Η πολιτική υγείας στην Ελλάδα ηµοσιεύθηκε: 20 Wednesday October @ GTB Daylight Time Θεµατική Ενότητα: Υγεία Η επιχειρούµενη υγειονοµική «µεταρρύθµιση» σε συνδυασµό µε το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Υγεία-Πρόνοια» Γ ΚΠΣ 2000-2006 στοχεύουν στον εκσυγχρονισµό των υπηρεσιών υγείας και την χάραξη αποτελεσµατικότερης πολιτικής υγείας ενταγµένης στο πνεύµα της Ε.Ε.. Η Ελλάδα καλείται να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες προς όφελος των νέων οικονοµικών, εργασιακών και κοινωνικών συνθηκών. Αικατερίνη Κωνσταντοπούλου - Παιδίατρος Πολιτική υγείας (health policy) είναι το σύνολο των προσπαθειών που αποβλέπουν στην επίτευξη πλήρους φυσικής, πνευµατικής και κοινωνικής ευεξίας, σύµφωνα µε τον ορισµό που δίνει η WHO για την υγεία. Εντάσσεται στις κοινωνικές πολιτικές και αποτελεί τµήµα των κρατικών πολιτικών (policies) κάθε χώρας, ενώ εξαρτάται τόσο από τις εν γένει πολιτικές (politics) δοµές και την οικονοµική κατάσταση µιας χώρας, όσο και από παραµέτρους όπως η προϋπάρχουσα γενικότερη κατάσταση υγείας του πληθυσµού, οι συνθήκες ζωής, οι ατοµικές συνήθειες κ.ά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει µία λεπτοµερώς σχεδιασµένη και δεσµευτική πολιτική για την υγεία Αυτό οφείλεται στην εξελικτική ανάπτυξη της Ε.Ε, στην αρχή της επικουρικότητας, αλλά και στο γεγονός ότι το αίτηµα της ύπαρξης κρατικών πολιτικών για την υποστήριξη υγείας των πολιτών αποτελεί έναν «εκ των ουκ άνευ» όρο για συµµετοχή στην Ε.Ε. Όσον αφορά στην ελληνική περίπτωση αποτελεί ένα υβρίδιο ανάµεσα σε ένα σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης (µοντέλο Bismarck) και σε ένα Εθνικό Σύστηµα Υγείας (µοντέλο Beveridge). Η παρατεταµένη κοινωνική κρίση, η αποτυχία του κράτους πρόνοιας να προσφέρει λύσεις στα νέα κοινωνικά προβλήµατα, η παγκοσµιοποίηση της οικονοµίας, η συνεχής αυξητική τάση των δαπανών για την υγεία, η στενότητα των πόρων σε συνδυασµό µε την διεθνή οικονοµική ύφεση οδήγησαν στην ανάγκη επαναπροσδιορισµού της πολιτικής υγείας στον ελληνικό χώρο και στην εφαρµογή στρατηγικών παραγωγικότερης και αποτελεσµατικότερης χρήσης των ανθρώπινων και υλικών πόρων. Ο Νόµος 2889/2001 «Βελτίωση και εκσυγχρονισµός του Εθνικού Συστήµατος Υγείας και άλλες διατάξεις» επιφέρει σηµαντικές µεταβολές στην διάρθρωση των υπηρεσιών υγείας µε την ίδρυση των ΠεΣΥ, την διοικητική αυτονοµία των νοσοκοµείων, τον διορισµό ιοικητών στα νοσοκοµεία, την αλλαγή του τρόπου προµηθειών, την ολοήµερη λειτουργία των νοσοκοµείων, τη δηµιουργία γραφείων υποδοχής ασθενών, τµηµάτων επειγόντων περιστατικών κ.ά. Το επιχειρησιακό πρόγραµµα «Υγεία-Πρόνοια» Γ ΚΠΣ 2000-2006 σε συνδυασµό µε τον Ν. 2889 διαµορφώνουν το πλαίσιο της πολιτικής υγείας στη Ελλάδα και θέτουν τους νέους στόχους για την ανάπτυξη πολιτικών υγείας πιο σύγχρονων και αποτελεσµατικών εναρµονισµένων µε τις ανάλογες πολιτικές της Ε.Ε.
Στις παρακάτω ενότητες θα αναπτυχθούν τα χαρακτηριστικά της πολιτικής υγείας σήµερα, θα προσδιορισθούν οι µελλοντικοί στόχοι και οι νέες προκλήσεις και θα επιχειρηθεί µια κριτική ερµηνεία αυτών. Ιστορική αναδροµή Η πολιτική υγείας µιας χώρας συγκροτείται από τα µέτρα και τους κανόνες που ρυθµίζουν την παραγωγή, διανοµή και κατανάλωση των υπηρεσιών υγείας στον πληθυσµό, µε σκοπό την διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου υγείας του. Η πολιτική υγείας στην Ελλάδα αναπτύχθηκε σταδιακά στον χρόνο και επηρεάστηκε από την εξέλιξη της κοινωνίας και των ανθρωπίνων αξιών, της ιατρικής, της επιστήµης, της οικονοµίας, χωρίς όµως ιδιαίτερο σχεδιασµό και στόχους. Μετά τον Β Παγκόσµιο πόλεµο έγινε συνειδητή η ανάγκη οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυγµένες χώρες µε σηµαντικό σταθµό την λειτουργία της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service ή N.H.S), το 1948 στην Μ. Βρετανία. Στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια για την εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωµένου και αποκεντρωµένου συστήµατος υγείας έγινε το 1953 επί κυβερνήσεως Παπάγου µε το Ν.. 2592/53 «περί οργανώσεως της ιατρικής αντιλήψεως» όµως µόλις το 1983 µε τον Ν. 1397 επιχειρείται η µεγαλύτερη νοµοθετική µεταρρύθµιση στο ελληνικό υγειονοµικό σύστηµα αφού για πρώτη φορά ορίζονταν τα πλαίσια και οι βάσεις ενός Εθνικού Συστήµατος Υγείας. Βασικές αρχές του Ν.1397/1983 ήταν ότι η υγεία είναι κοινωνικό αγαθό και πρέπει να παρέχεται µε ευθύνη του κράτους στο σύνολο του πληθυσµού, ανεξαρτήτως κοινωνικής ή οικονοµικής κατάστασης. Βασικοί στόχοι του ήταν η αποκέντρωση, ο κοινωνικός έλεγχος και η συµµετοχή, το ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας και ανάπτυξης, ο ενιαίος προγραµµατισµός, η δικαιότερη κατανοµή των πόρων, η ανάπτυξη της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας, η καθιέρωση του γιατρού πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης και η καλύτερη οργάνωση και παροχή της νοσοκοµειακής φροντίδας. Το παρόν της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα Παρά τα µέτρα που λήφθηκαν την τελευταία 15ετία, η πολιτική υγείας στην Ελλάδα σήµερα παρουσιάζει σοβαρά προβλήµατα. Αυτά αφορούν στην χρηµατοδότηση και αποδοτικότητα των υπηρεσιών υγείας µε το ΕΣΥ από τη µια και τα πολλά ταµεία κοινωνικής ασφάλισης από την άλλη, στις περιφερειακές ανισότητες σχετικά µε την παροχή υπηρεσιών υγείας και την χωροταξική τους κατανοµή, προβλήµατα στην εσωτερική οργάνωση των δηµόσιων νοσοκοµείων και ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστηµα διοίκησης και ελέγχου από το Υπουργείο Υγείας. Το σύστηµα προµηθειών συχνά δηµιουργεί τεχνητές ανάγκες και οι «άτυπες» ιδιωτικές πληρωµές αποτελούν σηµαντικό µέρος των δαπανών για την υγεία. Ως αποτέλεσµα εκτιµάται ότι η Ελλάδα δαπανά περίπου 9% του ΑΕΠ για ένα προϊόν αµφίβολής ποιότητας και χαµηλής κοινωνικής αποδοχής. Αυτή η κατάσταση προφανώς έπρεπε να αλλάξει, εξασφαλίζοντας καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών µε ελεγχόµενο κόστος. Οι ελλείψεις, οι αδυναµίες της πλήρους εφαρµογής του Ν.1397/1983 οι συνεχείς 15ετείς διαβουλεύσεις και οι πολιτικές εκτιµήσεις οδήγησαν στην αναγκαία πρόταση µεταρρύθµισης του ΕΣΥ µε την ψήφιση του Ν.
2889/2001 και την έγκριση του επιχειρησιακού προγράµµατος «Υγεία Πρόνοια» Γ ΚΠΣ 2000-2006. Όσον αφορά στο περιεχόµενο των προτάσεων διατηρούνται οι βασικές αρχές της καθολικής κάλυψης και της ισότιµης διάθεσης των υπηρεσιών, συνοδευόµενες όµως από καλύτερη ποιότητα και αποτελεσµατικότητα.. Επιπλέον, παρατηρείται µια στροφή επιλεκτικής κατεύθυνσης του κράτους πρόνοιας εφόσον προωθούνται παρεµβάσεις που αφορούν την προστασία επιλεγµένων οµάδων του πληθυσµού. Το στρατηγικό πλαίσιο για την περίοδο 2000-2006 προωθεί τα παρακάτω: Α. περιφερειακή ανάπτυξη και αποκέντρωση του ΕΣΥ µε επίκεντρο την πρόληψη και την προαγωγή υγείας, µε την χρήση πληροφοριακών συστηµάτων διοίκησης και την ολοκλήρωση της µηχανοργάνωσης των υπηρεσιών υγείας. Β. ηµιουργία ασφαλούς δικτύου διασύνδεσης των υπηρεσιών υγείας και χρήσης του διαδικτύου για την αποτελεσµατικότερη παροχή φροντίδας υγείας ειδικά στις αποµακρυσµένες περιοχές της χώρας. Γ. Σύσταση του Οργανισµού ιαχείρισης των Πόρων Υγείας (Ο ΙΠΥ), µε ενοποίηση ασφαλιστικών ταµείων, καλύτερη αξιοποίηση των υλικών πόρων, ταχύτερη και ποιοτικότερη παροχή υπηρεσιών στον πολίτη.. Εκσυγχρονισµός των υπηρεσιών πρόνοιας και ψυχικής υγείας. Ε. Ανάπτυξη βάσης δεδοµένων της δηµόσιας υγείας, δηµιουργία σύγχρονων εργαλείων σχεδιασµού και προγραµµατισµού, προσδιορισµός του επιδηµιολογικού προφίλ της χώρας και χάραξη εθνικής πολιτικής ανάπτυξης της δηµόσιας υγείας. Στο πλαίσιο των παραπάνω οι παρεµβάσεις στον τοµέα της υγείας επικεντρώνονται στα παρακάτω: 1. Λειτουργικός εκσυγχρονισµός νοσοκοµειακών µονάδων Εκσυγχρονισµός του λειτουργικού και κτιριολογικού χαρακτήρα της νοσοκοµειακής υποδοµής, ώστε να ανταποκρίνεται στις νέα επιστηµονικές και τεχνολογικές απαιτήσεις και στην ανάγκη εξασφάλισης υψηλού επιπέδου υπηρεσιών υγείας. Βελτίωση της αποτελεσµατικότητας και της ποιότητας των παρεχοµένων υπηρεσιών, µε την αξιοποίηση νέων συστηµάτων και υπηρεσιών βιοϊατρικής τεχνολογίας και την ανακαίνιση του ξενοδοχειακού εξοπλισµού. Ανάπτυξη του δικτύου Κέντρων Συνεχιζόµενης Κατάρτισης µε τη δηµιουργία της κατάλληλης υποδοµής 2. Ανάπτυξη και ολοκλήρωση των υπηρεσιών επείγουσας προνοσοκοµειακής φροντίδας. Ενίσχυση της κινητής υποδοµής. Ανάπτυξη πανελλαδικού δικτύου ασύρµατης και τηλεµατικής επικοινωνίας. Ανάπτυξη της δηµόσιας υγείας. Ανάπτυξη σύγχρονων πολιτικών προαγωγής και διασφάλισης της ηµόσιας Υγείας, µε ιδιαίτερη έµφαση στις ανάγκες ευπαθών οµάδων πληθυσµού. Βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσµατικότητας των υπηρεσιών ηµόσιας Υγείας καθώς και αυτών που εξυπηρετούν ανάγκες ευπαθών οµάδων Στον τοµέα της ψυχικής υγείας προωθούνται : 1. Αποασυλοποίηση και κοινωνική-οικονοµική επανένταξη των ψυχικά ασθενών. 2. Ανάπτυξη των κατάλληλων εξωνοσοκοµειακών δοµών, για την ενίσχυση της πρόληψης και τον περιορισµό των εισαγωγών στα ψυχιατρεία.
3. Προώθηση ενεργητικών πολιτικών πρόληψης µέσω ενίσχυσης του εθελοντισµού και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Όσον αφορά στον τοµέα της πρόνοιας ενισχύεται η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και δικαιωµάτων, η καταπολέµηση των διακρίσεων και η άρση των εµποδίων για την ένταξη στην αγορά εργασίας των ευπαθών οµάδων του πληθυσµού. Παράλληλα επιδιώκεται η διασύνδεση των προνοιακών υπηρεσιών µε το ΕΣΥ, τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας καθώς και σύσταση δοµών πρόληψης και καταπολέµησης του κοινωνικού, οικονοµικού και εργασιακού αποκλεισµού. Η παράµετρος των ανθρώπινων πόρων είναι καθοριστική για την προώθηση και εµπέδωση των επιχειρούµενων µεταρρυθµίσεων των συστηµάτων υγείας και πρόνοιας. Προωθείται η συνεχιζόµενη εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού και η συµµετοχή τους στη βελτίωση της ποιότητας, παραγωγικότητας και αποτελεσµατικότητας των υπηρεσιών. Το µέλλον της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα Τα πρότυπα της κοινωνικής πολιτικής και προστασίας του µέλλοντος απαιτείται να διαµορφωθούν λαµβάνοντας υπόψη την µακροχρόνια ανεργία, τη µειωµένη συµµετοχή εργασίας στην παραγωγή του προϊόντος, τις νέες µορφές απασχόλησης, τη γήρανση του πληθυσµού, τη χρήση νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τις νέες σχέσεις ανάµεσα στην αγορά και το κράτος. Στο µέλλον πέρα από την χρηµατοδότηση αναµένεται να απασχολήσει τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών χωρών ο σχεδιασµός των συστηµάτων υγείας και η γραφειοκρατία. Στην Ευρώπη προωθείται η περιφερειακή οργάνωση των συστηµάτων, ορισµένες µάλιστα χώρες όπως η Σουηδία, η ανία και η Φιλανδία το έχουν συνδυάσει και µε τοπική φορολογία για τα συστήµατα υγείας, µε στόχο τη µεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών. Επίσης αναπτύσσονται µηχανισµοί ελέγχου ποιότητας των ιατρικών πράξεων και της ασφάλειας των ασθενών. Η Βρετανία συγκρότησε οργανισµό ελέγχου των ιατρικών πράξεων µετά από αναφορά που έκανε λόγο για 10000-15000 θανάτους ετησίως, οφειλόµενους σε ιατρικά λάθη, ακολουθούν δε η Γαλλία και η Γερµανία. Η άλλη πρόκληση αφορά στη σχέση κόστους οφέλους των νέων ιατρικών τεχνολογιών και φαρµάκων. ηλαδή πόσο πρέπει να κοστίζει ένα νέο προϊόν σε σχέση µε την αποτελεσµατικότητά του. Στη Σουηδία, τη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Πορτογαλία συγκροτήθηκαν εθνικοί οργανισµοί για την ιατρική τεχνολογία. Ένα άλλο ζήτηµα που απασχολεί την πλειονότητα των χωρών της Ευρώπης είναι η συνεχιζόµενη εκπαίδευση των γιατρών. ίνονται κίνητρα για την συνεχή εκπαίδευση των γιατρών στοχεύοντας στην ανάκτηση της εµπιστοσύνης των πολιτών προς τους γιατρούς και στην αναβάθµιση των παρεχοµένων υπηρεσιών. Επίσης προβληµατίζουν οι ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας, διότι έχει διαπιστωθεί ότι τα συστήµατα υγείας χρησιµοποιούνται περισσότερο από µεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώµατα.
Με την εξέλιξη της βιοϊατρικής τεχνολογίας αναµένεται να ευνοηθούν οι εναλλακτικές µορφές περίθαλψης (νοσοκοµείο ηµέρας, κατ οίκον νοσηλεία, κ.ά), µειώνοντας έτσι τον νοσοκοµειακό φόρτο. Η πολιτική υγείας στη Ελλάδα αναµένεται σαφώς να επηρεαστεί λόγω της οικονοµικής, πολιτικής και πολιτιστικής ένταξης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός των προαναφερθέντων µελλοντικών εκσυγχρονιστικών προκλήσεων που είναι κοινές για την Ε.Ε., η Ελλάδα επιπροσθέτως έχει να καλύψει αφενός τη χρονική καθυστέρηση µε την οποία συνήθως ακολουθεί τις ευρωπαϊκές εξελίξεις, αφετέρου να αντιµετωπίσει την πρόκληση των επερχόµενων Ολυµπιακών Αγώνων, την απορρόφηση και κοινωνική ενσωµάτωση των οικονοµικών µεταναστών, τη δηµογραφική γήρανση του πληθυσµού και την υπογεννητικότητα. Τέλος η µεγαλύτερη πρόκληση της υγειονοµικής µεταρρύθµισης θα παραµείνει η «µεταρρύθµιση» της νοοτροπίας του ανθρώπινου δυναµικού των υπηρεσιών υγείας, µε την ανάπτυξη επαγγελµατικής λογικής και υπηρεσιακής αξιοκρατίας, ώστε οι υπηρεσίες υγείας να είναι αξιόπιστες, αποτελεσµατικές και να ικανοποιούν τους πολίτες. Αντί επιλόγου Η εκσυγχρονιστική στρατηγική στον τοµέα της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα είναι µια σηµαντική και έγκαιρη πρωτοβουλία. Θα επιτρέψει στην χώρα να διαδραµατίσει τον ρόλο της στην Ε.Ε. και να εκφράσει µια αποτελεσµατική και ρεαλιστική απάντηση στις θεµιτές προσδοκίες και ανησυχίες των πολιτών. Βιβλιογραφία 1. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Υγεία Πρόνοια» Γ ΚΠΣ 2000-2006. 2. Γ. Κυριόπουλος, Κ. Σουλιώτης, Οι δαπάνες υγείας στην Ελλάδα. Μεθοδολογικά Προβλήµατα στη Μέτρηση και τις Συνέπειες για τις Πολιτικές Υγείας, Παπαζήσης, Αθήνα, 2002. 3. Ροµπόλης Σ. - Χλέτσος Μ., Η κοινωνική πολιτική µετά την κρίση του κράτους πρόνοιας, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1995. 4. Η. Μόσιαλος, «Πού πάει η περίθαλψη στην Ευρώπη», στην εφηµ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 3 Φεβρουαρίου 2002. 5. L. Liaropoulos, Health care policy in Greece: a new and promising reform, στο Euro Observer, Vol 3, N. 2, July 2001.