Μαντά Ελευθερία, Ο Ελληνισμ ς της Αλβανίας τον 20ο αι., Πρ γραμμα επιμ ρφωσης εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε παλιννοστο ντες μαθητές. - Οι αλβανικές εκλογές της 26ης Μαϊου 1996 και η Ελληνική Μειον τητα: Προβλήματα και Προοπτικές. Βαλκανικά Σ μμεικτα-περιοδική έκδοση του Ιδρ ματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Ανάτυπο, τ. 9, 1997. Νάτσιου Κώστας, Ιστορία της Βορειοηπειρωτικής Λογοτεχνίας, ARGJIRO Αργυρ καστρο 2005. Ντάγιος Στ., Η ελληνική γλωσσική παιδεία και ο πολιτισμ ς της Εθνικής Ελληνικής Μειον τητας στην Αλβανία κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικο ολοκληρωτισμο, ( ιδακτορική διατριβή), Θεσσαλονίκη 1995. Παπαδ πουλος Αλ., Ο Αλβανικ ς Εθνικισμ ς και ο Οικουμενικ ς Ελληνισμ ς, εκδ. Νέα Σ νορα-λιβάνη, Αθήνα 1992. Σακελαρίου Μ. Β.(επιμ.), Ιστορικοί Ελληνικοί Χώροι: ΉΠΕΙΡΟΣ 4000 Χρ νια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμο, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1997. Τσιτσελίκης Κων., Χριστ πουλος ημ.(επιμ.), Η Ελληνική Μειον τητα της Αλβανίας, ΚΕΜΟ, Εκδ σεις Κριτική 2003.
Φωτογραφικ Υλικ Το φωτογραφικ υλικ του Λευκώματος στο μεγαλ τερο μέρος προέρχεται απ το προσωπικ Αρχείο φωτογραφιών του Θε δωρου Βεζιάνη, πρώτου προέδρου της Ομ νοιας. Αρκετές φωτογραφίες προέρχονται και απ τις εκδ σεις: - Ειρήνη ορκοφίκη, Η Ιησουέλα βρήκε το Θε στην Αλβανία (Εκκλησίες της Αλβανίας), Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1992. - Τίτος Π. Γιοχάλας - Λίζα Έβερτ, Στη Γη του Π ρρου. ιαχρονικ ς Ελληνισμ ς στην Αλβανία, Εκδ σεις Αστερισμ ς-λίζα Έβερτ, Αθήνα 1995. - Στεργι πουλος, Θ.Σ. Η άγνωστη Ρωμιοσ νη. Λαϊκ ς πολιτισμ ς και παράδοση στη Β ρειο Ήπειρο, Τροχαλία, Αθήνα 1997. - Καίτη Μπέη, Προσωπικ αρχείο φωτογραφιών σχολείου Γοραντζή. Πηγές - Text of the Framework Convention for the Protection of National Minorities, Council of Europe, 1-2-1995 Στρασβο ργο. - Report Subcitted by Albania pursuant to article 25, Paragraph 1 of the Framework Con vention for the Protection of National Minorities (26 July 2001), Council of Europe. - Ψήφισμα για τα ικαιώματα της Ελληνικής Μειον τητας στην Αλβανία - Μάης 1993. - Πρ γραμμα και Καταστατικ της ημοκρατικής Ένωσης Εθνικής Ελληνικής Μειον τητας ( ΕΕΕΜ) «ΟΜΟΝΟΙΑ» - Άγιοι Σαράντα, 4 Σεπτεμβρίου 1996. - Οδηγία αρ. 17 της 27-09-1991 για τα ελληνικά μειονοτικά 8ετή σχολεία. - Οδηγία αρ. 19 της 13-09-1993 για τη διδασκαλία στη γλώσσα των εθνικών μειονο τήτων στα 8ετή σχολεία. - Helsinky Watch, Ντοκουμέντο 3, Εκπαίδευση της μειον τητας, Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 7-9-1994.
Ευχαριστίες Για τη συμβολή τους στη συγγραφή του παρ ντος Λευκώματος εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας στους παρακάτω φορείς και πρ σωπα: Στο Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου στη Θεσσαλονίκη για τη βιβλιογραφική κάλυψη των αναγκών της συγγραφής του Λευκώματος. Στον κ. Θε δωρο Βεζιάνη, πρώτο Πρ εδρο της Ομ νοιας, για την παραχώρηση μεγάλου μέρους του φωτογραφικο υλικο του Λευκώματος. Στον Κων/νο Τσιτσελίκη, επίκουρο καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, για το ερευνητικ υλικ που μας διέθεσε και τις χρήσιμες πληροφορίες του. Στον κ. ώρη Κυριαζή, λέκτορα του Πανεπιστημίου υτικής Μακεδονίας, για την πρ θυμη ανταπ κρισή του στις εκάστοτε ανάγκες της συγγραφής. Στην κ. Καίτη Μπέη, δασκάλα του ελληνικο σχολείου Γορεντζή, για τις προσωπικές φωτογραφίες που μας παραχώρησε.
Παράρτημα ΣΥΜΦΩΝΟ ΦΙΛΙΑΣ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΑΛΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ (Μάρτιος 1996) ΑΡΘΡΑ: 1-2 - 3-4 - 5-6 - 7-8 - 9-10 - 11-12 - 13-14 - 15-16 - 17-18 - 19-20 Η Ελληνική ημοκρατία και η ημοκρατία της Αλβανίας 1. Λαμβάνοντας υπ ψη τις παραδ σεις της φιλίας, της συνεργασίας και τη βοήθεια που ιστορικά οι δ ο λαοί τους προσέφεραν ο ένας στον άλλο, καθώς και την σ γκλιση των ουσιαστικών συμφερ ντων τους προς την Ευρωπαική ενσωμάτωση, 2. Έχοντας πεισθεί τι είναι απαραίτητο να βασίζουν τις σχέσεις τους στις γενικώς αποδεκτές ανθρωπιστικές αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της πολυφωνίας, της αλλυλεγγ ης και του σεβασμο των ανθρωπίνων και μειονοτικών δικαιωμάτων, 3. Αποφασισμένες να τοποθετήσουν σε ισχυρή βάση τις σχέσεις φιλίας, συνεργασίας και καλής γειτονίας μεταξ τους, 4. Επαναβεβαιώνοντας την προσήλωσή τους στους σκοπο ς και στις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι, της Χάρτας των Παρισίων για μια νέα Ευρώπη και των λοιπών κειμένων του ΟΑΣΕ, καθώς και των γενικώς παραδεκτών καν νων του ιεθνο ς ικαίου, 5. Συναισθαν μενες την ευθ νη τους ώστε να καταστο ν τα Βαλκάνια περιοχή διαρκο ς ειρήνης και σταθερ τητας, μέσα στο ευρωπαικ σ στημα ασφάλειας και συνεργασίας, 6. Εκτιμώντας τι τα θεμελιώδη ανθρώπινα και μειονοτικά δικαιώματα και οι ελευθερίες έχουν καίρια σημασία ως τμήμα της πανευρωπαικής κληρονομιάς και τι η αναγνώριση, προάσπιση και προαγωγή τους αποτελεί σημαντική προυπ θεση για την οικοδ μηση φιλικών σχέσεων μεταξ των λαών, 7. Αναγνωρίζοντας τι η ελληνική μειον τητα στην Αλβανία συνέβαλε και εξακολουθεί να συμβάλει σημαντικά στη ζωή της κοινωνίας της Αλβανίας και αποτελεί παράγοντα για την ανάπτυξη της φιλίας μεταξ των δ ο χωρών, 8. Λαμβάνοντας υπ ψη τη συμμετοχή και την συμβολή των Αλβανών εργαζομένων στην Ελλάδα, στην οικονομική και κοινωνική ζωή της, συμφώνησαν τα ακ λουθα: ΑΡΘΡΟ 1. Η Ελληνική ημοκρατία και η ημοκρατία της Αλβανίας αναπτ σσουν τις σχέσεις τους στη βάση της εμπιστοσ νης, της συνεργασίας και του αμοιβαίου σεβασμο. ιακυρήσσουν την προσήλωσή τους στην αρχή του απαραβίαστου των υπαρχ ντων, διεθνώς αναγνωρισμένων συν ρων, σ μφωνα με την Τελική Πράξη του Ελσνίνκι και την Χάρτα των Παρισίων, επίσης δε τι η μεθ ριος μεταξ των δ ο χωρών θα είναι μεθ ριος ειρήνης και φιλίας. ιαδηλώνουν τον σεβασμ τους προς τις αρχές της εδαφικής ακεραι τητας, της ισ τητας των δικαιωμάτων, της αλληλεγγ ης και αξιοπρέπειας και του σεβασμο των θεμελιωδών ελευθεριών και των ανθρωπίνων και μειονοτικών δικαιωμάτων.
ΑΡΘΡΟ 2. Τα ο Μέρη ενεργο ν απ κοινο ώστε, στο μέτρο των δυνάμεων τους, να συμβάλουν στη δημιουργία μιας Ευρώπης που να αποτελεί χώρο ειρηνικής συν παρξης και συνεργασίας μεταξ των λαών της. Για το σκοπ αυτ, εργάζονται για τη σημαντική λειτουργία των μηχανισμών ασφάλειας και συνεργασίας στην Ευρωπακή Ήπειρο και στη Βαλκανική Χερσ νησο ιδιαίτερα. Είναι σταθερά αποφασισμένα να υποστηρίξουν, στα πλαίσια των διαδικασιών που έχουν καθιερωθεί απ τον ΟΑΣΕ, τις πολιτικές εξελίξεις που έχουν σα σκοπ την εδραίωση του Κράτους ικαίου και της δημοκρατίας, τη διασφάλιση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, την ανάπτυξη των σχέσεων φιλίας μεταξ των λαών, την οικονομική, τεχνική και επιστημονική, πολιτιστική και οικολογική συνεργασία μεταξ των ευρωπαικών κρατών. ΑΡΘΡΟ 3. Τα δ ο Συμβαλλ μενα Μέρη επαναβεβαιώνουν την κοινή αντίθεσή τους στη χρήση βίας και απειλή χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις, καθώς επίσης και την προσήλωσή τους στην αρχή της επίλυσης των διεθνών προβλημάτων με ειρηνικά μέσα. Οι ενέργειές τους κατευθ νονται προς τη χρησιμοποίηση των ειρηνικών μέσων που προβλέπει το διεθνές δίκαιο, ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, και τα συναφή κείμενα του ΟΑΣΕ καθώς και σχετικών μηχανισμών επίλυσης τυχ ν διαφορών. Στο ευρωπαικ πλαίσιο, είναι ακλ νητα αποφασισμένα να συνεχίσουν να συμβάλουν στην αποτελεσματική λειτουργία των γενικά αποδεκτών οργάνων και μεθ δων γιε την ειρηνική επίλυση των διαφορών και την πρ ληψη των συγκρο σεων. ΑΡΘΡΟ 4. Εάν το ένα απ τα Μέρη θεωρεί τι μία κατάσταση πραγμάτων που έχει ανακ ψει, είναι δυνατ ν να βλάψει τα σχετικά με την ασφάλεια ουσιώδη συμφέροντά του, δ ναται να απευθυνθεί στο άλλο Μέρος, για να προβο ν αμελλητί σε διαβουλε σεις επ αυτο του προβλήματος. ΑΡΘΡΟ 5. Τα δ ο Μέρη ενθαρρ νουν τις ανταλλαγές στον στρατιωτικ τομέα, καθώς και τις επαφές και περιοδικές διαβουλε σεις μεταξ των στρατιωτικών φορέων, στα επίπεδα που θα συμφωνηθο ν. ΑΡΘΡΟ 6. Τα δ ο Μέρη δεσμέυονται να διευρ νουν και να εμβαθ νουν την συνεργασία τους στον οικονομικ, βιομηχανικ, τραπεζικ, τουριστικ, τεχνολογικ, επιστημονικ, οικολογικ τομέα, καθώς και σε εκείνους της υδροοικονομίας, ενέργειας, μεταφορών και επικοινωνιών. ΑΡΘΡΟ 7. Τα δ ο Μέρη θα δραστηροποιηθο ν για την εφαρμογή των συμφωνιών τις οποίες έχουν συνάψει στους τομείς που απαριθμο νται στο άρθρο 6 της παρο σης συμφωνίας, καθώς και λων των λοιπών εν ισχ ι οικονομικών συμφωνιών.
Θα ενθαρρ νουν τη σ γκλιση μεικτών διακυβερνητικών επιτροπών για οικονομική, τεχνολογική και επιστημονική συνεργασία μεταξ της Ελληνικής ημοκρατίας και της ημοκρατίας της Αλβανίας, καθλως και της Μικτής Επιτροπής των Υπουργείων Εξωτερικών των δ ο χωρών για την εξέταση και επίλυση των υπαρχ ντων προβλημάτων και εκείνων που μπορεί να προκ ψουν. Τα οικεία ργανα εργασίας θα υποστηρίξουν την εμβάυθνση μιας τέτοιας συνεργασίας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους. Εάν παραστεί ανάγκη, είναι δυνατ ν να δημιουργηθο ν και άλλα μ νιμα ή επί το το ργανα, κατ πιν αμοιβαίας συμφωνίας των Μερών. Στο πλαίσιο αυτ τα δ ο Μέρη ενθαρ ννουν τις επενδ σεις κεφαλαίων και τη δημιουργία μικτών επιχειρήσεων. Κάθε μέρος θα μεριμνήσει για τη δημιουργία στην επικράτειά του των απαραιτήτων προϋποθέσεων για διευκ λυνση των επενδυτικών δραστηριοτήτων του άλλου. ΑΡΘΡΟ 8. Τα δ ο Μέρη υποστηρίζουν την εμβάυθνση των σχέσεων μεταξ της Ερωπαικής Ένωσης και της ημοκρατίας της Αλβανίας. Η Ελληνική ημοκρατία θα υποστηρίξει την ενσωμάτωση της Αλβανίας σε λες τις πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές δομές της Ευρώπης. ΑΡΘΡΟ 9. Τα δ ο Μέρη ευνοο ν τη συνεργασία στους τομείς της επιστήμης και της υψηλής τεχνολογίας επί τη βάση των προγραμμάτων που έχουν ήδη κατστρώσει και συμπληρωματικών προγραμμάτων που πρέπει να καθορίσουν νέες προτεραι τητες στον τομέα των επιστημονικών ερευνών και τυ τεχνολογικο εκσυγχρονισμο. Τα δ ο Μέρη συμφωνο ν να αναπτ ξουν τις προσπάθειές τους για να υποβοηθήσουν τους αρμοδίιους οργανισμο ς των χωρών τους να διασυνδεθο ν κατά τρρ πο πιο σραστήριο στα πολυμερή προγράμματα επιστημονικής και τεχνολογικής συνεργασίας και στη δημιουργία επιστημονικών και τεχνολογικών κέντρων. ΑΡΘΡΟ 10. Αναγνωρίζοντας την παγκ σμιο σημασία των προβλημάτων προστασίας του περιβάλοντος, τα δ ο Μέρη συμφωνο ν να συνεργασθο ν σαν τομέα αυτ ν. Αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην αποτροπή της πάσης φ σεως ρυπάνσεως της Μεσογείου και των ποταμών που διαρρέουν τις δ ο χώρες. Τα δ ο Μέρη εκφράζουν την πρ θεση να προωθήσουν τη συνεργασία στον τομέα αυτ ν, μεταξ άλλων και στο πλαίσιο εν ς μακρ πνοου προγράμματος το οποίο θα καθοριστεί μέσω μιας κατάλληλης διμερο ς συμβάσεως. Βασιζ μενα στην υπάρχουσα εμπειρία στον τομέα αυτ, τα δ ο Μέρη θα αναπτ σσουν τη συνεργασία τους στην πρ γνωση και την πρ ληψη φυσικών καταστροφών, με σκοπ να εξουδετερώσουν τις συνέπειές τους. ΑΡΘΡΟ 11. Τα Συμβαλλ μενα Μέρη, εμπνε μενα απ την ήδη υπάρχουσα μορφωτική συνεργασία και πολιτιστική επικοινωνία μεταξ των λαών των δυο χωρών, ευνοο ν την ανάπτυξη ανταλλαγών μεταξ οργανώσεων και προσώπων των δ ο χωρών στους τομείς του πολιτισμο και της ενημέρωσης.
Τα δ ο Μέρη ενθαρρ νουν τις επαφές μεταξ Ακαδημιών, Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, ερευνητικών κέντρων και κέντρων παροχής πληροφοριών και προωθο ν τις πρωτοβουλίες συνεργασίας και ανταλλαγών στους τομείς των οπτικοακουστικών μέσων, του κινηματογράφου, του θεάτρου, της λογοτεχνίας, της μουσικής, των Καλών Τεχνών, της νεολαίας και του αθλητισμο. ΑΡΘΡΟ 12. Τα Συμβαλλ μενα Μέρη θα προσπαθήσουν στη βάση των μεταξ τους Συμβάσεων και Συμφωνιών, να εντείνουν και να επεκτείνουν τις πολιτιστικές τους ανταλλαγές σε λα τα πεδία και σε λα τα επίπεδα, περιλαμβαν μενης και της ιδρ σεως πολιτιστικών κέντρων και της διδασκαλίας των γλωσσών τους, ώστε να συνεισφέρουν στην αμοιβαία γνωριμία των εθνικών πολιτισμών και στον εμπλουτισμ της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης. Τα Συμβαλλ μενα Μέρη θα συνεργάζονται στη διατήρηση και καλλιέργεια της πολιτιστικής τους κληρονομιάς συμπεριλαμβανομένων και των μνημείων. ΑΡΘΡΟ 13. Τα δ ο Μέρη, αναγνωρίζοντας τη σημασία της προστασίας και του σεβασμο των Ανθρωπίνων και Μειονοτικών ικαιωμάτων, συμφωνο ν να εφαρμ ζουν τις διατάξεις των κειμένων του ΟΑΣΕ που αναφέρονται στην Ανθρώπινη ιάσταση, ιδίως δε στα κείμενα των Συναντήσεων της Κοπεγχάγης (1990), της Γενε ης (1991) και της Μ σχας (1991). ΑΡΘΡΟ 14. Κάθε Συμβαλλ μενο Μέρος θα εξασφαλίσει στους πολίτες του άλλου, που διαμένουν και εργάζονται νομίμως στο έδαφ ς του, τα εργασιακά τους δικαιώματα, σ μφωνα με την εσωτερική του νομοθεσία και τις διεθνείς υποχρεώσεις του. ΑΡΘΡΟ 15. Κάθε Συμβαλλ μενο Μέρος θα αντιμετωπίσει τη δυνατ τητα για την άρση, εντ ς του νομικο του πλαισίου, των εμποδίων που δυσχεραίνουν την απ λαυση των περιουσιών που έχουν οι υπήκοοι του εν ς μέρους στην επικράτεια του άλλου. ΑΡΘΡΟ 16. Τα δ ο Μέρη αναλαμβάνουν αμοιβαίως την υποχρέωση να συνεργασθο ν για την αποτελεσματική φ λαξη των συν ρων τους. Τα Μέρη θα συνεργασθο ν στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, της λαθρομετανάστευσης, της παράνομης διακινήσεως ναρκωτικών και πλων, του λαθρεμπορίου, της διεθνο ς τρομοκρατίας και της παράνομης εξαγωγής έργων τέχνης, αρχαιολογικών ευρημάτων και αντικειμένων λατρείας. ΑΡΘΡΟ 17. Για την εξασφάλιση της εφαρμογής της παρο σης συμφωνίας και για το συντονισμ των μέτρων προς περαιτέρω
ανάπτυξη των διμερών σχέσεων, καθώς και για την ανταλλαγή απ ψεων σε λα τα θέματα της διεθνο ς ζωής τα οποία τις ενδιαφέρουν, οι δ ο χώρες θα διεξάγουν τακτικές και, σε περίπτωσγη ανάγκης, έκτακτες διαβουλε σεις συμπεριλαμβανομένων και των διαβουλε σεων, κατά τα διαλαμβαν μενα στο Πρωτ κολλο ιαβουλε σεων Υπουργείων Εξωτερικών, που υπεγράφη μεταξ των δ ο χωρών. Τα δ ο Μέρη θα ενθαρ ννουν τη διεξαγωγή διαβουλε σεων μεταξ των μελών των Κυβερνήσεών τους, καθώς και των ανώτατων κρατικών λειτουργών. Αποδίδουν επίσης μεγάλη σημασία στις επαφές μεταξ των Κοινοβουλίων και διακοινοβουλευτικών ομάδων. ΑΡΘΡΟ 18. Τα δ ο Μέρη ευνοο ν την πολ πλευρη ανάπτυξη της συνεργασίας και των ανταλλαγών μεταξ ιδρυμάτων, εργατικών συνδικάτων, συλλ γων και προσώπων των δ ο χωρών. ΑΡΘΡΟ 19. Η παροο σα Συμφωνία δε θίγει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαικής Ένωσης ή απορρέουν απ τις εν ισχ συφωνίες και συμβάσεις που έχουν συνάψει η Ελληνική ημοκρατία και η ημοκρατία της Αλβανίας με άλλα κράτη ή απ τη συμμετοχή τους σε διεθνείς οργανισμο ς. Η Ελληνική ημοκρατία και η ημοκρατία της Αλβανίας δηλώνουν τι η Συμφωνία αυτή δεν στρέφεται εναντίον τρίτου μέρους. ΑΡΘΡΟ 20. Η παρο σα Συμφωνία συνάπτεται για περίοδο είκοσι ετών και θα υποβληθεί σε κ ρωση σ μφωνα προς τις συνταγματικές διαδικασίες εκάστου των Μερών, θα τεθεί δε σε ισχ την ημέρα ανταλλαγής των εγγράφων επικυρώσεως. Η ισχ ς της Συμφωνίας αυτής θα ανανεώνεται αυτομάτως για μια νέα περίοδο πέντε ετών, εκτ ς εάν ένα εκ των Συμβαλλ μενων Μερών κονοποιήσει εγγράφως στο άλλο Μέρος την απ φασή του να την καταγγείλει, τουλάχιστον ένα έτος προ της λήξεως της αντίστοιχης περι δου. Έγινε στα Τίρανα στις 21 Μαρτίου 1996 σε δ ο μοια αντίτυπα στην αλβανική και ελληνική γλώσσα, τα οποία έχουν την αυτή ισχ. Τίρανα, 21 Μαρτίου 1996 ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΘΟ ΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ALFRED SERREQI ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ