ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Στη διαδρομή της ιστορίας, το χρήμα έχει καταπιέσει τους ανθρώπους με έναν από τους δύο τρόπους: είτε υπήρξε άφθονο και πολύ αφερέγγυο είτε φερέγγυο και πολύ σπάνιο. John Kenneth Galbraith (1908-2006)
Το Τραπεζικό Σύστημα Το σύστημα αναγκαστικής κυκλοφορίας χρήματος χρειάζεται κάποιο φορέα που να είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του συστήματος, την Κεντρική Τράπεζα (Central Bank). Το τραπεζικό σύστημα αποτελείται από την Κεντρική Τράπεζα (Central Bank), τις εμπορικές τράπεζες και από άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Κεντρική Τράπεζα: Έχει το αποκλειστικό προνόμιο της έκδοσης χρήματος (εκδοτικό προνόμιο) και ασκεί τη νομισματική πολιτική. Λειτουργεί ως: τραπεζίτης του δημοσίου. τραπεζίτης των τραπεζών: ασκεί ποσοτικό και ποιοτικό έλεγχο στις εμπορικές τράπεζες. θεματοφύλακας συναλλαγματικών διαθεσίμων. 2
Το Τραπεζικό Σύστημα Εμπορικές Τράπεζες: Δέχονται τις αποταμιεύσεις των ατόμων με τη μορφή καταθέσεων και τις διοχετεύουν στις επιχειρήσεις (επενδυτές) με τη μορφή δανείων. Είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις των οποίων το κέρδος προέρχεται από τη διαφορά ανάμεσα στο επιτόκιο χορηγήσεων δανείων και στο επιτόκιο καταθέσεων. Οπότε, έχουν κίνητρο να χορηγούν όσο γίνεται περισσότερα δάνεια. Δημιουργούν το πλασματικό χρήμα. Είναι το χρήμα που δημιουργείται μέσω των καταθέσεων όψεως (οι καταθέσεις που διακινούνται μέσω τραπεζικών επιταγών). 3
Το Τραπεζικό Σύστημα Άλλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (δεν δημιουργούν πλασματικό χρήμα): i. Συνεταιριστικές τράπεζες: τοπικό χαρακτήρα και στοχεύουν στην ανάπτυξη της τοπικής αγοράς, π.χ. χρηματοδότησης της ανάπτυξης τοπικών προϊόντων. ii. Τράπεζες επενδύσεων: παρέχουν επενδυτικές συμβουλές και συνάπτουν μακροχρόνια δάνεια με επιχειρήσεις. Δεν διεκπεραιώνουν συναλλαγές και δεν διαχειρίζονται λογαριασμούς. iii. Ασφαλιστικές εταιρείες, εταιρίες αμοιβαίων κεφαλαίων κλπ. 4
Προσφορά Χρήματος Προσφορά Χρήματος ή ποσότητα χρήματος: η ποσότητα χρήματος που υπάρχει σε μια οικονομία. Ο ρυθμός αύξησης της προσφοράς χρήματος είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τον καθορισμό της πορείας της οικονομίας μιας χώρας. Οι μεταβολές στην προσφορά χρήματος είναι σημαντικές: Επιφέρουν μεταβολές στην απασχόληση και την παραγωγή. Μακροχρόνια καθορίζουν το γενικό επίπεδο τιμών. Στην προσφορά χρήματος περιλαμβάνονται: Η νομισματική κυκλοφορία (χαρτονομίσματα και κέρματα) που παράγεται από την Κεντρική Τράπεζα. Οι καταθέσεις όψεως που δημιουργούνται από τις εμπορικές τράπεζες. 5
Δημιουργία χρήματος από την ΚΤ Δημιουργία νομισματικού χρήματος: αποκλειστικό προνόμιο της Κεντρικής Τράπεζας. Πώς δημιουργείται: το νομισματοκοπείο αγοράζει διάφορα είδη μετάλλου και χάρτου και στη συνέχεια επεξεργάζεται και μετατρέπει τα υλικά αυτά σε κέρματα και χαρτονομίσματα. Η κεντρική τράπεζα δεν έχει φυσικά το δικαίωμα να δημιουργήσει χρήμα κατά βούληση. Η δυνατότητα δημιουργίας χρήματος περιορίζεται από τη νομισματική πολιτική και τους συγκεκριμένους στόχους της Κεντρικής Τράπεζας ή του κράτους. Η ΚΤ μπορεί να δημιουργήσει χρήμα με δυο μεθόδους: Μέθοδος πιστώσεων και με την αγορά συναλλάγματος ή χρυσού. 6
Η μέθοδος των πιστώσεων Για να υπάρξει δημιουργία χρήματος από την ΚΤ θα πρέπει να χορηγήσει ένα δάνειο στο κράτος ή σε κάποια εμπορική τράπεζα. 1. Η χορήγηση ενός δανείου από την ΚΤ στο κράτος, που μπορεί να γίνει, π.χ., στα πλαίσια κάλυψης ενός ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού, έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση της νομισματικής βάσης και συνεπώς την αύξηση της προσφοράς χρήματος στην οικονομία. 2. Επίσης, η χορήγηση ενός δανείου από την ΚΤ σε μια εμπορική τράπεζα, που μπορεί να γίνει με ενέχυρο χρεογράφων της εμπορικής τράπεζας, έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση της νομισματικής βάσης και συνεπώς την αύξηση της προσφοράς χρήματος στην οικονομία. 7
Αγορά συναλλάγματος ή χρυσού Νομισματικό χρήμα μπορεί να διοχετευτεί σε κυκλοφορία και με την πώληση συναλλάγματος ή χρυσού από μια εμπορική τράπεζα στην ΚΤ της χώρας. Η πώληση από την εμπορική τράπεζα συναλλάγματος ή χρυσού στην ΚΤ δημιουργεί χρήμα ίσης αξίας σε κυκλοφορία. Η αγορά από την εμπορική τράπεζα συναλλάγματος ή χρυσού από την ΚΤ οδηγεί σε απόσυρση χρήματος ίσης αξίας σε κυκλοφορία. 8
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Οι εμπορικές τράπεζες δεν έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν νομισματικό χρήμα αλλά έχουν όμως τη δυνατότητα να δημιουργήσουν λογιστικό χρήμα (καταθέσεις όψεως που κινούνται με επιταγές). Δημιουργία πλασματικού χρήματος Έστω μια οικονομία όπου η συνολική ποσότητα του νομίσματος είναι 100. Η προσφορά χρήματος, επομένως, είναι 100. Έστω ότι ανοίγει μια εμπορική τράπεζα και το σύνολο των 100 που κυκλοφορούν στην οικονομία κατατίθεται στη συγκεκριμένη τράπεζα. Τα χρήματα που έχει τώρα η τράπεζα από καταθέσεις και δεν τα έχει δώσει σε δάνεια ονομάζονται διαθέσιμα. 9
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων: ελάχιστο όριο στην ποσότητα διαθεσίμων που πρέπει να κρατούν οι τράπεζες. Ας υποθέσουμε ότι το ποσοστό διαθεσίμων είναι 10%. ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 1 ης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα 10 Καταθέσεις 100 Δάνεια 90 Μετά τη χορήγηση του δανείου των 90, η συνολική προσφορά χρήματος ισούται με 190 (100 οι καταθέσεις όψεως και 90 οι δανειζόμενοι). Η τράπεζα δημιούργησε χρήμα αλλά όχι πλούτο. Η οικονομία αποκτά ρευστότητα αλλά δεν είναι πλουσιότερη από πριν. 10
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Αν υποθέσουμε ότι οι δανειολήπτες της 1ης Ευρωπαϊκής Τράπεζας χρησιμοποιούν τα 90 για αγορά αγαθών και υπηρεσιών από κάποιους παραγωγούς οι οποίοι καταθέτουν τις εισπράξεις τους (90 ) σε μια άλλη εμπορική τράπεζα: ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2 ης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα 9 Καταθέσεις 90 Δάνεια 81 Μετά τη χορήγηση του δανείου των 81, η συνολική προσφορά χρήματος ισούται με 271 (190 οι καταθέσεις όψεως, 81 οι νέοι δανειζόμενοι). 11
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Ομοίως: ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 3 ης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Διαθέσιμα 8,10 Καταθέσεις 81 Δάνεια 72,90 πολλαπλασιαστής χρήματος: το αντίστροφο του ποσοστού διαθεσίμων. Εδώ είναι 1 / 0,10 = 10. Δηλαδή, από τα αρχικά 100 θα δημιουργηθούν τελικά 1.000. χαρακτηρίζεται και σαν δευτερογενές χρήμα επειδή δεν είναι δυνατό να δημιουργηθούν αν προηγουμένως η τράπεζα που το εκδίδει δεν έχει αποκτήσει χρήμα πρωτογενές ή αν δεν έχει αυξήσει τις καταθέσεις της στην ΚΤ. 12
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Στην πραγματικότητα οι τράπεζες δεν παρακολουθούν καθεμία συγκεκριμένη κατάθεση όψεως και έπειτα να παρακρατούν σε μορφή ρευστών διαθεσίμων ένα ποσοστό. Οι τράπεζες έχουν μια συνεχή εισροή και εκροή χρημάτων από ένα μεγάλο αριθμό συναλλαγών. Καθημερινά μια τράπεζα παρακολουθεί τις συνολικές εισροές και εκροές των ρευστών διαθεσίμων που έγιναν κατά τη διάρκεια της προηγούμενης ημέρας o..υπολογίζει τις μεγάλες μεταβολές που πιθανό να γίνουν κατά τη διάρκεια της τρέχουσας ημέρας o και έπειτα αποφασίζει αν πρέπει να επεκτείνει ή να μειώσει τη χορήγηση δανείων ή την πραγματοποίηση επενδύσεων. 13
Η δημιουργία χρήματος από τις εμπορικές Δεν είναι απαραίτητο οι τράπεζες να τηρούν τα απαιτούμενα ρευστά διαθέσιμα καθημερινά. Έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν ρευστά διαθέσιμα που έχουν ανάγκη ή να διαθέτουν τα πλεονάζοντα ρευστά διαθέσιμα πολύ γρήγορα και χωρίς δυσκολίες μέσω της αγοράς χρήματος. Γι αυτό το λόγο δεν είναι ανάγκη για τις τράπεζες να παρακολουθούν και να συνδέουν πολύ στενά τη χορήγηση ενός δανείου έναντι μιας συγκεκριμένης κατάθεσης όψεως. 14