλλων στόχων θα απαιτηθούν επίμονες προσπάθειες. Τα περισσότερα κράτη μέλη φαίνεται ότι θα επιτύχουν τους στόχους τους όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση έως το 2020. Δεκαεπτά κράτη μέλη έχουν ήδη επιτύχει τους στόχους τους σχετικά με την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου και 12 πέτυχαν τους στόχους τους σχετικά με την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν και ο ευρωπαϊκός στόχος του 75 % για την απασχόληση είναι εφικτός και η κατάσταση στην απασχόληση συνεχίζει να βελτιώνεται σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, οι εθνικοί στόχοι για την απασχόληση θα είναι δύσκολο να επιτευχθούν σε ορισμένα κράτη μέλη. Εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα όσον αφορά την επίτευξη του στόχου της μείωσης της φτώχειας, καθώς παραμένει υψηλός ο αριθμός των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην Ευρώπη (119 εκατομμύρια άτομα). Πάντως, ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί στα περισσότερα κράτη μέλη, καθώς εξακολουθούν να βελτιώνονται τα αποτελέσματα στην αγορά εργασίας. Ο αριθμός ακολουθεί πτωτική πορεία προς το επίπεδο του 2008, το έτος αναφοράς που τέθηκε ως στόχος για τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», αλλά παραμένει πάνω από τον στόχο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» κατά περίπου 21,6 εκατομμύρια άτομα. Η πρόοδος προς την επίτευξη του στόχου του 3 % στις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη υπήρξε αργή. Στο προσάρτημα 2 παρατίθεται επισκόπηση όλων των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Τα κονδύλια που είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο του τρέχοντος πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ, χρησιμοποιούνται από τα κράτη μέλη για να βοηθήσουν στην προετοιμασία και την υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η χρησιμοποίηση των κονδυλίων για την υλοποίηση επιτόπου βελτιώθηκε, με την πάροδο των ετών, στα περισσότερα κράτη μέλη. Η συνοχή μεταξύ των συστάσεων ανά χώρα που αφορούν τις βασικές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις και τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία διασφαλίστηκε στο στάδιο του προγραμματισμού (2014-2015), με τις στοχευμένες επενδύσεις και τις εκ των προτέρων αιρεσιμότητες. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής αξιολόγησαν τις συστάσεις ανά χώρα του 2016 και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, στο παρόν στάδιο, δεν υπάρχει ανάγκη να αναπρογραμματίσουν τα επιχειρησιακά προγράμματα. Επιπλέον των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων, τα κράτη μέλη μπορούν να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων, του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» και άλλων ταμείων της ΕΕ που τελούν υπό άμεση διαχείριση. Μπορούν επίσης να λαμβάνουν συμβουλές από την Υπηρεσία Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, για να διευκολυνθεί το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων. 5

4. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΩΝ Τα κράτη μέλη της ΕΕ σημειώνουν πρόοδο όσον αφορά τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, αν και παραμένουν ορισμένοι κίνδυνοι. Οι δημόσιοι προϋπολογισμοί βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση. Παρόλα ταύτα, το ύψος του ιδιωτικού, δημόσιου και εξωτερικού χρέους υποχωρεί με αργό ρυθμό. Η πρόοδος που έχει σημειωθεί μέχρι στιγμής υπήρξε άνιση, σε ένα πλαίσιο χαμηλού πληθωρισμού και χαμηλής ανάπτυξης. Η μείωση του εγχώριου και του εξωτερικού χρέους επέφερε σημαντική διαδικασία απομόχλευσης σε διάφορα κράτη μέλη, με συνέπειες για τη βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη. Η διόρθωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στη ζώνη του ευρώ και στην ΕΕ συνεχίζεται. Οι εξελίξεις όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα συμβάδισαν, σε γενικές γραμμές, με τις ανάγκες επανεξισορρόπησης. Η απομόχλευση του χρηματοπιστωτικού τομέα οδήγησε σε βελτίωση των κεφαλαιακών θέσεων. Στην Έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης του 2017 διαπιστώθηκε ότι για 13 κράτη μέλη απαιτείται εμπεριστατωμένη επισκόπηση. Όλα αυτά τα κράτη μέλη αντιμετώπισαν ανισορροπίες ή υπερβολικές ανισορροπίες το 2016, στο πλαίσιο της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών. Η επιλογή αυτή υποστηρίχθηκε από το Συμβούλιο στα συμπεράσματά του σχετικά με την Έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης 8. Στις εκθέσεις ανά χώρα αναλύονται οι μακροοικονομικές εξελίξεις και η πρόοδος όσον αφορά την απάντηση πολιτικής στις σχετικές συστάσεις πολιτικής. Το ζητούμενο είναι να αποφευχθεί η συσσώρευση κινδύνων και να υπάρξει παρακολούθηση της προόδου ως προς τη διόρθωση των υφιστάμενων ανισορροπιών 9. Δεδομένης της σημασίας των εμπορικών και οικονομικών δεσμών μεταξύ των χωρών της ΕΕ, στην αξιολόγηση λαμβάνονται υπόψη οι διασυνοριακές επιπτώσεις. 4.1. Επανεξισορρόπηση εντός της ΕΕ και στη ζώνη του ευρώ Τα μεγάλα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έχουν διορθωθεί, αλλά έχουν αυξηθεί τα μεγάλα πλεονάσματα. Μετά την κρίση, έλαβε χώρα απότομη διόρθωση σε χώρες με μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα, έπειτα από αντιστροφή των ιδιωτικών διασυνοριακών χρηματοοικονομικών ροών. Η διαδικασία βοηθήθηκε από βελτιώσεις στη σχετική ανταγωνιστικότητα των τιμών. Εν συνεχεία, η εγχώρια ζήτηση και οι εισαγωγές παρέμειναν υποτονικές στις χώρες που είναι καθαροί οφειλέτες. Δεδομένου ότι το ύψος των καθαρών εξωτερικών υποχρεώσεων παραμένει υψηλό σε ορισμένα κράτη μέλη, η κατάσταση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους χρειάζεται να παραμείνει σε συνετά επίπεδα. Αντιθέτως, δεν έλαβε χώρα συμμετρική και ανάλογη διόρθωση, μετά την κρίση, στις περισσότερες χώρες με θετικά ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα μεγάλα πλεονάσματα εμφάνισαν περαιτέρω αύξηση. Ως εκ τούτου, υπάρχει 8 Έγγραφο του Συμβουλίου 5735/17. 9 Στο άρθρο 2 του κανονισμού αριθ. 1176/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου ορίζονται οι ανισορροπίες ως «οιαδήποτε τάση προκαλεί μακροοικονομικές εξελίξεις που επηρεάζουν δυσμενώς, ή μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς, την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας ενός κράτους μέλους ή της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, ή της Ένωσης συνολικά». 6

αυξανόμενο πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για το σύνολο της ζώνης του ευρώ 10. Το συνεχιζόμενο πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της ζώνης του ευρώ αντικατοπτρίζει τη δυναμική της συνολικής ζήτησης, που εξακολουθεί να υστερεί έναντι της οικονομικής δραστηριότητας. Η πραγματική αύξηση της εγχώριας ζήτησης στη ζώνη του ευρώ εμφανίζει υστέρηση σε σχέση με τα προ της κρίσης επίπεδα. Η σχετικά χαμηλή συνολική ζήτηση επηρεάζει επίσης αρνητικά την αύξηση της παραγωγής και τις εκτιμήσεις για τη δυνητική ανάπτυξη. Η συνεχιζόμενη αυτή υποτονικότητα βρίσκεται στη βάση των σημερινών ιστορικά χαμηλών επιπέδων δομικού πληθωρισμού, διαμορφώνοντας ένα δυσμενές περιβάλλον για τις χώρες που χρειάζεται να μειώσουν το εγχώριο και το εξωτερικό τους χρέος. Η απομόχλευση του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους συνεχίζεται, αλλά με αργό και άνισο ρυθμό, διότι παρεμποδίζεται από τη χαμηλή ονομαστική ανάπτυξη. Τα σταθερά υψηλά επίπεδα ιδιωτικού χρέους σε ορισμένες χώρες, τα οποία συχνά συνδυάζονται με υψηλά αποθέματα δημόσιου χρέους, εμποδίζουν τις επενδύσεις και επιβαρύνουν τους ισολογισμούς ορισμένων τραπεζών. Στις περισσότερες χώρες, η διαδικασία διόρθωσης του ισολογισμού προχωρεί, και η απομόχλευση βρίσκεται σε εξέλιξη, συνεπεία των αυξημένων καθαρών αποταμιεύσεων στους τομείς των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Εντούτοις, η απομόχλευση δεν πραγματοποιείται πάντοτε εκεί όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη, αφού ορισμένες χώρες με μεγάλο χρέος σημειώνουν βραδύτερη πρόοδο όσον αφορά τη μείωση των υποχρεώσεών τους σε σχέση με χώρες με χαμηλό χρέος. Η ανθεκτικότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα εξακολούθησε να ενισχύεται, αλλά ο τομέας αντιμετωπίζει ορισμένες προκλήσεις που συνδέονται με τη χαμηλή κερδοφορία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, με τις χρόνιες συνέπειες των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Οι τράπεζες συνέχισαν να ενισχύουν τα κεφαλαιακά τους αποθέματα ασφαλείας, ακόμη και σε ένα πλαίσιο στο οποίο η τραπεζική κερδοφορία, αν και βελτιώνεται, παραμένει ισχνή. Η κερδοφορία παρεμποδίζεται από τη βραδεία οικονομική ανάπτυξη, τα παραδοσιακά επιχειρηματικά μοντέλα, τις αναποτελεσματικότητες ως προς το κόστος και αγορές που χαρακτηρίζονται από πληθώρα τραπεζών. Οι αδυναμίες αυτές τονίζονται περισσότερο από το σημερινό περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων. Επιπλέον, σε ορισμένες χώρες, οι χρόνιες συνέπειες των μη εξυπηρετούμενων δανείων μειώνουν τα περιθώρια δανειοδότησης, ενώ η χαμηλή κερδοφορία παρεμποδίζει τις προσπάθειες τροφοδότησης και την εσωτερική παραγωγή κεφαλαίων, και μειώνει τις ευκαιρίες για άντληση κεφαλαίων στην αγορά. Ορισμένα κράτη μέλη χρειάζεται να παρακολουθήσουν εκ του σύνεγγυς το ενδεχόμενο κινδύνων υπερθέρμανσης σε ορισμένους τομείς. Τα κράτη μέλη που σημείωσαν την ταχύτερη πρόοδο στην αντιμετώπιση των ανισορροπιών εμφανίζουν δυναμική ανάπτυξη και σχετικά υψηλότερα ποσοστά πληθωρισμού, ορισμένα δε αντιμετωπίζουν αύξηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας. Οι πραγματικές τιμές των κατοικιών σημειώνουν αύξηση στα 10 Στην αιτιολογική σκέψη 17 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1176/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου αναφέρεται ότι «κατά την αξιολόγηση των μακροοικονομικών ανισορροπιών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η σοβαρότητά τους και οι πιθανές αρνητικές οικονομικές και χρηματοπιστωτικές δευτερογενείς επιπτώσεις.» Σε αυτή την αιτιολογική σκέψη αναφέρεται επίσης ότι «επιπλέον, τα κράτη μέλη που συσσωρεύουν μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών θα πρέπει να στοχεύουν στην ταυτοποίηση και εφαρμογή μέτρων που βοηθούν την ενίσχυση της εσωτερικής τους ζήτησης και του αναπτυξιακού τους δυναμικού.». 7

περισσότερα κράτη μέλη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αύξηση των πραγματικών τιμών των κατοικιών επιτείνει την πίεση στις ήδη υπερτιμημένες αγορές ακινήτων. Παρότι η ανάκαμψη αποτυπώνεται στις αγορές εργασίας, εξακολουθούν να υφίστανται προβλήματα, όπως η μακροχρόνια ανεργία και η χαμηλή παραγωγικότητα. Οι αγορές εργασίας έχουν αρχίσει να βελτιώνονται από τα μέσα του 2013, ενώ παράλληλα μειώνονται οι διαφορές των ποσοστών ανεργίας μεταξύ των κρατών μελών. Εντούτοις, σε αρκετές χώρες της ΕΕ εξακολουθούν να υπάρχουν πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας, τα δε μισθολογικά επίπεδα παραμένουν στάσιμα. Η κοινωνική κατάσταση παραμένει εξαιρετικά δυσχερής, ιδίως στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από τη χρηματοπιστωτική κρίση και την κρίση χρέους. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις συνέβαλαν στη μακροοικονομική επανεξισορρόπηση και οι δεσμεύσεις για μεταρρυθμίσεις χρειάζεται να διατηρηθούν. Απαιτείται η λήψη μέτρων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την επιτάχυνση της αποτελεσματικής ανακατανομής των πόρων. Τα πλαίσια αφερεγγυότητας θα πρέπει να γίνουν αποτελεσματικότερα, ώστε να συμβάλουν στη διόρθωση των ανισορροπιών αποθεμάτων. Παράλληλα, θα πρέπει να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της απομόχλευσης στη βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη. Οι προηγούμενες μεταρρυθμίσεις συνέβαλαν θετικά σε διαφορετικό βαθμό κάθε φορά. Σε ορισμένες χώρες που εμφανίζουν ανισορροπίες, οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες έχουν ανασταλεί, και σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει κίνδυνος οπισθοδρόμησης, που συχνά συνδέεται με την πολιτική αβεβαιότητα. Η τήρηση των υφιστάμενων δεσμεύσεων και η ολοκλήρωση των μεταρρυθμιστικών διαδικασιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να αντληθούν πλήρως τα οφέλη των μεταρρυθμίσεων. 4.2. Εφαρμογή της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών Η παρακολούθηση της εφαρμογής της πολιτικής στο πλαίσιο της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών έχει ενισχυθεί. Δεδομένου ότι η κατηγοριοποίηση των εν λόγω ανισορροπιών εξορθολογίστηκε το 2016, εφαρμόστηκε διαδικασία «ειδικής παρακολούθησης» σε όλες τις χώρες που εμφανίζουν ανισορροπίες ή υπερβολικές ανισορροπίες. Στόχος είναι να ενισχυθεί η συνεχής παρακολούθηση των πολιτικών που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο της διαδικασίας, μέσω εκθέσεων της Επιτροπής που συζητούνται στις επιτροπές του Συμβουλίου. Η παρακολούθηση έχει προσαρμοστεί έτσι ώστε να αποτυπώνει το φάσμα των προβλημάτων και τη σοβαρότητα των ανισορροπιών. Το Συμβούλιο υποστήριξε σε γενικές γραμμές τα συμπεράσματα των ειδικών εκθέσεων παρακολούθησης. Εντοπίζονται ανισορροπίες σε λιγότερα κράτη μέλη σε σχέση με το 2016. Από τα 13 κράτη μέλη που πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω ανάλυσης, στις εμπεριστατωμένες επισκοπήσεις διαπιστώθηκε ότι ένα κράτος μέλος δεν αντιμετωπίζει ανισορροπίες, σε έξι κράτη μέλη υφίστανται ανισορροπίες και έξι κράτη μέλη αντιμετωπίζουν υπερβολικές ανισορροπίες. Στο προσάρτημα 3 συνοψίζονται τα πορίσματα των εμπεριστατωμένων επισκοπήσεων. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις δεσμεύσεις πολιτικής των χωρών στις οποίες εντοπίζονται ανισορροπίες: Στην Ιρλανδία και τη Σλοβενία εξακολουθούν να εντοπίζονται ανισορροπίες. Ορισμένες θετικές οικονομικές εξελίξεις και υλοποιηθείσες μεταρρυθμίσεις μαρτυρούν τη συνεχιζόμενη σταδιακή τους διόρθωση. Η διατηρήσιμη διόρθωση των ανισορροπιών τους είναι εφικτή, υπό την προϋπόθεση ότι θα καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες. Ως εκ 8

τούτου, η Επιτροπή θα παρακολουθεί τις οικονομικές εξελίξεις στις δύο αυτές χώρες, καθώς και τις μελλοντικές τους δεσμεύσεις, ιδίως τα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ), για να προετοιμάσει την επόμενη εμπεριστατωμένη της επισκόπηση. Στη Γερμανία εντοπίζονται ανισορροπίες που αποτυπώνονται στο μεγάλο πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Οι πρόσφατες οικονομικές εξελίξεις δεν καταδεικνύουν διόρθωση των ανισορροπιών αυτών, αν και έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος όσον αφορά την αντιμετώπιση των συστάσεων ανά χώρα του προηγούμενου έτους που συνδέονται με τη ΔΜΑ. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί, συνεπώς, τις οικονομικές εξελίξεις και τις μελλοντικές δεσμεύσεις πολιτικής, ιδίως το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ), καθώς και ένα πιθανό νέο ΕΠΜ από τη νέα κυβέρνηση, για να προετοιμάσει την επόμενη εμπεριστατωμένη της επισκόπηση. Στη Γαλλία εξακολουθούν να εντοπίζονται υπερβολικές ανισορροπίες, αλλά ορισμένες οικονομικές εξελίξεις και υλοποιηθείσες μεταρρυθμίσεις μαρτυρούν τη συνεχιζόμενη σταδιακή τους διόρθωση. Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για να επιτευχθεί διατηρήσιμη διόρθωση των ανισορροπιών. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα παρακολουθεί τις οικονομικές εξελίξεις και τις μελλοντικές δεσμεύσεις, ιδίως το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ), καθώς και ένα πιθανό νέο ΕΠΜ από τη νέα κυβέρνηση, για να προετοιμάσει την επόμενη εμπεριστατωμένη της επισκόπηση. Με βάση την εν λόγω επισκόπηση, η Επιτροπή θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο αναθεώρησης της κατάταξης από την κατηγορία «υπερβολικές ανισορροπίες» στην κατηγορία «ανισορροπίες». Για τρεις χώρες στις οποίες εντοπίζονται υπερβολικές ανισορροπίες, συγκεκριμένα, την Κύπρο, την Ιταλία και την Πορτογαλία, υπό το πρίσμα των συνεχιζόμενων διαρθρωτικών αδυναμιών που προκύπτουν από την ανάλυση στην εμπεριστατωμένη επισκόπηση, η Επιτροπή θα επανεξετάσει την αξιολόγησή της τον Μάιο, αφού λάβει υπόψη τον βαθμό φιλοδοξίας των εθνικών τους προγραμμάτων μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ). Πίνακας 1: Αποτελέσματα των εμπεριστατωμένων επισκοπήσεων για την περίοδο 2016-17 2016 2017 Επιβεβαιωμένη απουσία ανισορροπιών BE, EE, HU, AT, RO, UK FI Ανισορροπίες DE, IE, ES, NL, SI, FI, SE DE, IE, ES, NL, SI, SE Υπερβολικές ανισορροπίες BG, FR, HR, IT, PT, CY BG, FR, HR, IT, PT, CY Χώρες που δεν επελέγησαν για εμπεριστατωμένη επισκόπηση CZ, DK, LV, LT, LU, MT, PL, SK BE, CZ, DK, EE, LV, LT, LU, HU, MT, AT, PL, RO, SK, UK 9

5. ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ Η ισχύς και η διατηρησιμότητα της ανάκαμψης εξαρτώνται από την αποτελεσματικότητα με την οποία εγκρίνονται και εφαρμόζονται οι μεταρρυθμίσεις. Η αποφασιστική διαδικασία μεταρρυθμίσεων εμπνέει εμπιστοσύνη και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την βιώσιμη προαγωγή της οικονομικής ανάπτυξης και της απασχόλησης. Η ανάπτυξη και η απασχόληση εξαρτώνται, στη συνέχεια, από την ταχύτητα με την οποία οι μεταρρυθμιστικές διαδικασίες στις αγορές προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας παράγουν αποτελέσματα που ενεργοποιούν επενδύσεις και ανακατανομή των πόρων που ενισχύουν την παραγωγικότητα. Η στήριξη για την αναγκαία προσαρμογή και μετάβαση μπορεί να μεγιστοποιήσει τα οφέλη των μεταρρυθμίσεων και να εξασφαλίσει συνέργειες μεταξύ των μεταρρυθμίσεων σε διάφορους τομείς πολιτικής. Οι μεταρρυθμίσεις σε διάφορους τομείς πολιτικής ενδέχεται να απαιτούν συγχρονισμό και αμοιβαία υποστήριξη, για παράδειγμα με την εκ παραλλήλου ανάπτυξη της ευελιξίας στις αγορές εργασίας και προϊόντων. Η κατάλληλη ιεράρχηση των μεταρρυθμίσεων είναι επίσης σημαντική, καθόσον οι σαφείς δεσμεύσεις και η εξαγγελία μακροπρόθεσμων θεματολογίων πολιτικής έχουν αντίκτυπο στην οικειοποίηση και τη δημόσια στήριξη. Η διευκόλυνση της αύξησης της παραγωγικότητας σε μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων μπορεί να προωθήσει τη σύγκλιση και να συμβάλει στη μείωση των ανισοτήτων. Η αυξανόμενη ετερογένεια των επιδόσεων στον τομέα της παραγωγικότητας είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες των εισοδηματικών ανισοτήτων στις οικονομίες και τις κοινωνίες της ΕΕ. Περιορίζει επίσης την ανταγωνιστικότητα και τις δυνατότητες ανάπτυξης. Μολονότι οι επιδράσεις της εισοδηματικής ανισότητας μπορούν να μετριαστούν με τα συστήματα φορολογίας και κοινωνικής ασφάλισης, η ανάγκη για τέτοιου είδους διορθωτικά μέτρα μπορεί να μειωθεί με την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που επιτρέπουν την πιο ομοιόμορφα κατανεμημένη ανάπτυξη της παραγωγικότητας μεταξύ επιχειρήσεων, τομέων και περιφερειών 11. Οι διαφορές στις επιδόσεις παραγωγικότητας μπορούν να αντιμετωπιστούν, π.χ. με την επένδυση στις δεξιότητες και την εκπαίδευση, με τη διευκόλυνση της μεταφοράς τεχνολογίας και με ανακατανομή των πόρων. Τέτοιου είδους πολιτικές συμβάλλουν στην αύξηση των μισθών και των εισοδημάτων και στη μείωση της επιβάρυνσης των δημόσιων οικονομικών για τη διόρθωση των υφιστάμενων ανισοτήτων μέσω αναδιανεμητικών μέτρων. Στη Δανία, το 2012 συστάθηκε επιτροπή παραγωγικότητας, με σκοπό να προτείνει συστάσεις για ενδεχόμενη βελτίωση της παραγωγικότητας στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Πολλές από τις συστάσεις που δημοσιεύτηκαν το 2014 έχουν υλοποιηθεί. Τα διανεμητικά αποτελέσματα θα πρέπει να λαμβάνονται όλο και περισσότερο υπόψη κατά τον προγραμματισμό και την ιεράρχηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εισάγουν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις κατά τρόπο που να λαμβάνει υπόψη τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις τους, μεταξύ των οποίων τα διανεμητικά αποτελέσματα και το κοινωνικό κόστος. Ορισμένες αμοιβαία επωφελείς μεταρρυθμίσεις δεν συνεπάγονται κανένα συμβιβασμό μεταξύ ανάπτυξης και ισότητας. Οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, όπως η ενίσχυση της ποιότητας 11 Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2016), «Ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς και ανταγωνιστικότητα στην ΕΕ και στα κράτη μέλη». 10

της εκπαίδευσης και της πρόσβασης σε αυτήν, συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και στη μείωση των ανισοτήτων. Η επαγγελματική κατάρτιση και οι ευκαιρίες δια βίου μετεκπαίδευσης συμβάλλουν επίσης στον μετριασμό της αρνητικής επίπτωσης των τεχνολογικών αλλαγών που έχουν ως επίκεντρο τις δεξιότητες, διότι βελτιώνουν το απόθεμα δεξιοτήτων των εργαζομένων. Τα κράτη μέλη ανακοίνωσαν και έθεσαν σε εφαρμογή πολλές φορολογικές μεταρρυθμίσεις για την υποστήριξη των επενδύσεων, της απασχόλησης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Πρόοδος έχει επιτευχθεί όσον αφορά τη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης, αλλά η καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής παραμένουν ουσιαστικής σημασίας για την εξασφάλιση του δίκαιου επιμερισμού των βαρών. Η επίτευξη της σωστής ισορροπίας μεταξύ αποτελεσματικότητας και δικαιοσύνης επιβάλλει τη διασφάλιση των φορολογικών εσόδων που απαιτούνται για την επίτευξη δημοσίων επενδύσεων και ευημερίας. Μετά τις μεταρρυθμίσεις στη φορολόγηση της εργασίας, που εφαρμόστηκαν στις αρχές του 2016, η λήψη νέων μέτρων κατά το προηγούμενο έτος ήταν πιο περιορισμένη, ενώ η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας, ακόμη και όσον αφορά τα χαμηλά εισοδήματα, παραμένει υψηλή σε πολλά κράτη μέλη. Σε ορισμένες χώρες, η φορολογία εξακολουθεί να αποτελεί φραγμό στις ιδιωτικές επενδύσεις. Θα πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για να καταστεί απλούστερη η φορολογική συμμόρφωση, να αντιμετωπιστεί η μεροληψία έναντι της χρηματοδότησης του χρέους και να σχεδιαστούν καλύτερα φορολογικά κίνητρα για Ε&Α. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ, πρώτη φορά ζητήθηκε από τα κράτη μέλη να αναλάβουν ποικίλες μεταρρυθμίσεις ώστε να διευκολυνθεί και να ενισχυθεί ο αντίκτυπος των έργων μέσω εκ των προτέρων αιρεσιμότητας. Βασικοί τομείς για τις εν λόγω μεταρρυθμίσεις είναι το πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων η ύπαρξη πλαισίων στρατηγικής πολιτικής στους τομείς της κοινωνικής ένταξης, των αγορών εργασίας, της εκπαίδευσης και της διοικητικής αποτελεσματικότητας και η εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ. Οι απαιτήσεις αυτές συμβάλλουν στη βελτίωση του γενικού επενδυτικού περιβάλλοντος και διευκολύνουν την υλοποίηση των έργων τόσο στο πλαίσιο των ταμείων της ΕΕ όσο και στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων. Τις μεταρρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να τις παρακολουθούν δεόντως και να τις εφαρμόζουν τα κράτη μέλη. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντική είναι η ανάπτυξη διοικητικών ικανοτήτων. Η ενισχυμένη χρήση των χρηματοδοτικών μέσων παρέχει δυνατότητες για περαιτέρω μόχλευση των κονδυλίων της ΕΕ και αύξηση του αντικτύπου τους, αλλά απαιτεί την κατάλληλη τεχνογνωσία και εμπειρογνωσία από την πλευρά των διοικητικών αρχών διαχείρισης. Νέα μέτρα πολιτικής χρειάζεται να σχεδιαστούν και να εκτελεστούν με την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, ώστε να διασφαλιστεί η οικειοποίηση από ευρύτερο φάσμα ενδιαφερομένων. Για την πλήρη εφαρμογή των πλέον πολύπλοκων μεταρρυθμίσεων απαιτούνται αρκετά χρόνια. Για τον λόγο αυτόν, ο σχεδιασμός τους πρέπει να είναι τεκμηριωμένος και να έχει συμφωνηθεί με τους βασικούς ενδιαφερομένους, όπως οι περιφερειακές και τοπικές αρχές και οι κοινωνικοί εταίροι. Τα κράτη μέλη έχουν επίγνωση της ανάγκης για βελτίωση της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας του κοινωνικού διαλόγου. Η Λιθουανία, η οποία έλαβε σύσταση ανά χώρα το 2016 όσον αφορά την ανάπτυξη ικανοτήτων, ενέκρινε νέο εργατικό κώδικα, ο οποίος, σύμφωνα με τις προβλέψεις της κυβέρνησης, θα βελτιώσει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Επίσης, η Πολωνία συγκρότησε νέο συμβούλιο κοινωνικού διαλόγου, ενώ στην Ισπανία έχει συναφθεί νέα συμφωνία σχετικά με τον κοινωνικό διάλογο. Από την άλλη πλευρά, εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες 11

σχετικά με την πραγματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας σε ορισμένα κράτη μέλη. 5.1 Τόνωση των επενδύσεων Η αύξηση των επενδύσεων βελτιώθηκε πρόσφατα, λόγω των ευνοϊκών όρων χρηματοδότησης, της χρησιμοποίησης της παραγωγικής ικανότητας πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο και της χαμηλότερης πίεσης απομόχλευσης των εταιρειών σε ορισμένες χώρες. Ωστόσο, ορισμένοι κυκλικοί και διαρθρωτικοί παράγοντες εξηγούν τη συνεχιζόμενη επενδυτική υποτονικότητα. Η χαμηλή αύξηση της ζήτησης και οι προσδοκίες για ασθενή δυνητική ανάπτυξη εξακολουθούν να αποτελούν τροχοπέδη για πιο βιώσιμη επενδυτική ανάκαμψη. Το ιστορικό επίπεδο επενδύσεων στην ΕΕ ανερχόταν στο 21-22 % του ΑΕΠ. Έπειτα από πτώση στο 19,4 % το 2013, ανακάμπτει πλέον σταδιακά. Οι συνολικές επενδύσεις αναμένεται να επιταχυνθούν ελαφρά από 2,9 % το 2017, τόσο στην ΕΕ όσο και στη ζώνη του ευρώ, και να συνεχίσουν το 2018 να αυξάνονται κατά 3,4 % στη ζώνη του ευρώ κατά 3,1 % στην ΕΕ. Η τόνωση των ιδιωτικών επενδύσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύουν το 90 % των συνολικών επενδύσεων. Οι επενδύσεις σε άυλα στοιχεία ενεργητικού βελτιώνονται, αν και με βραδείς ρυθμούς και ξεκινώντας από χαμηλά επίπεδα. Παρότι η μείωση της παραγωγικότητας μετά την κρίση εξηγείται εν μέρει από τη σημαντική πτώση των επενδύσεων σε εξοπλισμό και μηχανήματα, διαρθρωτικά προβλήματα που πλήττουν τις αγορές προϊόντων, υπηρεσιών, κεφαλαίων και εργασίας ευθύνονται για τις υποτονικές επιδόσεις της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής στην Ευρώπη, η οποία, κατά την τελευταία δεκαετία, αναπτύχθηκε με πολύ βραδύτερους ρυθμούς σε σύγκριση με άλλες οικονομίες. Υπάρχει ιδιαίτερη ανάγκη να αυξηθούν οι επενδύσεις στο κεφάλαιο της γνώσης, να υποστηριχθούν οι βιώσιμες επενδύσεις σύμφωνα με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, να ενισχυθεί η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και να αξιοποιηθούν καλύτερα τα νέα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών κινήτρων. Οι εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων στην ΕΕ είναι επί του παρόντος χαμηλές, και η εμπορική ενοποίηση και διαφοροποίηση σε ορισμένα τμήματα της οικονομίας της ΕΕ παραμένει ασθενής. Λόγω της ανοικτής οικονομίας της, η ΕΕ κατέχει ηγετική θέση στις εξαγωγές και τις εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, που αντιπροσωπεύουν το 16 % του παγκόσμιου εμπορίου. Περισσότερες από 30 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην ΕΕ υποστηρίζονται άμεσα και έμμεσα από τις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών προς τον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, μόλις 13 % των ευρωπαϊκών ΜΜΕ δραστηριοποιούνται εκτός ΕΕ και τα κράτη μέλη έχουν το περιθώριο να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να διευκολύνουν τη συμμετοχή των ΜΜΕ στο διεθνές εμπόριο. Η κατάσταση ποικίλλει επίσης σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών, των περιφερειών και των τομέων. Παρότι μηχανήματα και εξοπλισμός στη Γερμανία, αεροναυτική στη Γαλλία, φαρμακευτικά προϊόντα στο Ηνωμένο Βασίλειο και ένζυμα στη Δανία είναι πρωτοπόροι σε παγκόσμιο επίπεδο, το μερίδιο στο παγκόσμιο εμπόριο σε διάφορους τομείς και κράτη μέλη εξακολουθεί να βαίνει μειούμενο. Οι λόγοι για τους οποίους πραγματοποιούνται ξένες επενδύσεις, καθώς και οι όροι και ο χαρακτήρας τους, διαφέρουν σημαντικά, ενώ ποικίλει επίσης ο αντίκτυπός τους στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Οι χώρες από τις οποίες προέρχονται οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην ΕΕ αλλάζουν ενώ οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία παραμένουν ενεργοί επενδυτές, άλλες χώρες, όπως η Κίνα και οι χώρες της Mercosur, εντείνουν την παρουσία τους. Είναι σημαντικό να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για τις εισερχόμενες/εξερχόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις και αυξημένη πρόσβαση της ΕΕ σε αντίστοιχες αγορές τρίτων χωρών. 12

Οι συχνότερες επενδυτικές προκλήσεις στα κράτη μέλη είναι, μεταξύ άλλων, το δυσμενές επιχειρηματικό περιβάλλον, οι ανεπάρκειες της δημόσιας διοίκησης, καθώς και οι υψηλές ειδικές ανά τομέα διοικητικές και κανονιστικές επιβαρύνσεις και τα εμπόδια στις επενδύσεις. Σε αρκετά κράτη μέλη, οι επενδύσεις συνεχίζουν να παρεμποδίζονται επίσης από μια σειρά άλλων παραγόντων. Οι παράγοντες αυτοί είναι δυσκαμψίες στις αγορές προϊόντων και εργασίας η αναντιστοιχία και οι ελλείψεις δεξιοτήτων οι αδυναμίες των πλαισίων έρευνας και καινοτομίας η πολυπλοκότητα των φορολογικών συστημάτων τα αναποτελεσματικά συστήματα απονομής δικαιοσύνης ειδικοί ανά τομέα περιορισμοί, για παράδειγμα στον τομέα των υποδομών και φραγμοί όσον αφορά την πρόσβαση σε χρηματοδότηση, ιδίως για τις ΜΜΕ. Σε ορισμένα κράτη μέλη, εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς. Συνολικά, το κράτος δικαίου και η εμπιστοσύνη στην ποιότητα και την προβλεψιμότητα των κανονιστικών, φορολογικών και άλλων πολιτικών και θεσμικών οργάνων έχουν επίσης ιδιαίτερη σημασία για την εκτίμηση των κινδύνων που συνδέονται με τις επενδυτικές αποφάσεις. Σε αρκετά κράτη μέλη, οι μεταρρυθμίσεις έχουν αρχίσει να αίρουν ορισμένους από τους εν λόγω φραγμούς στις επενδύσεις. Οι προϋποθέσεις πρόσβασης στη χρηματοδότηση έχουν γενικά βελτιωθεί, εν μέρει ως αποτέλεσμα εξωτερικών παραγόντων (στην Κροατία, την Ιρλανδία και τη Λιθουανία). Κάποια πρόοδος έχει σημειωθεί στην αγορά εργασίας και την εκπαίδευση (στην Ιταλία και τη Γαλλία). Το ίδιο ισχύει και για τις κανονιστικές και διοικητικές επιβαρύνσεις (στη Γαλλία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και τη Σλοβενία), τις δημόσιες συμβάσεις (στην Πολωνία, την Πορτογαλία και τη Σουηδία), τη δημόσια διοίκηση (στην Ιταλία και τη Σλοβακία) και το σύστημα απονομής δικαιοσύνης (στην Κροατία, την Ιταλία και τη Μάλτα). Ωστόσο, περιορισμένη είναι η πρόοδος που έχει σημειωθεί όσον αφορά την άρση των ειδικών ανά τομέα κανονιστικών φραγμών, ιδίως στους κλάδους των υπηρεσιών και των δικτύων, καθώς και όσον αφορά τους φραγμούς που συνδέονται με τη χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας. Η Γαλλία συνέχισε τη χαλάρωση των διοικητικών διαδικασιών για τις επενδύσεις στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, εφαρμόζοντας ολοκληρωμένο πρόγραμμα απλούστευσης. Εκτός από τις εργασίες του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού όσον αφορά τα σημαντικά ιδρύματα στη ζώνη του ευρώ, η εποπτεία του τραπεζικού τομέα ενισχύθηκε σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, και καταβλήθηκαν προσπάθειες για να βελτιωθεί η διαχείριση και η διάθεση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Σε πολλά κράτη μέλη, η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού του τραπεζικού τομέα επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης και συνεχίζει να επιδεινώνεται, επηρεάζοντας αρνητικά τις πιστώσεις και τις επενδύσεις. Αυτό συμβαίνει παρά τις πτωτικές τάσεις των μη εξυπηρετούμενων δανείων, των οποίων ο μέσος όρος στην ΕΕ έπεσε στο 5,45 % επί του συνόλου των δανείων κατά το 2ο τρίμηνο του 2016. Ωστόσο, παρατηρούνται μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, καθώς σε πολλά καταγράφονται διψήφια ποσοστά μη εξυπηρετούμενων δανείων (Βουλγαρία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Κροατία, Ιταλία, Κύπρος, Ουγγαρία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σλοβενία). Έχουν ληφθεί μέτρα για την προώθηση της ανάπτυξης δευτερογενούς αγοράς για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (π.χ. στην Ιταλία), αλλά ακόμη δεν έχουν αποδώσει τα μέγιστα. Τα μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης εμπράγματων ασφαλειών και αφερεγγυότητας έχουν καταστεί πιο αποτελεσματικά σε ορισμένα κράτη μέλη (π.χ. στη Βουλγαρία, την Κροατία, την Ιταλία και την Κύπρο). Η δημιουργία δημόσιων ή ιδιωτικών εταιρειών διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων και τα εποπτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων πρόσθετων προβλέψεων για απώλειες από δάνεια και κεφαλαιακών απαιτήσεων, καθώς και η ενισχυμένη παρακολούθηση της αναδιάρθρωσης χρέους με βάση τους στόχους μείωσης των καθυστερούμενων οφειλών, συνέβαλαν στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων στη 13

Βουλγαρία, την Κροατία, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία. Στην Ιταλία, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια σημείωσαν πρόσφατα πτώση, αλλά η διάθεση των απομειωμένων περιουσιακών στοιχείων προχωρεί με βραδείς ρυθμούς. Η υποβάθμιση της ποιότητας των περιουσιακών στοιχείων συνεχίστηκε στην Πορτογαλία κατά το πρώτο εξάμηνο του 2016, αντικατοπτρίζοντας τις εξελίξεις κυρίως στους τομείς των ακινήτων και των κατασκευών. Στην Κύπρο και την Ελλάδα, όπου το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων αυξήθηκε, ξεπερνώντας το 40 % στον απόηχο της κρίσης, τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι τώρα (συμπεριλαμβανομένων των στόχων αναδιάρθρωσης χρέους, της διάθεσης απομειωμένων περιουσιακών στοιχείων) δεν έχουν ακόμη αποφέρει απτά αποτελέσματα. Συνολικά, σε αρκετά κράτη μέλη, για να υποχωρήσουν τα επίπεδα των μη εξυπηρετούμενων δανείων, απαιτούνται πιο αποφασιστικές και συνολικές προσπάθειες, σε συνδυασμό με συνοδευτικές μεταρρυθμίσεις για την προώθηση της αναδιάρθρωσης των τραπεζικών συστημάτων τους. Τα κράτη μέλη έχουν λάβει μέτρα, τόσο για τη βελτίωση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση κεφαλαίων όσο και για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών χρηματοδότησης, όπως η πληθοχρηματοδότηση. Η επιτυχία του αυστριακού νόμου του 2015 για την πληθοχρηματοδότηση καταδεικνύει τον ισχυρό θετικό αντίκτυπο της δημιουργίας κατάλληλου νομικού πλαισίου για τις εν λόγω εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης. Άλλα κράτη μέλη, όπως η Ισπανία, η Λετονία, οι Κάτω Χώρες και η Ουγγαρία έχουν διευκολύνει την πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση, παρέχοντας παράλληλα ευκαιρίες στους θεσμικούς επενδυτές. Τα μέτρα περιλαμβάνουν την ενοποίηση των μέσων δημόσιας στήριξης σε ένα και μόνο ίδρυμα αναπτυξιακής χρηματοδότησης, που λειτουργεί ως ενιαίο κέντρο εξυπηρέτησης για τις επιχειρήσεις και παρέχει μη χρηματοδοτική στήριξη, όπως συμβουλευτική και κατάρτιση. Άλλο μέτρο είναι η δημιουργία ειδικού κρατικού κεφαλαίου επιχειρηματικού κινδύνου ή χρηματοδότησης για συστήματα ανάπτυξης και άλλα είδη οργανισμών επενδύσεων που επενδύουν σε μερίδια άλλων οργανισμών (fundsof-funds). Παρά ταύτα, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση και οι διοικητικές διαδικασίες εξακολουθούν επίσης να λειτουργούν, σε αρκετά κράτη μέλη, ως σημαντικοί φραγμοί στην ανάπτυξη και στις επενδύσεις, ιδίως για τις ΜΜΕ που πρωτοδημιουργούνται ή επεκτείνονται. Επαχθείς κανονισμοί για τις νεοφυείς επιχειρήσεις και την αδειοδότηση εξακολουθούν να λειτουργούν ως φραγμοί για τις επενδύσεις των ΜΜΕ σε διάφορα κράτη μέλη. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι δημόσιες επενδύσεις μειώθηκαν σημαντικά στα περισσότερα κράτη μέλη και δεν ανέκαμψαν στο μακροπρόθεσμο επίπεδο. Πέρα από την άμεση επίδρασή της στην αύξηση της παραγωγής, η υποεπένδυση τόσο σε υλικά όσο και σε άυλα στοιχεία ενεργητικού όπως σε έρευνα και ανάπτυξη πλήττει τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα, καθώς επιβραδύνεται ο ρυθμός της καινοτομίας και της διάδοσης των υφιστάμενων τεχνολογιών. Είναι σημαντικό να προωθηθούν οι δημόσιες επενδύσεις ιδίως στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, τις υποδομές, την έρευνα και την καινοτομία και η παράλληλη λήψη μέτρων για τη μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων. Οι προσπάθειες αυτές θα πρέπει επίσης να επικεντρωθούν στην ποιότητα των επενδύσεων. Κατά τα τελευταία έτη, έχει εφαρμοστεί σειρά βελτιώσεων στο πλαίσιο των δημόσιων συμβάσεων, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, αλλά οι προκλήσεις παραμένουν. Φραγμοί στις αποδοτικές πρακτικές για δημόσιες συμβάσεις περιορίζουν την οικονομική ανάπτυξη και τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Κάθε χρόνο οι δημόσιες αρχές στην ΕΕ δαπανούν περίπου το 14 % του ΑΕΠ για δημόσιες συμβάσεις, οι οποίες είναι απαραίτητο μέσο για την υλοποίηση κυβερνητικών πολιτικών και την επίτευξη εθνικών στρατηγικών στόχων. Οι εύρυθμα λειτουργούσες αγορές δημοσίων συμβάσεων ενισχύουν σημαντικά την εθνική ανταγωνιστικότητα μέσω ισχυρότερων δημόσιων οικονομικών, πιο 14

εστιασμένων επενδύσεων και της παροχής υπηρεσιών υψηλότερης ποιότητας, όπως είναι οι υποδομές ή η ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, οι δημόσιες συμβάσεις μπορούν να παρέχουν χρήσιμα μέσα για την επίτευξη καλύτερης σχέσης ποιότητας/τιμής για φάρμακα και ιατρικό εξοπλισμό. Σε πολλά κράτη μέλη, ο ρυθμός δημοσίευσης προκηρύξεων παραμένει χαμηλός, με αποτέλεσμα να μην είναι επαρκώς ανοικτές οι διασυνοριακές επιχειρηματικές ευκαιρίες. Η εφαρμογή διαδικασιών δημοσίων συμβάσεων που περιορίζουν τον ανταγωνισμό, όπως η διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς δημοσίευση, ποικίλλει σημαντικά στα κράτη μέλη, και κυμαίνεται από σχεδόν 0 % έως περισσότερο του 20 %. Παραμένει επίσης υψηλό το ποσοστό των συμβάσεων για τις οποίες κατατίθεται μόνο μία προσφορά. Αυτό υποδεικνύει ότι η ενιαία αγορά για τις δημόσιες συμβάσεις δεν είναι επαρκώς ολοκληρωμένη και ότι το περαιτέρω άνοιγμά της θα μπορούσε να τονώσει την οικονομική αποτελεσματικότητα και την ανάπτυξη. Οι κοινωνικές επενδύσεις αποτελούν προϋπόθεση επιτυχούς και διαρκούς ανάκαμψης. Με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, οι επενδύσεις σε ενεργητικές πολιτικές της αγοράς εργασίας συμβάλλουν στη διασφάλιση καλύτερης παροχής εξατομικευμένων υπηρεσιών και στη βελτίωση των ικανοτήτων των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης. Οι κοινωνικές επενδύσεις θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν τη χρήση χρηματοδοτικών μέσων, όπως σχέδια δανεισμού για τη στήριξη πολύ μικρών και/ή κοινωνικών επιχειρήσεων, στοχεύοντας σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, όπως αυτοαπασχολουμένους, νέους, νέους μικροδανειολήπτες, γυναίκες και άτομα με αναπηρία. 1 300 μικρές επιχειρήσεις στην Πολωνία. Ωστόσο, απέχει πολύ από την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού του για την ενίσχυση της ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Πρέπει να γίνουν περισσότερες προσπάθειες για να σχεδιαστούν μέσα προσαρμοσμένα στον εν λόγω τομέα και για να διασφαλιστεί η στενότερη συνεργασία των κοινωνικών με τους οικονομικούς φορείς. 5.2 Προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων Μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση των αγορών εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης Πολλά κράτη μέλη έχουν εφαρμόσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο πεδίο της νομοθεσίας για την προστασία της απασχόλησης, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κατακερματισμό των αγορών εργασίας. Η Δανία πραγματοποίησε μεταρρύθμιση των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας και εφάρμοσε δέσμη μέτρων για την ανταμοιβή της εργασίας, ενώ η Πολωνία έχει λάβει μέτρα για τη μείωση της υπερβολικής χρήσης συμβάσεων αστικού δικαίου. Οι επιπτώσεις αυτών των μεταρρυθμίσεων πρέπει να εξεταστούν σε συνδυασμό με άλλες συνθήκες που επικρατούν στο πεδίο της λειτουργίας των θεσμών, της δημόσιας διοίκησης και της αγοράς προϊόντων. Η αβεβαιότητα και η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζουν τις εργασιακές διαφορές μπορούν να αντιμετωπιστούν, ιδίως με τη μείωση της διάρκειας των διαδικασιών και την προώθηση εναλλακτικών διαδικασιών επίλυσης διαφορών, όπως η διαμεσολάβηση. Στη Γαλλία, ο νόμος του Αυγούστου 2016 για την τροποποίηση του κανονισμού σχετικά με τις άδικες απολύσεις και την αύξηση του περιθωρίου για προσαρμογή των συνθηκών εργασίας σε εταιρικό επίπεδο αναμένεται να συμβάλει στη μείωση του κατακερματισμού στην αγορά εργασίας. Ορισμένα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση των οικείων συστημάτων διαμόρφωσης των μισθών. Η σταδιακή ευθυγράμμιση των μισθών με τις εξελίξεις στην παραγωγικότητα έχει καίρια σημασία για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Είναι, 15

ωστόσο, επίσης σημαντικό να διασφαλιστεί ότι τα επίπεδα των αμοιβών εξασφαλίζουν αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο. Στο Βέλγιο, η διαμόρφωση των μισθών παρακολουθεί καλύτερα τον οικονομικό κύκλο και τις αλλαγές στην παραγωγικότητα. Στη Φινλανδία, είναι υπό διαπραγμάτευση ένα νέο μοντέλο για τον καθορισμό των μισθών, σύμφωνα με το οποίο οι αυξήσεις των μισθών σε κλάδους εμπορεύσιμων αγαθών θέτουν τη βάση αναφοράς για τους μισθούς σε τομείς μη εμπορεύσιμων αγαθών. Παρότι σε ορισμένα κράτη μέλη πραγματοποιήθηκαν μεταρρυθμίσεις για τη μείωση της φορολόγησης της εργασίας, η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας παραμένει στις περισσότερες χώρες σε υψηλά επίπεδα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη ζώνη του ευρώ. Η υψηλή φορολογική επιβάρυνση της εργασίας, αυξάνοντας το κόστος της εργασίας και μειώνοντας την καθαρή αμοιβή των εργαζομένων, θέτει εμπόδια τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά εργασίας. Σε αρκετά κράτη μέλη υπάρχει η δυνατότητα να μετατοπιστεί η φορολογία από την εργασία προς πιο φιλικές προς την ανάπτυξη πηγές, όπως είναι οι περιβαλλοντικοί φόροι και οι φόροι ακίνητης περιουσίας. Ορισμένα κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων η Λιθουανία, η Ουγγαρία και η Αυστρία, έχουν λάβει μέτρα για να μειώσουν τη φορολογική επιβάρυνση, που πλήττει κυρίως εργαζομένους με χαμηλά εισοδήματα. Η συμμετοχή ορισμένων ομάδων στην αγορά εργασίας εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για διάφορα κράτη μέλη. Πολιτικές που έχουν ως στόχο την ένταξη ευάλωτων ομάδων στην αγορά εργασίας είναι αναγκαίες για να εξασφαλιστούν ίσα δικαιώματα, υποχρεώσεις και ευκαιρίες για όλους. Ιδίως οι υπήκοοι χωρών μη μελών της ΕΕ και τα άτομα που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών υποεκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας και αντιμετωπίζουν υψηλότερη ανεργία και μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Αυτά προκύπτουν συνήθως ως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων, όπως η περιορισμένη γνώση της γλώσσας ή περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση, χαμηλότερο επίπεδο δεξιοτήτων ή διακριτική μεταχείριση. Οι προκλήσεις αυτές έχουν ενταθεί μετά την οικονομική κρίση και, πιο πρόσφατα, με τις υψηλότερες εισροές αιτούντων άσυλο. Κράτη μέλη όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η Σουηδία αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις μέσω μέτρων για την προώθηση της ένταξης των προσφύγων στην αγορά εργασίας. Ομοίως, τα μέτρα που προωθούν τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας μπορούν να μειώσουν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, ενώ έχουν σημαντικές θετικές επιπτώσεις στις επιδόσεις της αγοράς εργασίας και στην ανάπτυξη. Σε αυτό το πλαίσιο, κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων η Ιρλανδία και η Σλοβακία, έχουν λάβει μέτρα για να επεκτείνουν, για παράδειγμα, την παροχή υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών. Τα κράτη μέλη χρειάζεται να εξασφαλίσουν ότι θα βελτιωθούν οι ευκαιρίες συμμετοχής στην αγορά εργασίας όλων των νέων, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με χαμηλή εξειδίκευση. Αυτό συμπεριλαμβάνει τη βοήθεια προς τους εργαζομένους ώστε να προσαρμοστούν στις τεχνολογικές αλλαγές και την παγκοσμιοποίηση. Περισσότερα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση της συνολικής διακυβέρνησης και της συνεκτικότητας των ενεργητικών πολιτικών τους για την αγορά εργασίας με τις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης. Η Ρουμανία έχει ενισχύσει τον οικείο εθνικό οργανισμό απασχόλησης και η Ουγγαρία λαμβάνει μέτρα για να ενισχύσει τις ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας. Στην Εσθονία, η μεταρρύθμιση σχετικά με την ικανότητα εργασίας βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία από τον Ιανουάριο, παρέχοντας καλύτερες υποστηρικτικές υπηρεσίες ενεργοποίησης, με βάση εξατομικευμένη προσέγγιση. Τα ποσοστά συμμετοχής στην εκπαίδευση και την κατάρτιση αυξάνονται. Πολλά κράτη μέλη συνεχίζουν να πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις στα εθνικά τους συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, με στόχο την αύξηση της συμμετοχικότητάς τους και της 16