Διερεύνηση της διαφοροποίησης των περιοχών στη μετάβαση από τη N.Φιλαδέλφεια στις Αχαρνές Κόκκινος Μύλος

Ε.Θ. Πολεοδομίας Σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη στην πόλη και την περιφέριεα της Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΥ, Ε. ΚΛΑΜΠΑΤΣΕΑ, Κ. ΒΑΛΕΡΙΑΝΟΥ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΠΑΠΠΑ ΜΑΡΙΑ Διερεύνηση της διαφοροποίησης των περιοχών στη μετάβαση από τη N.Φιλαδέλφεια στις Αχαρνές Κόκκινος Μύλος 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ-ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Σκόπος της μελέτης και παρουσίαση των ερωτημάτων Ιστορικά στοιχεία Ν.Φιλαδέλφειας Η σύγχρονηπόλητηςν.φιλαδέλφειας Ιστορικά στοιχεία Αχαρνών σελ.3 σελ.4 σελ.6 σελ.10 Η σύγχρονη πόλη των Αχαρνών (Μενίδι) σελ.11 Το σημείο μελέτης-εστίαση -πολεοδομική σκοπιά -κοινωνική σκοπιά Συμπεράσματα Βιβλιογραφία σελ.17 σελ.24 σελ.26 2

Το αντικείμενο της εργασίας είναι η μελέτη των περιοχών της Ν.Φιλαδέλφειας και των Αχαρνών στο σημείο της μετάβασης από την πρώτη στη δεύτερη. Αφετηρία του προβληματισμού για το θέμα αποτελεί μέσω της βιωματικής εμπειρίας η παρατήρηση των περιοχών και ο εντοπισμός μεγάλων διαφορών παρά την άμεση γειτνίασή τους. Η εξέταση του θέματος θα γίνει κυρίως από πολεοδομική σκοπιά ενώ θα προσεγγιστούν και ορισμένα στοιχεία κοινωνικού και οικονομικού περιεχομένου. Η περιοχή της μελέτης λέγεται Απομάχων (από τη Ν.Φιλαδέλφεια), Κάτω Χαμόμυλος (από την πλευρά των Αχαρνών) ή γενικότερα Κόκκινος Μύλος. Το κομμάτια της Ν.Φιλαδέλφειας και των Αχαρνών διαχωρίζονται από τον Κηφισό και ενώνονται με την επέκταση της Λ.Φιλαδελφείας που περνά από πάνω του. Σημαντικό στοιχείο όπως προαναφέρθηκε αποτελεί το γεγονός ότι η περιοχή είναι το τελευταίο κομμάτι ελεύθερης κοίτης του ποταμού που συνεχίζει τσιμεντοποιημένος μέχρι τις εκβολές του. Χαρακτηριστικό μέτωπο Ν.Φιλαδέλφειας: ο πρώτος δρόμος μετά την όχθη Χαρακτηριστικό μέτωπο Αχαρνών: ο πρώτος δρόμος μετά την όχθη 3

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ν.Φ. Η πόλη της Νέας Φιλαδέλφειας βρίσκεται στο Βορειοδυτικό τμήμα της Αττικής. Με έκταση 2 m², συνορεύει με τους δήμους Αχαρνών, Ν.Χαλκηδόνας, Αγίων Αναργύρων, Ν.Ιωνίας και Μεταμόρφωσης. Η περιοχή κατοικείται πιθανότατα από τα αρχαία χρόνια καθώς διαρρέεται από τους ποταμούς Κηφισό και Ποδονίφτη που την τοποθετεί στο άξονα Αθηνών-Αχαρνών, γνωστό από την αρχαιότητα. Η βασική χρήση γης μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα ήταν βοσκότοποι, γεωργικές εκτάσεις (ποτιστικά κτήματα) και νερόμυλοι σε άμεση συσχέτιση με τους ποταμούς. Η εκτάσειςτης θεωρούνταν σημαντικές αγροτικές περιοχές λόγω της ευφορίας τους. Η τομή στην ιστορία και την εξέλιξη της περιοχής που μέχρι τότε έχει το όνομα Ποδονίφτης, έρχεται το Σεπτέμβρη του 1927.Τότε εγκαταστάθηκαν εκεί Μικρασιάτες πρόσφυγες από τα προσφυγικά των Αμπελόκηπων (μετάαπόμεγάληπυρκαγιάπου κατέστρεψε τις παράγκες που έμεναν).η εγκατάστασή τους έγινε σε καινούργια διαμερίσματα που κτίστηκαν με κυβερνητικούς πόρους και το συντονισμό των διαφόρων επιτροπών και ταμείων αποκατάστασης προσφύγων που ιδρύθηκαν τα χρόνια 1922-23 από το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας σε απαλλοτριωμένη έκταση, που ανήκε στον Πανάγιο τάφο, επονομαζόμενη Δονοράδες. Τα σπίτια παραχωρήθηκαν στους πρόσφυγες. Το κτίσιμο του συνοικισμού ξεκίνησε το 1923 βάσει σχεδίου αγγλικής κωμόπολης και ολοκληρώθηκε σε τρία χρόνια. Τα σπίτια είχαν συνήθως έναν όροφο, κεραμοσκεπή και μικρό κήπο. Τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχε ρεύμα, ύδρευση, σχολεία, δρόμοι, πλατείες ούτε συγκοινωνία. Στην απογραφή του 1928 εμφανίζεται σα χωριό του Δήμου Αθηναίων, ενώ από το 1931 η Νέα Φιλαδέλφεια συνδέθηκε με την Αθήνα με γραμμή λεωφορείου.. Άποψη της Ν.Φιλαδέλφειας το 1933. Πηγή: Πορεία μέσα στο χρόνο- Ν.Φιλαδέλφεια, Ν.Χαλκηδόνα, Γ.Κακάτσος Στη φωτογραφία διακ ρινρται καθαρά το βασικό πολεοδομικό της σχέδιο με τους δακτυλίους και τους διαμπερέις άξονες κίνησης,το εργοστάσιο στα όρια του Δήμου, το Άλσος κια το γήπεδο 4

Το 1932 πήρε το όνομα Νέα Φιλαδέλφεια από τον τέως Υπουργό Π. Διαμαντόπουλο, εξέχοντα πρόσφυγα από τη Φιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας. Το 1932 εγκρίθηκε το ρυμοτομικό σχέδιο της Νέας Φιλαδέλφειας με την υπογραφή του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. Ηπεριοχήεμφανίζεταιτο1897 να έχει μόλις 60 κατοίκους, το 1920 έχει 119,στην πλειοψηφία τους αγρότες. Το 1928 ηπεριοχή εμφανίζεται σαν χωριό του Δήμου Αθηναίων με πληθυσμό 6.337 εμφανίζοντας έτσι μια αύξηση του πληθυσμού της τάξης του 5225% Έτος Πληθυσμός 1897 60 1920 110 1928 6337 1934 6337 1940 8871 1951 10187 1961 15564 1971 19639 1981 25320 1991 25261 2009 25000(εκτιμάται) Πηγή: ΕΣΥΕ, Γ.Κ.Κακάτσος (Πορεία μέσα στο χρόνο: Ν.Φιλαδέλφεια- Ν.Χαλκηδόνα) Μέχρι το 1934 η Νέα Φιλαδέλφεια ανήκει διοικητικά στο Δήμο Αθηναίων, οπότε αναγνωρίζεται σαν κοινότητα και από το 1947 σαν Δήμος. Τη δεκαετία του 1950 χτίστηκαν στη Ν.Φιλαδέλφεια εργατικές πολυκατοικίες σε σχέδια του Άρη Κωσταντινίδη καθώς και αρκετά σπίτια στον πέριξ του συνοικισμού χώρο, που ενσωματώθηκαν και δημιούργησαν το νέο ρυμοτομικό σχέδιο της Νέας Φιλαδέλφειας. Το 1972 προσαρτήθηκε στο Δήμο Νέας Φιλαδέλφειας το τελευταίο κομμάτι της, ένα τμήμα του Δήμου Μεταμόρφωσης (Αγία Μαρίνα)που περιλαμβάνει και εργατικές κατοικίες εκατέρωθεν της Εθνικής Οδού. 5

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ν.Φιλαδέλφειας Η οικονομία της Ν.Φιλαδέλφειας από αγροτική μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα βασίστηκε για πολλά χρόνια μέχρι τα μέσα περίπου τις δεκαετίας του 1970 στη βιοτεχνική παραγωγή. Στην περιφέρεια του κέντρου της αναπτύχθηκε αξιοσημείωτη βιοτεχνική παραγωγή. Πολλά εργοστάσια ιδρύθηκαν (Columbia, ΕΓΑΒΕ-Μεταξωτα χρυσαλίδος, Ελληνική Εριουργία κ.α.) και απασχόλησαν τεράστιο κομμάτι του πληθυσμού των μικρασιατών μεταναστών που δέχθηκε η Ν.Φιλαδέλφεια, η Ν.Ιωνία, ο Περισσός, η Μεταμόρφωση, μετά την καταστροφή. Οι βιοτεχνίες αυτές βοήθησαν σημαντικά την τοπική οικονομία αλλά έπαψαν τη λειτουργία τους μέχρι τη δεκαετία του 1990. Η σημερινή οικονομία της πόλης βασίζεται στο τοπικό εμπόριο και τις ήπιες δραστηριότητες αναψυχής. Ο πληθυσμός της περιοχής ποιοτικά αποτελούνταν μέχρι τα πρόσφατα χρόνια σε μεγάλο ποσοστό από απογόνους των Μικρασιατών προσφύγων και από τους ίδιους τους πρόσφυγες. Σημαντικός παράγοντας για αλλαγής της σύστασης του πληθυσμού υπήρξε ο σεισμός του 1999 που κατέστρεψε πολλά από τα παλιά κελύφη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να μετακομίσουν σε άλλες περιοχές. Το προεδρικό διάταγμα που θέσπιζε όρους -αν και ιδιαίτερα ελαστικούς- για τη νέα δόμηση και την αντικατάσταση των γκρεμισμένων προσφυγικών κελυφών έφερε νέο αγοραστικό ενδιαφέρον για την περιοχή και ταυτόχρονα πολλούς κατοίκους που ενδεχομένως να μην είχαν πριν σχέση με την πόλη. Παρά τις ανακατατάξεις η περιοχή έχει ένα μάλλον σταθερό επίπεδο εκπαίδευσης και αναλογίας δευτερογενούςτριτογενούς τομές ως τομέα απασχόλησης των κατοίκων της. Φυσικάαπότηδεκαετίατου1990 έχει δεχθεί πολλούς εξωτερικούς μετανάστες, το ποσοστό των οποίων όμως παραμένει σταθερό και στα γενικότερα πλαίσια της μετανάστευσης στην Ελλάδα. 6

Σε ότι αφορά τις χρήσεις γης ην.φιλαδέλφεια αποτελεί κατά κύριο λόγο μια περιοχή κατοικίας καθώς κατά τα έτη 1926-27 σχεδιάστηκε ως θύλακας κατοικίας και τα επόμενα χρόνια απετράπη κάποια ριζικά αλλαγή. Οι εμπορικές περιοχές είναι ιδιαίτερα περιορισμένες και εκτείνονται κατά μήκος των οδών Δεκελείας και Πίνδου και στην ακτίνα της κεντρικής της πλατείας (Πατριάρχου).Μεγάλη έκταση του δήμου και σε μικρή απόσταση απότοκέντροκαταλαμβάνειτοδημοτικόάλσος. Άλλες χρήσεις γης είναι μια μεγάλη μονάδα εκπαίδευσης με 8 συγκεντρωμένες εκπαιδευτικές μονάδες και το γήπεδο Απ.Νικολαΐδης. Στην περιοχή έχει παρατηρηθεί έλεγχος στις χρήσεις γης από πλευράς δήμου αλλά κυρίως πολιτών σε βαθμό άξιο παρατήρησης. Οι μικρασιάτες πρόσφυγες είχαν μεγάλη δράση σε επίπεδο κινήσεων πολιτών οι οποίες έχουν εν πολλοίς καθορίσει τη φυσιογνωμία της περιοχής. Ενδεικτικές κινήσεις είναι η επίμονη προσπάθεια δήμου και πολιτών επί μια περίπου δεκαετία (1990)να απομακρυνθούν νυχτερινά κέντρα και καμπαρέ, λουνα παρκ από και να αντικατασταθούν από ήπιες δραστηριότητες όπως εστιατόρια, σινεμά, πάρκα. Χαρακτηριστικότερη ίσως η απομάκρυνση του καμπαρέ- οίκου ανοχής Κόκκινος Μύλος και η έκδοση άδειας φυτώριου στη θέση του. Στα πλαίσια αυτά αξίζει να αναφερθεί και η εντονότατη αντίδραση των κατοίκων στην απόφαση το 2000 της ΑΕΚ και του Δημοτικού συμβουλίου να ανεγείρουν στην έκταση του γηπέδου νέο με πολυώροφες εμπορικές χρήσεις, κίνηση που καταδεικνύει σημαντικό βαθμό αντίληψης και ενεργής συμμετοχής στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της πόλης.καθώς φαίνεται λοιπόν οι πολίτες στην περιοχή της Φιλαδέλφειας έχουν επιδράσει σημαντικότατα στο σχεδιασμό πράγμα που σίγουρα θεωρείται κλειδι για το σχεδιασμό που έχει ως κέντρο τον άνθρωπο. Στον αντίποδα θα μπορούσε κάνεις να κατηγορήσει τους κατοίκους για προσπάθεια απόδοσης στην περιοχή προαστιακών χαρακτηριστικών ή στην αναστολή μιας ενδεχόμενης μετεξέλιξής, αν βέβαια θεωρηθεί ότι μια εξέλιξη παραπλήσια με αυτή άλλων γειτονικών περιοχών όπως η Μεταμόρφωση θεωρείται επιθυμητή. 7

Νέα Φιλαδέλφεια διαρθρωση και γειτονιές Συνοικία Απομάχων-περιοχή μελέτης Κέντρο Εργατικές κατοικίες Αγ.Μαρίνα Μάδυτος Κηφισός Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας Χάρτης 1: Συνοικίες Φωτογραφική πηγή :Google maps,επεξεργασία της ιδίας 8

Νέα Φιλαδέλφεια χρήσεις γης Εμπόριο Κατοικία Εκπαίδευση Άλσος Ν.Φιλαδέλφειας Κηφισός Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας Χάρτης 2: Χρήσεις γης Φωτογραφική πηγή :Google maps,επεξεργασία της ιδίας 9

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΧΑΡΝΩΝ Ο Δήμος Αχαρνών με πληθυσμό 120000 κατοίκους, βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του λεκανοπεδίου Αττικής σε απόσταση 20χλμ. απότοκέντροτωναθηνών, στους πρόποδες του Όρους Πάρνηθα. H συνολική έκταση του Δήμου Αχαρνών είναι 106km² από τα οποία 44,5 καταλαμβάνει ο ορεινός όγκος της Πάρνηθας και ο πρωτογενής τομέας γενικά,35,5 βρίσκονται εντός ορίου ΓΠΣ. Διοικητικά ο Δήμος Αχαρνών ανήκει στη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής ενώ χωροταξικά ανήκει στην ενότητα του Λεκανοπεδίου Αττικής. Συνορεύει με το δήμο Αυλώνος και την Κοινότητα Μαλακάσας(βόρεια), τις Κοινότητες: Αφιδνών (Κιούρκων), Αγ. Στέφανου, Κρυονερίου, Εκάλης και τους Δήμους: Νέας Ερυθραίας, Κηφισιάς και Μεταμόρφωσης(ανατολικά), τους Δήμους: Αγίων Αναργύρων και Καματερού(νότια), τους Δήμους: Ζεφυρίου, Άνω Λιοσίων και Φυλής(δυτικά). Οι Αχαρνές είναι ένας από τους ιστορικότερους Δήμους διότι εμφανίζεται ως συγκροτημένος δήμος από τον 6ο αιώναπ.χ. όποτε υπαγόταν στην Οινηίδα φυλή, μια από τις δέκα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο κεντρικός συνοικισμός της πόλης απείχε 60 στάδια από την Αθήνα. Η απόστασηαυτή, ισοδυναμεί με 11περίπου χιλιόμετρα, είναι λίγο μικρότερη από την απόσταση του σημερινού Μενιδίου. Η θέση του αρχαίου δήμου υπολογίζεται στην τοποθεσία Αυλίζα όπου βρέθηκαν πολλές επιγραφές και αντικείμενα από μνημεία που βρίσκονταν κοντά. Η θέση της περιοχής είχε την εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας στρατηγική θέση ενώ στο έδαφός της υπήρχαν οι «αχαρνικές πύλες» που οδηγούσαν στην αθηναϊκή πολιτεία. Η περιοχή από την αρχαιότητα μέχρι την πρόσφατη ιστορία της αποτελούσε την βασική πηγή γεωργικών προϊόντων της Αθήνας γεγονός που αιτιολογείται από τη γεωμορφολογία της με βασικό στοιχείο την ύπαρξη του Κηφισού και των παραποτάμων του. 10

Στοιχεία της αναπτυγμένης γεωργικής παραγωγής της πόλης διακρίνονται σαφώς συρρικνωμένα και σήμερα. Ιστορικά η περιοχή έχει μια εμφανίζει σταθερή παρουσία σε όλες τις περιόδους. Οι αναφορές τη σκιαγραφούν ως περιοχή με φυσικούς πόρους και εκτεταμένες γεωργικές, υλοτομικές και κατά συνέπεια εμπορικές δραστηριότητες. Οι κάτοικοί της αναφέρονται κατά περιόδους εύποροι, με μεγάλη αγάπη στον τόπο τους. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η φυσιογνωμία των Αχαρνών εμφανίζει για πρώτη φορά αξιοσημείωτες διαφορές τη δεκαετία του 1950. Μέχρι τότε οι μόνες συνδέσεις της πόλης με την υπόλοιπη Αθήνα ήταν η Λεωφόρος Αθηνών, Λεωφόρος Δημοκρατίας σήμερα που οδηγούσε στις Τρείς Γέφυρες και η, μικρότερης σημασίας Οδός Φιλαδελφείας που συνέδεε την πόλη με τη Νέα Φιλαδέλφεια. Προς Βορά υπήρχε η παλιά Εθνική Οδός Χαλκίδας που συνέδεε και τα Ανάκτορα του Τατοΐου με την Αθήνα. Η σιδηροδρομική Γραμμή Λαρίσης του ΣΕΚ είχε ένα μικρό σταθμό στις Αχαρνές και ένα άλλο στη Δεκέλεια όπου και το Στρατιωτικό Αεροδρόμιο Τατοΐου και η Αεροπορική Βάση της Δεκέλειας. Κατά τη δεκαετία του 50 κατασκευάστηκε η Νέα Εθνική Οδός Αθηνών Λαμίας και αρχές της δεκαετίας του 60 η τότε νέα οδός της Πάρνηθας για να συνδέσει τον νέο οικισμό των Μακεδόνων και Θρακών, τις τουριστικές εγκαταστάσεις της Πάρνηθας ( Ξενοδοχεία και καζίνο) καθώς επίσης και τις εγκαταστάσεις ραντάρ και τηλεπικοινωνιών. Με την δημιουργία της νέας αυτής σύνδεσης (σήμερα Λεωφόρος Καραμανλή) και με τον χαρακτηρισμό της αρχικά ως επαρχιακής οδού, απέκτησαν αυτόματα όρους δόμησης μία πληθώρα αγροτεμαχίων που η αύξηση της γαιοπροσόδου μετέτρεψε από γεωργικές καλλιέργειες σε εμπορικές αποθήκες, βιοτεχνίες και εργαστήρια που δεν εύρισκαν θέση στην βιομηχανική περιοχή της Εθνικής Οδού λόγω αύξησης του κόστους της γης κατά μήκος 11

της. Οι διάφορες επιχειρήσεις της δεκαετίας του 60 αναζητώντας όλοκαιφθηνότερηγη, εκμεταλλεύτηκαν τις παρόδιες χρήσεις των επαρχιακών (και της πρώην ΕΟ Αθηνών Χαλκίδας) καθώς επίσης και την εκτός σχεδίου δόμηση κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και κατέκλυσαν την περιοχή. Ταυτόχρονα με την αύξηση των εργατικών χεριών της ευρύτερη περιοχής και όχι μόνο του ΔήμουΑχαρνώνέβρισκανφθηνήεργατικήδύναμηαυξάνοντας την απασχόληση, η οποία αύξανε τον πληθυσμό και την δόμηση (νόμιμηήαυθαίρετη), Η κατάσταση αυτή συντέλεσε στην προσέλκυση επιλεγμένων χρήσεων που συχνά ήταν χρήσεις όχλησης και στην άτακτη πρόσμιξή της με την κατοικία και τη γεωργία. Η εργασία παρήγαγε πλούτο και δημιουργούσε καταναλωτικές ανάγκες σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού. Άρχισαν λοιπόν να εγκαθίστανται και άλλες δραστηριότητες κατά μήκος του άξονα επηρεάζοντας και την γύρω περιοχή πάντοτε προς αναζήτηση φθηνότερης γης και εκμεταλλευόμενοι κάθε περιθώριο ενός ατελούς, διάτρητου και εν πολλοίς ανύπαρκτου θεσμικού πλαισίου ρύθμισης της δόμησης. Η ροή αυτή της βιομηχανοποίησης της περιοχής επέφερε ριζικές αλλαγές σε όλους τους τομείς. Η οικονομία έπαψε να βασίζεται στο εμπόριο ξυλείας και γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Τη θέση τους πήρε η βιοτεχνική και σε πολλές περιπτώσεις βιομηχανική παραγωγή. Ο Δήμος Αχαρνών αποτελεί σε επίπεδο λεκανοπεδίου έναν από τους πόλους εγκατάστασης παραγωγικών μονάδων του δευτερογενή τομέα αλλά και γενικότερα χρήσεων που συνδέονται με αυτόν όπως το χονδρεμπόριο και οι αποθήκες - εκθετήρια εταιρειών. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται φτάνουν κατά προσέγγιση, και σύμφωνα με το αρχείο της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής, τις 2.700. Απ αυτές οι 2.300 (περίπου) είναι ΜΜΕ (ατομικές επιχειρήσεις) καιοιυπόλοιπες400 Α.Ε. Τη μεγαλύτερη μερίδα της πίττας της αγοράς (με ποσοστό 59%) κατέχουν οι επιχειρήσεις των κλάδων που ασχολούνται με 12

Μεταλλικές κατασκευές, Πλαστικά & Χημικά υλικά, Ξυλουργικές δραστηριότητες και Υφαντήρια. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του Δήμου απασχολείται σε βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες (συμπεριλαμβανομένων και αυτών που απασχολούνται σε μονάδες που βρίσκονται εκτός της περιοχής του Δήμου). Το χαμηλό ποσοστό Α.Ε. υποδηλώνει χαμηλόαναπτυξιακόρυθμόγιατοσύνολοτωνεπιχειρήσεωνκαι συναρτάται και με το ότι δεν έχουν πραγματοποιηθεί επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας (εκσυγχρονισμού και εξοπλισμού). Η υψηλή συγκέντρωση μεταποιητικών μονάδων στην περιοχή αποτελεί ένα από τα βασικά της χαρακτηριστικά. Είναι πράγματι διαπιστωμένο ότι η περιοχή του Δήμου Αχαρνών αποτελεί πόλο έλξης μεταποιητικών μονάδων. Η σχετικά φθηνή γη, η ανυπαρξία ελέγχου στις χρήσεις της γης (το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων βρίσκεται εκτός σχεδίου πόλεως), ευνοεί την εγκατάσταση μεταποιητικών μονάδων. Παρά την εκτεταμένη εγκατάσταση μεταποιητικών επιχειρήσεων στην περιοχή, οι μονάδες είναι κατά κανόνα μικρού και μεσαίου μεγέθους με χαμηλό τεχνολογικό εξοπλισμό. Το γεγονός του χαμηλού τεχνολογικού επιπέδου των μονάδων σχετίζεται σ' ένα βαθμό με τη γενικότερη υπανάπτυξη του δικτύου παροχής υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων στην περιοχή του Δήμου (διοίκηση, τράπεζες, κ.λπ.) Θα περίμενε κανείς πως αυτό θα επέφερε οικονομική άνοδο πράγμα που δε συμβαίνει καθώς ότι επιχειρήσεις αυτές σπάνια ανήκουν σε κατοίκους της περιοχής. Είτε όμως ανήκουν είτε όχι το σημαντικό είναι ότι το κεφάλαιο που κερδίζουν οι ιδιοκτήτες τους σπάνια επενδύεται εντός των συνόρων του Δήμου. Ο βιομηχανικός χαρακτήρας της περιοχής έχει αλλάξει και τη σύσταση των κατοίκων. Οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι έχασαν τη γη τους (την οποία δε μπορούσαν να κρατήσουν λόγω αυξημένης ζήτησης αδόμητων χώρων για βιοτεχνία) και εγκατέλειψαν την περιοχή ή μετατράπηκαν σε φτηνό εργατικό δυναμικό. Στους κατοίκους προστέθηκαν χιλιάδες μετανάστες από την πρώην Σ.Ε., την Ασία, την Αλβανία που λειτούργησαν επίσης ως εργατικό 13

δυναμικό. Η διαδικασία της εσωτερικής αλλά και εξωτερικής μετανάστευσης προς το Μενίδι έγινε με τρόπο ανοργάνωτο, συχνά παράνομο και αντιμετώπισε την έλλειψη υποδομών υποδοχής και ένταξης. Η τάσηλοιπόνήτανσαφήςκαιπροςτη δημιουργία εργατούπολης. Ο αντίκτυποςτηςέξαρσηςτου δευτερογενούς τομέα στον πληθυσμό είναι εμφανής μέσα από τα στατιστικά στοιχεία της πόλης. Έτος Πληθυσμός 1951 12369 1961 16506 1971 28083 1981 42070 1991 61352 2001 76000 2009 120000 Πηγή: ΕΣΥΕ, Δήμος Αχαρνών Η αλληλεπίδραση των πολιτιστικών και κοινωνικών προτύπων του γηγενούς πληθυσμού με τους νέους εποίκους, δημιουργεί τις προϋποθέσεις εξαστισμού, χωρίς τον στοιχειωδέστερο προγραμματισμό. Το επίπεδο εκπαίδευσης και εισοδημάτων είναι από τα χαμηλότερα που παρατηρούνται στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Ενδεικτικό είναι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ελεύθερων επαγγελμάτων (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί κ.λπ.) που δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Δήμου, δεν προέρχεται από τους ντόπιους κατοίκους. Παράλληλα με τα προβλήματα του αστικού ιστού τίθεται έντονα το ζήτημα της κοινωνικής συνοχής, που προκύπτει από την ύπαρξη διαφορετικών ομάδων πληθυσμού, οι οποίες εκτός των άλλων εμφανίζουν διαφορετικές πρακτικές στο επίπεδο εκμετάλλευσης - κατάληψης γης και στις συνθήκες κατοίκησης και οργάνωσης της καθημερινής ζωής. 14

Διαφορετικές αντίστοιχα είναι και οι αντιλήψεις τους για αυτό που εννοούν ως ποιότητα ζωής και οι προσδοκίες τους για την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος Η χρήση της γης ήταν επόμενο να αλλάξει με τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις να δίνουν τη θέση τους σε χώρους του δευτερογενούς τομέα ή στην επιπρόσθετη ανάγκη για κατοικία που δημιούργησε η εισροή πληθυσμού. Μιααπλήδιαίρεσητουχώρουθαμπορούσε να διακρίνει τις εξής περιοχές: Μεγάλες εκτάσεις ιδιαιτέρων χρήσεων. Στο Δήμο Αχαρνών υφίστανται σήμερα μεγάλες εκτάσεις που παραμένουν εκτός αναπτυξιακών διαδικασιών που σχετίζονται με τη γη, καθώς καταλαμβάνονται από ιδιαίτερες χρήσεις. Τέτοιες είναι οι εγκαταστάσεις των κοινωφελών οργανισμών (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ), τα στρατόπεδα και η περιοχή της Αμυγδαλέζας (δημοτική έκταση με ιδιαίτερο καθεστώς νομής). Περιοχές κατοικίας Την ευρύτερη περιοχή εγκατάστασης του Ολυμπιακού Χωριού. Πρόκειται για μια περιοχή κατοικίας την μετα-ολυμπιακή εποχή. Χαρακτηριστικό της είναι η αρκετά απομακρυσμένη από το κέντρο θέση της και η περιορισμένη πρόσβαση της από Μ.Μ.Μ. Περιοχές με χαρακτήρα περιαστικού φυσικού πρασίνου. Μ' αυτό τον όρο αναφερόμαστε στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας και τις εκτάσεις που διατηρούν έως σήμερα τον φυσικό τους χαρακτήρα στις υπώρειές του, στην παρόχθια ζώνη του Κηφισού αλλά και σε διακριτές χωρικές ενότητες στο εσωτερικό του αστικού ιστού. Σημαντικό στοιχείο είναι και ο τρόπος κατανομής των χρήσεων αυτών που για την περιοχή του Μενιδίου είναι εξαιρετικά περίπλοκος. Μια συνοπτική περιγραφή θα μπορούσε να είναι ότι η κατοικία είναι τοπικά συμπαγής αλλά συχνά σε επαφή με δραστηριότητες όχλησης, το οδικό δίκτυο τέμνει την κατοικία ασχεδίαστα ή αντίστροφα αυτή αναπτύσσεται άτακτα στα κενά του, οι γεωργικές εκτάσεις δεν προστατεύονται και συχνά χάνουν την αξία τους χάρη στη ζήτηση για κατασκευή βιοτεχνικών μονάδων, η πρόβλεψη για χώρους πρασίνου είναι μάλλον ανύπαρκτη κ.α. 15

Δήμος Αχαρνών_χρήσεις γης Εμπόριο Κατοικία Εκπαίδευση Κυριότερες οδικές αρτηρίες Χάρτης 3: Γενικές χρήσεις γης Φωτογραφική πηγή :Google maps,επεξεργασία της ιδίας 16

Το σημείο μελέτης- εστίαση (συγκριτική ανάλυση)_πολεοδομική σκοπιά Εμπόριο Κατοικία Εκπαίδευση Γεωργικές εκτάσεις Αδόμητοι χώροι Κηφισός και παραπόταμος Χάρτης 4: Χρήσεις γης στο σημείο μελέτης Φωτογραφική πηγή :Google maps,επεξεργασία της ιδίας 17

Η όχθη της Ν.Φιλαδέλφειας αποτελείται από μια παραποτάμια ζώνη και έπειτα μια σχετικά πυκνή περιοχή κατοικίας. Τα οικοδομικά τετράγωνα είναι σαφή, το ίδιο και οι αδόμητοι χώροι. Την περιοχή διατρέχουν μικροί οδικοί άξονες και ένας μεγαλύτερος (Σοφούλη) ενώ το όριο της συνοικίας με την υπόλοιπη Φιλαδέλφεια είναι ανατολικά η Εθνική οδός Αθηνών-Λαμίας. Μέχρι το 1960 το μεγαλύτερο μέρος της συνοικίας ήταν χωράφια και στάνες. Το 1962 ένα κομμάτι της μπαίνει στο σχέδιο πόλης, και χαράσσεται η Εθνική Οδός. Το υπόλοιπο μπαίνει το 1968.Τις επόμενες δεκαετίες ο ιστός συμπληρώνεταιαπότοαμαξοστάσιοτων τρόλευ σε κομμάτι της όχθης του ποταμού και ένα εκτεταμένων κέντρο εκπαίδευσης δίπλα στην Εθνική Οδό. 1961 1968 1991 Εκτός σχεδίου Κηφισός και παραπόταμος Χάρτης 4: Χρονολογίες ένταξης στο σχέδιο πόλης Φωτογραφική πηγή :Google maps,επεξεργασία της ιδίας 18

Σε ότι αφορα τη φυσιογνωμία της περιοχής το μέτωπο των τελευταίων κατοικιών ορίζει το όριο του ιστού. Το μέτωπο αυτό βρίσκεται αρκετά κοντά σε ορισμένες περιπτώσεις από την όχθη π.χ. 8m όμως αποτελεί φράγμα και καμία κατοικία ή άλλη δραστηριότητα δε ντο υπερβαίνει. Έπειτα ακολουθεί η παραποτάμια έκταση που ποικίλει σε πλάτος και σε ορισμένα σημεία φτάνει τα 30m δημιουργώντας μικρά πάρκα με λεύκες. Η ανταπόκριση των κατοίκων είναι σε όλα τα σημεία μεγάλη. Θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για το κομμάτι που βρίσκεται απέναντί τους ανάλογα το καθαρίζουν από χόρτα, φυτεύουν λουλούδια τοποθετούν παγκάκια και τραπεζάκια για να κάθονται το καλοκαίρι. Η ζώνη αυτή του πρασίνου και ο τελευταίος δρόμος στην άκρη της διασχίζονται από κόσμο που κάνει βόλτα και πολλά παιδία που παίζουν. Οχθη Ν.Φφιλαδέλφειας: Φωτογραφίες :της ιδίας 19

Οχθη Ν.Φιλαδέλφειας (αριστερά) κια Αχαρνών (δεξιά): Χαρακτηριστικά παραδείγματα οικειοποίησης του χώρου από τους κατοίκους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τι φιανόμενο παρατηρήθηκε και στις δύο όχθες. Επίσης και στις δύο όχθες μέχρι αυήτηστιγμήπάρχειηαίσθηση της γειτονιάς- με διαφορετικές όμως ποιότητες στην κάθε μια,όπως θα αναφερθεί και παρακάτω. Οχθη Ν.Φφιλαδέλφειας: Φωτογραφίες :της ιδίας 20

ΗόχθητωνΑχαρνώνεμφανίζει μεγάλες διαφορές. Κατ αρχάς δεν είναι όλες οι περιοχές που γειτνιάζουν με την όχθη σε μια ευρεία ακτίνα στο σχέδιο πόλης ενώ ταυτόχρονα έχει επιτραπεί μια πληθώρα χρήσεων γης που δε διασφαλίζουν συνθήκες σωστής συνύπαρξης. Πιο αναλυτικά οι πρώτες εκτάσεις που συναντά κανείς κατά τη μετάβαση από τη Ν.Φιλαδέλφεια στις Αχαρνές είναι η έκταση του Κοιμητηρίου που δεν ανήκει στο δήμο και μια μεγάλη αδόμητη έκταση στην όχθη του Κηφισού που παραμένει εκτός σχεδίου, είχε μελίσσια μέχρι το 2000 και πρόσφατα καταπατήθηκε από παράνομη εμπορική χρήση παρκινγκ που εξυπηρετεί τους επισκέπτες του κοιμητηρίου ενώ θα μπορούσε να συνδεθεί με περιοχές κατοικίας και να λειτουργήσει ως χώρος αναψυχής. Στη συνέχεια ακολουθούν ελάχιστα σπίτια και εργοστάσια που κτίσθηκαν εκεί πριν η περιοχή μπει στο σχέδιο πόλης το 1991.Συνεχίζοντας την πορεία κατά μήκος του ποταμού και με κατεύθυνση βορινή συναντάμε νεόδμητες κατοικίες σε περιοχές που ενώ από το 1991 ανήκουν στο σχέδιο πόλης έχουν τοποθετηθεί στο χώρο σχεδόν διάσπαρτές, χωρίς μέχρι στιγμής οδικό δίκτυο να τις συνδέει με τη Λ.Φιλαδελφέιας και με τρόπο ώστε μια πιθανή χωροθέτηση δρόμου να μοιάζει εξαναγκασμένη σε ελικοειδείς πορείες και αδιέξοδα. Στοσημείοαυτόπαρατηρείται και μια διαφοροποίηση στον τύπο κατοικίας σε σχέση με τις δύο όχθες. Ο χαρακτήρας της κατοικίας εδώ μοιάζει να θέλει να μοιάσει σε πρότυπα πολυτελούς κατοικίας βορείων προαστίων χρησιμοποιώντας οπτικά το δημόσιο χώρο της παραποτάμιας έκτασης ως κήπο του σπιτιού γεγονός που δε θα ήταν αρνητικό από μόνο του αν δεν υπήρχε η παράμετρος της συνεχιζόμενης δόμησης που θα τοποθετήσει οπτικά άλλα σπίτια στον αύλειο χώρο των υπαρχόντων. Φανερώνεταιέτσιότικαιτοκαταναλωτικό πρότυπο των κατοίκων έχει τεράστια σημασία στην εξέλιξη της φυσιογνωμίας της περιοχής. Το σημείο αυτό αποπνέει την έλλειψη του σχεδιασμού και την αδιαφορία για την εξέλιξη του χαρακτήρα της που συνοδεύεται βέβαια με τη συνεχή υποβάθμιση του περιβάλλοντος καθώς κάθε νεόδμητο σπίτι βγάζει προσωπικό αγωγό υδάτων έστω και όχι οικιακών προς τον ποταμό. Καταπατημένος αδόμητος χώρος εκτός σχεδίου Νεόδμητες κατοικίες 3,4 μέτρα από την όχθη του ποταμού Οχθη Αχαρνών: Φωτογραφίες :της ιδίας 21

Σε μερικές εκατοντάδες μέτρα ο χαρακτήρας αλλάζει και πάλι. Σε μια μεγάλη -για την κλίμακα μελέτης- έκταση έχουν διατηρηθεί οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις που υπήρχαν στην περιοχή σε όλη την ιστορία της και στο πλάι τους μικρές αγροικίες των αρχών του αιώνα. Το φυσικό κάλλος της δίνει μια εικόνα του πως ήταν η περιοχή στο τελευταίο της στάδιο πριν την άκριτη οικοδόμηση της ενώ υπενθυμίζει ότι η σημασία της διατήρησης του φυσικού τοπίου του ποταμού είναι υπερτοπική. Το σημείο αυτό γειτνιάζει με μια ακόμη εστία νεόδμητων κατοικιών που αύτη τη φορά έχουν το χαρακτήρα τυπικής συλλογικής 6 ή και7 ορόφων. Στην περίπτωση αυτή όμως τα σπίτια έχουν πλησιάσει πιο πολύ από κάθε άλλο σημείο του ποταμού στην όχθη καταπατώντας βάναυσα το φυσικό τοπίο και κάνοντας μάλλον επικίνδυνη τη διαμονή των κατοίκων καθώς οι προσχώσεις που αλλάζουν συνεχώς την κοίτη είναι απρόβλεπτες. Κατοικίες στο όριο της όχθης και αμαξοστάσιο Γεωργικές εκτάσεις Νεόδμητες κατοικίες πολυτελούς χαρακτήρα που χρησιμοποιούν οπτικά το δημόσιο πράσινο χώρο ως προσωπικό κήπο Οχθη Αχαρνών: Φωτογραφική πηγή: Bing maps Bird s eye 22

Η επόμενη γειτονική περιοχή γειτνιάζει και με παραπόταμο του Κηφισού βρισκόμενη ανάμεσα στα δύο ρεύματα. Εκεί παρότι η δόμηση έχει ολοκληρωθεί και θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι μια ένδειξη του πως θα γίνει όλη η περιοχή στο μέλλον. Οι κατοικίες που πρακτικά καταλαμβάνουν το έδαφος των προσχώσεων του ποταμού παρατίθενται άτακτα και οι δρόμοι όταν δεν καταλήγουν σε αδιέξοδα αναγκαστικά κάνουν μεγάλους κύκλους ή ακολουθούν ελικοειδείς χαράξεις μέχρι να καταλήξουν στη Λ.Φιλαδελφείας. Τα πολεοδομικά προβλήματά της είναι αμέσως εμφανή με μόνο θετικό στοιχείο ότι η δύσκολη πρόσβαση στην περιοχή την έχει κάνει ελάχιστα επισκέψιμη και συνεπώς ήσυχη. Ας σημειωθεί όμως ότι στο σύνολό της και αυτή η συνοικία αποπνέει την αίσθηση της γειτονιάς αν και με τη χωροθέτηση των λειτουργιών της αποθαρρύνει την επισκεψιμότητα από κατοίκους που δεν ανήκουν εκεί και που συνεπώς δε μπορούν να απολαύσουν το ποτάμι. Οικοδομικά συγκροτήματα Οχθη Αχαρνών: Φωτογραφίκή πηγή: Bing maps Bird s eye, επεξεργασία της ιδίας 23

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά την ανάλυση του χαρακτήρα των περιοχών και των εντοπισμό των ιδιομορφιών του θα ήταν χρήσιμο να σταθεί κανείς στην αιτία πίσω από κάθε κακό χειρισμό. Αρχικά, από πολεοδομική σκοπιά, οι περιοχές έχουν τύχει διαφορετικού χειρισμού. Για τη Φιλαδέλφεια η έγκαιρη ένταξή της στο σχέδιο πόλης υπήρξε θετική καθώς ναι μεν κατοικήθηκε πυκνά όμως προστατεύθηκε από άναρχη δόμηση, βιοτεχνικές εγκαταστάσεις όχλησης διάσπαρτες και κράτησε μια σταθερή απόσταση από το ποτάμι. Αντίθετα το Μενίδι πάσχει πολεοδομικά από όλα τα παραπάνω. Βρίσκεται όμως σε κομβικό σημείο καθώς τα λάθη αρχίζουν να επαναλαμβάνονται σε νέες οικιστικές εστίες λίγα μέτρα από τον ποταμό και θεωρητικά η καταστροφή θα μπορούσε να σταματήσει. Ωστόσο τίποτα δε μοιάζει να είναι στη σωστή κατεύθυνση αναστολής της οικοδόμησης ή έστω του σχεδιασμού της δόμησης ή ακόμη και της ένταξης του μέρους στο σχέδιο πόλης. Από οικονομική άποψη τα στοιχεία από μεσιτικά γραφεία στο Χαμόμυλο και τη Ν.Φιλαδέλφεια αλλά και η αναζήτηση κατοικιών μέσω internet αποδεικνύει μεγάλες διαφορές τιμών και ζήτησης. Στους Απομάχους οι τιμές κυμαίνονται περίπου στα 2.000-2.300 /m² Χαμόμυλο φτάνουν στις καλύτερες περιπτώσεις τα 1800 /m². Η διαφορά στη ζήτηση των περιοχών καταδεικνύει ότι και οι υποψήφιοι κάτοικοι αντιλαμβάνονται τη διαφορά στη φυσιογνωμία της περιοχής και στις πολεοδομικές συνθήκες ενώ καιοιδύοπεριοχέςέχουντοίδιοδυναμικό. Βέβαια θα μπορούσε κανείς να πει ότι μερίδα των αγοραστών-μικρή σίγουρα- θα επηρεαζόταν από το κλίμα που η ίδια η κοινωνία δημιούργησε τις προηγούμενες δεκαετίες σχετικά με το Μενίδι θεωρώντας το κατώτερη και επικίνδυνη περιοχή εξαιτίας του υψηλού ποσοστού μεταναστών. 24

Η κοινωνική προσέγγιση είναι αρκετά πιο δύσκολη και επικίνδυνη να γίνει με τα υπάρχοντα στοιχεία. Θεωρητικά θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αφού το Μενίδι γενικά έχει χαμηλότερα εισοδήματα και εκπαιδευτικό επίπεδο από τη Ν.Φιλαδέλφεια το ίδιο ισχύει και για την περιοχή μελέτης. Η βιωματική εμπειρία ίσως επίσηςναεπιβεβαίωνεκάτιτέτοιοδεμπορούσεόμωςνατο θεωρήσει επιστημονικό στοιχείο. Στα πλαίσια μιας προσέγγισης η γνώμη των κατοίκων συνοψίζεται στις δηλώσεις ενός μετανάστη από την Αλβανία που εργάζεται στη χώρα μας 13 χρόνια. Ο μετανάστης αυτός κατοικούσε στο Χαμόμυλο αλλά πριν μερικά χρόνια μετακόμισε στην απέναντι όχθη σε μικρή απόσταση από το προηγούμενο σπίτι του. Ο λόγος που το έκανε όπως εξήγησε ήταν επειδή γεννήθηκε η κόρη του και θεώρησε ότι το επίπεδο στο σχολείο και στη γειτονιά του είναι καλύτερο στους Απομάχους. Παρόλα αυτά πρόσθεσε πως είχε καλύτερες σχέσεις με την παλιά του γειτονιά και ότι προτιμούσε να μείνει εκεί καθώς οι εκτεταμένοι αδόμητοι χώροι του επέτρεπαν να συγκεντρώνει διάφορα πράγματα που συλλέγει και μετά πουλάει. Η λογική του χωρίς καμία προσπάθεια να κριθεί θα μπορούσε να σχολιαστεί ότι συμβαδίζει με τη λογική της αστικοποίησης παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα ίσως με μεγαλύτερη ακόμη ένταση. Σαφώς η προσέγγιση καλύπτει τμήμα των πτυχών που διαμορφώνουν τις αιτίες του προβλήματος και αυτό γιατί η ανάλυση της φυσιογνωμίας των περιοχών είναι μάλλον διεπιστημονικό ζήτημα. Μια άλλη ενδιαφέρουσα σκοπιά θα ήταν η πολιτική καθώς όπως αναφέρθηκε ακροθιγώς στην εξέλιξη των περιοχών είναι προφανές ότι η κρατική και τοπική πολιτική αλλά ενδεχομένως και τα κινήματα πολιτών παίζουν καθοριστικό ρόλο στηδιαμόρφωσημιαςπεριοχής. Ακόμητοθέμαθαμπορούσενα προσεγγιστεί από κοινωνιολογική άποψη καθώς και στις δύο περιοχές έχουν συμβεί απότομες κοινωνικές ζυμώσεις. Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι ότι δεν έχουν σταματήσει να συμβαίνουν μέχρι σήμερα. 25

Βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές σελίδες Δήμου Ν.Φιλαδέλφειας, Δήμου Αχαρνών, Νομαρχίας Αθηνών, τοπικών εντύπων Αχαρνών, Λαογραφικού Συλλόγου Αχαρνών Ηλεκτρονικές σελίδες κτηματομεσιτικών υπηρεσιών Ηλεκτρονική σελίδα ΕΣΥΕ Ηλεκτρονική σελίδα Μεταπτυχιακών σπουδών της Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ Πορεία μέσα στο χρόνο- Ν.Φιλαδέλφεια, Ν.Χαλκηδόνα, Γ.Κακάτσος Το ρέμα του Κηφισού, εργασία 7 ου εξ.,ε.θ. περιβάλλοντος, Α.Ζιούνα Consequences of a new a new development on the outskirts of Athens, εργασία Erasmus, Intensive Program, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, 2005 26