Νίκος Φωτόπουλος Επίκ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας Η Δια βίου Μάθηση στην εποχή της κρίσης στη σύγχρονη Ελλάδα : διερευνώντας τη δυναμική του πεδίου
όψεις της κρίσης στη σύγχρονη Ελλάδα δημοσιονομική κρίση; κρίση χρέους; οικονομική κρίση; κρίση αξιών; πολιτισμική κρίση; κρίση «συλλογικής ταυτότητας»;
οικονομική κρίση και ο ρόλος της μάθησης η Ευρώπη, εν μέσω κρίσης, αντιμετωπίζει τεράστιες κοινωνικοοικονομικές και δημογραφικές προκλήσεις που συνδέονται: με τη γήρανση του πληθυσμού, το μεγάλο αριθμό ενηλίκων με χαμηλή ειδίκευση τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και ιδιαίτερα εκείνα των νέων την κινητικότητα της εργασίας και τις μεταναστευτικές/προσφυγικές ροές η ενίσχυση της μάθησης αποτελεί μέρος της λύσης για τα εν λόγω προβλήματα προκειμένου να βελτιωθεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των κοινωνικών συστημάτων της Ευρώπης.
βασική προβληματική η κρίση αποτελεί: ποιο ρόλο διαδραματίζει η ΔβΜ σε αυτή τη συγκυρία; μία «θεωρησιακή προβολή», το προϊόν μιας «κοινωνικής κατασκευής»; ή εδράζεται σε αντικειμενικά εμπειρικά δεδομένα και αποτυπώσεις;
αποτυπώσεις μιας διαχρονικής κοινωνικής παθολογίας έλλειψη αναπτυξιακής εθνικής στρατηγικής ανακύκλωση των πολιτικών και οικονομικών ελίτ με όρους προ-νεωτερικής πολιτικής οργάνωσης «κοινωνικά ισχνό» και «πελατειακό» κράτος μορφές πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης αδυναμία λειτουργία της δημόσιας σφαίρας με όρους «κοινωνίας των πολιτών» μορφές υπανάπτυξης εν αναπτύξει...
η δια βίου μάθηση συνδέθηκε εν τη γενέσει της με μια ριζοσπαστική, δημοκρατική και προοδευτική παράδοση: ριζοσπαστικά και παιδαγωγικά κινήματα εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης εργατικά και συνδικαλιστικά κινήματα κατά του αναλφαβητισμού κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού
στις μέρες μας στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης «αποικιοποίηση» όλων των θεσμικών περιοχών (άρα και της εκπαίδευσης) από την ηγεμονία της αγοράς υποτίμηση του γενικότερου μετασχηματιστικού -χειραφετητικού της ρόλου ενίσχυση της «εργαλειοποίησής» της υποτίμησή της ως δημόσιας ενεργητικής πολιτικής δέσμια των περιορισμών που κυριαρχούν στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής πολιτικής
Δια βίου Μάθηση-Εκπαίδευση Ενηλίκων μια σημαντική παρακαταθήκη της νεωτερικής σκέψης η οποία συνδέθηκε με την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, της φτώχειας, του εκπαιδευτικού και κοινωνικού αποκλεισμού διαπερνά όλες τις φάσεις της κοινωνικής διαδρομής ενός ανθρώπου σηματοδοτεί τη διαδικασία αυτό-ανάδειξης των ανθρώπινων δυνατοτήτων 8
το φιλοσοφικό και αξιακό υπόβαθρο της δια βίου μάθησης (1) σχετίζεται με αυτό που αποκαλούμε «ανθρώπινη ουσία» στις κοινωνικές επιστήμες και στη φιλοσοφία αποτελεί ένα «πρόταγμα» που τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής αναγνωρίζοντάς τη μάθηση ως πρωταρχικό εργαλείο χειραφέτησης και προσωπικής αυτόολοκλήρωσης 9
το φιλοσοφικό και αξιακό υπόβαθρο της δια βίου μάθησης (2) Η ΔβΜ προωθεί μια νέα κοινωνική κουλτούρα και στάση ζωής η οποία εδράζεται στην: ενεργητική συμμετοχή του πολίτη διαρκή μαθησιακή εμπλοκή στη συνεχή διεύρυνση των προσωπικών και επαγγελματικών οριζόντων. 10
εμφανή σημεία χαμηλή συμμετοχή προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων αξιοσημείωτη διαρροή στα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων χαμηλή χρηματοδότηση σε συνδυασμό με τη γενικότερη οικονομική καχεξία έλλειψη κινήτρων -πιστοποίησης - αναγνώρισης και μεταφοράς μαθησιακών αποτελεσμάτων έλλειψη δομικού συσχετισμού με τα επιμέρους πεδία : τυπική - μη τυπική - άτυπη (δεν καθίσταται σαφής και διακριτή η σχέση) δεν συμμετέχουν στον επιθυμητό βαθμό οι «μη έχοντες» προσόντα
Λόγοι μη ολοκλήρωσης συγκεκριμένου προγράμματος Για ποιους λόγους, κατά σειρά προτεραιότητας, δεν ολοκληρώσατε αυτό το πρόγραμμα Δ.Β.Ε. (δια βίου εκπαίδευσης); ΑΥΘΟΡΜΗΤΕΣ, ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Ε παγ γ ε λ ματικ ές υπο χ ρε ώσε ις 32,0 14,3 13,1 Έλ λ ε ιψη χ ρό ν ο υ Προ σωπικ ο ί/ ο ικ ο γ ε ν ε ιακ ο ί λ ό γ ο ι 8,5 Για λ ό γ ο υς υγ ε ίας Δεν βό λ ε υε το ωράριο 7,9 Τε λ ικ ά μο υ ήταν αδιάφο ρο 6,7 Λ ό γ ω από στασης 6,7 Δε ν αν ταπο κ ρίν ο ταν σε αυτό πο υ πε ρίμε ν α Διεκ ό πε ι από το ν φο ρέ α/ Μη Τ ο ε πίπε δ ο ήταν πολ ύ υψηλ ό Δυσαρέ σκ εια από συν θήκ ε ς Οικ ο ν ο μικ ο ί λ ό γ ο ι (δ ίδακ τρα) 4,6 3,7 2,3 2,1 Ήταν χ αμηλ ό το ε πίπε δ ο 2,1 1,5 Λ ό γ ω απο υσιών 1,5 Άλ λ ο ΔΘ % 1,9 2,3 Ομαδοποίηση λόγων διαρροής: Ομάδα 1: Επαγγελματικές υποχρεώσεις Ομάδα 2: Περιεχόμενο, μέσα, συνθήκες διεξαγωγής Ομάδα 3: Τοποθεσία, διάρκεια, ώρες διεξαγωγής Ομάδα 4: Οικογενειακή/προσωπικοί λόγοι & λόγοι υγείας Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι
Θέματα σε σχέση με το αντικείμενο, την ποιότητα και το επίπεδο του προγράμματος Συμφωνώ απολύτως Συμφωνώ Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ Το πρόγραμμα δεν οδηγούσε σε πιστοποίηση από αναγνωρισμένο δημόσιο φορέα Ανακάλυψα ότι το πρόγραμμα δεν θα με βοηθούσε τελικά επαγγελματικά Αυτό που βρήκα δεν είχε καμία σχέση με αυτό που περίμενα από ένα τέτοιο Προγραμμα Δ.Β.Ε. Το περιεχόμενο των σπουδών (μαθήματα) δεν είναι ικανοποιητικό Το περιεχόμενο των μαθημάτων δεν ήταν πρακτικό Η συμμετοχή μου στο συγκεκριμένο πρόγραμμα Δ.Β.Ε. ήταν τελικά χάσιμο χρόνου Διαφωνώ Διαφωνώ απολύτως ΔΓ/ΔΑ 21% 10 11 19 32 25 2 2,5 ± 1,3 17% 11 6 10 34 38 1 2,2 ± 1,3 35 38 2 2,1 ± 1,2 36 2 2,1 ± 1,2 37 2 2,1 ± 1,2 2 1,9 ± 1,2 1 1,8 ± 1,1 17% 8 9 9 16% 6 10 14 32 15% 5 10 12 35 12% 6 6 5 31 50 12% Δεν είχα τις προαπαιτούμενες γνώσεις και 4 8 6 δυσκολευόμουν 26 Top2box=%(4+5) Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι 54 % m.o. ± s.d.
Θέματα εκπαιδευτικών, μεθόδων/μέσων, συνθηκών & υποδομών Συμφωνώ απολύτως Συμφωνώ Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ Διαφωνώ Διαφωνώ απολύτως ΔΓ/ΔΑ 22% Το πρόγραμμα μου θύμιζε σχολείο 8 14 13 35 28 2 2,4 ± 1,3 17% Ο εξοπλισμός της αίθουσας ήταν ανεπαρκής Πολλοί εκπαιδευόμενοι έρχονταν για πλάκα και δεν γινόταν σοβαρή δουλειά Το εκπαιδευτικό υλικό (βιβλία, σημειώσεις) δεν ήταν ικανοποιητικό Το σύστημα διδασκαλίας που εφαρμόζονταν δεν ήταν ανάλογο της ηλικίας μας Ο χώρος του προγράμματος ήταν ακατάλληλος 6 11 8 36 38 1 2,1 ± 1,2 9 39 35 1 2,1 ± 1,2 37 1 2,0 ± 1,1 40 1 2,0 ± 1,1 1 1,8 ± 1,0 15% 7 8 13% 5 8 9 40 12% 5 7 6 41 9% 45 6 35 49 8% Οι εκπαιδευτές δεν ήταν του επιπέδου που 44 7 περίμενα 34 49 3 1,8 ± 1,0 51 2 1,7 ± 1,0 1 1,6 ± 0,8 8% Η συμπεριφορά των εκπαιδευτών δεν ήταν 263 ανάλογη με την ηλικία των εκπαιδευόμενων 36 4% Η επικοινωνία μου με τους εκπαιδευτές ήταν 224 προβληματική 35 Top2box=%(4+5) Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι 55 % m.o. ± s.d.
Η αντίληψη του ευρύτερου ρόλου της Δ.Β.Ε. - Θετικές αντιλήψεις Συμφωνώ απολύτως Συμφωνώ Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ Τα προγράμματα ΔΒΕ σε βοηθούν να αποκτήσεις γνώσεις και δεξιότητες χρήσιμες στην καθημερινή ζωή Η Δ.Β.Ε βασίζεται στις ανάγκες των εργαζομένων για να κάνουν τη δουλειά τους καλύτερα και να βελτιώσουν τη σταδιοδρομία τους Η Δ.Β.Ε. συμβάλλει στην ενεργητική συμμετοχή των πολιτών Η Δ.Β.Ε. είναι μια κοινωνική κατάκτηση Η Δ.Β.Ε είναι μια νέα σύγχρονη εκπαιδευτική πολιτική Διαφωνώ Διαφωνώ απολύτως 77% 36 41 33 27 30 38 Η Δ.Β.Ε. είναι ένας τρόπος να οργανωθούν επιτέλους τα επαγγελματικά προσόντα στην αγορά εργασίας 30 37 Η ΔΒΕ σου δίνει την ευκαιρία να συναντάς άλλους ανθρώπους και να κάνεις γνωριμίες (κυρίως με το αντίθετο φύλο) Η Δ.Β.Ε. είναι μια ευκαιρία για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας Η Δ.Β.Ε συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή Η Δ.Β.Ε. είναι μια άτυπη προέκταση του εκπαιδευτικού συστήματος Η Δ.Β.Ε. είναι μια απάντηση στην ανεργία 67% 63% 59% 32 20 59% 39 22 28 23 41% 17 3 41 4,0 ± 1,0 17 7 52 3,8 ± 1,1 20 7 41 3,8 ± 1,1 19 7 31 3,8 ± 1,0 16 9 61 3,8 ± 1,1 20 9 41 3,8 ± 1,1 18 9 51 3,7 ± 1,1 12 9 1 3,6 ± 1,3 11 9 1 3,6 ± 1,2 10 6 1 3,6 ± 1,1 12 3,3 ± 1,3 12 1 3,1 ± 1,3 67% 33 27 18 68% 43 30 ± 1,0 69% 45 24 4,0 69% 39 24 5 41 70% 43 30 14 75% 42 Η Δ.Β.Ε συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας Η Δ.Β.Ε. συμβάλλει στην πολιτισμική ανάπτυξη ΔΓ/ΔΑ 50% 25 Top2box=%(4+5) Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι 19 15 20 25 19 20 % m.o. ± s.d.
Ο επιμορφωτικός χαρακτήρας της Δ.Β.Ε. Συμφωνώ απολύτως Συμφωνώ Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ Διαφωνώ Διαφωνώ απολύτως ΔΓ/ΔΑ 91% Η Δ.Β.Ε. και ειδικότερα όταν αφορά επαγγελματική κατάρτιση πρέπει να οδηγεί σε πιστοποίηση ώστε να αναγνωρίζεται από την αγορά εργασίας 60 31 4211 4,5 ± 0,8 4,3 ± 0,8 4,2 ± 0,8 4,1 ± 0,9 4,0 ± 0,9 4,0 ± 1,1 4,0 ± 1,2 89% 44 Η Δ.Β.Ε. είναι μια μορφή επιμόρφωσης Στα πλαίσια της ΔΒΕ μπορείς να καλλιεργήσεις τα ενδιαφέροντά σου, αποκτώντας νέες γνώσεις και δεξιότητες 45 6 211 86% 40 46 9 221 80% Η Δ.Β.Ε. είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος να μαθαίνεις συνεχώς Η Δ.Β.Ε. είναι μια απάντηση στην εξάπλωση της κοινωνίας της γνώσης 36 44 13 321 78% 30 48 15 421 76% Η Δ.Β.Ε. είναι ένας τρόπος να εξασφαλίσεις την κινητικότητά σου στην αγορά εργασίας 41 35 13 5 51 74% Η Δ.Β.Ε. είναι ένας τρόπος να μάθεις όσα δεν έμαθες μικρός 39 35 Top2box=%(4+5) Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι 11 7 61 % m.o. ± s.d.
ΔβΜ και κρίση είναι προφανές πώς η ΔβΜ δεν αποτελεί αντίδοτο στην κρίση Ωστόσο, είναι αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός των στόχων της της στρατηγικής της ευελιξίας και της δυναμικής της με προοπτική, έναν οραματικό στόχο
η δυναμική να καταστεί ενεργητική κουλτούρα μάθησης : από την προσχολική ηλικία μέχρι το βαθύ γήρας οργανική σύνδεση της ΔβΜ με τις μορφές και τις εκδοχές της εκπαίδευσης: τυπική - μη τυπική - άτυπη πιστοποίηση, αναγνώριση και μεταφορά των μαθησιακών αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται στα προγράμματα ΔβΜ
η δυναμική εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών με έμφαση στο ρόλο των περιφερειών: συντονισμός - συνέργειες συμπράξεις ευθεία σύνδεση με το παραγωγικό μοντέλο της χώρας, η ανασυγκρότηση του οποίου είναι περισσότερο από επιτακτική παροχή κινήτρων και ενίσχυση της πρόσβασης πρωτίστως των «μορφωτικά ασθενέστερων»
η δυναμική θεσμικό και εργασιακό δικαίωμα (πρόβλεψη στις εργασιακές σχέσεις) με ενίσχυση της «δωρεάν πρόσβασης» στα προγράμματα ΔβΜ για όλους τους εργαζόμενους εδραίωση μηχανισμών και επικαιροποίησης διάγνωσης αναγκών σύνδεση των προγραμμάτων της ΔβΜ με γνήσιες
κρίσιμα ζητήματα η ΔβΜ και η πιστοποίηση προσόντων
ο νευραλγικός ρόλος της εκπαίδευσης ενηλίκων θεσμική αναγνώριση του έργου των εκπαιδευτών ενηλίκων λιγότερη γραφειοκρατία και ευελιξία στις διαδικασίες πιστοποίησης ενθάρρυνση των νέων επιστημόνων/εκπαιδευτών για συμμετοχή στις διαδικασίες πιστοποίησηςενίσχυση των μητρώων
η προοπτική η διάχυση και η θεσμική θωράκιση της δια βίου μάθησης είναι δυνατόν να συμβάλει στις αναπτυξιακές προσπάθειες: στο επίπεδο της οικονομίας στην καταπολέμηση της ανεργίας στο επίπεδο της ποιότητας ζωής και της κοινωνικής πολιτικής
Μια ρηξικέλευθη στρατηγική οφείλει να αποβλέπει στην προώθηση όλων εκείνων των πολιτικών που θα συμβάλουν : στη διεύρυνση του αγαθού της παιδείας, στην περιστολή των εκπαιδευτικών - κοινωνικών ανισοτήτων, στην υπεράσπιση μιας ουσιαστικά δίκαιης και αλληλέγγυας «κοινωνίας της γνώσης».