Σεμινάριο μελετών περιβαλλοντικής επιπτώσεων ΤΕΕ/ΤΚΜ Γενικά Θέματα ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΥΛΩΝΑΣ European Commission DG Environment and Industry
Εισαγωγή SS Επίγνωση των ορίων εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων Οι φιλόδοξοι στόχοι που έθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όσον αφορά τον περιορισμό των αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση, οι οποίοι πρέπει να έχουν επιτευχθεί μέχρι το 2020, απαιτούν τη διαμόρφωση νέου επιχειρηματικού μοντέλου, ικανού να καταστήσει τον περιβαλλοντικό προβληματισμό αναπόσπαστο τμήμα των παραγωγικών διαδικασιών και των προϊόντων. (Presidency Conclusions of the Brussels European Council 8/9 March 2007) Οι ΜΜΕ συνιστούν μεγάλο τμήμα της ευρωπαϊκής οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 99% όλων των επιχειρήσεων και το 57% της οικονομικής προστιθέμενης αξίας. Ως εκ τούτου, καλούνται να διαδραματίσουν πρωταρχικό ρόλο και στη στροφή της ευρωπαϊκής οικονομίας σε πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης με μεγαλύτερη αειφορία.
Επιπτώσεις των ΜΜΕ στο περιβάλλον ΜΜΕ 70% της βιομηχανικής ρύπανσης στην ΕΕ Επιπτώσεις στο τοπικό περιβάλλον : Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να δημιουργούνται σοβαρές μεμονωμένες επιπτώσεις Το πρόβλημα είναι ο συνδυασμός των συνολικών επιπτώσεων μεταξύ κλάδων ΜΜΕ στην ΕΕ: 23 εκατομμύρια 99% όλων των επιχειρήσεων 57% οικονομικής προστιθέμενης αξίας Μικρές (10-49) 7% Μεσαίες (50-249) 1% Μεγάλες (250+) 1% Μεσαίες (50-249) 18,20% Μεγάλες (250+) 43,10% Mίκρο (1-9) 91% Μίκρο (1-9) 19,70% Μικρές (10-49) 19% 19% Ποσοστό αριθμού επιχειρήσεων στο σύνολο του επιχειρηματικού πληθυσμού Πηγή ΓΔ Επιχειρήσεων Προστιθέμενη αξία των ΜΜΕ Πηγή Eurostat (2005)
Οικονομικό σενάριο SS Πρόκληση για όλες τις επιχειρήσεις: ενεργειακά αποδοτικές διαδικασίες και προϊόντα βιομηχανικοί κλάδοι κινούνται προς καθαρότερες διαδικασίες παραγωγής Για τις ΜΜΕ: Η αποδοτική χρήση ενέργειας και πόρων είναι απαραίτητη για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και σε κάποιους τομείς ακόμα και θέμα οικονομικής επιβίωσης. Οι ΜΜΕ αντιμετωπίζουν διαφορετικές, ακόμα μεγαλύτερες προκλήσεις σε σχέση με τις μεγάλες επιχειρήσεις, και έχουν ειδικά προβλήματα για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων και τη συμμόρφωση με τη νομοθεσία. Η περιβαλλοντική νομοθεσία πρέπει να λαμβάνει υπόψη αυτές τις ιδιαιτερότητες και να σχεδιάζεται διασφαλίζοντας μείωση των διοικητικών βαρών για τις ΜΜΕ
Εσωτερικά εμπόδια των ΜΜΕ SS Tα κύρια εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ στη συμμόρφωσή τους προς την περιβαλλοντική νομοθεσία και γενικότερα στην επίτευξη περιβαλλοντικών βελτιώσεων είναι: η έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης και γνώσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, επιπτώσεων και κινδύνων η μη συνειδητοποίηση των ενδεχόμενων οφελών από την περιβαλλοντική διαχείριση και από τη συνεκτίμηση του κύκλου ζωής η έλλειψη ικανοποιητικής πρόσβασης σε κατάλληλες περιβαλλοντικές πληροφορίες, εργαλεία και κατάρτιση, καθώς και η έλλειψη τοπικής διαθεσιμότητάς τους περιορισμένοι χρηματοδοτικοί και ανθρώπινοι πόροι/τεχνογνωσία για την αντιμετώπιση του ζητήματος της συμμόρφωσης σχετικά βραχυπρόθεσμος προγραμματισμός σε επίπεδο εταιρειών.
Εξωτερικά εμπόδια των ΜΜΕ SS Επιπτώσεις της περιβαλλοντικής πολιτικής: η περιβαλλοντική συμπεριφορά συνήθως υπόκειται σε κανονιστικές πιέσεις ή στην πίεση που ασκεί το ευρύ κοινό τα περιορισμένα κίνητρα αγοράς/αναγνώρισης εις ό,τι αφορά τη φιλική προς το περιβάλλον συμπεριφορά. Οι μεσαίες επιχειρήσεις συχνά είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τα Οι μεσαίες επιχειρήσεις συχνά είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τα παραπάνω εμπόδια, ενώ οι μικρές και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις πλήττονται περισσότερο.
Η νέα προοπτική: ECAP για τις ΜΜΕ SS Για να υποστηρίξει τις ΜΜΕ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε Ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μικρών και των πολύ μικρών επιχειρήσεων Έχει εφαρμογή σε όλες τις ΜΜΕ, με ιδιαίτερη εστίαση στις μικρές επιχειρήσεις
Σύνδεση μεταξύ ΕΕ και τοπικών δράσεων Η επιτυχία της Ευρωπαϊκής πολιτικής για τις ΜΜΕ εξαρτάται κυρίως από τις δράσεις στα Κράτη Μέλη Το κοινοτικό πλαίσιο πολιτικής στοχεύει στην παροχή υποστήριξης και στην προστιθέμενη αξία του συντονισμού και της διευκόλυνσης Πρωτοβουλίες για παροχή βοήθειας στις ΜΜΕ έχουν ήδη αναπτυχθεί σε μερικά κράτη Μέλη σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Βέλτιστες πρακτικές και πρωτοβουλίες θα αναλυθούν κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ευθυγραμμισμένος με τη νέα πολιτική για τις ΜΜΕ, και συγκεκριμένα: να βοηθήσει τις ΜΜΕ να υιοθετήσουν βιώσιμη παραγωγή και επιχειρηματικά μοντέλα, να διασφαλίσει ότι οι σκοποί της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας δεν υποβαθμίζονται από χαμηλά επίπεδα συμμόρφωσης, χρησιμοποιώντας επιτυχημένες εθνικές και περιφερειακές εμπειρίες, διευκολύνοντας και υποστηρίζοντας την ανάπτυξη πρωτοβουλιών ενίσχυσης της συμμόρφωσης σε όλη την Ένωση. EΕ Κράτη Μέλη Τοπικές Δράσεις
Στόχοι του προγράμματος ECAP SS αύξηση της συμμόρφωσης των ΜΜΕ προς την περιβαλλοντική νομοθεσία και κατ επέκτασιν: περιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των ΜΜΕ, και διασφάλιση μιας εναρμονισμένης εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και ισότιμων όρων για τις ΜΜΕ στην εσωτερική αγορά. αύξηση της οικο-απόδοσης (ενέργεια, πόροι) των ΜΜΕ, με τη χρήση κατάλληλων συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης και άλλων μέσων αύξηση της από πλευράς κόστους αποδοτικότητας της περιβαλλοντικής πολιτικής, περιορίζοντας τη διοικητική επιβάρυνση των ΜΜΕ και, έτσι, αποδεσμεύοντας πόρους για την αύξηση της συμμόρφωσης αύξηση της οικο-καινοτομίας των ΜΜΕ, καθώς και της ανταγωνιστικότητάς τους.
Το περιεχόμενο της πολιτικής Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι ΜΜΕ είναι μια σημαντική μηχανή οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης σε όλη την ΕΕ, αλλά είναι ταυτόχρονα σημαντικός παράγοντας περιβαλλοντικής ρύπανσης. Ως εκ τούτου, οι περιβαλλοντικές προδιαγραφές πρέπει να συναρτώνται με τη φύση και την έκταση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, και όχι με το μέγεθος της επιχείρησης. Το 6 ο Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον προτείνει: ένα πρόγραμμα παροχής ενισχύσεων προσαρμογής με ειδική βοήθεια για τις ΜΜΕ προκειμένου να βελτιωθούν οι περιβαλλοντικές επιδόσεις των επιχειρήσεων και να ενθαρρυνθούν οι βιώσιμες πρακτικές παραγωγής.
Το πλαίσιο των ασκούμενων πολιτικών SS Η ανανεωμένη στρατηγική της Λισσαβώνας ορίζει τα εξής: βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας Η διαρκής επιτυχία για την Ένωση εξαρτάται από την επίλυση σειράς προβλημάτων που αφορούν τους πόρους και το περιβάλλον τα οποία, εάν δεν αντιμετωπιστούν, θα αποτελέσουν τροχοπέδη για τη μελλοντική μεγέθυνση. Τούτο αποτελεί και το κεντρικό θέμα της αειφόρου ανάπτυξης. Η Ευρώπη πρέπει να τεθεί επικεφαλής και να στραφεί προς περισσότερο βιώσιμες μορφές παραγωγής και κατανάλωσης Working together for growth and jobs A new start for the Lisbon Strategy (2005) Βελτίωση της νομοθεσίας: απλούστευση και βελτίωση της ποιότητας του κανονιστικού ύ/ / ρυθμιστικού περιβάλλοντος, αύξηση της κατανόησης των απαιτήσεων περιορισμός της περιττής διοικητικής επιβάρυνσης Χωρίς μείωση των περιβαλλοντικών απαιτήσεων
Σχέδιο Δράσης για Βιώσιμη Παραγωγή και Κατανάλωση ECAP Σχέδιο Δράσης για Βιώσιμη Παραγωγή και Κατανάλωση στην ΕΕ Το Σχέδιο Εφαρμογής του Γιοχάνεσμπουργκ: ένα προγραμματικό πλαίσιο υποστήριξης των εθνικών και περιφερειακών πρωτοβουλιών για επιτάχυνση της αλλαγής προς τη βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση Βελτίωση της αποδοτικότητας και της βιωσιμότητας στη χρήση των πόρων και στις παραγωγικές διεργασίες, καθώς και μείωση της εξάντλησης των πόρων, της ρύπανσης και των απορριμμάτων Οι προτεινόμενες δράσεις στηρίζονται στα αποτελέσματα εκτενών διαβουλεύσεων, οι οποίες ξεκίνησαν το 1999 με μια μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα ΜΜΕ και περιβάλλον και στις οποίες συμμετείχαν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Με την πρωτοβουλία ECAP ΜΜΕ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεισφέρει στην βιώσιμη παραγωγή στην ΕΕ, σύμφωνα με τους αναθεωρημένους στόχους της Στρατηγικής της Λισσαβώνας και τις δεσμεύσεις της ΕΕ στο Γιοχάνεσμπουργκ (WSSD) για πιο βιώσιμες πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης.
Πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης Στρατηγική της Λισσαβώνας 6 ο Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον Καλύτερο Κανονιστικό Πλαίσιο Σχέδιο Δράσης για Βιώσιμη Παραγωγή και Κατανάλωση Σχέδιο εφαρμογής του Γιοχάνεσμπουργκ (JPOI) Environment Compliance Assistance Program Αύξηση της ανταγωνιστικότητ ας των ΜΜΕ Μείωση του ρυθμού εξάντλησης των πόρων, της ρύπανσης και των απορριμμάτων Βελτίωση της αποδοτικότητας και της βιωσιμότητας στη χρήση των πόρων και τις παραγωγικές διεργασίες
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ΜΜΕ Οι ΜΜΕ με ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι: κατασκευή μεταλλικών αντικειμένων κάποιοι κλάδοι παραγωγής ηλεκτρικών/ηλεκτρονικών συσκευών τρόφιμα ποτά καπνός εκτυπώσεις υφάσματα βυρσοδεψία κάποιοι κλάδοι της παραγωγής ξυλείας επιπλοποιία παραγωγή χάρτου παραγωγή εξειδικευμένων χημικών
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ΜΜΕ SS Η αναφορά σε συγκεντρωτικά και εκτενή δεδομένα δ συνεισφοράς των ΜΜΕ στην περιβαλλοντική ρύπανση είναι δύσκολη, όμως συχνά αναφερόμαστε σε συνεισφορά κατά 70% στη βιομηχανική ρύπανση της Ευρώπης. Μολονότι ο συνδυασμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους είναι σημαντικός, συχνά οι ΜΜΕ δεν δεσμεύονται από αναλυτικότερα και αποτελεσματικότερα περιβαλλοντικά συστήματα ή νομοθετικά πλαίσια (όπως είναι η οδηγία για την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης (IPPC) ή η οδηγία για τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου), καθώς βρίσκονται κάτω από το όριο που ενεργοποιεί την εφαρμογή αυτών. Συχνά εικάζεται ότι οι ΜΜΕ έχουν μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις ανά μονάδα από άλλες μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Στη Γαλλία οι ΜΜΕ είναι υπεύθυνες για 40 45% των ατμοσφαιρικών εκπομπών και της κατανάλωσης ενέργειας και νερού, μέχρι 70% των βιομηχανικών αποβλήτων.
Επίγνωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Μεταξύ 75% και 90% πιστεύουν ότι οι δραστηριότητές τους δεν έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Συχνά αναφέρουν σαν επιβλαβείς β δραστηριότητες την αποθήκευση χημικών, καυσίμων ή ελαίων, και την αποθήκευση απορριμμάτων. Περίπου το 70% δεν έχουν λάβει πρακτικά μέτρα μείωσης των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων, Μόνο το 6% έχει αναπτύξει Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ). Μια μελέτη δείχνει ότι όταν ένα ΣΠΔ εφαρμόζεται αυτό φέρνει σημαντικές αλλαγές, ειδικά σε ότι αφορά την εισαγωγή καινοτόμων και πιο περιβαλλοντικά φιλικών διεργασιών και προϊόντων.
Γνώση της νομοθεσίας Οι ΜΜΕ δεν γνωρίζουν επαρκώς τη νομοθεσία που τις αφορά ώστε να διασφαλίσουν πλήρη συμμόρφωσή τους Μικρό ποσοστό των επιχειρήσεων γνωρίζει τη μείωση δαπανών που συνδέεται με περιβαλλοντικές βελτιώσεις Η πλειονότητα των επιχειρήσεων θεωρεί την περιβαλλοντική προστασία υπερβολικά ακριβή και χωρίς οφέλη Η πρόσβαση στην πληροφόρηση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα παραμένει πολύ χαμηλή
Ανάλυση συμπεριφοράς Οι ΜΜΕ που είναι προμηθευτές μεγαλύτερων εταιρειών δέχονται οικονομική πίεση για συμμόρφωση. Οι ενέργειες προστασίας του περιβάλλοντος από τις ΜΜΕ οφείλονται συχνά σε νομοθετική και κανονιστική πίεση (αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο, αύξηση ελέγχων), παρά σε εποικοδομητική αναζήτηση νέων ευκαιριών και περιβαλλοντικά υπεύθυνη διοίκηση. Τα οφέλη καλών 1) χαμηλός κίνδυνος επιβολής προστίμου περιβαλλοντικών ρβ 2) καλές σχέσεις με τους πελάτες πρακτικών 3) χαμηλό λειτουργικό κόστος
Επιπτώσεις 1. Μη γνωρίζοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους και την περιβαλλοντική νομοθεσία που τις αφορά, οι ΜΜΕ αποτελούν σημαντική απειλή για το περιβάλλον 2. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ΜΜΕ αυξάνουν τους κινδύνους υγιεινής και ασφάλειας των εργατών (έκθεση σε χημικά, ατμοσφαιρική μόλυνση, κλπ.) 3. Οι ΜΜΕ στερούνται τα οικονομικά οφέλη που δημιουργούν οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται μέσω των περιβαλλοντικών καινοτομιών και της περιβαλλοντικής διαχείρισης (πχ. ενεργειακή αποδοτικότητα, αξιοποίηση των πόρων, βελτιωμένη διαχείριση των διαδικασιών και προϊόντων) ) Χαμηλή γνώση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας από τις ΜΜΕ Μη συμμόρφωση Περιβαλλοντική ρύπανση και υποβάθμιση Π ή S ll l d titi E i t l C li A i t Πηγή: Small, clean and competitive: an Environmental Compliance Assistance Programme for Small and Medium-sized Enterprises (SMEs) - Impact Assessment
Ειδικοί στόχοι Αύξηση της συνειδητοποίησης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, της γνώσης των κινδύνων και της νομοθεσίας, μέσω επικοινωνιακών δράσεων Δημιουργία δικτύου εξειδίκευσης σε περιβαλλοντικά θέματα που αφορούν ΜΜΕ Διάχυση καλών πρακτικών σε εθνικό περιφερειακό ρφ ρ και τοπικό επίπεδο Βελτίωση της εφαρμογής των ισχυόντων ευρωπαϊκών πολιτικών και των εθελοντικών εργαλείων που σχεδιάζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο στοχεύοντας στη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων. Παράλληλοι στόχοι είναι η αύξηση της φιλικότητας των πολιτικών για τις ΜΜΕ, η βελτίωση της νομοθετική διαδικασίας για τις ΜΜΕ, οικονομική ενίσχυση και η χρήση εργαλείων όπως το Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου EMAS (EMAS easy), οι περιβαλλοντικές καινοτομίες, οι οικολογικές δημόσιες προμήθειες, το Οικολογικό Σήμα (Eco label), κλπ. Εστιασμένη και βελτιωμένη χρήση της χρηματοδοτικής συνδρομής
ECAP: Η στρατηγική SS Οι δραστηριότητες έμπρακτης εφαρμογής και οι επιθεωρήσεις είναι αναγκαίες, όχι όμως επαρκείς για τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης Πολλές επιχειρήσεις και περιορισμένοι πόροι για τη διεξαγωγή επιθεωρήσεων Οι επιθεωρήσεις σπανίως ωθούν σε μονιμότερες μεταβολές της συμπεριφοράς των ΜΜΕ Από τη βιβλιογραφία και τις περιπτωσιολογικές μελέτες προκύπτει ότι η επίτευξη αποτελεσμάτων είναι αποτέλεσμα συνδυασμού των κατωτέρω παραγόντων: καλά μελετημένοι κανόνες προσβάσιμα περιβαλλοντικά μέσα κατάρτιση και ευαισθητοποίηση επιτόπιες επιθεωρήσεις συνδυασμένες με τον εντοπισμό των υφιστάμενων προβλημάτων στοχοθετημένη ενημέρωση ανταλλαγή ορθών πρακτικών
ECAP: Το Σχέδιο Δράσης Βελτίωση της νομοθετικής διαδικασίας όσον αφορά το σχεδιασμό και την εφαρμογή των πολιτικών, ώστε να διευκολυνθεί και να ελαχιστοποιηθεί η διοικητική επιβάρυνση που συνεπάγεται για τις ΜΜΕ η συμμόρφωση και να αποδεσμευτούν πόροι για τη βελτίωσή της Εξατομικευμένα και περισσότερο προσβάσιμα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, ώστε να ενσωματωθεί ο περιβαλλοντικός προβληματισμός στις κύριες επιχειρηματικές δραστηριότητες των ΜΜΕ κατά τρόπο συνεπή και αποδοτικό από πλευράς κόστους Εστιασμένη χρηματοδοτική συνδρομή και πολυετές χρηματοδοτικό πρόγραμμα, ώστε να προαχθούν και να στηριχθούν πρωτοβουλίες από τις δημόσιες αρχές ή από δίκτυα στήριξης των επιχειρήσεων,, με στόχο την αειφόρο παραγωγή στις ΜΜΕ Απόκτηση τοπικής περιβαλλοντικής τεχνογνωσίας από τις ΜΜΕ, ώστε να ξεπεραστεί το εμπόδιο της έλλειψης τεχνογνωσίας σε επίπεδο εταιρειών Βελτίωση της επικοινωνίας και περισσότερο στοχοθετημένη ενημέρωση, ώστε να καλυφθούν συγκεκριμένα κενά πληροφόρησης.