Ο κρόκος στη γη του Μίνωα



Σχετικά έγγραφα
Μινωικός Πολιτισμός σελ

Ο Πλίνιος μάλιστα γράφει ότι η Κρήτη ήταν η πατρίδα δύο δένδρων με μεγάλη ιατρική χρησιμότητα του κρητικού πεύκου και του κρητικού κυπαρισσιού, από

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Ο κρόκος, το χρυσάφι της ελληνικής γης όπως αποκαλείται, συγκαταλέγεται στα πιο προσφιλή, πολύτιμα και ακριβότερα μπαχαρικά για το άρωμα, το χρώμα,

Η φύση στον Μινωικό Πολιτισμό Η φύση στην τέχνη

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα ζώα του Μουσείου»

Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα φυτά του Μουσείου»

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Μινωικός πολιτισμός. Η ακμή του κρητομινωικού πολιτισμού παρουσιάζεται μεταξύ του 1900 και του 1450 π. Χ.

Greither Elias. "Icarus" Fresco Munchen 1616

Γνωστικό αντικείμενο του σεναρίου διδασκαλίας: Σύνδεση με ενότητες του Σχολικού Εγχειριδίου: Σύνδεση με άλλες γνωστικές περιοχές:

Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης

Ενδυμασία και Μόδα από τους προϊστορικούς μέχρι τους νεώτερους χρόνους

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Μύθοι για τη μινωική Κρήτη

Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Διατροφικές συνήθειες στον αρχαίο πολιτισμό της Ελλάδας

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Μινωικοί ιεροί χώροι

ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ. Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ. Master Card Classic Credit

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τάξη Α Γυμνασίου. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... Ημερομηνία:... Βαθμός:...

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ. Χρωματίστε τη γραμμή του χρόνου Α.. Β.. Γ...

Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. «Ζώα στη ζωγραφική»

Το ονόμασαν παγκράτιο γιατί φυτρώνει σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αλλά και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.

Φθινοπωρινή Κρήτη: Ηράκλειο-Κνωσός ΗΡΑΚΛΕΙΟ-ΚΝΩΣΟΣ

Φυτά και ζώα στα νομίσματα και στον διάκοσμο του Νομισματικού Μουσείου. 24o Δημοτικό Αχαρνών. Νομισματικό Μουσείο Αθηνών

Αξιοποίηση των ελληνικών φυτών

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ

Μόδα και ενδυμασία από τους προϊστορικούς μέχρι τους νεότερους χρόνους.

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων

16 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΤΑΞΕΙΣ: Ε1 & Ε2

Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Τρίτη, 04 Νοέμβριος :10 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 04 Φεβρουάριος :32

Βασικές τεχνικές γυάλινων αγγείων: Η τεχνική του πυρήνα και του φυσητού γυαλιού

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - 3o ΕΠΙΠΕΔΟ

Στα πλαίσια του μαθήματος της πληροφορικής, δημιουργήσαμε ένα φυτολόγιο. Αυτή τη φορά όμως είναι ηλεκτρονικό

Βότανα και Αρχαιότητα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΩΝ ΟΡΕΩΝ

ΥΦΑΝΣΗ ΚΑΙ ΓΝΕΣΙΜΟ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ

Σχεδιάζοντας Εκπαιδευτικά προγράμματα με θέμα: «Από τη βιοποικιλότητα στην πολιτισμική ποικιλότητα: ο κύκλος του μαλλιού και η τέχνη της υφαντικής»

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού

Η εταιρία εφαρμόζει σύστημα διαχείρισης ασφάλειας των τροφίμων ISO :2005 πιστοποιημένο από την TÜV HELLAS.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

Ένα μικρό μουσείο Μια μεγάλη ιστορία

Η Υφαντική Τέχνη βρίσκει τη θέση της σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Σχολείο Ευρωπαϊκής Παιδείας Ηρακλείου

Κεφάλαιο 53 : Αριθμοί μέχρι το Κλάσματα και δεκαδικοί

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ερευνητική εργασία Da Vinci «ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ» 2º ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Μιλώντας με τα αρχαία

ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ. Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου 4ο Γενικό Λύκειο Λαμίας Τμήμα: Α 6 Σχ. Έτος :

Γ1, 3 ο Δημοτικό σχολείο Αρτέμιδας

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας

Δες τη λύση! Λύσεις των δραστηριοτήτων

γεύσεις Αρχαίων και Βυζαντινών Τα σκεύη του χθες στο σήμερα!

ΟΜΑΔΑ 3 Ιμάτιο-Εξωμίδα-Χλαμύδα. Κώστας Μπάρτζης και Έλενα Τασίου 1 ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Θεσ/νίκης Τμήμα Δ

Ακολούθησέ με για να γνωρίσεις τους μινωίτες

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Τι πραγματευόμαστε: Ιστορικά γεγονότα Πολιτισμό της Κρήτης Προσωπικότητες Νησιά της Μεσογείου και άλλα ειδικά θέματα

ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση.

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΦΥΣΙΚΗΣ ΘΕΜΑ : ΒΟΡΕΙΟ ΣΕΛΑΣ

ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΑΕΙ ΜΟΥΣΕΙΟ! Η Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΟΥ Μ.Σ.Θ.

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Τα αρχαία πρόσωπα κι εσύ»

4. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΕΤΕ: ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ -> ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΥΣΑΝΘΕΜΟ

Ανακαλύπτοντας την άυλη πολιτιστική κληρονομιά με αφορμή ένα έθιμο (Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων στην περιοχή της Κοζάνης)

Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΖΙΖΑΝΙΩΝ 8. Χαµοµήλι (Chamomilla recutita, Asteraceae)

aγρoterra #14 Αγροτικές εξαγωγές Τα προϊόντα-πρωταγωνιστές τού αύριο Πλήρης οδηγός για την αλόη και η ελληνική εμπειρία 14/09/2013

ΑΡΧΑΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ. Ερατώ Αϊδίνη Χρύσα Βουλιστιώτη Κωνσταντίνος Κονδύλης Εύη Ξουρή Θεοδώρα Τελάκη

Χρήση. Αποκρυπτογράφηση

Η Λίνδος απέχει 50 χλμ. νότια από την πόλη της Ρόδου. Ο οικισμός διατηρεί το χρώμα και την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής. Κυρίαρχο στοιχείο ο

Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών του Μαθήµατος. Α Τάξη 1 ου Κύκλου Τ.Ε.Ε. 2 ώρες /εβδοµάδα. Αθήνα, Απρίλιος 2001

Η πρώτη οπτική επαφή με τα Αμπελάκια δίνει στον ταξιδιώτη την εντύπωση ότι αυτό το χωριό διαφέρει από τα άλλα... και όντως αυτό συμβαίνει.

Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά

ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ : ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι»

ΤΡΟΥΠΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΠΤΣΗ ΜΑΡΙΑ ΦΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΝΙΦΟΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

Βυζαντινά Χρόνια. Τι έτρωγαν, Τι έπιναν Οι συνήθειες τους, Ενδυμασία

ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού Εργαστήριο C. Βιομηχ χανικός σχεδι 14/12/

Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ»

ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

MΟΥΣΕΙΟ. Ένα ανοιχτό παράθυρο στον κόσμο της γνώσης

το ΦΟΙΝΙΚΟΔΑΣΟΣ τ ο υ BAI Το μοναδικό φοινικόδασος στην Ελλάδα και την Ευρώ πη

Ακολούθησέ με για να γνωρίσεις τους μινωίτες

2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ )

8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού:

Κατσούνα, σαρίκι και στιβάνια -Τα αξεσουάρ των αγροτών της Κρήτης

SAMPLE VISI CORSE by 45 th Primary School of Heraklion 4 th Primary School of Nea Alikarnassos ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΜΙΝΩΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΗΣ ΑΦΑΙΑΣ

Transcript:

Ο κρόκος στη γη του Μίνωα Γιάννη Συλλιγνάκη, Φαρμακοποιού Διαβαίνοντας προ ημερών τη λιθόστρωτη εσωτερική αυλή της πρώτης Μινωικής έπαυλης της Τυλίσου (Οικία Α), 15 χιλιόμετρα Δυτικά του Ηρακλείου και στη θέση της σημερινής ομώνυμης κωμόπολης που εδώ και 4.000 χρόνια διατηρεί αναλλοίωτο το όνομά της, ακολούθησα τα ίδια βήματα που έκανε ο τότε πλούσιος Άρχοντας, για να πάει στις μεγάλες του αποθήκες και άγγιξα τους μεγάλους πίθους που άγγιζε κι' αυτός κάθε φορά που έλεγχε τις προμήθειές του σε λάδι, κρασί, κλπ. Ρίχνοντας μια ματιά στον εικονογραφημένο οδηγό που είχα μαζί μου, ενημερώνομαι για την ανακάλυψη πιθαριών με χρωστικές ουσίες (κόκκινο, κίτρινο κλπ.), καθώς και τεραστίων χάλκινων καζανιών βάρους 50 κιλών το καθένα. Συνεχίζοντας την επίσκεψή μου στις επόμενες δύο Μινωικές επαύλεις, φθάνω στην Οικία Γ, όπου βρέθηκαν εξαιρετικές τοιχογραφίες με άνθη κρόκου και κρίνα, μοτίβα γνωστά και από άλλα μινωικά κέντρα και προφανώς ιδιαίτερης σημασίας για τους Μινωίτες. Δεν χρειαζόμουν πλέον άλλο έναυσμα για να συνδυάσω τις λίγες ημέρες των διακοπών μου σ' αυτόν τόπο απ' όπου κατάγομαι, με μια έρευνα για τον κρόκο. Η χαρακτηριστικότερη αναφορά στον κρόκο κατά την Μινωική εποχή είναι η τοιχογραφία του κροκοσυλλέκτη πίθηκου που βρέθηκε στο βορειοδυτικό τμήμα του ανακτόρου της Κνωσού στο σπίτι των τοιχογραφιών και χρονολογείται στο 1500 π.χ. περίπου. Ένας πίθηκος, σκυμμένος μαζεύει κρόκους. Η τοιχογραφία αναμφίβολα κρύβει κάποιο θρησκευτικό περιεχόμενο, αφού μια νέα Μινωική τοιχογραφία της Θήρας σώζει γυναίκες που συλλέγουν και προσφέρουν κρόκους στη θεότητα, δίπλα στην οποία εικονίζεται πάλι ένας πίθηκος.

Στο σπίτι των τοιχογραφιών της Κνωσού η φύση κυριαρχεί σε όλο της το μεγαλείο. Οι τοιχογραφίες αυτές απεικονίζουν τους βασιλικούς κήπους. Σε δύο απ' αυτές βλέπουμε πιθήκους που ψάχνουν για αυγά, ανάμεσα σε διάφορα αγριολούλουδα, όπου δεσπόζουν οι κρόκοι. Ας σταθούμε όμως λίγο στην αντιπροσωπευτικότερη τοιχογραφία, αυτή του κροκοσυλλέκτη πίθηκου. Όπως φαίνεται σε μία σύνθεση που εκτίθεται δίπλα του στο μουσείο Ηρακλείου, νόμιζαν παλαιότερα ότι ο κροκοσυλλέκτης ήταν ένα παιδί. Ο Ολλανδός Snijder για τη σύνθεση του παράδοξου κυανού ποδός που δρέπει με ταχεία πειστική κίνηση κρόκους σε κήπους ονείρων, επέμεινε ιδιαίτερα για να πείσει για την ειδική προέλευση της μινωικής δημιουργίας. Από τα κομμάτια που σώζονται ήταν προφανές πως επρόκειτο για μορφή κινούμενη ζωηρά μέσα σε κήπο κόβοντας άνθη κρόκου. Η μορφή αυτή είχε διακόσμηση στην οσφύ, το στήθος και τους βραχίονες, ώστε εύλογα η σκέψη στράφηκε στην ανθρώπινη μορφή. Παρ όλα αυτά ένα στοιχείο ήταν αντίθετο. Γενικό κανόνα χωρίς εξαίρεση στη Μινωική ζωγραφική αποτελεί η χρώση του ανδρικού

σώματος ερυθρού και του γυναικείου λευκού. Θα έπρεπε να αναζητηθεί σοβαρός λόγος για την παράβαση του κανόνα, προκειμένου να χαρακτηρισθεί η μορφή σαν ανθρώπινη. Ανερμήνευτο παρέμενε ένα ακόμη στοιχείο, το κυανούν στέλεχος που αιωρείτο ελεύθερο μεταξύ δύο σειρών κρόκων και βράχων, από τις οποίες η επάνω ανάστροφη. (Ανήκει στην ουρά). Πρέπει να δοθεί επίσης η πρέπουσα προσοχή στην ένδυση της κινούμενης μορφής. Η πλήρης γυμνότης είναι σπάνια στον μινωικό κύκλο τόσο για τις ανδρικές όσο και για τις γυναικείες μορφές. Λαμβάνοντας υπ' όψιν τελικά τις χαρακτηριστικότερες απεικονίσεις του σπιτιού των τοιχογραφιών, μεταξύ των οποίων είναι οι των Κυανών Πιθήκων και η του Κυανού Πτηνού, που αποδίδουν εξωτικό τοπίο με ποικίλα άνθη φυτρωμένα στα βράχια και κρόκους σε θυσανωτές εκβλαστήσεις όπου τα εικονιζόμενα ζώα έχουν τρίχωμα ή πτέρωμα κυανό, προκύπτει αυτόματα το συμπέρασμα πως ο κροκοσυλλέκτης είναι πίθηκος. Όλα αυτά τα τοιχογραφήματα παριστάνουν βασιλικούς κήπους με εξωτικά ζώα και πτηνά να περιφέρονται μέσα σε πλούσια βλάστηση όπου η κηπευτική τέχνη μιμήθηκε τη φύση. Τεχνητοί βράχοι, άτακτα πηγάζοντα νερά, πολύχρωμα χαλίκια, αναβρυτήρια, απετέλεσαν το κατάλληλο πλαίσιο όπου τα αγαπητά ζώα των μινώων βασιλέων, πολλά από τα οποία ήταν δώρα ή αντίδωρα των αδελφών Φαραώ, ζούσαν απολαμβάνοντας την φαινομενική ελευθερία μέσα στην κρητοαιγυπτιακή χλωρίδα. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις οι τοιχογραφίες αυτές διδάσκουν για κηπευτικές διατάξεις που χρησιμοποιούσαν ειδικά ανθοδοχεία (γλάστρες) ή πρασιές ή κλιμακωτά βάθρα. Τέτοιες γλάστρες τοποθετημένες σε προεξέχοντα τμήματα βράχων ζαφορόκηπου (κήπου με καλλιέργεια κρόκου δηλαδή), των οποίων τα ωραία και ευθυτενή άνθη κόβει η μεταξύ τους κινούμενη μορφή, παριστάνει η τοιχογραφία του Κροκοσυλλέκτη Πίθηκου. Διακρίνει κανείς τα στελέχη των φυτρωμένων μέσα στα ανθοδοχεία ανθέων και σε μία περίπτωση μάλιστα να υψώνονται μεταξύ δύο συμμετρικών ζωνών. Ο κροκοσυλλέκτης φαίνεται να έχει περιορισμένη δράση αφού δεν συλλέγει κρόκους σε αγγεία ή κάνιστρα για να τα μεταφέρει στο ανάκτορο, αλλά απλά δρέπει άνθος ή άνθη από ανθοδοχεία του βασιλικού κήπου. Κατά τον Άγγλο ερευνητή Evans ο Κροκοσυλλέκτης υποκρύπτει χαρακτήρα παραστάσεως του θρησκευτικού κύκλου, συλλέγοντας τον ιερό κρόκο του οποίου την σχέση με την μινωική θεότητα γνωρίζουμε από άλλα παραδείγματα όπως η μινωική τοιχογραφία της Θήρας. Λόγω εντούτοις του ότι το φυτό χρησιμοποιείτο σαν βαφική ύλη από τους αρχαίους Αιγυπτίους, των οποίων οι σχέσεις με την μινωική Κρήτη ήταν στενές, βλέπει κανείς εκτός από την θρησκευτική και μία ωφελιμιστική χρησιμότητα που έκανε τους μινωικούς τεχνίτες να το περιλαμβάνουν στα έργα τους. Στην Κρήτη συναντάμε τον κρόκο μόνον σαν αυτοφυές φυτό και δεν έχουμε καμία αναφορά πλην της μινωικής εποχής όπου εκαλλιεργείτο σε ειδικά ζαφοροκήπια.

Από το εικονογραφημένο βοτανικό λεξικό του Δημητρίου Καββάδα μπορούμε να ενημερωθούμε για τα είδη που φύονται στην Κρήτη και που είναι: Crocus Sieberi (Κρόκος ο Σιβέρειος). Θεωρείται ενδημικό της ορεινής περιοχής της νήσου. Άνθη με σωλήνα λευκό, βραχύ και λοβούς 25-40 χιλ. μήκους, με χείλη ιώδη. Τα τρία εξωτερικά είναι γραμμωτά. Ανθήρες πορτοκαλόχροοι, στίγματα πορτοκαλέρυθρα. Οι βολβοί του είναι εδώδιμοι ωμοί ή αλμευτοί. Crocus Veneris (Κρόκος της Αφροδίτης). Και αυτό ενδημικό της Κρήτης. Άνθη ένα μέχρι τρία κατά βολβό, λευκά, με ινώδεις πολλές φορές γραμμές και φάρυγγα κίτρινο. Στίγματα σχισμένα σε τριχοειδή νήματα. Crocus Boryi var. marathoniseus (Κρόκος ο Βορύειος ποικιλία Μαραθώνειος). Φύεται και στην Κρήτη. Άνθη με σωλήνα που ελάχιστα εξέχει από το έδαφος, κυανίζοντα στη βάση εξωτερικά, με φάρυγγα κίτρινο και λείο. Crocus levigatus (Κρόκος ο λείος). Φύεται και στην Κρήτη. Άνθη με σωλήνα που εξέχει πολύ από το έδαφος και λοβούς λευκούς ή με 3-5 ιώδεις γραμμές. Φάρυγγας κίτρινος και λείος. Ανθήρες λευκοί, στίγματα ανοικτοπράσινα. Crocus Cartwrightianus (Κρόκος ο Καρτβριτάνειος). Φύεται και στην Κρήτη, σε χέρσους και άγονους τόπους. Μοιάζει με τον crocus sativus, γι' αυτό θεωρείται από μερικούς σαν παραλλαγή του. Διαφέρει όμως από τον κίτρινο χνουδωτό φάρυγγα. Η δημώδης ονομασία του κρόκου στην Κρήτη είναι ζαφορά. Η λέξη όμως αυτή για τον σύγχρονο Κρητικό είναι γνωστή μόνο από παροιμιώδεις φράσεις: εγίνηκε κίτρινος σαν τη ζαφορά, είναι κίτρινος ωσάν τη ζαφορά. Η ζαφορά ως πράγμα του είναι τελείως άγνωστη. Ότι όμως η ζαφορά και σαν όρος και σαν πράγμα του ήταν γνωστή κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους είναι αναμφισβήτητο. Σε Κρητικά έγγραφα του 17 ου αιώνα συναντάμε τοπωνύμια ζοφορόκηπος και ζαφοροκήπια. Από το Φορτουνάτο του Μάρκου Φώσκολου μαθαίνουμε τη χρήση της ζαφοράς την ίδια εποχή σαν άρτυμα στα μακαρόνια. Τα Κρητικά κείμενα μας πληροφορούν πως οι Κρητικοί επί Ενετοκρατίας χρησιμοποιούσαν την ζαφορά. Ο Χορτάτζης στο Κρητικό δράμα Γύπαρης, μας αναφέρει σε έναν του στίχο:..και ζαφορίζου τα μαλλιά και δαχτυλιδωμένα τα κάνουν κι'απομένουσι με τέχνη συθεμένα.

Μας δίνει δηλαδή να ξέρουμε πως γύρω στα 1500 μ.χ. οι Κρητικοπούλες έβαφαν τα μαλλιά τους με ζαφορά, που είχε επιπλέον την ιδιότητα να τα συγκρατεί σαν λάκ. Η χρήση της ζαφοράς εξακολουθεί και από τους Τούρκους της Κρήτης (τουρκοκρήτες - μπουρμάδες) σαν αρτυματικό. Ολόκληρο το φυτό χρησιμοποιήθηκε παλιότερα (περασμένος αιώνας) από τις γυναίκες της Κρήτης σαν βαφική ύλη. Μ'αυτό έβαφαν τα μάλλινα του αργαλειού τους κίτρινα. Αν κατά τη βαφή προσέθεταν στο νερό αλκαλικές ουσίες, τότε τα βαφόμενα έπαιρναν ένα κόκκινο ανεξίτηλο χρώμα. Εκτός όμως από τη βαφική και αρτυματική του χρήση, το φυτό εχρησιμοποιείτο και από την αρχαία και από την μετέπειτα θεραπευτική. Η σύγχρονη θεραπευτική στην Κρήτη απεναντίας δεν το χρησιμοποιεί. Από την αναγέννηση και μέχρι πρότινος ακόμη, η φαρμακευτική χρησιμοποιούσε τα στίγματά του για την παρασκευή του κροκούχου βάμματος του οπίου (tinctura Opii Crocata), του συνθέτου βάμματος της αλόης (Tincura Aloe Composita) και του σιροπίου του κρόκου (Syrupus Croci), παρασκευασμάτων που τόσα προσέφεραν στην παλιά θεραπευτική. Η λαϊκή Κρητική θεραπευτική χρησιμοποιούσε αντίστοιχα τα άνθη του φυτού σε ματζούνια με αφροδισιακές ιδιότητες, τονωτικές και ευστόμαχες. Αν και τόσο διαχρονική η χρήση του κρόκου στην Κρήτη, ίσως μάλιστα περισσότερο από κάθε άλλο μέρος της Ελλάδας μια και έχουμε αναφορές από χιλιάδες χρόνια πριν, εντούτοις σήμερα δεν παρουσιάζει εμπορευματολογικό ενδιαφέρον στο νησί και θα δυσκολευτεί πολύ κανείς να βρει λίγη ζαφορά για να αγοράσει.