ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ Στολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής ΘΔΜΑ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΣΑ ΓΙΚΑΙΩΜΑΣΑ, ΟΙ ΤΠΟΥΡΔΩΔΙ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΑΙΑ ΣΟΤ ΑΝΗΛΙΚΟΤ ΣΗΝ ΔΡΓΑΙΑ της σποσδάστριας : Γρηγοριάδοσ Κσριακής Επιβλέποσσα καθηγήτρια : Καλαμπούκα Καλλιόπη Καβάλα 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εηζαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ ΕΝΝΟΙΕ ΚΑΙ ΟΡΙΜΟΙ 1.1. Η Εργαζία 1.2. Ο Αλήιηθος 1.3. Οη αλήιηθοη εργάηες ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΣΟ ΙΥΤΟΝ ΝΟΜΟΘΕΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ 2.1. Ιζηορηθή αλαδροκή 2.1.1. Η UNICEF 2.2. Η παηδηθή εργαζία ζηελ Ειιάδα 2.2.1. Σο ειιεληθό λοκοζεηηθό πιαίζηο γηα ηελ παηδηθή εργαζία 2.2.2. Η Δηεζλής ύκβαζε γηα ηα Δηθαηώκαηα ηοσ Παηδηού 2.3. Η προζηαζία ηωλ αλήιηθωλ θαηά ηελ απαζτόιεζε 2.3.1. Μέηρα γηα ηελ προζηαζία ηωλ λέωλ θαηά ηελ εργαζία 2.3.2. Προζηαζία γηα ηης Υεηρόηερες Μορθές Εργαζίας 2.3.3. Προώζεζε ηες απαζτόιεζες θαη θοηλωληθή προζηαζία 2.3.4. Εργαζίες όποσ απαγορεύεηαη λα απαζτοιούληαη αλήιηθοη 2.4. Μαζεηεσόκελοη εργαδόκελοη θαη καζεηές ηετλίηες 2.4.1. Μαζεηεσόκελοη εργαδόκελοη 2.4.2. Μαζεηές ηετλίηες 2.4.3. Η ζύγτρολε θοηλωληθή ποιηηηθή εθπαίδεσζες εργαηηθού δσλακηθού 2.5. Οη σποτρεώζεης ηωλ εργοδοηώλ θαη κέηρα γηα ζσκκόρθωζε προς ασηές. 2.5.1. Τποτρεώζεης εργοδοηώλ απέλαληη ζηοσς αλήιηθοσς εργάηες ηοσς 2.5.2. Μέηρα θαη όργαλα εθαρκογής γηα ηολ έιεγτο ηήρεζες ηωλ σποτρεώζεωλ ασηώλ. 2.5.3. Ποηλές θαη θσρώζεης 2.6. Σο Trafficking - Η εθκεηάιιεσζε ηωλ αλειίθωλ 2.6.1. Προζηαζία ηωλ Αλειίθωλ από ηο Trafficking 2.6.1.1. Η εκπορία αλζρώπωλ 2.6.1.2. Η πορλογραθία αλειίθωλ 2.6.1.3. Η καζηροπεία

2.6.1.4. Η ζωκαηεκπορία 2.6.1.5. Η αζέιγεηα κε αλήιηθο έλαληη ακοηβής 2.6.1.6. Η αρωγή ζσκάηωλ 2.7.Τποτρεώζεης ηωλ Αλειίθωλ ζηελ Εργαζία 2.7.1. Τποτρέωζε παροτής εργαζίας 2.7.1.2.Τποτρέωζε γηα ασηοπρόζωπε παροτή εργαζίας 2.7.1.2.Τποτρέωζε ως προς ηο είδος ηες εργαζίας 2.7.1.3. Τποτρέωζε ως προς ηολ ηόπο παροτής εργαζίας 2.7.1.3. Τποτρέωζε ως προς ηολ τρόλο εργαζίας 2.7.2. Τποτρέωζε πίζηες 2.8. Με θσβερλεηηθές οργαλώζεης γηα ηελ προζηαζία ηωλ αλειίθωλ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ Η ΚΑΣΑΣΑΗ ΗΜΕΡΑ 3.1. Η εργαζία ηωλ αλειίθωλ ως θοηλωληθό θαηλόκελο 3.2. ηαηηζηηθά ζηοητεία γηα ηελ εργαζία αλήιηθωλ ζηελ Ειιάδα σκπεράζκαηα

Εηζαγφγή Αλήιηθνη ζηελ εξγαζία : ζρήκα νμχκσξν. Οη εηθφλεο ζε πνιιά ινγνηερληθά έξγα, πνπ αλαγθάδνληαη λα δνπιέςνπλ, είλαη ην πξψην πξάγκα πνπ έξρεηαη ζην κπαιφ κνπ. Όπσο ζηα παηδηθά παξακχζηα φπνπ θάπνηνο θαθφο επηβάιεη ζε δχζηπρα νξθαλά 1 ή θιεκκέλα παηδηά 2 ή παηδηά πνπ ράζεθαλ 3, λα δνπιεχνπλ, αιιά ηί θαιά ζην ηέινο θάπνηνο θαιφο άλζξσπνο, επεηδή θαη απηά είλαη θαιά παηδηά, ηα γιπηψλεη απφ ηα βαζαληζηήξηα. ηνλ θηλεκαηνγξάθν αιιά θαη ζε ζεαηξηθά έξγα 4 νη αζηνί ζελαξηνγξάθνη θαη ζπγγξαθείο πνιιέο θνξέο έρνπλ θάπνην ξφιν γηα αλήιηθνπο εξγαδνκέλνπο - απφθιεξνπο ηεο θνηλσλίαο πνπ φκσο ε ηχρε ηνπο αιιάδεη, γηαηί έρνπλ θαιφ ραξαθηήξα θαη ε δσή ηνπο είλαη πιένλ ξφδηλε. ηελ ινγνηερλία έρνπκε επαλάιεςε ηεο ππφζεζεο, φκσο πνιινί ξεαιηζηέο ζπγγξαθείο αλαθέξνληαη είηε ζε γεγνλφηα είηε ζε κπζηζηνξηνγξαθίεο ζε αλήιηθνπο εξγάηεο πνπ δελ έρνπλ πάληα κηα θαιή ιχζε γηα ηελ θαηάζηαζή ηνπο. Άιιεο εηθφλεο πην πξαγκαηηθέο είλαη απηέο πνπ θσηνγξαθίδνπλ παηδία ζηνηβαγκέλα ζε ζχγρξνλν δνπιεκπνξηθφ ακπάξη πινίνπ λα ξάβνπλ ξνχρα γηα πνιπεζληθέο επψλπκεο εηαηξείεο θαη ζε απνζήθεο πάλσ ζε πξφρεηξα ξάθηα, πνπ κφλν θαζηζηά κπνξνχλ λα ρσξέζνπλ λα θηηάμνπλ ηα παλάθξηβα ρεηξνπνίεηα παπνχηζηα θάπνπ ζηελ λφηην Αζία. Καη κεηά παηδηά ζηελ Αθξηθή θνξησκέλα ζαλ ππνδχγηα θαη αθφκε ρεηξφηεξα κεηαθέξνληαο βαξηά φπια γηα ηελ αιιεινεμφλησζή ηνπο, πνπ κε δφιν θαη κε νηθνλνκηθφ πάλσ απφ φια ζπκθέξνλ, ηνπο δίλνπλ. Τπάξρνπλ βέβαηα θαη ηα παηδηά ησλ θαλαξηψλ, ηα παηδηά κε ηα ραξηνκάληηια, ηα ινπινπδάθηα, θαη ηα κηθξνπξάγκαηα πνπ ηξηγπξλάλ ζηα καγαδηά θαη ζηνπο δξφκνπο πξνζπαζψληαο λα πνπιήζνπλ, ελψ ηαπηφρξνλα νη πξνζηάηεο ηνπο παξαθπιάλ πην πέξα γηα λα καδέςνπλ ηα ρξήκαηα, πνπ κε νίθην ηνπο έδσζε θάπνηνο, ελψ ηαπηφρξνλα ηνπο επαλαθέξεη ζηελ ηάμε φηαλ ζαλ παηδηά θη απηά ζέινπλ λα παίμνπλ. 1 Σν θιαζηθό παξακύζη: ηαρηνπνύηα ηνπ αξι Πεξώ. 2 Σν θιαζηθό παξακύζη: Υωξίο νηθνγέλεηα ηνπ Μαιό Έθηωξ. 3 Σν θιαζηθό παξακύζη: Υάλζει θαη Γξέηει ηωλ Βίιρεικ θαη Γηάθνκπ Γθξηκ. 4 Σα θιαζηθά παξακύζηα: Πίηεξ Παλ ηνπ Σδέηκο Μπάξη θαη Ο Σζάξιη θαη ην εξγνζηάζην ζνθνιάηαο ηνπ Ρόαιλη Νηαι. 1

Ενχκε ζε επνρέο πνπ ε πςειή ηερλνινγία θαη νη κεραλέο ζα βνεζνχζαλ ηνλ άλζξσπν λα δήζεη θαιχηεξα αιιά, άιια είραλ θαηά λνπ νη κεγάινη. Όρη κφλν νη ελήιηθεο λα κελ εξγάδνληαη ιηγφηεξν θαη ζε θαιχηεξεο ζπλζήθεο, αιιά λα ζπλερίδνπλ λα εξγάδνληαη αθφκα θαη ζήκεξα νη αλήιηθνη ζηηο ρείξηζηεο ζπλζήθεο. νη αλήιηθνη πνπ είλαη ψξηκνη γηα εξγαζία αιιά αλψξηκνη γηα δηθαίσκα ςήθνπ θαη αλφεηνη γηα έθθξαζε άπνςεο. Δπηπρψο φκσο ε πνιηηηζκέλε θνηλσλία κε έληνλν αλζξσπηζκφ έθηηαμε λφκνπο θαη δηαηάμεηο γηα ηα δηθαηψκαηα, ηηο ππνρξεψζεηο θαη ηελ πξνζηαζία ησλ αλειίθσλ εξγαδνκέλσλ. 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ 1.1 Η Εργαζία Ζ ιέμε εξγαζία πξνέξρεηαη απφ ηελ αξραία ειιεληθή ιέμε εξγαζία, έξγνλ. Ζ εηνηκνινγία ηεο πξνέξρεηαη απφ ηελ ξίδα «εξγ-» (ζηελ παιηά ζαμνληθή είλαη «werk», ζηα αγγιηθά είλαη «work» ) θαη ηελ θαηάιεμε «-ζηα». ηα αξραία ειιεληθά ε ζεκαζία εξγαζία, έξγνλ ζήκαηλε έξγν, εξγαζία, πφιεκνο, δχζθνιν πξάγκα θαη ελλννχληαλ ε εθηέιεζε θάπνηνπ έξγνπ, ν θφπνο. ήκεξα ζεκαίλεη ε δηάζεζε ζσκαηηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ δπλάκεσλ γηα ηελ παξαγσγή έξγνπ, ε δνπιεηά, ην βηνπνξηζηηθφ επάγγεικα, ε θαζεκεξηλή επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εξγάδεηαη θαλείο, ην έξγν. 5 Ζ έλλνηα ηεο εξγαζίαο θαζνξίδεηαη απφ ηελ επνρή θαη ηνλ ηφπν πνπ αλαθεξφκαζηε. ηελ αξρή ε εξγαζία δε δηέθεξε απφ ηελ δσηθή δξαζηεξηφηεηα γηα ηελ επηβίσζε ηνπ είδνπο 6 (ζπιινγή θαξπψλ, θπλήγη). ηα πξψηα ζηάδηα ηεο εμέιημεο ηνπ αλζξψπνπ ε εξγαζία είλαη ε δξαζηεξηφηεηα πνπ έρεη σο ζηφρν λα κεηακνξθψλεη αληηθείκελα ηεο θχζεο γηα λα ηα πξνζαξκφδεη ζηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο ηνπ. Δίλαη ε επνρή ηεο λνκαδηθήο δσήο θαη ε ζπλεηζθνξά δξαζηεξηφηεηαο εξγαζίαο είλαη απαξαίηεηε. Απηή ε ελέξγεηα αλάκεζα ζηελ θχζε θαη ηνλ άλζξσπν πνπ γίλεηαη αλαγθαία γηα ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ επηβίσζεο κε ηνλ ρξφλν γίλεηαη απφ αλάγθε νκαδηθή θαη έηζη κεηαβάιιεη ηνλ άλζξσπν ζε θνηλσληθφ νλ. πκθσλά κε ηνλ Φ. Έγθειο «ε εξγαζία δεκηνχξγεζε ηνλ ίδην ηνλ άλζξσπν» αλαθεξφκελνο βεβαία ζηελ νηθνλνκηθή εξγαζία πνπ αθνξά ηελ παξαγσγή πιηθψλ αγαζψλ. 7 Ζ εξγαζία σο νηθνλνκηθφ θαηλφκελν κε ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε θαη ησλ κειινληηθψλ ηνπ αλαγθψλ απφ ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ηελ θχζε εμειίζζεηαη θαη σο ζρέζε κε ηνλ ζπλάλζξσπν ηνπ πιένλ, σο θνηλσληθν - νηθνλνκηθφ θαηλφκελν. Δδψ έρνπκε ηελ πξψηε κνξθή ζπλεξγαηψλ αιιά θαη εξγάηε - εξγνδφηε. Δίλαη ε επνρή φπνπ ν άλζξσπνο παχεη λα δεη λνκαδηθά 5 Παπαλδξεόπνπινο Γεώξγηνο, ιεμηθό αξραίαο ειιεληθήο γιώζζαο, Δ. Ρώζζε, 1994, ζ.82. - Σεγόπνπινο - Φπηξάθεο, ειιεληθό ιεμηθό, 1995, ζ.275. - ιεμηθό αλώκαιωλ ξεκάηωλ, Κακπάλα, ζ.276. 6 Κνπθηάδεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην- αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, άθθνπια, 2005,ζ.3 7 ρνιηθή Τδξία, γεληθή ζρνιηθή εγθπθινπαίδεηα, Γ. Αμηωηέιιεο & ΙΑ ΔΠΔ, 1991,ηνκ.4, ζ.1334. 3

εγθαζίζηαηαη ζε έλα ηφπν θαιιηεξγεί ηε γε, εθηξέθεη δψα θαη θαηαζθεπάδεη ρξεζηηθά αληηθείκελα θαη εξγαιεία. Αζρνιείηαη κε αηνκηθέο αιιά θαη νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο. ηηο αξρατθέο θνηλσλίεο εξγαζία αλαθέξεηαη θαη ε πλεπκαηηθή ζπλεηζθνξά ζηελ θνηλσλία σο εξγαζία δεκηνπξγίαο, αληίιεςεο, πξνβιέςεσλ. Οη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ρνξνχ, ηεο κνπζηθήο, ηεο ππνθξηηηθήο θιπ. ζεσξνχληαη εξγαζία. Έηζη έρνπκε ηνλ δηαρσξηζκφ ρεηξνλαθηηθήο θαη πλεπκαηηθήο εξγαζίαο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αληίιεςε πνπ ππήξρε ζηελ αξραία Διιάδα ζχκθσλα κε ηελ θηινζνθία ησλ δπν θνξπθαίσλ θηινζφθσλ ηνπ Πιάησλα θαη ηνπ Αξηζηνηέιε φηη ε εξγαζία πνπ είρε άκεζε επαθή κε ηελ χιε ήηαλ θαηψηεξε απφ ηελ πλεπκαηηθή εξγαζία ζηελ νπνία ππάξρεη ε ειεχζεξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Απηή ε δηάθξηζε ζπλερίζηεθε εληζρχζεθε θαη εδξαηψζεθε θάησ απφ θνηλσληθνπνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο, φπνπ ε δηρνηφκεζε ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο δηεπθφιπλε ηελ αλαπαξαγσγή θάζε είδνπο αληζνηήησλ. Ζ δηάθξηζε απηή ζπλερίζηεθε θαη ζηελ Ρσκατθή επνρή ζε κεγαιχηεξν βαζκφ φπνπ έρνπκε ηηο βάλαπζεο θαη κε βάλαπζεο εξγαζίεο. 8 Με ηελ εμέιημε ηεο θνηλσλίαο, εξγαζία ζεσξείηαη θαη ν πφιεκνο 9 δηαρσξίδνληαο ηελ εξγαζία ζε εηξεληθή θαη πνιεκηθή αιιά θαη κέρξη ζήκεξα ε δηαζηξνθηθή αληίιεςε ηνπ θεθαιαίνπ πξνβάιινληαο ςεπηνεζηθνχο ηζρπξηζκνχο θαη δεκηνπξγψληαο αθνξκέο, κεηαβάιιεη ηελ δεκηνπξγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο ζε θαηαζηξνθηθέο ελέξγεηεο θαη κάιηζηα κε ακνηβή (κηζζνθνξηθνί ζηξαηνί). πλ ην ρξφλσ ε εξγαζία εμειίζζεηαη φρη κφλν σο παξαγσγή αιιά θαη σο αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ γηα δεκηνπξγία θαη παξνπζίαζε δεμηνηήησλ, ηθαλνηήησλ, ραξηζκάησλ θαη γίλεηαη ςπρνινγηθή ηθαλνπνίεζε γηαηί ε πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιεη εληζρχεηαη απφ ελδηαθέξνλ. Αιιά θαη απφ εζηθή άπνςε ε εξγαζία είλαη ε ζπλεηζθνξά πνπ θαηαβάιεη ν άλζξσπνο γηα λα έρεη ην δηθαίσκα λα απνηειεί κέιινο ηεο θνηλσλίαο. Με ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσλίαο ζην ζέκα εξγαζία αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο θαη ηελ θχζε παξείζθξπζε ην θεθάιαην πνπ θπξίσο πξνο φθεινο ηνπ πξνζθέξεη ηα κέζα γηα λα αμηνπνηεζνχλ κε ηελ εξγαζία ηα αγαζά ηεο θχζεο θαη έηζη μεθηλά ε εθκεηάιιεπζε ηνπ αλζξψπνπ ε αζχζηνιε θαηαζηξνθή ηεο θχζεο θαη 8 Κνπθηάδεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην- αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, άθθνπια, 2005, ζ.13-14. 9 Κνπθηάδεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην- αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, άθθνπια, 2005, ζ.3. 4

κεηαβάιιεηαη ε ραξά ηεο εξγαζίαο σο δεκηνπξγία θαη ζπλεηζθνξά, ζε δνπιεία. Αθφκα θαη ε πλεπκαηηθή εξγαζία (ηέρλε, επηζηήκε, έξεπλα, ηερλνινγία) δελ είλαη πάληα γηα ηελ πξφνδν, ηελ ραξά θαη ηελ απφιαπζε ησλ αλζξψπσλ αιιά γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ ζθνπψλ ησλ κέζσλ παξαγσγήο. ήκεξα ε έλλνηα εξγαζία έρεη πάιη ηελ αξρηθή ηεο έλλνηα δειαδή είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ επηβίσζε ηνπ αλζξψπνπ, ελψ ε θχζε ειέγρεηαη θαη εθκεηαιιεχεηαη απφ ην θεθαιαίν. Ζ ζπζηεκαηηθή άζθεζε θάπνηνπ επαγγεικαηηθνχ έξγνπ έρεη θχξην ζθνπφ ην νηθνλνκηθφ θέξδνο ηνπ εξγαδφκελνπ θαη ηεο εθ ηνπ έξγνπ απηνχ σθέιεηαο ηξίηνπ ή ηξίησλ πξνζψπσλ. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε εληάζζεηαη θαη ε εηδηθφηεξε θαηεγνξία ηεο «εξγαζίαο εκπφξεπκα», πνπ απνηειεί έλα κέζν παξαγσγήο αμίαο, ην χςνο ηεο νπνίαο πξνζδηνξίδεηαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο κε ειεχζεξε δηαπξαγκάηεπζε κεηαμχ εξγνδφηε, πνπ αλαδεηά εξγαζία θαη εξγαδφκελνπ, πνπ πξνζθέξεη εξγαζία. Παξφια απηά, ε εξγαζία δελ πξέπεη λα είλαη κφλν πεγή «νηθνλνκηθψλ αμηψλ», νχηε απηνζθνπφο, νχηε ν ζθνπφο ηεο λα πεξηνξίδεηαη κφλν ζην λα δεκηνπξγεί νηθνλνκηθή αλάπηπμε, αιιά ε πξνβνιή θαη αλάδεημε ηεο έλλνηαο ηεο «εππξεπνχο εξγαζίαο». ηελ ηξέρνπζα θαζεκεξηλφηεηα, ε ιέμε «εξγαζία» πνιιέο θνξέο ελαιιάζζεηαη κε ηελ φκνηνπ ζρεδφλ πεξηερφκελνπ έλλνηα ηεο «απαζρφιεζεο», ελψ ζπρλά ρξεζηκνπνηείηαη θαη ε ιέμε «ππεξεζία», επίζεο κε φκνην ζρεδφλ πεξηερφκελν, επηζεκαίλνληαο ηελ παξνρή έξγνπ ζπγθεθξηκέλεο σθειηκφηεηαο πξνο θάπνην άιιν πξφζσπν. ηηο ζχγρξνλεο βηνκεραληθέο θαη κεηαβηνκεραληθέο θνηλσλίεο, ε ζεκαληηθφηεξε κνξθή εξγαζίαο είλαη απηή πνπ θαιχπηεη θαηά θαλφλα δξαζηεξηφηεηεο πνπ παξέρνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ ζην πιαίζην βηνηηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ πξνζψπσλ παξάγνληαη ακνηβαία δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο πνπ πξνζηαηεχνληαη λνκηθά, παίξλνληαο ηνλ ραξαθηήξα κηαο «έλλνκεο ζρέζεο» έλαληη θάπνηαο ακνηβήο, κηαο ζρέζεο «εμαξηεκέλεο εξγαζίαο» ή, φπσο επίζεο ζπλεζίδνπκε λα απνθαινχκε, ηεο ζρέζεο «κηζζσηήο εξγαζίαο». ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, πνπ έρνπλ θαηαζηεί «θνηλσλίεο ηεο κηζζσηήο απαζρφιεζεο» θαη ηαπηφρξνλα «θνηλσλίεο ηεο θαηαλάισζεο», ε «εξγαζία» έρεη απνθηήζεη κηα θεληξηθή αμία, ηφζν σο κέζνλ παξαγσγήο θνηλσληθνχ πινχηνπ θαη αηνκηθνχ βηνπνξηζκνχ φζν θαη σο δηαδηθαζία απηνγλσζίαο απειεπζέξσζεο ρεηξαθέηεζεο θαη θνηλσληθνπνίεζεο ησλ αλζξψπσλ. 5

1.2 Ο Αλήιηθος Ζ ιέμε αλήιηθνο είλαη επίζεην πνπ ζρεκαηίδεηαη απφ ην α ζηεξεηηθφ θαη ηελ αξραία ιέμε ειημ πνπ ζεκαίλεη ειηθία. Αλήιηθνο ζεκαίλεη απηφο πνπ δελ ελειηθηψζεθε πνπ βξίζθεηαη αθφκα ζηελ παηδηθή ή εθεβηθή ειηθία, δειαδή ν έθεβνο θαη ην παηδί. Ο έθεβνο είλαη νπζηαζηηθφ θαη πξνέξρεηαη απφ ηελ αξραία ιέμε έθεβνο. ρεκαηίδεηαη απφ ηελ πξφζεζε επί θαη ήβε πνπ ζεκαίλεη λένο, απηφο πνπ είλαη ζηελ εθεβηθή ειηθία, ζηελ πξψηε λεφηεηα, πξηλ απφ ηελ ελειηθίσζε. Ζ ιέμε παηδί είλαη νπζηαζηηθφ θαη πξνέξρεηαη απφ ηελ αξραία ιέμε ν παηο, ν άλζξσπνο δειαδή ζε κηθξή ειηθία. Ήηαλ ην πξψην ζπλζεηηθφ ιέμεσλ πνπ αλαθέξνληαλ ζηελ αλαηξνθή, ηελ δηδαζθαιία, ηελ εθπαίδεπζε θαη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. Σέηνηεο ιέμεηο ήηαλ ή παηδεία, ηφ παίδεπκα (=κάζεκα), ή παίδεπζηο, φ παηδεπηήο (=δάζθαινο) θαη παηδεπηφο (=καζεηήο), ή παηδηά (παηρλίδη), παηδεχσ, παίδσ. 10 Λίγν κεηά ηα έμη ηνπ ρξνληά, ην παηδί, φπνπ θεχγεη πιένλ απφ λεπηαθή ειηθία, αξρίδεη λα απαηηεί ηελ αλαγλψξηζή ηνπ σο άηνκν κε δηθαηψκαηά ηνπ κέζα ζηελ θνηλσλία νπνχ δεη. Απηφ επηηπγράλεηαη κέζα απφ ην παηρλίδη κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπ, κε ηε δεκηνπξγία θηιψλ, κέζα απφ ην ζρνιείν. Μαζαίλεη λα ζπλεξγάδεηαη, λα ζπκκνξθψλεηαη κε ηνπο θαλφλεο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία κεγαιψλεη θαη λα αξρίδεη λα πξνζδηνξίδεη ηνλ ξφιν ηνπ κέζα ζε απηήλ. Μέζα ζην ζρνιείν ην παηδί γίλεηαη πην θνηλσληθφ, καζαίλεη λα πξνζαξκφδεηαη ζε ζπλήζεηεο θαη ζε θαλφλεο. Μέζα απφ ηελ αλάγλσζε θαη ηελ γξαθή ην παηδί εμνπιίδεηαη κε εθφδηα θαηάιιεια, γίλεηαη θχξηνο ελφο ζπλφινπ γλψζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, θαιιηεξγεί ην πλεχκα ηνπ θαη απνθηά ηελ κφξθσζε εθείλε θαη ηηο γλψζεηο πνπ ηνλ εληάζζνπλ νκαιά κέζα ζηελ θνηλσλία. ηελ ειηθία ησλ έληεθα κε δεθαηξηψλ ρξφλσλ γηα ηα θνξίηζηα θαη δψδεθα κε δεθαηεζζάξσλ γηα ηα αγφξηα μεθηλάεη απφ θπζηνινγηθή πιεπξά ε πεξίνδνο ηεο εθεβείαο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο εθεβείαο ε θηλεηηθή ηθαλφηεηα θαη θπζηθή δχλακε απμάλνληαη. Οη αλψηεξεο πλεπκαηηθέο ιεηηνπξγίεο αλαπηχζζνληαη. Μέρξη ηα δεθανρηψ ηνπ πεξίπνπ ρξνληά, νπνχ κπνξνχκε λα πνχκε φηη έρεη νινθιεξσζεί ε δηαδηθαζία απηή, ην παηδί θαη ν έθεβνο αλήιηθνο έρεη απμεκέλε ηελ ηθαλφηεηα ζηελ παξαηήξεζε, ζηε κάζεζε, ζηε ζθέςε. Ομχλεηαη ε πεξηέξγεηα ηνπ γηα ηα πξάγκαηα πνπ ππάξρνπλ 10 Παπαλδξεόπνπινο Γεώξγηνο, ιεμηθό αξραίαο ειιεληθήο γιώζζαο, Δ.Ρώζζε, 1994, ζ.129. - Σεγόπνπινο - Φπηξάθεο, ειιεληθό ιεμηθό, 1995, ζ.62, 287, 557. 6

θαη ζπκβαίλνπλ γχξσ ηνπ, ζέινληαο λα ηα θαηαιάβεη νμχλεηαη ε ηάζε λα πεηξακαηίδεηαη, λα δνθηκάδεη γηα λα απνθηήζεη ηελ απηντθαλνπνίεζε ηεο αλαγλψξηζήο ηνπ σο άηνκν. ε απηήλ ηελ ειηθία ην παηδί αξρίδεη λα έρεη ζέζε γηα ηελ πνιηηηθή, ηελ ζξεζθεία, ηελ θνηλσλία, ηνλ ηξφπν δσήο πνπ επηιέγεη. Απνθηά εκπεηξίεο πνπ ηνλ βνεζνχλ λα δηακνξθψλεη απηέο ηηο ζέζεηο. Οη εκπεηξίεο απηέο δεκηνπξγνχληαη κε ηελ ζπλαλαζηξνθή κε ηνπο γχξσ ηνπ, ηελ νηθνγέλεηα ηνπ, ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία κεγαιψλεη, ηνπο δαζθάινπο θαη θαζεγεηέο ηνπ, αιιά θπξίσο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπ. Με απηνχο κπνξεί πην εχθνια λα επηθνηλσλήζεη, λα αληαιιάμεη εκπεηξίεο, απφςεηο, ζέζεηο. Έηζη καζαίλεη λα ππεξαζπίδεηαη ηελ γλψκε ηνπ, λα βξίζθεη επηρεηξήκαηα, λα αληηθξνχεη άιια ή λα ηα ελζηεξλίδεηαη αλ ηνλ πείζνπλ. ηελ ίδηα θαηάζηαζε αλ ζπζηξεθφηαλ κφλν κε κεγάινπο ζα ππήξρε κηα αληηδξαζηηθή ζπκπεξηθνξά, κηα θαη απφ ηελ θχζε ηνπ ν έθεβνο αληηθξνχεηαη κε ηνπο κεγάινπο. Παξφιε ηελ αληίδξαζε ηνπ πξνο ηελ γλψκε θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ κεγάισλ θαη ηελ επηζπκία ηνπ γηα απηνλνκία θαη αλεμαξηεζία, ε έιιεηςε πείξαο θαη νη δπζθνιίεο πνπ ζπλαληάεη ζηελ αληηκεηψπηζε θαηλνχξγησλ θαηαζηάζεσλ ηνλ θάλνπλ λα ρξεηάδεηαη ηελ θαζνδήγεζε θαη ηελ πξνζηαζία ησλ ελειίθσλ. ηξέθεηαη πξνο απηνχο γηα λα πάξεη πιεξνθνξίεο γηα δεηήκαηα πνπ έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ην κέιινλ ηνπ, φπσο ν επαγγεικαηηθφο ηνπ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ε κφξθσζε ηνπ, κηα θαη είλαη ε πεξίνδνο πνπ αξρίδεη λα ςάρλεη ηη ζέιεη. Φηάλνληαο ηέινο ζηελ ειηθία ησλ δεθανρηψ ρξφλσλ φπνπ ν αλήιηθνο είλαη πιένλ λένο, έρεη σξηκάζεη φζν γίλεηαη, θαη ζσκαηηθά θαη πλεπκαηηθά θαη είλαη έηνηκνο λα κπεη ζηελ παξαγσγή. Πιένλ ην ζψκα ηνπ έρεη αλαπηπρζεί πιήξσο ψζηε λα κπνξεί λα αληαπεμέιζεη ζηηο ζσκαηηθέο απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο θαη ζηελ ζσκαηηθή θφπσζε. Αιιά θαη πλεπκαηηθά κπνξεί λα ζθέθηεηαη σο κέιινο ηεο θνηλσλίαο, λα δξα θαη λα αληηδξά, λα επηιέγεη θαη λα είλαη έηνηκνο θαη ηθαλφο λα ππνζηεί θαη λα αληηκεησπίζεη ηηο φπνηεο ζπλέπεηεο ησλ επηινγψλ ηνπ. Μέρξη απηήλ ηελ ειηθία ε θνηλσλία έρεη ππνρξέσζε λα θξνληίζεη λα έρνπλ απνθηήζεη νη έθεβνη φια ηα ζσκαηηθά, πλεπκαηηθά αιιά θαη ςπρηθά εθφδηα γηα λα μεθηλήζνπλ ηελ ελήιηθε δσή ηνπο, λα ζπλεηζθέξνπλ κε ηελ ζεηξά ηνπο ζηελ θνηλσλία. Απηά βέβαηα ζε ζσζηέο, αλζξψπηλεο θνηλσλίεο. ε απηήλ ηελ ειηθία ηα παηδηά ζα πξέπεη λα πινπηίζνπλ ην πλεπκαηηθφ θαη ςπρηθφ ηνπο θφζκν. Ζ εξγαζία ησλ αλειίθσλ ζα πξέπεη λα είλαη ε κφξθσζή ηνπο, ε εθπαίδεπζή ηνπο, ε αλίρλεπζε 7

θαη αλάπηπμε ησλ ραξηζκάησλ ηνπο, ε επίδεημε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Ζ αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ, ε αληαιιαγή γλψζεσλ θαη απφςεσλ, ε αλαδήηεζε εκπεηξηψλ θνληά ζε δαζθάινπο εξγάηεο ηεο δσήο. 1.3 Οη αλήιηθοη εργάηες Όπσο αλαθέξζεθε ν αλήιηθνο δελ είλαη ηθαλφο λα αληηκεησπίζεη ηελ φπνηα πιήξε ειεπζεξία επηινγψλ, πξσηνβνπιίαο θαη επζχλεο. Έρεη αλάγθε ηελ πξνζηαζία θαη ηελ θαζνδήγεζε ησλ κεγάισλ, παξά ηελ απαμησηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ πξνο απηνχο. Έρεη αλάγθε ηελ βνήζεηα ησλ ελήιηθσλ νη νπνίνη ζα ηνλ βνεζήζνπλ λα αλαπηχμεη ηηο ηθαλφηεηεο απηέο πνπ ζα ηνλ ραξαθηεξίδνπλ σο έλαλ ψξηκν πιένλ ελήιηθα. Όκσο ζε πνιιά θξάηε θαη έζλε ηνπ θφζκνπ ππάξρεη ειιηπήο πξνζηαζία ή αθφκα θαη κεδεληθή. Οη αλάγθεο θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ αλειίθσλ ππνηηκνχληαη ή θαη θαηαπαηψληαη ηειείσο. Οη νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο θαηαζηάζεηο δελ αθήλνπλ πεξηζψξηα γηα εηδηθέο κεηαρεηξίζεηο αθφκα θαη γηα ην πην επαίζζεην κέινο ηεο θνηλσλίαο ηνπο, ηελ λενιαία. ε ρψξεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηα δπηηθά θξάηε σο ηξηηνθνζκηθέο ρψξεο, φπνπ ηα δπηηθά θξάηε έρνπλ ηνλ έιεγρν άκεζα ή έκκεζα νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά, βιέπνπκε παηδηά λα πεζαίλνπλ απφ αζηηία, έιιεηςε λεξνχ πφζηκνπ, παηδηά αθξσηεξηαζκέλα ρσξίο θακηά πεξίζαιςε, παηδηά λα δνχλε ζηνπο δξφκνπο, παηδηά λα θξαηάλε φπια, λα πνιεκάλε, παηδηά λα δνπιεχνπλ σο δνχινη γηα έλα πηάην θαί. Τπάξρνπλ ηφπνη νπνχ ηα παηδηά λνηθηάδνληαη ή πσινχληαη σο αληηθείκελα, λα γελληνχληαη παηδηά πξνο εθκεηάιιεπζε ή κε ζθνπφ ην θέξδνο, παηδηά πνπ βηάδνληαη, πνπ εθκεηαιιεχνληαη ζεμνπαιηθά. Αιιά θαη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηα πξάγκαηα δελ είλαη ηδαληθά γηα ηα παηδηά ησλ κε πξνλνκηνχρσλ πνπ είλαη θαη νη πην πνιινί. Έρεη παξαηεξεζεί φηη φπνπ ππάξρεη θηψρεηα θαη δπζηπρία, φπσο ζπλεζίδεηαη λα ιέγεηαη, νπνχ ππάξρεη νηθνλνκηθή θξίζε, πνιηηηθή θαηάπησζε θαη θνηλσληθή παξαθκή, ηα παηδηά δπζηπρψο είλαη ηα πξψηα ζχκαηα. Αληί λα ππάξρεη πξνζηαζία γηα απηήλ ηελ επαίζζεηε νκάδα ηεο θνηλσλίαο πνπ είλαη θαη ην κέιινλ ηεο, ηα παηδηά επηζηξαηεχνληαη ζηηο δχζθνιεο θαηαζηάζεηο γηα λα θέξνπλ ρξήκαηα κε θάζε ηξφπν κε θάζε κέζνλ. Απηφ ζπλέβαηλε απφ πνιχ παιηά. Τπάξρνπλ καξηπξίεο θαη αλαθέξνληαη πεξηζηαηηθά φπνπ δείρλνπλ θαζαξά ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ νξθαλψλ θαη θησρψλ παηδηψλ απφ ηνπο κεγάινπο, ηελ θαθνπνίεζε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πνπ πθίζηαληαη, ζε 8

αλαπηπγκέλεο πφιεηο. ηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα πξνζηαηεχζνπλ κφλα ηνπο, ηνπο εαπηνχο ηνπο, ράλνπλ ηελ παηδηθφηεηα ηνπο, ηελ αζσφηεηά ηνπο, κπαίλνπλ πην γξήγνξα ζηελ ζθιεξή πξαγκαηηθφηεηα ηεο δσήο ησλ κεγάισλ γηα λα επηβηψζνπλ. Όπνπ θπξηνιεθηηθά ην κέιινλ θαηαζηξέθεηαη θαη ε θαηάληηα θάλεη θχθινπο. Όπνπ παηδηά ραξηζκαηηθά ζάβνληαη γηαηί δελ ηνπο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα αλαπηχμνπλ θαη λα αλαδείμνπλ ηα ραξίζκαηά ηνπο θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο φπνπ ε άληζε κεηαρείξηζε κε παηδηά ιηγφηεξν άμηα θαη ηθαλά επεηδή ηνπο παξέρεηαη θάζε δπλαηή έσο ππεξβνιηθή δπλαηφηεηα θαηαληά νη ηπρεξέο κεηξηφηεηεο λα εθκεηαιιεχνληαη ηηο άηπρεο αμίεο. Αιιά θαη φιεο νη εθθιεζίεο αλά ηνλ θφζκν έπαημαλ βαζηθφ ξφιν ζε απηήλ ηε θαηάζηαζε θξαηψληαο ξαηζηζηηθή ζηάζε δειαδή βνήζεηα κφλν ζε απηά ηεο άκεζεο επηξξνήο ηνπο. Παξά ηηο δηδαζθαιίεο θαη ηηο ελίνηε δειψζεηο πεξηνξίδεηαη ζε θηιαλζξσπηθφ έξγν (ειεεκνζχλε ζηα παηδηά επαίηεο, νξθαλνηξνθεία κε κεζαησληθέο δηδαζθαιίεο, φπσο ππνηαγή ζηνπο πινπζίνπο ειεήκνλεο θιπ) αληί κηαο γελλαηφδσξεο νηθνλνκηθήο ελίζρπζεο θαη θπξίσο ηζρπξήο πίεζεο γηα αιιαγή θαζεζηψηνο θαη ζπκπεξηθνξάο πξνο ηνπο λένπο φισλ ησλ εζλψλ, φισλ ησλ ζξεζθεηψλ θαη θπξίσο φισλ ησλ θησρψλ θαη θαηαπηεζκέλσλ παηδηψλ. Θεσξνχλ θπζηθφ επαθφινπζν ηελ εθκεηάιιεπζε παηδηνχ απφ παηδί εθφζνλ δελ θαηαδηθάδεη ην φηη παηδηά δνπιεχνπλ ζθιεξά ππεξεηψληαο ηνπο πινπζίνπο ειεήκνλεο θαη ηα παηδηά ηνπο. Ζ ηζηνξία ηνπ Όιηβεξ Σνπίζη είλαη γλσζηή ζε φινπο. Ζ επαηηεία ζηνπο δξφκνπο ήηαλ θαη είλαη ζχλεζεο θαηλφκελν αιιά θαη ε θηιεχζπιαρλε ζπκπεξηθνξά ησλ κεγάισλ, δείρλνληαο κφλν ηνλ νίθην ηνπο γηα ηα παηδηά απηά ρσξίο λα θάλνπλ θακία θίλεζε παξά κφλν λα δηαησλίδνπλ ηελ θαηάζηαζε απηή κε ηελ απαζέζηαηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη ηνλ νβνιφ ηνπο! Κάηη πνπ βξίζθνπκε ζπρλά θαη ζηελ ινγνηερλία φπσο γηα παξάδεηγκα πεξηγξάθεηαη θαη ζηελ δξακαηηθή ηζηνξία «ην θνξηηζάθη κε ηα ζπίξηα» φπνπ απηφο ν νβνιφο πνπ κε ηφζε θηιεπζπιαρλία ηεο πέηαμε ν πινχζηνο πάλσ απφ ηελ άκαμά ηνπ ηεο ζηνίρεζε ηελ ίδηα ηεο ηε δσή. Γεληθά φινη καο αξρίδνπκε θαη ηειεηψλνπκε ηελ έλλνηα καο γηα ηα παηδηά θαη ηνπο αλήιηθνπο κε ηελ ζπκκεηνρή καο - θπξίεο θαη θπξίνπο, κε παλάθξηβα ξνχρα θαη αμεζνπάξ - θαη ηελ κηθξννηθνλνκηθή πξνζθνξά καο ζε θάπνην ηειεκαξαζψλην - εηήζην εηζφδεκα 50.000,00 επξψ εηζθνξά 50,00 επξψ αληί ηεο ελεξγήο ζηήξημεο καο ζε κηα άιιε πνιηηηθή ζέζε θαη ζηάζε απέλαληη ζην πξφβιεκα. 9

2.1 Ιζηορηθή αλαδροκή ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΣΟ ΙΥΤΟΝ ΝΟΜΟΘΕΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ Οη ξπζκίζεηο γηα ηελ εξγαζία ησλ παηδηψλ απνηεινχζαλ θαη απνηεινχλ ηνλ πξψην ππξήλα ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ φηαλ αθφκα απηφ ήηαλ ζηελ λεπηαθή ηνπ ειηθία. ήκεξα κε ηελ αλάπηπμε ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ε πξνζηαζία απηή απνηειεί αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Σν γεληθφ λνκνζεηηθφ θαζεζηψο ησλ αλειίθσλ θαζνξίδεηαη απφ δηάθνξνπο λφκνπο θαη απφ ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ έρεη επηθπξψζεη ε Διιάδα. Παξάιιεια ππάξρνπλ λφκνη θαη δηαηάγκαηνο κε ηα νπνία θαζνξίδνληαη θιαδηθέο ξπζκίζεηο. Αδπλακίεο ραξαθηεξίδνπλ ην θαζεζηψο πξνζηαζίαο ησλ αλειίθσλ, φπνπ απιά πξάγκαηα πεξηεπιάθεζαλ κε ηελ αιιεινθάιπςε ειιεληθψλ λφκσλ κε ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο εξγαζίαο δεκηνπξγψληαο εξκελεπηηθέο δπζρέξεηεο. 11 Ήηαλ αλαγθαίν ε θνηλσλία πιένλ λα πξνζηαηεχεη ηα παηδηά ζσκαηηθά, ςπρνινγηθά θαη πλεπκαηηθά. Οη θαηαζηάζεηο απηέο πνπ ηα αλάγθαδε λα εξγάδνληαη, ηαπηφρξνλα ηνπο αθαηξνχζαλ ην δηθαίσκα ζηελ κφξθσζε αθφκα θαη ζηελ ζηνηρεηψδε. Γελ ηα άθελε πεξηζψξηα γηα δηαζθέδαζε, γηα ραξά, γηα φλεηξα παξά κφλν θαηαπίεζε, πεξηνξηζκνχο θαη ππνρξεψζεηο πεξηζζφηεξεο απφ απηέο πνπ ζσκαηηθά θαη ςπρηθά ζα κπνξνχζαλ ζηελ ειηθία απηή λα αληέμνπλ. Γελ δνχζαλ ζαλ παηδηά αιιά ζαλ ελήιηθεο βηνπαιαηζηέο. Σν θαηλφκελν ηεο παηδηθήο εξγαζίαο απαζρφιεζε ηελ δηεζλή θνηλφηεηα απφ ην ηέινο ηνπ Α παγθνζκίνπ πνιέκνπ. Μφιηο ζηελ αξρή ζρεδφλ ηνλ πεξαζκέλνπ αηψλα αξρίδεη λα πξνβιεκαηίδεη ην ζέκα απηφ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ παηδηνχ ζηα πιαηζίνπ ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, σζηφζν ην δήηεκα απηφ ρξεηάδεηαη εηδηθή αληηκεηψπηζε. Ζ ππνρξέσζε ησλ θξαηψλ λα νξίζνπλ θάπνηα θαηψηαηα φξηα απαζρφιεζεο ησλ αλειίθσλ θαη λα εμαζθαιίζνπλ θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα ηελ απαζρφιεζε απηψλ αλαγλσξίζηεθε απφ ηελ Γηεζλή Οξγάλσζε Δξγαζίαο (Γ.Ο.Δ.) ζηηο 28 Ννεκβξίνπ ηνπ 1919 κε ηε Γηεζλή χκβαζε 5/1919 «Πεξί θαζνξηζκνχ θαησηάηνπ νξίνπ 11 Κνπθηάδεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην- αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, άθθνπια, 2005,ζ.274-275. 10

ηεο ειηθίαο ησλ αλειίθσλ εηο ηαο βηνκεραληθάο εξγαζίαο». 12 Γηα ηελ Γ.Ο.Δ. ζα αλαθεξζνχκε αλαιπηηθφηεξα παξαθάησ ζε μερσξηζηφ θεθάιαην. ηηο 26 επηεκβξίνπ ηνπ 1924, ε πλέιεπζε ηεο Κνηλσλίαο ησλ Δζλψλ εγθξίλεη ηε Γηαθήξπμε ηεο Γελεχεο γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ. Ζ δηαθήξπμε ζεζπίδεη φηη νη άληξεο θαη νη γπλαίθεο φισλ ησλ εζλνηήησλ αλαγλσξίδνπλ φηη ε αλζξσπφηεηα νθείιεη λα πξνζθέξεη ζην παηδί φηη θαιχηεξν έρεη, εμαζθαιίδνληαο ηα δηθαηψκαηα ηνπ, ρσξίο θακία δηάθξηζε. Μέζα ζε φια ηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ πνπ δηεπθξηλίδνληαη φπσο ηα πιηθά γηα ηελ θπζηνινγηθή αλάπηπμε, ε θαζνιηθή παξνρή ηξνθήο, πεξίζαιςεο, βνήζεηαο, ζηέγεο, ζαιπσξή θαη θξνληίδα ζε θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο, γίλεηαη αλαθνξά θαη ζηελ εξγαζία ηνπ παηδηνχ, φπνπ ζηνλ 4ν θαλφλα ιέεη ραξαθηεξηζηηθά : Σν παηδί ζα ηνπνζεηείηαη ζε εξγαζία γηα λα θεξδίδεη ηα πξνο ην δελ, πξνζηαηεπκέλν απφ θάζε κνξθή εθκεηάιιεπζεο, δηεπθξηλίδνληαο δειαδή ηνλ ηξφπν θαη ηνλ ιφγν πνπ ην παηδί ζα εξγάδεηαη. Υσξίο λα ππάξρεη λχμε γηα ην αλαγθαίν δηθαίσκα αιιά θαη ηηο ππνρξεψζεηο φισλ ησλ παηδηψλ ρσξίο δηαθξίζεηο, ζηελ κφξθσζε θαη ην παηρλίδη πνπ φπσο είπακε είλαη απαξαίηεηα γηα ηε δηακφξθσζε ραξαθηήξα. Υσξίο λα δηεπθξηλίδεη ηελ ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή αληθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα εξγάδνληαη. Σελ πεξίνδν εθείλε βέβαηα απηή ε θίλεζε ήηαλ έλα βήκα γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο εηδηθήο αληηκεηψπηζεο ηνπ δεηήκαηνο απηνχ. 13 Ο Β Παγθφζκηνο Πφιεκνο φκσο θηάλεη, δηαθφπηνληαο ηελ δηαδηθαζία, πέθηνληαο ζην θελφ ε πξνζπάζεηα. ηηο 10 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1948 ε Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ςεθίδεη ηελ Παγθφζκηα Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, ε νπνία αλαθέξεηαη θαη ζηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ. ην άξζξν 26 θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ ζηνηρεηψδεο εθπαίδεπζε πξέπεη λα παξέρεηαη δσξεάλ θαη λα είλαη ππνρξεσηηθή. 14 ηηο 20 Ννεκβξίνπ ηνπ 1959 ηα Ζλσκέλα Έζλε ςήθηζαλ ζηελ Νέα Τφξθε ηε Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ παηδηνχ. Ζ Γηαθήξπμε απηή πεξηιακβάλεη 10 θαηεπζπληήξηεο αξρέο. Μέζα ζε απηέο είλαη θαη ην δηθαίσκα ηνπ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ε πξνζηαζία ηνπ απφ ηελ εθκεηάιιεπζε θαη ηελ παηδηθή εξγαζία. 12 Λεμνπξηώηεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην - αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζ.185. 13 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, 2007, ζ.9. 14 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, 2007, ζ.10. 11

ηηο 19 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1966 ςεθίζηεθε απφ ηνλ Ο.Ζ.Δ. ην Γηεζλέο χκθσλν ησλ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δηθαησκάησλ. ην άξζξν 10 ζηελ παξάγξαθν 3 αλαθέξεη φηη ηα παηδηά θαη νη λένη ζα πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή εθκεηάιιεπζε. Ζ απαζρφιεζε ηνπο ζε εξγαζίεο πνπ έρνπλ αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ πλεπκαηηθή ή ζσκαηηθή ηνπο πγεία ή πνπ κπνξεί λα εκπνδίζνπλ ηελ θαλνληθή ηνπο αλάπηπμε, πξέπεη λα ηηκσξείηαη απφ ηνλ λφκν. Σα Κξάηε πξέπεη λα ζέζνπλ φξηα ειηθίαο, θάησ απφ ηα νπνία ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο ακεηβφκελεο παηδηθήο εξγαζίαο λα απαγνξεχεηαη θαη λα ηηκσξείηαη απφ ηνλ λφκν. ηα πιαίζηα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ην ζεκαληηθφηεξν θείκελν πνπ αλαθέξεηαη ζηελ θνηλσληθή πξνζηαζία ησλ αλειίθσλ είλαη ν Δπξσπατθφο Κνηλσληθφο Υάξηεο. πγθεθξηκέλα ζην άξζξν 7 αλαθέξνληαη νη δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ ηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ησλ παηδηψλ θαη ησλ λέσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ απαζρφιεζε. ηηο παξαγξάθνπο 1 κέρξη 3 πξνβιέπεηαη 15ν έηνο σο θαηψηαην φξην ειηθίαο γηα ηελ είζνδν ζηελ απαζρφιεζε, ελψ ζηελ παξάγξαθν 4 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ, γηα ηελ επαξθή αλάπηπμε θαη επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ λέσλ θάησ ησλ 16 εηψλ πξνβιέπεηαη κείσζε ηεο δηάξθεηαο εξγαζίαο ηνπο. ηηο παξαγξάθνπο 4 θαη 5 θαηνρπξψλεηαη γηα ηνπο λένπο πνπ εξγάδνληαη ε ακνηβή γηα κηα αμηνπξεπή δηαβίσζε, παξάιιεια απαγνξεχεηαη ε ακνηβή ηνπο λα είλαη κηθξφηεξε απφ εθείλε ησλ άιισλ εξγαδνκέλσλ. ηελ παξάγξαθν 6 ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ λέσλ ζπλππνινγίδεηαη ζηελ ακνηβή ηεο εκεξεζίαο εξγαζίαο. ηελ παξάγξαθν 7 θαηνρπξψλεηαη ε ρνξήγεζε θαλνληθήο αδείαο, κε απνδνρέο, γηα ηξεηο εβδνκάδεο. χκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 8 απαγνξεχεηαη ε λπρηεξηλή εξγαζία ζε λένπο θάησ ησλ 18 εηψλ. Αθφκα έρνπκε έκκεζε αλαθνξά ζηελ πξνζηαζία ησλ παηδηψλ θαη ησλ λέσλ ζην άξζξν 11 πνπ αθνξά ηελ πξνζηαζία ηεο πγεηάο. ην άξζξν 17 πνπ αλαθέξεηαη ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή πξνζηαζία ηεο κεηέξαο θαη ηνπ παηδηνχ θαη ζην άξζξν 19 παξάγξαθν 6 πνπ αθνξά ηελ επαλαζχλδεζε ηνπ εξγαδφκελνπ κεηαλάζηε κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ. 15 ην ηξαζβνχξγν ηνλ Γεθέκβξε ηνπ 1989 ππνγξάθηεθε απφ ηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ν Κνηλνηηθφο Υάξηεο ησλ ζεκειησδψλ θνηλνηηθψλ δηθαησκάησλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Ο Υάξηεο απηφο πεξηιακβάλεη θαη δηαηάμεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηα παηδηά θαη ζηνπο λένπο. Δηδηθφηεξα ζηα άξζξα 20 κε 23 πεξηιακβάλεη ζέκαηα 15 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, 2007, ζ.29-30. 12

απαζρφιεζεο, θαηάξηηζεο θαη εθπαίδεπζεο, γηα ηα παηδηά θαη ηνπο λένπο. Σν άξζξν 22 νξίδεη φηη «πξέπεη λα ιεθζνχλ ηα αλαγθαία κέηξα γηα ηελ αλαπξνζαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ πνπ ηζρχνπλ γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο λένπο, έηζη ψζηε νη θαλφλεο απηνί λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο απαηηήζεηο ηεο αλάπηπμεο ησλ λέσλ θαη ζηηο αλάγθεο ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο εθπαίδεπζεο θαη πξφζβαζεο ζηελ εξγαζία. Πξέπεη ηδίσο λα πεξηνξηζηεί ε δηάξθεηα εξγαζίαο ησλ θάησ ησλ 18 εηψλ εξγαδνκέλσλ - ρσξίο λα κπνξεί λα παξαθακθηεί ν ελ ιφγσ πεξηνξηζκφο κε πξνζθπγή ζε ππεξνξίεο θαη λα απαγνξεπηεί ε λπρηεξηλή εξγαζία, Δθηφο απφ νξηζκέλεο ζέζεηο απαζρφιεζεο, ζαθψο θαζνξηζκέλεο απφ ηηο εζληθέο, λνκνζεηηθέο ή θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο». ην άξζξν 23 αλαθέξεηαη φηη : «νη λένη πξέπεη λα κπνξνχλ λα ιάβνπλ, ζην ηέινο ηεο ππνρξεσηηθήο θνίηεζεο, αξρηθή επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαηάιιειεο δηάξθεηαο πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο κειινληηθήο επαγγεικαηηθήο ηνπο δσήο. Γηα ηνπο λένπο αξγαδνκέλνπο, ε εθπαίδεπζε απηή πξέπεη λα παξέρεηαη θαηά ηελ ψξα εξγαζίαο». 16 Αθφκα ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο έρνπλ πηνζεηεζεί Οδεγίεο θαη πζηάζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε θνηλσληθά δηθαηψκαηα ησλ παηδηψλ θαη ησλ λέσλ : Ζ Οδεγία 94/33/ΔΚ πεξηέρεη δηαηάμεηο πνπ απαγνξεχνπλ ηελ εξγαζία ησλ λέσλ θάησ ησλ 15 εηψλ θαη νξηνζεηεί ηελ πξνζηαζία ησλ εξγαδνκέλσλ λέσλ θάησ ησλ 18 εηψλ. Ζ χζηαζε ηεο επηηξνπήο 77/467/ΔΟΚ αθνξά ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ λέσλ πνπ δελ εξγάδνληαη θαζψο θαη απηψλ πνπ θηλδπλεχνπλ λα ράζνπλ ηελ ζέζε εξγαζίαο ηνπο. Ζ χζηαζε 1099/1996 ζηελ ηνθρφικε ην «Παγθφζκην πλέδξην ελάληηα ζηελ εκπνξηθή θαη ζεμνπαιηθή εθκεηάιιεπζε ησλ παηδηψλ» αλαθέξεηαη ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ παηδηψλ. Δγθξίζεθε επίζεο ζηηο 24/02/1997 απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ε Κνηλή Γξάζε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο εκπνξίαο αλζξψπσλ θαη ηεο ζεμνπαιηθήο εθκεηάιιεπζεο παηδηψλ (97/154/ΓΔΤ) κε βάζε ην άξζξν Κ3 ηεο πλζήθεο ηεο Δ.Δ. 17 2.1.1 Η Unicef Σν 1946 ηδξχεηαη απφ ηελ Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ε Unicef. Ζ νξγάλσζε απηή αζρνιείηαη απνθιεηζηηθά κε ηελ 16 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, 2007, ζ.33-34. 17 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, 2007, ζ.35-36. 13

πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηνπ παηδηνχ, φπσο ηελ ίζε κεηαρείξηζή ηνπ, ηελ πγεηά θαη ηελ εθπαίδεπζή ηνπ. Γεκνζηεχεη Δηήζηεο Δθζέζεηο γηα ηελ «Καηάζηαζε ησλ Παηδηψλ» ζηνλ θφζκν θαη δίλεη έκθαζε ζε ζέκαηα φπσο ζηελ θαηαπνιέκεζε δχζθνισλ θαηαζηάζεσλ πνπ αθνξνχλ ηα παηδηά. Κάπνηα απφ ηα ζέκαηα πνπ αζρνιείηαη είλαη ε πξνζηαζία ησλ ηδηαίηεξα εππαζψλ νκάδσλ παηδηψλ, φπσο παηδηά πνπ εξγάδνληαη, παηδηά ζχκαηα βίαο, θαθνπνίεζεο ή ζεμνπαιηθήο εθκεηάιιεπζεο, παηδηά ζθιάβνη θαζψο θαη ε δηαζθάιηζε ηεο εθπαίδεπζεο φισλ ησλ παηδηψλ. 18 Σν έξγν ηεο Unicef ζπλερίδεηαη κέρξη θαη ζήκεξα, είλαη κεγάιν θαη παξαγσγηθφ. Ζ πξνπαγάλδα πνπ δεκηνπξγεί γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ απηνχ, βνεζάεη ζηελ αλαγλσζηκφηεηα ηεο θαηάζηαζεο, ρσξίο λα είλαη νινθιεξσκέλε θαη νιφπιεπξε ε δηεξεχλεζε, κε απνηέιεζκα φρη ηφζν ηθαλνπνηεηηθά ζε ζρέζε κε ηελ εκβέιεηα ηεο. Υσξίο λα θαλεξψλεη ηα βαζχηεξα αίηηα ηεο θάζε επηκέξνπο θαηάζηαζεο θαη πξνηείλνληαο ιχζεηο πνπ φκσο είλαη πξφζθαηξεο, πξνζπαζεί λα απνθξχςεη ηηο φπνηεο πνιηηηθέο πνπ δεκηνπξγνχλ ή νμχλνπλ ηελ θαηάζηαζε. Γελ έρεη πξνηάζεηο γηα ξηδηθέο αιιαγέο θαη αληηκέησπε ηνπ πξνβιήκαηνο ζηε βάζε ηνπ δειαδή ζηελ δνκή θαη δηάξζξσζε ηεο θνηλσλίαο. Ζ βνήζεηα είλαη επηιεθηηθή θαη φρη γεληθή, ζηνρεχεη ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο θαη φρη ζε πνιηηηθννηθνλνκηθφ δήηεκα. Σν έξγν ηεο έρεη πεξηζζφηεξν κνξθή επίδεημεο θηιαλζξσπίαο ησλ επφλεκσλ θαη εχπνξσλ ηνπ πινχζηνπ Βνξξά πξνο ηνπο θησρνχο θαη θαηαηξεγκέλνπο ηνπ θησρνχ Νφηνπ. Οη εηθφλεο ζηα πεξηνδηθά κεξηθψλ παηδηψλ ηνπ ηξίηνπ θφζκνπ πνπ δνπλ θπζηνινγηθά είλαη ην δεηνχκελν φκσο δελ αληαπνθξίλνληαη ζηηο ρηιηάδεο εηθφλεο παηδηψλ πνπ δελ έξρνληαη ζηελ δεκνζηφηεηα, θαη θπζηθά θακία νηθνλνκηθή κφλνλ βνήζεηα δελ ιχλεη ην πξφβιεκα. Ζ Unicef απνζηαζηνπνηείηαη πνιηηηθά, πξάγκα ιαλζαζκέλν κηα θαη ε θαηάζηαζε απηή είλαη πνιηηηθφ επαθφινπζν θαη ε ιχζε δειαδή ε θαιπηέξεπζε ηεο θαηάζηαζεο πνιηηηθφ δήηεκα. 2.2 Η παηδηθή εργαζία ζηελ Ειιάδα Σν πξφβιεκα ηεο παηδηθήο εξγαζίαο ζηελ Διιάδα δελ απέρεη απφ ηελ ειιεληθή θνηλσλία. πκθσλά κε έξεπλα ηεο Unicef ε Διιάδα θαηαηάζζεηαη ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο πνπ εθαξκφδνπλ «ειιηπή θαη αλεπαξθή» κεηξά γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ 18 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, 2007, ζ.10. 14

παηδηνχ. 19 Ζ έληαμε ησλ αλειίθσλ εξγαδνκέλσλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ζηελ ακεηβνκέλε απαζρφιεζε απνηέιεζε απφ ηελ αξρή ηνπ αηψλα ηδηαίηεξε κεξηκλά ηεο πνιηηείαο, πξηλ αθφκα θαηνρπξσζνχλ λνκηθά γεληθφηεξνη ζεζκνί ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, φπσο ην 8σξν ζηελ θαζεκεξηλή απαζρφιεζε, ε εηεζία άδεηα ησλ εξγαδνκέλσλ, ε πνιηηεία ςήθεζε λφκνπο πνπ έζεηαλ πεξηνξηζκνχο ζηελ απαζρφιεζε ησλ αλειίθσλ. Οη πξψηεο εξγαηηθέο πξνζηαηεπηηθέο δηαηάμεηο κε αληηθείκελν ην παηδί πεξηήιζαλ ζηνλ Νφκν ΓΚΘ (4029) ηνπ 1912 Πεξί εξγαζίαο γπλαηθψλ θαη αλειίθσλ κε ζεκαληηθή απφθαζε ηελ γεληθή απαγφξεπζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ παηδηψλ πξηλ ζπκπιεξψζνπλ ην 12ν έηνο ηεο ειηθίαο θαη ην 14 ν εθφζνλ δελ έρνπλ ηειεηψζεη ηε ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε. 20 Δπίζεο ην Διιεληθφ χληαγκα νξίδεη σο βαζηθφ θαζήθνλ ηεο θξαηηθήο πξφλνηαο ηελ εμαζθάιηζε ελλεαεηνχο ππνρξεσηηθήο θνίηεζεο ζηα πιαίζηα ηεο πξνζηαζίαο ηεο λενιαίαο. 2.2.1 Σο ειιεληθό λοκοζεηηθό πιαίζηο γηα ηελ παηδηθή εργαζία Ζ Διιάδα ζπκκεηέρνληαο ζην Ο.Ζ.Δ. θαη παίξλνληαο κέξνο ζηηο ζπλειεχζεηο ηνπ γηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ ελζηεξλίδεηαη ηηο Γηεζλήο πκβάζεηο Δξγαζίαο ηεο Γ.Ο.Δ. πνπ αθνξνχλ ηα παηδηά θαη ηνπο λένπο. Έρεη ζεζπίζεη κηα ζεηξά απφ λνκνχο θαη δηαηάμεηο πνπ ζθνπεχνπλ ζηελ ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Απηέο νη Γηεζλείο πκβάζεηο Δξγαζίαο κπνξνχλ λα θαηαηαγνχλ ζε ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο : α) Απηέο πνπ έρνπλ σο ζθνπφ λα νξηνζεηήζνπλ ην ειάρηζην φξην εηζφδνπ ησλ λέσλ ζηελ απαζρφιεζε. β) Απηέο πνπ έρνπλ σο ζθνπφ λα απαγνξεχζνπλ ή λα πεξηνξίζνπλ ηελ λπρηεξηλή εξγαζία ησλ παηδηψλ. γ) Απηέο πνπ επηβάινπλ δηαδηθαζίεο ππνρξεσηηθήο ηαηξηθήο εμέηαζεο ησλ παηδηψλ πξνθεηκέλνπ λα εηζαρζνχλ ζηελ απαζρφιεζεο ή θαηά ηελ απαζρφιεζε. 21 Σα παξαπάλσ έρνπλ θπξσζεί κε ηνπο εμήο λφκνπο ζηελ ρψξα καο, πνπ αθνξνχλ ηα παηδηά θαη ηνπο λένπο. : Ζ Γ..Δ. 5/1919 ζηηο 28/11/1919 «πεξί θαζνξηζκνχ θαησηάηνπ νξίνπ ηεο ειηθίαο ησλ αλειίθσλ εηο ηαο βηνκεραληθάο 19 Μπήηξα Αζελά - πειηωηνπνύινπ Αλαζηαζία, Η παηδηθή εξγαζία,, www.inersee.gr. 20 Λεμνπξηώηεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην - αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ζ.187-188. 21 Λεμνπξηώηεο Ιωάλλεο, εξγαηηθό δίθαην - αηνκηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ζ.186. 15

εξγαζίαο» πνπ θπξψζεθε κε ηνλ Ν.2271/1920 (ΦΔΚ Α 145). Ζ χκβαζε απηή νξίδεη πνηεο ζεσξνχληαη «βηνκεραληθέο επηρεηξήζεηο» (άξζξν 1) θαη απαγνξεχεη ηελ απαζρφιεζε ή ηελ εξγαζία ζε απηέο, δεκνζηέο ή ηδησηηθέο, ζε αλήιηθνπο θάησ ησλ 14 εηψλ. Αθφκα ε Γ..Δ. 6/1919 «Πεξί λπρηεξηλήο εξγαζίαο αλειίθνπ ελ ηε βηνκεραλία», πνπ ηελ επηθχξσζε ν Ν.2272/1920, θαη ε 7/1920 «Πεξί ειαρίζηνπ νξίνπ ειηθίαο παξαδνρήο παηδηψλ ελ ηε λαπηηθή εξγαζία», ηελ νπνία επηθχξσζε ν Ν.4211/1929. Ζ Γ..Δ. 15/1921 «Πεξί θαζνξηζκνχ ειαρίζηνπ νξίνπ ειηθίαο πξνο πξφζιεςηλ λέσλ ππφ ηελ ηδηφηεηα ζεξκαζηνχ ή αλζξαθέσο» πνπ θπξψζεθε απφ ην Ν.4505/1930, θαη ε 16/1921 «Πεξί ππνρξεσηηθήο ηαηξηθήο εμέηαζεο παηδηψλ θαη εθήβσλ εξγαδνκέλσλ επί ησλ πινίσλ», απφ ηνλ Ν.4674/1930. Ζ Γ..Δ. 52/1936 ζηηο 26-6-1936 «Πεξί θαλνληθψλ θαη έηνο αδεηψλ κεη απνδνρψλ», φπσο θπξψζεθε κε ηνλ Ν.2081/1952 (ΦΔΚ Α 109) φπνπ ζηελ παξ.2 ηνπ άξζξνπ 2 αλαθέξεηαη φηη ηα πξφζσπα ειηθίαο θάησ ησλ 16 εηψλ, πεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ καζεηεπνκέλσλ δηθαηνχληαη κεηά ζπλερή ππεξεζία έηνπο ζε άδεηα κεη απνδνρψλ, δψδεθα ηνπιάρηζηνλ εξγαζίκσλ εκεξψλ. Ζ Γ..Δ. 58/1936 «Πεξί θαησηάηνπ νξίνπ ειηθίαο εηζδνρήο εηο ην λαπηηθφ επάγγεικα», πνπ επηθπξψζεθε κε ην Ν.4318/1936 (ΦΔΚ Α 88) πνπ αλαθέξεηαη γηα φια ηα πινία θαη ζθάθε, θξαηηθά ή ηδησηηθά, εθηφο ησλ πνιεκηθψλ, θαη γηα παηδηά θάησ ησλ 15 εηψλ, εμαηξνπκέλσλ εθείλσλ πνπ εξγάδνληαη ζε πινίν ζην νπνίν ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο. Ζ Γ..Δ. 77/1946 ζην Μφληξεαι πνπ ςεθίζηεθε κε ηνλ Ν.1171/1981 (ΦΔΚ Α 180) «Πεξί ηεο ηαηξηθήο εμεηάζεσο ηεο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ θαη ησλ λεαξψλ πξνζψπσλ δη απαζρφιεζελ εηο ηελ βηνκεραλίαλ θαη ξπζκίζεσλ ζπλαθψλ ζεκάησλ». Ζ ζχκβαζε αλαθέξεηαη ζηε δσξεάλ ηαηξηθή εμέηαζε ησλ λέσλ πνπ εξγάδνληαη ζηε βηνκεραλία ζε ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα έσο ην 18ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο θαη κέρξη ην 21ν γηα Ζ Γ..Δ. 78/1946 πνπ θπξψζεθε κε ηνλ Ν.1173/1981 (ΦΔΚ Α 181) «Πεξί ηεο ηαηξηθήο εμεηάζεσο ηθαλφηεηνο ησλ παηδηψλ θαη λεαξψλ πξνζψπσλ δη απαζρφιεζηλ εηο ηαο κε βηνκεραληθάο εξγαζίαο θαη ξπζκίζεσο ζπλαθψλ ζεκάησλ». Σέινο, ε Γ..Δ. 182/1999 πνπ θπξψζεθε κε ην Ν.2918/2001 (ΦΔΚ Α 119) «θχξσζε ηεο Γ..Δ. 182 γηα ηελ απαγφξεπζε ησλ ρεηξφηεξσλ κνξθψλ εξγαζίαο ησλ παηδηψλ θαη ηελ άκεζε δξάζε κε ζθνπφ ηελ εμάιεηςή ηνπο» (ΦΔΚ Α 119). Απηφο ν λφκνο ζα καο απαζρνιήζεη ζε άιιν θεθάιαην κηα θαη είλαη ζεκαληηθφο ζην ζέκα 16

ηεο εξγαζίαο ησλ αλειίθσλ ζηελ Διιάδα. Σα αλσηέξσ λνκνζεηήκαηα ηζρχνπλ παξάιιεια. ε φζεο πεξηπηψζεηο πεξηζζφηεξεο ηεο κηα δηαηάμεηο ξπζκίδνπλ ην ίδην ζέκα, ζεσξείηαη φηη ππεξηζρχνπλ εθείλεο πνπ εμαζθαιίδνπλ ηε κεγαιχηεξε πξνζηαζία γηα ηνπο αλήιηθνπο εξγαδφκελνπο. 2.2.2 Η Δηεζλής ύκβαζε γηα ηα Δηθαηώκαηα ηοσ Παηδηού Σν επηζηέγαζκα φισλ ησλ πξνεγνχκελσλ γηα ηε δηεζλή πξνζηαζία ηνπ παηδηνχ απνηέιεζε ε Γηεζλήο χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ (Γ..Γ.Π.), πνπ ςεθίζηεθε απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ ην 1989 θαη ηέζεθε ζε ηζρχ ζηηο 2/9/1990. Ζ επηθχξσζε ηεο χκβαζεο ππνγξάθεηαη απφ 191 Κξάηε πιελ ησλ Ζ.Π.Α. θαη ηεο νκαιίαο. Ζ ρψξα καο θχξσζε ηε Γ..Γ.Π. κε ην Ν.2101/1992 (ΦΔΚ Α 192/2-12-1992). Ζ χκβαζε απηή ζεσξείηαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θείκελα ηνπ δηεζλνχο ζπκβαηηθνχ δηθαίνπ θαη παξέρεη ηελ πην νινθιεξσκέλε πξνζηαζία γηα ηα παηδηά. ην θείκελν ηεο θαηνρπξψλνληαη ηα αηνκηθά, νηθνλνκηθά, πνιηηηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα ησλ παηδηψλ. Ζ χκβαζε αλαγλσξίδεη φηη ηα άηνκα ειηθίαο 0-18 εηψλ, απνηεινχλ κηα μερσξηζηή νκάδα αηφκσλ-πνιηηψλ πνπ ρξίδνπλ ηδηαίηεξεο πξνζηαζίαο, πέξα απφ απηή πνπ ηνπο παξέρεηαη απφ άιιεο δηαθεξχμεηο ή ζπκβάζεηο, ιφγσ ηεο αλάγθεο ηνπο γηα νκαιή, ςπρηθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη δηαλνεηηθή αλάπηπμε ζε έλα αζθαιέο θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, αιιά θαη ιφγν ηνπ πςεινχ θηλδχλνπ πνπ δηαηξέρνπλ λα πέζνπλ ζχκαηα εθκεηάιιεπζεο θαη θαθνκεηαρείξηζεο. 22 Δηδηθφηεξα αλαθέξεηαη γηα ηελ εξγαζία ησλ αλειίθσλ ζηα παξαθάησ άξζξα: ην άξζξν 1 ηεο Γ..Γ.Π. νξίδεη φηη σο «Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο χκβαζεο, ζεσξείηαη παηδί θάζε αλζξψπηλν νλ κηθξφηεξν ησλ δεθανθηψ εηψλ, εθηφο εάλ ε ελειηθίσζε επέξρεηαη λσξίηεξα, ζχκθσλα κε ηελ ηζρχνπζα γηα ην παηδί λνκνζεζία.» Σν άξζξν 28 πξνζηαηεχεη ην δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ ζηελ εθπαίδεπζε. Δηδηθφηεξα πξνβιέπεη ηελ ππνρξεσηηθή θαη δσξεάλ ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε γηα φινπο, θαζψο θαη ηε δηαζθάιηζε εθ κέξνπο ησλ ζπκβαιιφκελσλ Κξαηψλ ηεο πξφζβαζεο ζηε δεπηεξνβάζκηα θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ηελ ζρνιηθή θαη ηελ 22 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, ζ.15 17

επαγγεικαηηθή ελεκέξσζε θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηε δηεζλή ζπλεξγαζία ζηνλ ηνκέα ηεο παηδείαο κε ζθνπφ ηελ επάιεηςε ηεο αγλνίαο θαη ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν. 23 Αλαιπηηθά νξίδεηαη φηη ηα πκβαιιφκελα Κξάηε αλαγλσξίδνπλ ην δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ ζηελ εθπαίδεπζε θαη, ηδηαίηεξα, γηα λα επηηεπρζεί ε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο απηνχ πξννδεπηηθά θαη ζηε βάζε ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ θαζηζηνχλ ηε ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε ππνρξεσηηθή θαη δσξεάλ γηα φινπο, ελζαξξχλνπλ ηελ αλάπηπμε δηάθνξσλ κνξθψλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ηφζν γεληθήο φζν θαη επαγγεικαηηθήο, ηηο θαζηζηνχλ αλνηρηέο θαη πξνζηηέο ζε θάζε παηδί, θαη παίξλνπλ θαηάιιεια κέηξα, φπσο ε ζέζπηζε ηεο δσξεάλ εθπαίδεπζεο θαη ηεο πξνζθνξάο ρξεκαηηθήο βνήζεηαο ζε πεξίπησζε αλάγθεο, εμαζθαιίδνπλ ζε φινπο ηελ πξφζβαζε ζηελ αλψηαηε παηδεία κε φια ηα θαηάιιεια κέζα, ζε ζπλάξηεζε κε ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ θαζελφο, θαζηζηνχλ αλνηρηέο θαη πξνζηηέο ζε θάζε παηδί ηε ζρνιηθή θαη ηελ επαγγεικαηηθή ελεκέξσζε θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ, παίξλνπλ κέηξα γηα λα ελζαξξχλνπλ ηελ ηαθηηθή ζρνιηθή θνίηεζε θαη ηε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ εγθαηάιεηςεο ησλ ζρνιηθψλ ζπνπδψλ. Αθφκα ηα πκβαιιφκελα Κξάηε παίξλνπλ φια ηα θαηάιιεια κέηξα γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζρνιηθήο πεηζαξρίαο κε ηξφπν πνπ λα ηαηξηάδεη ζηελ αμηνπξέπεηα ηνπ παηδηνχ σο αλζξψπηλνπ φληνο, θαη ζχκθσλα κε ηελ παξνχζα χκβαζε. Σέινο πξνάγνπλ θαη ελζαξξχλνπλ ηε δηεζλή ζπλεξγαζία ζηνλ ηνκέα ηεο παηδείαο, κε ζθνπφ λα ζπκβάιινπλ θπξίσο ζηελ εμάιεηςε ηεο άγλνηαο θαη ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ ζηνλ θφζκν θαη λα δηεπθνιχλνπλ ηελ πξφζβαζε ζηηο επηζηεκνληθέο θαη ηερληθέο γλψζεηο θαη ζηηο ζχγρξνλεο εθπαηδεπηηθέο κεζφδνπο. Γηα ην ζθνπφ απηφλ, ιακβάλνληαη ηδηαίηεξα ππφςε νη αλάγθεο ησλ ππφ αλάπηπμε ρψξσλ. Σν άξζξν 30 ηεο ίδηαο Γ..Γ.Π. αλαθέξεηαη ζην δηθαίσκα ησλ παηδηψλ κειψλ ησλ κεηνλνηήησλ, ζηελ πνιηηηζηηθή δσή, ζξεζθεία θαη γιψζζα ηνπο. 24 Αλαιπηηθά νξίδεηαη φηη ζηα θξάηε φπνπ ππάξρνπλ εζληθέο, ζξεζθεπηηθέο γισζζηθέο κεηνλφηεηεο ή πξφζσπα απηφρζνλεο θαηαγσγήο, έλα παηδί απηφρζνλαο ή πνπ αλήθεη ζε κία απφ απηέο ηηο κεηνλφηεηεο δελ κπνξεί λα ζηεξεζεί ην δηθαίσκα λα έρεη ηε δηθή ηνπ πνιηηηζηηθή δσή, λα πξεζβεχεη θαη λα αζθεί ηε δηθή ηνπ ζξεζθεία ή λα ρξεζηκνπνηεί ηε δηθή ηνπ γιψζζα 23 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, ζ. 26. 24 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, ζ. 26. 18

απφ θνηλνχ κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ηνπ. Παξαθάησ ην άξζξν 31 ηεο Γ..Γ.Π. πξνζηαηεχεη ην δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ ζηελ αλάπαπζε θαη ζην παηγλίδη, δειαδή ζηελ ςπραγσγία γεληθφηεξα. 25 Αλαιπηηθά ηα πκβαιιφκελα Κξάηε αλαγλσξίδνπλ ζην παηδί ην δηθαίσκα ζηελ αλάπαπζε θαη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, ζηελ ελαζρφιεζε κε ςπραγσγηθά παηρλίδηα θαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ είλαη θαηάιιειεο γηα ηελ ειηθία ηνπ θαη ζηελ ειεχζεξε ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηζηηθή θαη θαιιηηερληθή δσή. έβνληαη θαη πξνάγνπλ ην δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ λα ζπκκεηέρεη πιήξσο ζηελ πνιηηηζηηθή θαη θαιιηηερληθή δσή θαη ελζαξξχλνπλ ηελ πξνζθνξά θαηάιιεισλ θαη ίζσλ επθαηξηψλ γηα πνιηηηζηηθέο, θαιιηηερληθέο θαη ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη γηα δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Σν άξζξν 32 ηεο ίδηαο Γ..Γ.Π. ζην παηδί ηελ πξνζηαζία ηνπ απφ ηελ νηθνλνκηθή εθκεηάιιεπζε θαζψο θαη απφ ηελ εθηέιεζε νπνηαζδήπνηε εξγαζίαο πνπ ελέρεη θηλδχλνπο ή πνπ κπνξεί λα εθζέζεη ζε θίλδπλν ηελ εθπαίδεπζε ηνπ ή λα βιάςεη ηελ πγεία ηνπ ή ηε ζσκαηηθή, ςπρηθή, εζηθή ή θνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ. 26 Έηζη νξίδεη φηη ηα πκβαιιφκελα Κξάηε αλαγλσξίδνπλ ην δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ λα πξνζηαηεχεηαη απφ ηελ νηθνλνκηθή εθκεηάιιεπζε θαη απφ ηελ εθηέιεζε νπνηαζδήπνηε εξγαζίαο πνπ ελέρεη θηλδχλνπο ή πνπ κπνξεί λα εθζέζεη ζε θίλδπλν ηελ εθπαίδεπζή ηνπ ή λα βιάςεη ηελ πγεία ηνπ ή ηε ζσκαηηθή, πλεπκαηηθή, ςπρηθή, εζηθή ή θνηλσληθή αλάπηπμή ηνπ θαη παίξλνπλ λνκνζεηηθά, δηνηθεηηθά, θνηλσληθά θαη εθπαηδεπηηθά κέηξα γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηελ εθαξκνγή ηνπ παξφληνο άξζξνπ. Γηα ην ζθνπφ απηφλ, θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο ζρεηηθέο δηαηάμεηο ησλ άιισλ δηεζλψλ νξγάλσλ, ηα πκβαιιφκελα Κξάηε εηδηθφηεξα: α) Οξίδνπλ έλα θαηψηαην φξην ή θαηψηαηα φξηα ειηθίαο γηα ηελ είζνδν ζηελ επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε. β) Πξνβιέπνπλ κηα θαηάιιειε ξχζκηζε ησλ σξαξίσλ θαη ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο. γ) Πξνβιέπνπλ θαηάιιειεο πνηλέο θαη άιιεο θπξψζεηο, γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηνπ παξφληνο άξζξνπ. Σν άξζξν 34 ηεο Γ..Γ.Π. αλαθέξεηαη ζηελ πξνζηαζία απφ ηελ ζεμνπαιηθή εθκεηάιιεπζε θαη ζεμνπαιηθή βία θαη νξίδεη φηη ηα πκβαιιφκελα Κξάηε αλαιακβάλνπλ ηελ ππνρξέσζε λα 25 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, ζ 26. 26 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, ζ. 26. 19

πξνζηαηεχζνπλ ην παηδί απφ θάζε κνξθή ζεμνπαιηθήο εθκεηάιιεπζεο θαη ζεμνπαιηθήο βίαο. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφλ, ηα Κξάηε, εηδηθφηεξα, παίξλνπλ φια ηα θαηάιιεια κέηξα ζε εζληθφ, δηκεξέο θαη πνιπκεξέο επίπεδν γηα λα εκπνδίζνπλ: α) Σελ παξαθίλεζε ή ηνλ εμαλαγθαζκφ ησλ παηδηψλ ζε παξάλνκε ζεμνπαιηθή δξαζηεξηφηεηα. β) Σελ εθκεηάιιεπζε ησλ παηδηψλ γηα πνξλεία ή γηα άιιεο παξάλνκεο ζεμνπαιηθέο δξαζηεξηφηεηεο. γ) Σελ εθκεηάιιεπζε ησλ παηδηψλ γηα ηελ παξαγσγή ζεακάησλ ή πιηθνχ πνξλνγξαθηθνχ ραξαθηήξα. Σέινο ε Γ..Γ.Π. ζην άξζξν 36 πξνζηαηεχεηαη ην παηδί απφ θάζε κνξθήο εθκεηάιιεπζε, 27 νξίδνληαο φηη ηα πκβαιιφκελα Κξάηε πξνζηαηεχνπλ ην παηδί απφ θάζε άιιε κνξθή εθκεηάιιεπζεο επηβιαβή γηα νπνηαδήπνηε πιεπξά ηεο επεκεξίαο ηνπ. Ζ Γ..Γ.Π. θαζηεξψλεη ηελ αδηακθηζβήηεηε ππνρξέσζε ησλ θπβεξλήζεσλ λα πξνζηαηεχζνπλ θάζε παηδί απφ πηζαλή παξαβίαζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ, απφ νπνηνλδήπνηε είηε δειαδή δηαπξάηηεηαη απφ ην θξάηνο, είηε απφ ηδησηηθνχο θνξείο, είηε απφ κεκνλσκέλα άηνκα. Οη ππνρξεψζεηο πνπ ζπλεπάγεηαη είλαη ε πξνζηαζία φισλ ησλ δηθαησκάησλ θάζε παηδηνχ ρσξίο θακηά εμαίξεζε θαζψο θαη ε δηαζθάιηζε ηεο αλάπηπμεο φισλ ησλ δπλαηνηήησλ ησλ παηδηψλ ζε έλα αζθαιέο πεξηβάιινλ. 28 2.3 Η προζηαζία ηφλ αλήιηθφλ θαηά ηελ απαζτόιεζε Ο βαζηθφηεξνο λφκνο φκσο πνπ έρεη ςεθηζζεί ζπγθεληξψλνληαο φινπο ηνπο πξνεγνχκελνπο λφκνπο είλαη ν Ν.1837/1989 (ΦΔΚ Α 85) «Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλειίθσλ θαηά ηελ απαζρφιεζε θαη άιιεο δηαηάμεηο». Ωο αλήιηθνη ζην πιαίζην εθαξκνγήο ηνπ Ν. 1837/1989, λννχληαη φζνη δελ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 18 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο. Οη δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ δελ εθαξκφδνληαη ζηηο νηθνγελεηαθνχ, αλεμαξηήησο ηνπ βαζκνχ ζπγγέλεηαο, 29 ραξαθηήξα γεσξγηθέο, 27 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια ζ. 27. 28 Ρνκπόθνπ - Καξαγηάλλε Αγιαΐα, θνηλωληθή πξνζηαζία ηωλ αλειίθωλ ζηελ Διιάδα, άθθνπια, ζ. 15. 29 Βιαζηόο ηπιηαλόο, αηνκηθό εξγαηηθό δίθαην-ε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, άθθνπια, 1994, ηνκ. 1, ζ. 349. 20

δαζηθέο θαη θηελνηξνθηθέο εξγαζίεο. 30 ηελ έλλνηα ησλ γεσξγηθψλ εξγαζηψλ ζπκπεξηιακβάλνληαη θαη νη αιηεπηηθέο εξγαζίεο. Ο λφκνο απηφο έρεη εθαξκνγή φρη κφλν γηα ηηο νηθνγελεηαθέο βηνηερλίεο αιιά θαη ηηο απηναπαζρνινχκελεο. 31 Παξφια απηφ φκσο ν αλήιηθνο νθείιεη λα εθδψζεη βηβιηάξην εξγαζίαο αλειίθνπ (άξζξν 8), λα κελ απαζρνιείηαη ζε βαξείεο θαη αλζπγηεηλέο εξγαζίεο (άξζξν 2), λα έρεη παξαθνινπζήζεη πξνεγνπκέλσο καζήκαηα επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ (άξζξν 4), λα αθνινπζεί κεησκέλν σξάξην εξγαζίαο (άξζξν 5) θ.ιπ. Τπάξρεη φκσο θελφ απφ ηνλ λφκν ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα αξκφδηα φξγαλα ηνπ ππνπξγείνπ εξγαζίαο ζα ειέγρνπλ ηελ ηήξεζε ησλ πην πάλσ ππνρξεψζεσλ θαη ηδηαηηέξα ζηηο πεξηπηψζεηο απαζρφιεζεο ηνπ ζε νηθνγελεηαθέο επηρεηξήζεηο φπνπ ήδε δελ εθαξκφδνληαη θαηά θαλφλα νη ππφινηπεο δηαηάμεηο ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο, πνπ επηηξέπνπλ ηνλ αλψηεξν επίκαρν έιεγρν. 32 ηνλ λφκν απηφ θαζνξίδνληαη νη φξνη θαη νη πξνυπνζέζεηο απαζρφιεζεο. Αλήιηθνη πνπ δελ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 15 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο απαγνξεχεηαη λα απαζρνιεζνχλ ζε νπνηαδήπνηε εξγαζία. 33 Ζ ζπκπιήξσζε κε ηελ απνθνίηεζε ηνπο απφ ηελ ελληάρξνλε (9) ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε. 34 Αλήιηθνη δελ επηηξέπεηαη λα απαζρνινχληαη ζε εξγαζίεο επηθίλδπλεο, βαξηέο ή αλζπγηεηλέο, θαζψο θαη ζε εξγαζίεο πνπ βιάπηνπλ ηελ ςπρηθή ηνπο πγεία θαη γεληθά εκπνδίδνπλ ηελ ειεχζεξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. 35 Με άδεηα φκσο ηεο Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο επηηξέπεηαη ε απαζρφιεζε αλειίθσλ, πνπ δελ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 15 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο, ζε ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, κνπζηθέο εθηειέζεηο ή άιιεο θαιιηηερληθέο εθδειψζεηο, δηαθεκηζηηθά πξνγξάκκαηα, επηδείμεηο κφδαο, 30 Άξζξν 1, Ν. 1837/1989. 31 Λενληάξεο Μηιηηάδεο, εξγαηηθό δίθαην, Πάκηζνο, 1995, ηόκ. πξώηνο, ζ. 220. 32 Βιαζηόο ηπιηαλόο, αηνκηθό εξγαηηθό δίθαην-ε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, άθθνπια, 1994, ηνκ. 1, ζ. 349-350. 33 Ραπαλάθεο Πέηξνο, εξγαζίεο αλαιύζεηο θαη εθαξκνγέο, Ναπηεκπνξηθή,2005, ζ.534. 34 Βιαζηόο ηπιηαλόο, αηνκηθό εξγαηηθό δίθαην-ε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, άθθνπια, 1994, ηνκ. 1, ζ. 350. 35 Άξζξν 2, Ν. 1837/1989. Οη εξγαζίεο απηέο ζπγθεληξώζεθαλ θαη θαζνξίζηεθαλ ην 1990 κε ηελ Τ. Α. Δξγ. Κνηλ. Αζθ. νηθ. 130627/1990 (ΦΔΚ Β 620/27.9.1990) «θαζνξηζκόο επηθίλδπλωλ, βαξηώλ θαη αλζπγηεηλώλ εξγαζηώλ, γηα ηελ απαζρόιεζε αλειίθωλ». Σελ Τ.Α. απηή ζπκπιήξωζε θαη νινθιήξωζε ην 2003 ε Τ. Α. Δξγ. Κνηλ. Αζθ. νηθ. 130621/2003 (ΦΔΚ Β 875/2.7.2003) «Δξγαζίεο, έξγα θαη δξαζηεξηόηεηεο ζηηο νπνίεο απαγνξεύεηαη λα απαζρνινύληαη νη αλήιηθνη», ε νπνία ζα αλαθεξζεί αλαιπηηθά παξαθάηω ζε μερωξηζηό θείκελν. 21

ξαδηνθσληθέο ή ηειενπηηθέο εγγξαθέο ή εθπνκπέο, εγγξαθέο ζε βίληεν, θηλεκαηνγξαθηθέο ιήςεηο, θαζψο θαη ε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο σο κνληέισλ, εθφζνλ δε βιάπηεηαη ε ζσκαηηθή θαη ε ςπρηθή ηνπο πγεία θαη ε εζηθή ηνπο. Ζ αλσηέξσ άδεηα ηεο Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο ρνξεγείηαη ζηνλ εξγνδφηε χζηεξα απφ αίηεζή ηνπ θαη πεξηέρεη ην νλνκαηεπψλπκν θαη ηελ ειηθία ηνπ αλειίθνπ, ην είδνο ηεο εξγαζίαο ζηελ νπνία πξφθεηηαη λα απαζρνιεζεί, ην εκεξήζην πξφγξακκα θαη ηε ρξνληθή δηάξθεηά ηνπ. Ζ άδεηα ρνξεγείηαη γηα ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ δελ κπνξεί λα ππεξβαίλεη ηνπο ηξεηο (3) κήλεο. Παξάηαζε ηεο άδεηαο κπνξεί λα ρνξεγεζεί γηα εμαηξεηηθνχο ιφγνπο. Γηα ηε ρνξήγεζε ηεο άδεηαο ή ηελ παξάηαζή ηεο, ν εξγνδφηεο καδί κε ηελ αίηεζε ππνβάιιεη δήισζε φηη έρνπλ ιεθζεί ηα απαξαίηεηα κέηξα πξνζηαζίαο ηνπ αλειίθνπ, ζπλαίλεζε ηνπ πξνζψπνπ πνπ έρεη ηελ επηκέιεηα ηνπ αλειίθνπ θαη ηαηξηθή πηζηνπνίεζε απφ ηηο ππεξεζίεο ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο Τγείαο (ΔΤ) θαη ηνπ ΗΚΑ φηη δελ ππάξρεη γηα ηε ζσκαηηθή ή ςπρηθή πγεία ηνπ αλήιηθνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε απαζρφιεζε. 36 Μεηά ηε ζπκπιήξσζε ηνπ 15 νπ έηνπο ηεο ειηθίαο ηνπο νη αλήιηθνη ηεο θαηεγνξίαο απηήο ππάγνληαη ζην θαζεζηψο πνπ ηζρχεη γηα φιεο ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο αλειίθσλ εξγαδνκέλσλ. 37 Ο λφκνο θαζνξίδεη φηη πξνυπφζεζε γηα ηελ λφκηκε απαζρφιεζε ησλ αλειίθσλ είλαη ν επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο. Οη αλήιηθνη πξηλ απαζρνιεζνχλ ζε νπνηαδήπνηε εξγαζία, εθηφο απφ ηηο πεξηπηψζεηο απαζρφιεζεο ζε θαιιηηερληθέο θαη παξεκθεξείο εξγαζίεο, πξέπεη λα παξαθνινπζήζνπλ πξνγξάκκαηα εμσζρνιηθνχ επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. 38 Σα πξνγξάκκαηα απηά εθπνλνχληαη θαη εθαξκφδνληαη απφ ηνλ Ο.Α.Δ.Γ. (Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ), πνπ ρνξεγεί ζηνλ αλήιηθν βεβαίσζε γηα ην πξφγξακκα πνπ παξαθνινχζεζε. Βηβιηάξην πγείαο δελ εθδίδεηαη ρσξίο ηε βεβαίσζε απηή. 39 Γηα ηνπο καζεηεπφκελνπο εξγάηεο ζα γίλεη αλαθνξά παξαθάησ. Με βάζε ηα ρξνληθά φξηα εξγαζίαο, νη αλήιηθνη ρσξίδνληαη ζε απηνχο πνπ έρνπλ ειηθία κέρξη 16 εηψλ θαη ζε απηνχο πνπ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 16 ν έηνο. 40 Αλήιηθνη πνπ δελ έρνπλ ζπκπιεξψζεη 36 Άξζξν 3, Ν. 1837/1989. 37 Βιαζηόο ηπιηαλόο, αηνκηθό εξγαηηθό δίθαην-ε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, άθθνπια, 1994, ηόκ. 1, ζ. 351. 38 Λενληάξεο Μηιηηάδεο, εξγαηηθό δίθαην, Πάκηζνο, 1995, ηόκ. πξώηνο, ζ. 221. 39 Άξζξν 4, Ν. 1837/1989 40 Βιαζηόο ηπιηαλόο, αηνκηθό εξγαηηθό δίθαην-ε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, άθθνπια, 1994, ηόκ. 1, ζ. 351. 22

ην 16 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο, θαζψο θαη αλήιηθνη πνπ θνηηνχλ ζε Γπκλάζηα, Λχθεηα θάζε ηχπνπ ή Σερληθέο Δπαγγεικαηηθέο ρνιέο, Γεκφζηεο ή Ηδησηηθέο, αλαγλσξηζκέλεο απφ ην Κξάηνο, δε κπνξεί λα απαζρνινχληαη πεξηζζφηεξν απφ έμη (6) ψξεο ηελ εκέξα θαη ηξηάληα (30) ψξεο ηελ εβδνκάδα. Οη αλήιηθνη εξγαδφκελνη δηθαηνχληαη εκεξήζηα αλάπαπζε δψδεθα (12) ηνπιάρηζηνλ ζπλερείο ψξεο ζηηο νπνίεο πξέπεη λα πεξηιακβάλεηαη ην ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ηηο δέθα ην βξάδπ κέρξη ηηο έμη (6) ην πξσί. Ζ εκεξήζηα απαζρφιεζε ησλ αλειίθσλ πνπ θνηηνχλ ζε Γπκλάζην ή Λχθεην θάζε ηχπνπ ή Σερληθέο Δπαγγεικαηηθέο ρνιέο, Γεκφζηεο ή Ηδησηηθέο, αλαγλσξηζκέλεο απφ ην Κξάηνο, αξρίδεη ή ιήγεη δχν (2) ηνπιάρηζηνλ ψξεο κεηά ηε ιήμε ή πξηλ απφ ηελ έλαξμε ησλ καζεκάησλ αληίζηνηρα. Ζ απαζρφιεζε ησλ αλειίθσλ ζε θαιιηηερληθέο θαη παξεκθεξείο δξαζηεξηφηεηεο δε κπνξεί λα ππεξβαίλεη ηηο δχν (2) ψξεο ηελ εκέξα γηα αλειίθνπο απφ ηξηψλ έσο έμη εηψλ, ηηο ηξεηο (3) ψξεο ηελ εκέξα γηα αλειίθνπο απφ έμη έσο έλδεθα εηψλ, ηηο ηέζζεξηο (4) ψξεο ηελ εκέξα γηα αλειίθνπο απφ έλδεθα έσο δεθαηξηψλ εηψλ θαη ηηο πέληε (5) ψξεο ηελ εκέξα γηα αλειίθνπο απφ δεθαηξηψλ έσο δεθαπέληε εηψλ. Ο λφκνο απηφο δελ βάδεη ρξνληθφ πεξηνξηζκφ ζηηο ψξεο εξγαζίεο ησλ αλειίθσλ πνπ έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην 16 ν έηνο. 41 Ζ ππεξσξηαθή απαζρφιεζε απαγνξεχεηαη γηα φινπο ηνπο αλειίθνπο. Γηα ηα ρξνληθά φξηα εξγαζίαο ζα γίλεη λχμε θαη ζε παξαθάησ θεθαιαίν. 42 Ρπζκίδεηαη ε ακνηβή ησλ αλειίθσλ πνπ εξγάδνληαη ζε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη νξίδεηαη φηη νη αλήιηθνη εξγαδφκελνη ακείβνληαη κε βάζε ην θαηψηαην ηνπιάρηζηνλ εκεξνκίζζην ηνπ αλεηδηθεχηνπ εξγάηε πνπ πξνβιέπεηαη απφ ηελ Δ.Γ...Δ. (εζληθή γεληθή ζπιινγηθή ζχκβαζε εξγαζίαο), θαη αλαινγία ησλ σξψλ απαζρφιεζήο ηνπο. Με βάζε ηελ αξρή ηεο παξνρήο ηεο κεγαιχηεξεο πξνζηαζίαο ζηνλ αλήιηθν, ζα πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη ε παξαπάλσ γηα ηνπο αλήιηθνπο εξγαδφκελνπο ακνηβή, αθνξά θάζε είδνπο παξερφκελεο απφ απηνχο εξγαζία, δειαδή ηφζν εθείλε ηνπ ηδησηηθνχ ππαιιήινπ, φζν θαη εθείλε ηνπ εξγάηε. Σν αλψηεξν πνζφ ηεο εκεξήζηαο ακνηβήο ηνπ αλήιηθνπ εξγαδφκελνπ ζα πξέπεη λα ηνπ θαηαβάιιεηαη αλεμάξηεηα ηνπ αλ εξγάδεηαη γηα πξψηε θνξά ή έρεη πξνυπεξεζία ελφο ή δπν εηψλ (εδψ ν λφκνο 41 Βιαζηόο ηπιηαλόο, αηνκηθό εξγαηηθό δίθαην-ε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, άθθνπια, 1994, ηόκ. 1, ζ. 351. 42 Αξζξν 5, Ν. 1837/1989. 23