FINANCING OPTIONS FOR ENVIRONMENTAL FRIENDLY TECHNOLOGIES THROUGH THE CLEAN DEVELOPMENT MECHANISM

ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΦΙΛΙΚΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΘΑΡΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ούκας Χ., Πατλιτζιάνας. Κ., Φλάµος Α., Ψαρράς Ι. Μονάδα Ενεργειακής και Περιβαλλοντικής ιαχείρισης, Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, ΕΜΠ, Ζωγράφου, Αθήνα KEYWORDS: Χρηµατοδότηση, Μηχανισµός Καθαρής Ανάπτυξης, Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, Εξοικονόµησης Ενέργειας. ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Η παγκόσµια παραγωγή ενέργειας εξακολουθεί να βασίζεται στα ορυκτά καύσιµα, τα οποία αυξάνουν τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. Για το λόγο αυτό, πολλές «αναπτυγµένες» χώρες σχεδιάζουν δράσεις µε σκοπό αφενός να ικανοποιήσουν τις δεσµεύσεις τους όσον αφορά στις παραπάνω εκποµπές και αφετέρου να ενισχύσουν την υλοποίηση περιβαλλοντικά φιλικών ενεργειακών επενδύσεων, µέσω του Μηχανισµού Καθαρής Ανάπτυξης (Μ.Κ.Α.). Οι παραπάνω δράσεις επιδιώκεται να συνδεθούν µε προγράµµατα χρηµατοδότησης από διεθνείς χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς, υπουργεία και µη κυβερνητικές οργανώσεις. Ο στόχος της εργασίας είναι να περιγράψει το ρόλο των παραπάνω προγραµµάτων και να διερευνήσει την αποτελεσµατικότητα τους για τη βέλτιστη δυνατή χρήση του Μ.Κ.Α. FINANCING OPTIONS FOR ENVIRONMENTAL FRIENDLY TECHNOLOGIES THROUGH THE CLEAN DEVELOPMENT MECHANISM Doukas H., Patlitzianas K., Flamos A., Psarras J. Energy Policy Unit, Department of Electrical and Computer Engineering, National Technical University of Athens, Athens, Greece KEYWORDS: Funding, Clean Development Mechanisms, Renewable Energy Sources, Energy Efficiency. Abstract: Energy production is worldwide depended on fossil fuels that contribute to the increase of the greenhouse gases. So, many developed countries are planning measures and actions in order to achieve their Kyoto Protocol emission targets and to strengthen the implementation of environmental friendly investments through the Clean Development Mechanism (CDM). These activities are trying to be connected with funding programmes, international organisations, ministries and non-governmental organisations. The main aim of this paper is to describe the role of such programmes in building the capacity to facilitate the CDM and to outline its effectiveness. 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ενέργεια είναι απαραίτητη για την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Ωστόσο, περίπου το 90% της παγκόσµιας παραγωγής ενέργειας προέρχεται σήµερα από τα ορυκτά καύσιµα, που σχετίζονται µε τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου και τις άµεσες συνέπειες τους σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσµιο επίπεδο. [1] Το έντονο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο παγκόσµιο κλίµα άρχισε να εκδηλώνεται γύρω στα τέλη του 19 ου αιώνα. Από τις αρχές του 1980, η ενέργεια συνδέθηκε άµεσα µε την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, αφού η όξυνση των οικολογικών προβληµάτων και οι επιπτώσεις τους έγιναν άµεσα αντιληπτές. Με το πέρασµα των χρόνων, το ενδιαφέρον αυτό µετατράπηκε σε επιστήµη που µελετά την κλιµατική αλλαγή. Τότε παρατηρήθηκε µία σηµαντική προσπάθεια ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή η περίπλοκη αλληλεπίδραση ανάµεσα στη συγκέντρωση των αερίων στην ατµόσφαιρα και στο παγκόσµιο κλίµα. Η Παγκόσµια Σύµβαση για την κλιµατολογική αλλαγή υπό την αιγίδα των Ηνωµένων Εθνών (FCCC) υπογράφτηκε στην παγκόσµια συνδιάσκεψη για το περιβάλλον η οποία έλαβε χώρα στο Ρίο το 1992. H σύµβαση παρείχε το γενικό πλαίσιο, µε βάση το οποίο υπεγράφη τελικά το πρωτόκολλο του Κιότο στο τέλος της τρίτης συνόδου (COP-3) τον εκέµβριο του 1997. Το πρωτόκολλο του Κιότο δεσµεύει µε νοµικά µέσα ξεχωριστά κάθε συµβαλλόµενο µέρος του παραρτήµατος I να επιτύχει στόχους για τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Ο τελικός στόχος είναι η παγκόσµια µείωση των επιπέδων εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου τουλάχιστον κατά 5% σε σχέση µε τα επίπεδα εκποµπών του 1990 (έτος αναφοράς) κατά την περίοδο 2008-2012. Η ανάπτυξη των περιβαλλοντικά φιλικών ενεργειακών τεχνολογιών, όπως για παράδειγµα των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.) και των τεχνολογιών Εξοικονόµησης Ενέργειας (ΕΞ.ΕΝ.) αποτελούν πλέον κεντρικό στόχο της παγκόσµιας ενεργειακής πολιτικής, καθώς συνεισφέρουν επιπλέον στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασµού, µειώνοντας την εξάρτηση από τις εισαγόµενες ενεργειακές πηγές. Παρά το γεγονός όµως ότι οι Α.Π.Ε. και η ΕΞ.ΕΝ. παρέχουν µια σειρά από πλεονεκτήµατα, η ανάπτυξη και διάδοσή τους είναι µικρότερη από το αναµενόµενο. Το αυξηµένο αρχικό κόστος, η έλλειψη διαθέσιµων κεφαλαίων, καθώς και τα αυξηµένα αρκετές φορές οικονοµικά και τεχνολογικά ρίσκα είναι τα σηµαντικότερα εµπόδια που απαιτούν άµεση αντιµετώπιση. [2,3] Στο παραπάνω πλαίσιο, το πρωτόκολλο του Κιότο θέσπισε τρεις (3) ευέλικτους µηχανισµούς οι οποίοι επιτρέπουν στις χώρες του παραρτήµατος Ι να εκπληρώσουν µέρος των δεσµεύσεων τους για τα όρια εκποµπής των αερίων του θερµοκηπίου, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να αγοράσουν µειώσεις εκποµπών, είτε µέσω της διαπραγµάτευσης δικαιωµάτων εκποµπών, είτε επενδύοντας σε έργα φιλικά προς το περιβάλλον. Συγκεκριµένα, οι επενδύσεις µέσω αυτών των µηχανισµών αναµένεται να προωθήσουν σηµαντικά τις φιλικές προς το περιβάλλον ενεργειακές τεχνολογίες και να αυξήσουν την ελκυστικότητά τους. Στην παρούσα εργασία, θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν τα προγράµµατα χρηµατοδότησης ενεργειακών έργων µέσω του Μηχανισµού Καθαρής Ανάπτυξης (ΜΚΑ), οι επενδυτικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται από τη χρήση τους και θα αναλυθεί η µέχρι σήµερα αποτελεσµατικότητα τέτοιων προγραµµάτων σε ευρωπαϊκό, αλλά και σε παγκόσµιο επίπεδο. Μετά την εισαγωγή ακολουθεί η ανάλυση των παρακάτω κεφαλαίων: Η αναγκαιότητα του ΜΚΑ. Υλοποίηση και χρηµατοδότηση ενεργειακών έργων µέσω Μ.Κ.Α. 2

Συµπεράσµατα. 2. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΚΑ 2.1 Αγορά άνθρακα Το πρωτόκολλο του Κιότο δύσκολα θα µπορούσε να γίνει αποδεκτό χωρίς την ενσωµάτωση των τριών ευέλικτων µηχανισµών που δίνουν τη δυνατότητα στα µέλη να πετύχουν τις δεσµεύσεις τους µε µειωµένο κόστος. Πιο συγκεκριµένα, οι ευέλικτοι µηχανισµοί του Κιότο είναι οι εξής: Προγράµµατα από Κοινού (ΠΚ, Joint Implementation): Επιτρέπουν στις επιχειρήσεις ή στις χώρες µε δεσµεύσεις όσον αφορά στο όριο εκποµπών, να χρηµατοδοτήσουν συγκεκριµένα προγράµµατα µείωσης εκποµπών σε χώρες µε οικονοµίες σε µετάβαση και να καρπωθούν τις µονάδες που θα τους πιστωθούν για τις µειώσεις που θα επιτύχουν. Μηχανισµός Καθαρής Ανάπτυξης (ΜΚΑ, Clean Development Mechanism): Επιτρέπει στις επιχειρήσεις ή στις χώρες µε δεσµεύσεις ορίων εκποµπών να χρηµατοδοτήσουν συγκεκριµένα προγράµµατα µείωσης εκποµπών που θα εγγυώνται διαρκή, σταθερή και µακροπρόθεσµου ορίζοντα ανάπτυξη σε αναπτυσσόµενες χώρες και να καρπωθούν τις µονάδες που θα τους πιστωθούν για τις µειώσεις που θα επιτύχουν. ιαπραγµάτευση ικαιωµάτων Εκποµπών ( Ε, Emission Trading): Επιτρέπει στις επιχειρήσεις ή στις χώρες µε δεσµεύσεις ορίων εκποµπών να µεταφέρουν µέρος των επιτρεπόµενων εκποµπών από µία χώρα στην άλλη, εκπληρώνοντας ταυτόχρονα τα συνολικά επιτρεπόµενα όρια. Επιπλέον, η οδηγία 2003/87/ΕΚ, που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2003, καθιερώνει ένα σύστηµα Εµπορίας ικαιωµάτων Εκποµπών (Ε. Ι.Ε) αερίων του θερµοκηπίου εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) προκειµένου να προωθηθεί η µείωση των εκποµπών αυτών, για τον περιορισµό, κατά το δυνατόν, των αρνητικών επιπτώσεων του φαινοµένου της κλιµατικής αλλαγής στην οικονοµική ανάπτυξη και απασχόληση. Τέλος, η οδηγία σύνδεσης (linking directive) που υιοθετήθηκε τον Απρίλιο του 2004, συνδέει τους µηχανισµούς Π.Κ. και Μ.Κ.Α. µε την Ε. Ι.Ε. Συγκεκριµένα, οι επιχειρήσεις που θα υλοποιήσουν ενεργειακά έργα µέσω Π.Κ. ή Μ.Κ.Α., θα είναι σε θέση να µετατρέπουν τις πιστώσεις που αποκτούν, σε δικαιώµατα που θα µπορούν να χρησιµοποιηθούν από τις ίδιες ή να πωληθούν στο πλαίσιο της Ε. Ι.Ε. Έτσι θα µειωθεί περαιτέρω το κόστος για τη βιοµηχανία της Ε.Ε. µε την προσφορά περισσότερων δυνατοτήτων συµµόρφωσης προς τις απαιτήσεις της Ε. Ι.Ε. Χώρες που πρωτοστατούν στην αξιοποίηση των ευέλικτων µηχανισµών (όπως η Ολλανδία, η ανία, η Ιρλανδία και η Φιλανδία) σκοπεύουν να καλύψουν ένα µεγάλο µέρος του ελλείµµατός τους µε τον παραπάνω τρόπο. Με δεδοµένο ότι το κόστος µείωσης εκποµπών εντός της Ελλάδας ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα υψηλό και να επηρεάσει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, οι ενεργειακές επενδύσεις µέσω των ευέλικτων µηχανισµών και κυρίως του ΜΚΑ φαίνεται να δίνουν τη δυνατότητα µείωσης των εκποµπών µε αυξηµένη οικονοµική αποδοτικότητα. 2.2 Περιγραφή του Μ.Κ.Α. Ο Μ.Κ.Α. είναι ένα εργαλείο, βασισµένο σε αρχές αγοράς, σχεδιασµένο να ενθαρρύνει µειώσεις εκποµπών αερίων οικονοµικά συµφέρουσες και να προωθήσει τη βιώσιµη ανάπτυξη. Ουσιαστικά, επιτρέπει στις επιχειρήσεις των «ανεπτυγµένων» χωρών να συµµετάσχουν σε έργα που στοχεύουν στη µείωση των εκποµπών στις «αναπτυσσόµενες» χώρες, όπως η κατασκευή προηγµένων τεχνολογικά και φιλικότερων προς το περιβάλλον ενεργειακών έργων, µε απώτερο σκοπό το κοινό 3

όφελος. Μέσω του Μ.Κ.Α., οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να προχωρήσουν στη µείωση εκποµπών µε χαµηλότερο κόστος σε σχέση µε την περίπτωση που το έργο γινόταν στις εγκαταστάσεις τους. Παράλληλα, οι αναπτυσσόµενες χώρες εξοικειώνονται µε τις νέες τεχνολογίες και τους δίδεται η δυνατότητα να υλοποιήσουν δράσεις που δύσκολα θα µπορούσαν να υλοποιήσουν, ειδικά σε µικρά νησιά που πλήττονται ιδιαίτερα από την αλλαγή του κλίµατος. [4,5] Οι επιχειρήσεις είναι δυνατόν να προχωρήσουν σε επενδύσεις και να αγοράσουν Βεβαιωµένες Μειώσεις Εκποµπών (Β.Μ.Ε). Η Ε.Ε. δίνει ιδιαίτερη έµφαση στη συνεισφορά των ευέλικτων µηχανισµών για την εκπλήρωση των δεσµεύσεων εκποµπών, αφού σύµφωνα µε την οδηγία σύνδεσης, τα κράτη της Ε.Ε. µπορούν να καλύψουν µέχρι το 50% του ελλείµµατος τους από τους ευέλικτους µηχανισµούς και το υπόλοιπο 50% µε εγχώριες δράσεις. Επιπλέον, οι µονάδες που πιστώνονται από τα έργα MKA θα µπορούν να χρησιµοποιηθούν από το 2005, σε αντίθεση µε τις µονάδες από ΠΚ που θα πιστώνονται από το 2008. 2.3 Οικονοµικά οφέλη του Μ.Κ.Α. Η δυνατότητα χρηµατοδότησης ενεργειακών δράσεων µέσω του Μ.ΚΑ. µπορεί να βοηθήσει τις «αναπτυγµένες» χώρες να υλοποιήσουν αποτελεσµατικότερα τις δεσµεύσεις τους. Συγκεκριµένα οι ενεργειακές δράσεις µέσω του Μ.Κ.Α. αποτελούνται από δύο συνιστώσες, όπως φαίνεται και στο Σχήµα 1: [6,7] Το «παραδοσιακό οικονοµικό κέρδος», όλων των φιλικά περιβαλλοντικών ενεργειακών δράσεων. Το «επιπρόσθετο οικονοµικό κέρδος», από την αγορά του άνθρακα. Με βάση τον Μ.Κ.Α. οι µειώσεις εκποµπών µετατρέπονται σε Β.Μ.Ε. στη διάρκεια του κύκλου ζωής του έργου και η πώληση τους µπορεί να αυξήσει σηµαντικά την οικονοµική βιωσιµότητα της επένδυσης. Έτσι η επιπρόσθετη εισροή χρηµατοδότησης µπορεί να µετατρέψει µια ενεργειακή δράση σε οικονοµικά ελκυστική. Ουσιαστικά, µια διακύµανση της τιµής της Β.Μ.Ε. από 2 σε 10 Ευρώ ανά τόνο αυξάνει τον εσωτερικό βαθµό απόδοσης του έργου περίπου κατά 8%. Θα πρέπει να τονισθεί όµως ότι η ροή άνθρακα δεν µπορεί να αλλάξει τελείως την «οικονοµική απόδοση» ενός έργου, ούτε να το µετατρέψει από µη-βιώσιµο σε ιδιαίτερα κερδοφόρο (πολύ µικρή περίοδος αποπληρωµής). Αυτό συµβαίνει διότι οι τα κέρδη από τα Β.Μ.Ε., σε σχέση πάντα µε την τιµή τους, αποτελούν περίπου το 5% µε 30% του αρχικού κόστους του έργου. [8] Ίδιο κεφάλαιο άνειο-πίστωση Κεφάλαιο Παραδοσιακή Επένδυση Οικονοµική Ροή Ίδιο κεφάλαιο άνειο-πίστωση Κεφάλαιο ΜΚΑ Επένδυση Οικονοµική Ροή Ροή Άνθρακα Σχήµα 1: Σύγκριση παραδοσιακής επένδυσης και επένδυσης µέσω του Μ.Κ.Α. 4

3. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΜΕΣΩ Μ.Κ.Α. 3.1 Υπάρχοντα προγράµµατα Παρά το γεγονός ότι η διαδικασία του ΜΚΑ δεν είναι πλήρως αποσαφηνισµένη, έχουν αναπτυχθεί αρκετές πρωτοβουλίες για την χρηµατοδοτική ενίσχυση ενεργειακών έργων µέσω του Μ.Κ.Α.: [9] ιεθνή προγράµµατα για την χρηµατοδότηση έργων ΜΚΑ, όπως της Prototype Carbon Fund (180 εκατ. $), της Community Development Carbon Fund (100 εκατ. $) και της World Bank Bio-Carbon Fund (100 εκατ. $). Κρατικά χρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, όπως της CERUPT (Ολλανδία), το CDM/JI Pilot Program (Φινλανδία), το International Climate Investment Program (Σουηδία) και το JI/CDM Procurement Program (Αυστρία). Προγράµµατα χρηµατοδοτούµενα από Τράπεζες, όπως της Rabobank (Ολλανδία), της Japanese Bank of Industrial Cooperation (Ιαπωνία 4 δις. γιέν) και της Development Bank of Japan (Ιαπωνία 3 δις. γιέν). Προγράµµατα διεθνών χρηµατοπιστωτικών οργανισµών όπως της World Bank Netherlands Clean Development Facility (70 Εκατ. Ευρώ) και της IFC Netherlands Carbon Facility (44 Εκατ. Ευρώ) ιµερείς Συµφωνίες, όπως της Καναδική Κυβέρνηση µε Κολοµβία και Χιλή, της Ολλανδική Κυβέρνηση µε Βολιβία, Κολοµβία, Ουρουγουάη και Εκουαδόρ και της ανέζικη Κυβέρνηση µε Μαλαισία και Κινά. Πιο συγκεκριµένα: [10] Η κυβέρνηση των Κάτω Χωρών προώθησε το πρόγραµµα «CERUPT» τον εκέµβριο του 2001 για να αποκτήσει Β.Μ.Ε. και ανακοίνωσε την επιλογή 18 έργων µε µια συνολική µείωση 16,5 εκατ. τόνοι CO2 eq τον Μάρτιο του 2003. Πιο συγκεκριµένα, 11 από τα έργα προέρχονται από την κεντρική και λατινική Αµερική µε επιτυγχανόµενη µείωση 7,7 εκατ. τόνους CO 2eq και 7 από την νοτιοανατολική Ασία µε επιτυγχανόµενη µείωση 8,8 εκατ. τόνους CO 2eq. Τα έργα αυτά αφορούν κυρίως σε έργα βιοµάζας, αιολικής ενέργειας, γεωθερµίας και ενεργειακής εξοικονόµησης. [11] Το «Prototype Carbon Fund (PCF)» προωθήθηκε από την Παγκόσµια Τράπεζα τον Ιανουάριο του 2000 µε σκοπό να ενισχύσει την αποτελεσµατική υλοποίηση έργων µέσω των Μ.Κ.Α. και Π.Κ. Μέχρι σήµερα, ο Καναδάς, η Φινλανδία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία, η Σουηδία, οι Κάτω Χώρες καθώς επίσης και 17 εταιρίες έχουν προσυπογράψει συµβόλαια της τάξης των 180 εκατοµµυρίων δολαρίων. Από τον Σεπτέµβριο του 2003, έχουν υπογραφεί οι συµβάσεις για την αγορά µείωσης εκποµπών για δώδεκα δράσεις, ενώ ετοιµάζονται άλλες δεκαεφτά, ώστε να αγορασθούν 43.987 εκατ. τόνοι CO 2eq µε κόστος 160,2 εκατ. δολάρια. Αυτά τα προγράµµατα περιλαµβάνουν 22 έργα Μ.Κ.Α. µε µείωση εκποµπών 38.871 εκατ. τόνων CO 2eq και κόστος 139,1 εκατ. δολάρια. [12] Η Παγκόσµια Τράπεζα, τον Ιούλιο του 2003, παρουσίασε το «Community Development Fund», ένα χρηµατοδοτικό πρόγραµµα για την ανάπτυξη επενδύσεων σε µικρής κλίµακας προγράµµατα Μ.Κ.Α. µε κύριο στόχο την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης. Επίσης δηµιούργησε το «BioCarbon» µετά από την υιοθέτηση των κανόνων για την αναδάσωση υπό τον Μ.Κ.Α. Οι κυβερνήσεις της Αυστρίας, του Βελγίου, της ανίας, της Φινλανδία, της Γερµανίας, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας, της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Ελβετίας έχουν αναγγείλει τα προγράµµατα για να αγοράσουν µειώσεις εκποµπών µέσω των προγραµµάτων Μ.Κ.Α. και Π.Κ. Συγκεκριµένα, το πρόγραµµα της Φιλανδίας έχει σε εξέλιξη 7 έργα Μ.Κ.Α. σε περιοχές όπως η Κόστα Ρίκα, η Ινδία και η Ζάµπια. Τα έργα αυτά αφορούν στην χρήση βιοαερίου, αλλαγή 5

χρήσης γης και µικρών υδροηλεκτρικών. [13,14] Η ασιατική τράπεζα ανάπτυξης έχει δηµιουργήσει ένα πρόγραµµα και έχει διαθέσει ένα κεφάλαιο για να βοηθήσει την χρηµατοδότηση προγραµµάτων Μ.Κ.Α. στην Ασία. Η τράπεζα «Rabobank» ίδρυσε αρµόδια διεύθυνση για την αγορά και πώληση µειώσεων εκποµπών σε αναπτυσσόµενες χώρες τον Ιανουάριο του 2003. Τους επόµενους 18 µήνες η τράπεζα θα συνάψει συµφωνίες για την αγορά µειώσεων εκποµπών για µια σειρά από έργα στην Κίνα, Χιλή και Ινδία. [15] Εκτός από την επένδυση στα παραπάνω προγράµµατα, ορισµένες επιµέρους ιδιωτικές δράσεις έχουν ήδη αρχίσει να αναπτύσσονται. Ειδικότερα, ορισµένες Ιαπωνικές επιχειρήσεις άρχισαν να αγοράζουν Β.Μ.Ε. από το 2003. [16] Τα επόµενα χρόνια αναµένεται ότι όσο µεγαλύτερη είναι η ζήτηση για έργα Μ.Κ.Α, τόσο πιο γρήγορα θα αναπτυχθεί το δυναµικό χρηµατοδότησης έργων µέσω του ΜΚΑ σε όλες τις χώρες. Η παραπάνω εξέλιξη θα έχει άµεσες επιπτώσεις και στην τιµή των Β.Μ.Ε. Μέχρι σήµερα η Λατινική Αµερική παρουσιάζει τη µεγαλύτερη χρηµατοδοτούµενη δραστηριότητα από κάθε άλλη περιοχή σε σχέση µε το εκτιµώµενο δυναµικό της (Εικόνα 2). Αντίθετα, οι χρηµατοδοτούµενες δραστηριότητες των επενδύσεων Μ.Κ.Α. σε άλλες περιοχές είναι σηµαντικά µικρότερες από εκτιµώµενο δυναµικό τους. Το δυναµικό της Κίνας είναι άµεσα συγκρίσιµο µε αυτό µε αυτό της Λατινικής Αµερικής, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής µαζί, οπότε η κλίµακα της Μ.Κ.Α. δραστηριότητας σε αυτή την περιοχή θα επηρεάσει τη συνολική προσφορά. [24] Άλλες χώρες 32% Ινδία 31% Ινδονησία 8% Βραζιλία 21% Κορέα 8% 3.2 Βασικές απαιτήσεις Εικόνα 2: Κατανοµή Χρηµατοδοτούµενων Επενδύσεων µέσω του ΜΚΑ Οι βασικές γενικές απαιτήσεις για την υλοποίηση και χρηµατοδότηση ενός έργου Μ.Κ.Α. παρουσιάζονται ως ακολούθως: Αρχικά θα πρέπει να υποστηρίζεται επαρκώς η δυνατότητα υλοποίησης του έργου. Για το λόγο αυτό απαιτείται η υποβολή συγκεκριµένου επιχειρηµατικού σχεδίου (business plan), το οποίο πρέπει να αποτελεί µέρος της επίσηµης πρότασης προς την πηγή χρηµατοδότησης. Τα έργα Μ.Κ.Α. που επιδίωξαν χρηµατοδότηση περιλαµβάνονται στις παρακάτω κατηγορίες. o Α.Π.Ε. (π.χ. ηλιακά, αιολικά, βιοµάζα, µικρά υδροηλεκτρικά κ.α.). o ΕΞ.ΕΝ. (αντικατάσταση λαµπτήρων, αποδοτικότερα συστήµατα θέρµανσης και κλιµατισµού, κτιριακό κέλυφος κ.α.). o Αντικατάσταση καυσίµων (π.χ. πετρέλαιο σε φυσικό αέριο). o Επεξεργασία αποβλήτων. Η υλοποίηση και χρηµατοδότηση έργων µέσω του Μ.Κ.Α. ενισχύεται εάν τα συγκεκριµένα έργα 6

βοηθούν τις χώρες στις οποίες υλοποιούνται να ενισχύσουν την βιώσιµη ανάπτυξη. Πρακτικά, απαιτείται η ύπαρξη επιστολής της χώρα υποδοχής για την έγκριση του έργου (ως έργο Μ.Κ.Α.). Για το παραπάνω σκοπό, η χώρα θα πρέπει να συντάξει την µελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Environment Impact Assessment) και έτσι να αξιολογήσει την συµβολή του έργου στη βιώσιµη ανάπτυξή. Συνήθως αρµόδιοι φορείς για τις παραπάνω δράσεις είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος ή τα ειδικά γραφεία έργων ΜΚΑ (Designated National Authority - DNA) της εκάστοτε χώρας, όπου είναι διαθέσιµα. Η ενεργή συµµετοχή των τοπικών φορέων µπορεί να υποστηρίξει αποτελεσµατικά µια πρόταση υλοποίησης ενός έργου Μ.Κ.Α. Συγκεκριµένα τα σχόλια των τοπικών φορέων θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για τη σύνταξη του τελικού επιχειρηµατικού σχεδίου του έργου, ώστε να αναδεικνύονται οι κοινώς αποδεκτές διαδικασίες που ισχύουν στην εκάστοτε χώρα και κατ επέκταση να γίνεται πειστική η χρηµατοδότηση τους. Απαραίτητη προϋπόθεση για να υποστηρίξει µια χρηµατοδοτική πηγή µια δράση µέσω του Μ.Κ.Α. είναι η απόδειξη µέσω της µελέτης του σεναρίου αναφοράς, ότι οι παραγόµενες Β.Μ.Ε. είναι πρόσθετες σε εκείνες που θα συντελούνταν ακόµα και αν το έργο δεν γινόταν. Πέρα όµως από τις παραπάνω γενικές απαιτήσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη στην έργου ΜΚΑ για την παραγωγή των ΒΜΕ, σηµαντικές είναι και οι επιµέρους απαιτήσεις των υπαρχόντων προγραµµάτων χρηµατοδότησης και των διεθνών χρηµατοπιστωτικών οργανισµών προς τους επενδυτές έργων Μ.Κ.Α. Αυτές συσχετίζονται µε τα παρακάτω θέµατα: Το είδος των έργων που χρηµατοδοτούν. Πιο συγκεκριµένα, η Παγκόσµια Τράπεζα ενδιαφέρεται για µικρής κλίµακας έργα µε σηµαντικά οφέλη στις τοπικές κοινωνίες (όπως αιολικά πάρκα, έργα βιοµάζας και βιοαερίου). Τις µειώσεις εκποµπών που προσδοκούν να αποκτήσουν. Για παράδειγµα, η «KfW» επιζητά έργα που επιτυγχάνουν µειώσεις εκποµπών παραπάνω από 10.000 τόνους CO 2eq ετησίως. Αντίστοιχα, η τράπεζα «Rabobank» ενδιαφέρεται για έργα που επιτυγχάνουν µειώσεις εκποµπών πάνω από 50.000 τόνους CO 2eq µέχρι το 2012. Την κοστολόγηση των υλοποιήσιµων B.M.E. (Ευρώ ανά τόνο). Με βάση τον τύπο του έργου και τη συµφωνία µε τους υπάρχοντες χρηµατοδοτικούς οργανισµούς αυτή κυµαίνεται περίπου από 2 έως 5,5 Ευρώ ανά τόνο. Την προκαταβολή που είναι δυνατόν να δοθεί στον επενδυτή η οποία µπορεί να φτάσει µέχρι το 30% της συνολικής αξίας της αγοράς των Β.Μ.Ε. µε βάση την υπάρχουσα εµπειρία. 3.3 υσκολίες Εκτός από τα βασικά εµπόδια που αντιµετωπίζει η αποτελεσµατική χρηµατοδότηση των παραδοσιακών επενδύσεων Α.Π.Ε. και ΕΞ.ΕΝ. (αυξηµένο αρχικό κόστος, έλλειψη διαθέσιµων κεφαλαίων, οικονοµικά και τεχνολογικά ρίσκα) η χρηµατοδότηση επενδύσεων µέσω Μ.Κ.Α. συναντά και άλλα εµπόδια µε βάση τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους. Όπως αναφέρουν αρκετοί ερευνητές [17-20], προϋπόθεση επιτυχούς υλοποίησης του Μ.Κ.Α. είναι η όσον το δυνατόν πιο συµµετρική ικανοποίηση των δύο πρωταρχικών στόχων του Μ.Κ.Α., δηλαδή στη µείωση εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου και στην επίτευξης της αειφόρου ανάπτυξης. Ωστόσο σήµερα δίδεται µεγαλύτερη έµφαση στο πρώτο στόχο, λόγω των διαφορετικών συµφερόντων µεταξύ της χώρας υποδοχής και του επενδυτή. Συγκεκριµένα, η κυριότερη πρόκληση για την χρηµατοδότηση δράσεων µέσω των ευέλικτων µηχανισµών του πρωτοκόλλου του Κιότο είναι η αποφυγή των πλασµατικών µειώσεων εκποµπών. Ειδικότερα στον Μ.Κ.Α., τόσο ο επενδυτής όσο και η χώρα υποδοχής επωφελούνται οικονοµικά 7

από την υπερεκτίµηση των µειώσεων εκποµπών. Εποµένως, το κύριο σηµείο διερεύνησης για την εφαρµογή του Μ.Κ.Α. είναι το κατά πόσο το έργο είναι επιπρόσθετο. [21-22] Ο επόµενος παράγοντας από τον οποίο εξαρτάται η επιτυχής χρηµατοδότηση και υλοποίηση δράσεων µέσω του Μ.Κ.Α. είναι το κόστος συναλλαγών (transaction costs). Μπορεί στην οικονοµική θεωρία η τιµή κάθε εµπορεύσιµου αντικειµένου να ισούται µε το κόστος παραγωγής, εντούτοις στην πράξη η τιµή ενός προϊόντος από την παραγωγή στην κατανάλωση περιλαµβάνει συχνά πολλά επιπρόσθετα κόστη. Αυτά µπορεί να οφείλονται τόσο στο χρόνο που χάνεται κατά την διάρκεια των διαπραγµατεύσεων όσο και σε έξοδα για διεκπεραίωση νοµικών διαδικασιών και έξοδα σχετικά µε εισφορές από τράπεζες και άλλους οργανισµούς. Οι βασικότεροι παράγοντες από τους οποίους εξαρτώνται τα κόστη συναλλαγών είναι: Χώρα υποδοχής. Αυτός ο παράγοντας σχετίζεται µε την ύπαρξη ή όχι επαρκούς θεσµικούνοµικού πλαισίου στη χώρα υποδοχής για την πραγµατοποίηση έργων Μ.Κ.Α. Επίσης αναφέρεται στην δυνατότητα της χώρας υποδοχής για την οργάνωση, προετοιµασία, υλοποίηση, διαχείριση και λειτουργία έργων Μ.Κ.Α. Όσο πιο οργανωµένη και πιο έµπειρη είναι η χώρα υποδοχής σε σχέση µε αυτά τα ζητήµατα τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να µειωθούν τα κόστη συναλλαγών. Συνθετότητα προτεινόµενου έργου. Είναι εµφανές ότι όσο πιο σύνθετο είναι το προτεινόµενο έργο Μ.Κ.Α. (όχι κατ ανάγκη πιο µεγάλο), τόσο µεγαλύτερες θα είναι οι χρονικές καθυστερήσεις στην προετοιµασία της µελέτης σκοπιµότητας και τόσο περισσότεροι οι ενδιάµεσοι µεσολαβητές µε συνέπεια την αύξηση του κόστους συναλλαγών. Ωριµότητα αγοράς Β.Μ.Ε. Η αγορά που σχετίζεται µε τις Β.Μ.Ε. είναι ακόµη εκκολαπτόµενη και υπάρχει µεγάλη αβεβαιότητα στην τιµή τους. Αυτό καθιστά χρονοβόρες τις διαπραγµατευτικές διαδικασίες µε υποψήφιους αγοραστές και συνεπώς αυξάνει το κόστος συναλλαγών. Σε µια πρόσφατη µελέτη για έργα µεγάλης κλίµακας, αναφέρεται ότι το κόστος συναλλαγών είναι δυνατών σε πολλές περιπτώσεις να ξεπεράσει τις 220.000 Ευρώ (αρχικός εντοπισµός έργων, διαπραγµατεύσεις, υποβολή προτάσεων, ανάπτυξη σεναρίου αναφοράς και σχεδίου παρακολούθησης, αξιολόγηση έργου, επικύρωση και καταγραφή). Όµως, ακόµα και οι πιο συντηρητικές εκτιµήσεις προσδιορίζουν τα κόστη συναλλαγών σε επίπεδα ανώτερα των 40.000 Ευρώ ανά έργο. [23] Ακριβώς λοιπόν επειδή ένα Μ.Κ.Α. έργο επισύρει µεγάλα κόστη συναλλαγής πριν την εγγραφή, για να είναι οικονοµικά σκόπιµη µια τέτοια επένδυση πρέπει το έργο να επιτυγχάνει από ένα συγκεκριµένο αριθµό µειώσεων και πάνω. Με βάση µελέτες της Παγκόσµιας Τράπεζας ένα ελάχιστο µέγεθος ενός έργου Μ.Κ.Α. είναι γύρω στους 50.000 τόνους CO 2 e κάθε χρόνο. Αυτός είναι και ο λόγος που τα υπάρχοντα έργα Μ.ΚΑ. είναι γύρω στους 150.000 tco 2 e κάθε χρόνο. Βέβαια, το ελάχιστο µέγεθος ενός οικονοµικά σκόπιµου έργου µπορεί να µειωθεί τα επόµενα χρόνια, καθώς περισσότερες εγκεκριµένες µεθοδολογίες σεναρίου αναφοράς και παρακολούθησης θα είναι διαθέσιµες. Όσον αφορά στα έργα «µικρής κλίµακας», τα οποία αναµένεται να επιτυγχάνουν µειώσεις κάτω από 50.000 τόνους CO 2 e το χρόνο, µέχρι στιγµής δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικά για τους επενδυτές. [24] Άλλη µια σηµαντική δυσκολία για την αποτελεσµατική χρηµατοδότηση ενός έργου Μ.Κ.Α. είναι ότι οι περισσότερες χώρες υπό ανάπτυξη παρουσιάζουν πολιτική αστάθεια και έλλειψη επαρκούς νοµοθετικού πλαισίου για την εφαρµογή τεχνολογιών Α.Π.Ε. και ΕΞ.ΕΝ. Αυτό τις καθιστά µη ελκυστικές για τους ξένους χρηµατοδοτικούς οργανισµούς. Επιπλέον, µε δεδοµένο ότι τα συγκεκριµένα έργα περιλαµβάνουν διεθνείς επενδύσεις η αβεβαιότητα εισέρχεται και σε 8

παραµέτρους όπως η τιµή του καυσίµου, ο πληθωρισµός, τα επιτόκια, οι οποίες µεγεθύνουν το ρίσκο της επένδυσης και δεν διασφαλίζουν την αποδοτικότητά της. Ένα άλλο πρόβληµα που θα πρέπει οι επενδυτές τέτοιων έργων να λάβουν σοβαρά υπόψη τους είναι ότι οι αγοραστές Μ.Κ.Ε. δηλώνουν µικρό ενδιαφέρον για µειώσεις που επιτυγχάνονται µετά το 2012, οπότε αυτές οι µειώσεις δεν έχουν πραγµατική αγορά αυτή τη στιγµή. Αν ένα έργο πρόκειται να ανακάµψει από τα έξοδά µέσω της πώλησης των Μ.Κ.Ε. για µειώσεις πριν το 2013, θα πρέπει να ξεκινήσει να επιτυγχάνει µειώσεις εκποµπών µεταξύ των 2005 και 2007. Αυτό σηµαίνει ότι ο αριθµός των οικονοµικά βιώσιµων τέτοιων έργων θα µειωθεί γρήγορα τα επόµενα χρόνια εκτός αν εγχώρια είτε διεθνή µέτρα δώσουν αξία στις µειώσεις εκποµπών µετά το 2012. Τέλος, η αποτελεσµατική χρηµατοδότηση τέτοιων επενδύσεων συνδέεται µε τα ρίσκα που απορρέουν από το γεγονός ότι η αγορά Μ.ΚΑ. είναι ακόµα υπό ανάπτυξη και ότι οι κανόνες και οι διαδικασίες δεν έχουν ακόµα προσδιοριστεί σε τελικό βαθµό. Σηµαντικό είναι το ρίσκο που σχετίζεται µε το αν η χώρα υποδοχής της επένδυσης Μ.Κ.Α. θα επικυρώσει το Πρωτόκολλο του Κιότο. Ακόµα, η τιµή των Β.Μ.Ε. δεν είναι σταθερή αλλά παρουσιάζει µια σηµαντική διακύµανση. Έτσι, η αστάθεια των Β.Μ.Ε. µπορεί να είναι υψηλή και η ρευστότητά της (η δυνατότητα µετατροπής Β.Μ.Ε. σε µετρητά) δεν µπορεί να εξασφαλιστεί µε βάση την τρέχουσα αγορά. Η εκτίµηση των µελλοντικών επιπέδων της τιµής των Β.Μ.Ε. µπορεί να είναι πολύ δύσκολη και αβέβαιη. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα τελευταία χρόνια έχει παγιωθεί η άποψη ότι οι υλοποίηση και χρηµατοδότηση ενεργειακών επενδύσεων σε Α.Π.Ε. και ΕΞ.ΕΝ. είναι εξαιρετικά αναγκαία. Παρ όλα αυτά, η ευρεία ανάπτυξη των παραπάνω επενδύσεων φαίνεται να συναντά πολλά εµπόδια και παρουσιάζεται εξέλιξη πολύ µικρότερη της αναµενόµενης. Από την άλλη, το συνεχιζόµενο ενδιαφέρον για την αποτελεσµατικότερη αντιµετώπιση του φαινοµένου της κλιµατικής αλλαγής φαίνεται να δίνει µια επιπλέον ευκαιρία χρηµατοδότησης και υλοποίησης των επενδύσεων Α.Π.Ε. και ΕΞ.ΕΝ. καθώς εκπληρώνουν τις δυο παρακάτω σηµαντικές προϋποθέσεις: Συνδέονται άµεσα µε τις εθνικές προτεραιότητες για ανάπτυξη & ενίσχυση της περιφέρειας και των τοπικών κοινωνιών. Συνεισφέρουν στην παγκόσµια αειφορία µέσα από τη µείωση των αερίων του θερµοκηπίου. Η δυνατότητα χρηµατοδότησης τέτοιων επενδύσεων ενισχύεται µε τις αποφάσεις που πάρθηκαν από την ένατη σύνοδο (COP9) και την οδηγία σύνδεσης του ευρωπαϊκού συστήµατος εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπών µε τους άλλους δύο ευέλικτους µηχανισµούς του. Συγκεκριµένα, σήµερα αναµένεται όλες οι ευρωπαϊκές χώρες να χρησιµοποιήσουν σε µεγαλύτερο βαθµό τα υπάρχοντα χρηµατοδοτικά προγράµµατα. Παραδείγµατα όπως αυτό της Ολλανδίας, η οποία έχει αναπτύξει ένα οργανωµένο δίκτυο φορέων και υπηρεσιών, το οποίο συντονίζει την υλοποίηση δράσεων οι οποίες εντάσσονται στο µηχανισµό Μ.Κ.Α., καθώς και κατάλληλα εργαλεία και προγράµµατα για τη χρηµατοδότηση τους (δάνεια χαµηλού επιτοκίου, προγράµµατα κατανοµής ρίσκου δανείων, προγράµµατα επιχορηγήσεων και δανείων) πρέπει να αποτελέσουν πρότυπα για τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Η αποτελεσµατική χρηµατοδότηση επενδύσεων µέσω του Μ.Κ.Α. µπορεί να βοηθήσει στην µεγαλύτερη προώθηση των Α.Π.Ε. και ΕΞ.ΕΝ. τόσο σε κρατικό όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο. Άλλωστε, ο ίδιος ο ΜΚΑ σχεδιάστηκε µε στόχο κυρίως την προσέλκυση επενδυτών από τον ιδιωτικό τοµέα για την αντιµετώπιση του φαινοµένου της κλιµατικής αλλαγής. 9

Βιβλιογραφία 1. International Energy Agency (2003), Key World Energy Statistics. 2. European Commission (2003), Renewable Energy Technologies and Kyoto Protocol Mechanisms, EU, 2003. 3. Second ECCP Progress Report (2003), Can we meet our Kyoto targets, April 2003. 4. Pembina Institute (2002), A User s Guide to the Clean Development Mechanism (CDM), June 2002. 5. Wees M. (2002), Current developments in CDM implementation: from theory to practice, National Policy Seminar on Clean Development Mechanism, August 2002. 6. Anagnostopoulos K., Flamos A., Kagiannas A. G., and Psarras J., (2003) The impact of clean development mechanism in achieving sustainable development, Int. J. of Environment and Pollution, 2003. 7. Flamos A., Anagnostopoulos K., Askounis D., Psarras J., in co-operation with Sonja Butzengeiger and Wytze van der Gaast, (2003), E-serem a web-based manual for the estimation of emission reductions from JI and CDM projects, Special Issue Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, Kluwer Academic Publishers, 2003. 8. Ringius L., Grohnheit P. E., Nielsen L. H., Olivier A. L., Painuly J., and Villavicencio A. (2002), Wind Power Projects in the CDM: Methodologies and Tools for Baselines, Carbon Financing and Substainability Analysis, Risø National Laboratory, Roskilde, Denmark, December 2002. 9. Point Carbon, http://www.pointcarbon.com, 2004. 10. Patlitzianas, K., Flamos, A., Anagnostopoulos, K., Doukas, H. and Psarras, J. (2004), The Role of CDM Funding Programmes in promoting RES And Energy Efficient Technologies International Conference on New and Renewable Energy Technologies for Sustainable Development, Evora, June 2004. 11. Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment of the Netherlands, CERUPT Guideline: 2001, (http://www.senter.nl/asp/page.asp?id=i000008&alias=erupt). 12. Prototype Carbon Fund (PCF), Annual Report, 2002. 13. Coninck H.C., Linden V. (2003), An Overview of Carbon Transactions General Characteristics and Specific Peculiarities, May 2003. 14. Davidson. O and Sparks D. (2000), Financial and economic analysis of CDM projects, Randall Spalding-Fecher, 2000. 15. Dijk D., (2003), Rabobank Position paper, Rabobank Nederland Communications Directorate, April 2003. 16. Lecocq F., & Capoor K., (2003), State and Trends of the Carbon Market 2003, World Bank.fromhttp://carbonfinance.org/docs/ StateandTrendsofCarbonMarket2003.pdf. 17. Winkler H. & Thorne, S. (2002), Baselines for surpressed demand: CDM projects contribution to poverty alleviation Southern African Journal of Economic and Management Sciences. 5 (2) 413-429. 18. Sari, A., Purnomo, A., Soejachmoen, M., (2003), Progress of the Designation of the Indonesian CDM Authority, Global Gas Flaring Reduction Workshop, Bandung, Indonesia, March 15 16, 2003. 19. Matsuo, N. (2003), CDM in the Kyoto Negotiations: How CDM Has Worked as a Bridge between Developed and Developing Worlds, Kanagawa Climate Experts, 1 10. 20. Kim, J., (2003), Sustainable Development and the CDM: a South African case study, Africa Institute of South Africa, 2003. 21. Michaelova, A. & Jung, M. (2003), Consistency of additionality determination and the executive board s decisions, COP 9 Side Event, Milan, December 6, 2003. 22. Ploutakina, M. (2003), EGM on Industrial Energy Efficiency and Carbon Financing Meeting 10

Report: Issues and Conclusions, UNIDO/PTC/MEA, Milan, December 6, 2003. 23. Ellis, J., (2003), Evaluating Experience with Electricity-generating GHG mitigation projects, COM/ENV/EPOC/IEA/ SLT(2003)8. 24. PCFplus Report 19 (2004), Estimating the Market Potential for the Clean Development Mechanism: Review of Models and Lessons Learned, Washington DC, June 2004 25. Environment Department, The World Bank Division of Technology, Industry and Economics, United Nations Environment Programme Fiscal Affairs Department, International Monetary Fund, Financing for Sustainable Development - An input to the World Summit on Sustainable Development, 2002. 26. Kallhauge A.G., Moore A.G., (2002), Financing for adaptation activities in developing countries, 2002. 27. Wohlgemuth N., (2004) Innovative Financing Mechanisms for Renewable Energy Systems in Developing Countries, UNEP Collaborating Center on Energy and Environment, Denmark, 2004. 11