Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος Αστικά υδραυλικά έργα Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας Δημήτρης Κουτσογιάννης, Καθηγητής ΕΜΠ Σχολή Πολιτικών Μηχανικών
Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.
Κεφάλαιο 3: Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας
Τοπογραφικές και κλιματολογικές συνθήκες 0 20 40 km 0 20 40 km Μέση ετήσια βροχή (mm) 301-400 401-600 601-800 801-1000 1001-1200 1201-1400 1401-1600 1601-1800 1801-1908 Υψόμετρο (m) 0-50 51-200 201-400 401-600 601-800 801-1200 1201-1600 1601-2600 Εικόνα 1: Τοπογραφικός χάρτης και χάρτης βροχόπτωσης της Αττικής Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 4
Η ύδρευση της Αθήνας στην αρχαιότητα Από τον πρώτο εποικισμό: Ύδρευση από πηγές (Κλεψύδρα) και πηγάδια. Νομοθεσία Σόλωνα: Ρύθμιση των απολήψεων νερού από δημόσιες κρήνες και πηγάδια (σε απόσταση 4 σταδίων 740 m), ιδιόκτητα πηγάδια ή και πηγάδια γειτόνων σε ποσότητα 40 L ημερησίως (δύο δοχείων των 6 χοών ημερησίως αν μετά από διάνοιξη ιδιόκτητου πηγαδιού στα 18.3 m δεν βρισκόταν νερό). Πρώτο μεγάλο υδραυλικό έργο: Πεισιστράτειο Υδραγωγείο (~530 π.χ., σε λειτουργία μέχρι σήμερα) Κλασική Αθήνα: έμφαση σε θεσμικά μέτρα διαχείρισης και όχι σε δημόσια έργα (Κρουνών Επιμελητής) μικρής κλίμακας έργα (στέρνες για όμβρια) για λόγους ασφάλειας. Ρωμαϊκή Αθήνα: Αδριάνειο υδραγωγείο (125-140 μ.χ., σε λειτουργία μετά από επισκευή μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα). Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 5
Σύγχρονη Αθήνα: Εξέλιξη ορόσημα Πρώιμο στάδιο Έργα Μαραθώνα 1920 1930 0 100 200 300 400 (hm 3 ) Στασιμότητα/Προβλήματα λόγω του 2ου παγκόσμιου και του εμφύλιου πολέμου Υδραγωγείο Υλίκης Ξηρασία Έργα Μόρνου Έμμονη ξηρασία Σήραγγα Ευήνου-Μόρνου Ταμιευτήρας Ευήνου 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 Πληθυσμός Ετήσια κατανάλωση 0 1000 2000 3000 4000 Εικόνα 2: Χρονική εξέλιξη πληθυσμού και κατανάλωσης της Αθήνας Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 6
Υδροδοτικό σύστημα Αθήνας: Κύριες συνιστώσες Ταμιευτήρας Ευήνου Ταμιευτήρας Μόρνου Λίμνη Υλίκη Κωπαΐδα Π. Ασωπός Ταμιευτήρας Μαραθώνα 0 10 20 30 km Δ. Κιούρκων Δ. Αχαρνών Δ. Ασπροπύργου Δ. Περισσού ΑΘΗΝΑ Εικόνα 3: Το υδροσύστημα της Αθήνας Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 7
Κατηγορίες υδατικών πόρων Basin Εύηνος 350 km 2 Μόρνος 557 km 2 Βοιωτικός Κηφισός Υλίκη 2400 km 2 Χάραδρος 120 km 2 Βόρεια Πάρνηθα ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Κύριοι Βοηθητικοί (Ταμιευτήρες) (Ταμιευτήρες) Εύηνος 322 hm 3 /y Μόρνος 319 hm 3 /y Υλίκη 353 hm 3 /y Μαραθώνας 10 hm 3 /y ΥΠΟΓΕΙΟΙ ΠΟΡΟΙ Εφεδρικοί (Γεωτρήσεις) Β. Κηφισός, μέσος ρους 136 hm 3 /y Περιοχή Υλίκης 85 hm 3 /y Βίλιζα 26 hm 3 /y Μαυροσουβάλα 36 hm 3 /y Επιφάνεια Εισροή Αντλητική ικανότητα Υπερχείλιση Διαρροή Άντληση Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 8
Υδραγωγ. Μόρνου 188 km 16 m 3 /s Μόρνος Εύηνος Οικολογική παροχή Δομή του υδροδοτικού συστήματος της Αθήνας 350 km 2 322 hm 3 Ταμιευτήρας Ευήνου +455 ως +500 m 104 hm 3 Βοιωτικός Κηφισός 2400 km 2 353 hm 3 Προς άρδευση Κωπαΐδας Λίμνη Υλίκη +45 ως +78 m 587 hm 3 Υπερχείλιση/διαφυγή Προς Παραλίμνη/Ευβοϊκό Έξοδος σήραγγας +440 m 557 km 2 319 hm 3 Ταμιευτήρας Μόρνου +382 ως +435 m 643 hm 3 Χάραδρος 120 km 2 10 hm 3 Προς κατανάλωση Ταμιευτήρας Μαραθώνα +186 ως +223 m 41 hm 3 Προς κατανάλωση + Γεωτρήσεις (με σωληνώσεις διασύνδεσης) + Αντλιοστάσια + Μικρά υδροηλεκτρικά έργα Εικόνα 4: Δομή υδροσυστήματος της Αθήνας Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 9
Το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο Τοπογραφικό υπόβαθρο: Tassios, T.P., Water supply of ancient Greek cities, Water Science and Technology: Water Supply, 7(1), 165-172, 2007. Αρχαιότητα Εικόνα 5: Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας στην αρχαιότητα (Πεισιστράτειο Υδραγωγείο) Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 10
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο Εικόνα 6: Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας στη ρωμαϊκή εποχή (Αδριάνειο Υδραγωγείο) Πηγή: Παππάς, Α., Η Ύδρευσις των Αρχαίων Αθηνών, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα, 1999. Αρχαιότητα Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 11
Νεότερη Αθήνα Πρώιμο στάδιο Εικόνα 7: Αντικατάσταση υδατογέφυρας Αδριάνειου με ανεστραμμένο σίφωνα, 1929 Εικόνα 8: Συμπληρωματική συλλογή και διανομή νερού στην Αθήνα (αρχές 20ου αιώνα μέχρι το 1940) Ορόσημα Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 12
Φράγμα Μαραθώνα (1) Εικόνα 9: Σήμερα Εικόνα 10: Κατασκευή φράγματος, 1928 Εικόνα 11: Κατασκευή υπερχειλιστή, 1928 Υδροσύστημα Περισσότερες... Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 13
Φράγμα Μαραθώνα (2) Εικόνα 12: Καταστροφική πλημμύρα, 1926 Εικόνα 13: Υπερχειλιστής σε λειτουργία, 1941 Εικόνα 14: Κατασκευή Σήραγγας Μπογιατίου, 1928 Εικόνα 15: Εγκαίνια Σήραγγας Μπογιατίου, 1928 Υδροσύστημα Προηγούμενες... Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 14
Λίμνη Υλίκη και αντλιοστάσια Εικόνα 16: Λίμνη Υλίκη Εικόνα 17: Πλωτά αντλιοστάσια Υλίκης Εικόνα 18: Κύριο Αντλιοστάσιο Υλίκης Εικόνα 19: Αντλιοστάσιο Κιούρκων Υδροσύστημα Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 15
Ταμιευτήρας και υδραγωγείο Μόρνου Υδροσύστημα Εικόνα 21: Φράγμα & ταμιευτήρας Μόρνου Εικόνα 22: Υδραγωγείο Μόρνου στην Πεδιάδα Θηβών Εικόνα 23: Σίφωνας Διστόμου Εικόνα 20: Υδραγωγείο Μόρνου στους Δελφούς Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 16
Έλεγχος υδραγωγείου Μόρνου Εικόνα 24: Κατασκευές ελέγχου ροής Εικόνα 25: Κέντρο εποπτείας και τηλελέγχου υδραγωγείου Υδροσύστημα Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 17
Φράγμα και σήραγγα Ευήνου Εικόνα 26: Φράγμα Ευήνου στη φάση της κατασκευής, 1995-2000 Εικόνα 27: Κατασκευή της συνδετήριας σήραγγας Ευήνου- Μόρνου, 1995 Υδροσύστημα Πηγή: ΕΥΔΑΠ Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας 18
Εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού Εικόνα 28: Διυλιστήρια Περισσού Εικόνα 29: Διυλιστήρια Αχαρνών Εικόνα 30: Διυλιστήρια Ασπροπύργου Υδροσύστημα Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας Πηγή: ΕΥΔΑΠ 19
Παράρτημα Εικόνα 5: Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας στην αρχαιότητα (Πεισιστράτειο Υδραγωγείο), Τοπογραφικό υπόβαθρο: Tassios, T.P., Water supply of ancient Greek cities, Water Science and Technology: Water Supply, 7(1), 165-172, 2007, CC: BY-NC-ND Εικόνα 6: Το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας στα ρωμαϊκή εποχή (Αδριάνειο Υδραγωγείο), Πηγή: Παππάς, Α., Η Ύδρευσις των Αρχαίων Αθηνών, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα, 1999, CC: BY-NC-ND Εικόνες 7-30: Αρχείο φωτογραφιών της ΕΥΔΑΠ, ΕΥΔΑΠ, CC: BY-NC-SA Δ. Κουτσογιάννης & Α. Ευστρατιάδης, Εισαγωγή στα αστικά υδραυλικά έργα 20
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.