ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 3 Ιουνίου 2014 (10.06) (OR. en) 10406/14 SOC 403 ECOFIN 525 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ της: Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας προς: την Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων (1ο Τμήμα) / το Συμβούλιο «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές» (EPSCO) Θέμα: Η κοινωνική διάσταση της ΕΕ/ΟΝΕ δ) Επαρκής κοινωνική προστασία για την αντιμετώπιση των αναγκών μακροχρόνιας φροντίδας σε μια γηράσκουσα κοινωνία - Έγκριση βασικών μηνυμάτων Επισυνάπτονται για τις αντιπροσωπίες τα προαναφερόμενα βασικά μηνύματα προς έγκριση από το Συμβούλιο «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές» (EPSCO) στις 19 Ιουνίου 2014. Το πλήρες κείμενο της έκθεσης περιλαμβάνεται στο έγγρ. 10406/14 ADD 1. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 1
Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας Επαρκής κοινωνική προστασία για την αντιμετώπιση των αναγκών μακροχρόνιας φροντίδας σε μια γηράσκουσα κοινωνία: Έκθεση που συνέταξαν από κοινού η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1 - Βασικά μηνύματα - 1. Στις σημερινές γηράσκουσες κοινωνίες, ένα ραγδαία αυξανόμενο ποσοστό ευρωπαίων πολιτών μπορούν να αναμένουν ότι θα φτάσουν σε μια ηλικία στην οποία θα κινδυνεύουν να αποκτήσουν εύθραυστη υγεία και να αναπτύξουν συνθήκες πολυνοσηρότητας που θα καθιστούν αναγκαία την ιατρική και κοινωνική τους περίθαλψη σε διαρκή βάση. Οι πολίτες της ΕΕ ηλικίας 65 ετών μπορούν να αναμένουν ότι λιγότερα από τα μισά χρόνια που τους απομένουν θα είναι απαλλαγμένοι από συνθήκες που επηρεάζουν την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν στις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Ο κίνδυνος της ανάγκης μακροχρόνιας φροντίδας αυξάνεται δραματικά από την ηλικία των 80 ετών. Η ικανότητά μας να διαχειριστούμε την ανάγκη αυτή θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για την ευημερία των γηρασκόντων ευρωπαίων πολιτών και για τις δημόσιες δαπάνες. Η κοινωνική προστασία για την αντιμετώπιση του κινδύνου εξάρτησης από μακροχρόνια φροντίδα είναι αναγκαία για λόγους δικαιοσύνης και αποτελεσματικότητας 2. Η εξάρτηση από μακροχρόνια φροντίδα αποτελεί, για τα άτομα και τις οικογένειές τους, σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό κίνδυνο που σχετίζεται με την υγεία. Συχνά οι ανάγκες κοινωνικής περίθαλψης δεν καλύπτονται στον ίδιο βαθμό επάρκειας με τις ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης των ατόμων που εξαρτώνται από μακροχρόνια φροντίδα, καθώς η πρωταρχική ευθύνη για την απόκτηση της αναγκαίας φροντίδας μετατοπίζεται στα εξαρτώμενα άτομα και τους συγγενείς τους. 1 Το πλήρες κείμενο της έκθεσης περιλαμβάνεται στο έγγρ. 10406/14 ADD 1. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 2
3. Με υποτυπώδη ή ανύπαρκτη κοινωνική προστασία απέναντι στον κίνδυνο της ανάγκης μακροχρόνιας φροντίδας, οι συνθήκες διαβίωσης των εξαρτώμενων ατόμων διαμορφώνονται από τα μέσα που διαθέτουν, καθώς και από την ικανότητα και προθυμία της οικογένειάς τους να προσφέρει φροντίδα ή να πληρώσει για την παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών. Το γεγονός αυτό μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε επίπεδο δικαιοσύνης, καθώς ορισμένες οικογένειες θα θιγούν πολύ περισσότερο από άλλες, όσο και σε επίπεδο συνολικών οικονομικών επιδόσεων, καθώς οι συγγενείς θα πρέπει ενδεχομένως να αποσυρθούν από την απασχόλησή τους προκειμένου να προσφέρουν υπηρεσίες άτυπης φροντίδας. Επιπλέον, η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών άτυπης φροντίδας δεν μπορεί να διασφαλιστεί. Ενδέχεται να αναπτυχθεί ένα ευρύ και διογκούμενο χάσμα μεταξύ της ανάγκης και της προσφοράς μακροχρόνιας φροντίδας 4. Οι τρεις κύριες, συναφείς και ταυτόχρονες προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει ο τομέας της μακροχρόνιας φροντίδας είναι οι εξής: (α) η αλματώδης αύξηση των αναγκών. Στις επόμενες πέντε δεκαετίες ο αριθμός των ευρωπαίων πολιτών ηλικίας άνω των 80 ετών που θα χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα αναμένεται να τριπλασιαστεί, (β) η απειλή όσον αφορά την προσφορά ατόμων που παρέχουν μακροχρόνια φροντίδα λόγω της μείωσης του ενεργού πληθυσμού και των κοινωνικών αλλαγών που θα ωθήσουν πιθανόν τις οικογένειες να μην εξασφαλίζουν στο μέλλον το ίδιο επίπεδο άτυπης φροντίδας με το αντίστοιχο επίπεδο που εξασφαλίζουν σήμερα, και (γ) η πίεση που θα δημιουργήσουν η ραγδαία αύξηση της ζήτησης, καθώς και οι προσδοκίες της γενιάς της πληθυσμιακής έκρηξης («baby boom»), στην εξασφάλιση ποιοτικών υπηρεσιών φροντίδας. 5. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη για σοβαρούς λόγους δικαιοσύνης και αποτελεσματικότητας οφείλουν να αναπτύξουν μηχανισμούς κοινωνικής προστασίας με σκοπό την αντιμετώπιση του κινδύνου εξάρτησης από μακροχρόνια φροντίδα και να εξασφαλίσουν επαρκή πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές και ποιοτικές υπηρεσίες φροντίδας, καθώς και στήριξη των άτυπων φροντιστών, μεταξύ άλλων μέσω της μεγαλύτερης αναγνώρισης της υποχρέωσης μέριμνας στο εργατικό δίκαιο και στις πρακτικές των επιχειρήσεων. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την παροχή μακροχρόνιας φροντίδας και μπορούν να συνεργαστούν για την επίτευξη των στόχων αυτών με τη στήριξη της ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω της αμοιβαίας μάθησης. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 3
Για την εξάλειψη του χάσματος αυτού απαιτούνται προδραστικές προσεγγίσεις με σκοπό τον περιορισμό της ανάπτυξης των αναγκών και την κάλυψή τους με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο 6. Τα κράτη μέλη είναι αναγκαίο να μεταβούν από μια αντιδραστική σε μια ολοένα και περισσότερο προδραστική πολιτική προσέγγιση με σκοπό να προληφθεί η απώλεια της αυτονομίας και επομένως να μειωθεί η ζήτηση φροντίδας, καθώς και για να ενισχυθεί η αποτελεσματική και αποδοτική από άποψη κόστους παροχή φροντίδας κατ οίκον και σε οίκους ευγηρίας. Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτούνται τόσο βραχυπρόθεσμες λύσεις, όπως η βελτίωση της παροχής μακροχρόνιας φροντίδας μέσω της καλύτερης αξιοποίησης των υφιστάμενων ανθρώπινων, οικονομικών και τεχνικών πόρων, όσο και μακροπρόθεσμες προσεγγίσεις, όπως ο περιορισμός των αναγκών χάρη σε πολιτικές πρόληψης και αποκατάστασης σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. 7. Τα κύρια στοιχεία της προδραστικής προσέγγισης της κοινωνικής προστασίας για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από μακροχρόνια φροντίδα περιλαμβάνουν μέτρα που αποσκοπούν στα ακόλουθα: πρόληψη της εξάρτησης από υπηρεσίες φροντίδας, με την προώθηση υγιούς τρόπου ζωής, την αντιμετώπιση των κύριων αιτιών της εξάρτησης και την προώθηση φιλικού προς τους ηλικιωμένους περιβάλλοντος σε σπίτια και γειτονιές με τον κατάλληλο σχεδιασμό για όλους, έγκαιρη ανίχνευση ευπάθειας, αποκατάσταση και ανάκαμψη των ατόμων που έχουν βεβαρημένη υγεία και κατάσταση προκειμένου να ανακτήσουν την ικανότητά τους να ζουν αυτόνομα, αξιοποίηση όλων των τεχνολογικών δυνατοτήτων που θα βοηθήσουν τους ηλικιωμένους να παραμείνουν στο σπίτι, θα αυξήσουν την παραγωγικότητα των υπηρεσιών φροντίδας και θα αντισταθμίσουν τη μείωση του αριθμού των φροντιστών, πλήρης ενοποίηση της υγειονομικής περίθαλψης και των κοινωνικών παραμέτρων της παροχής μακροχρόνιας φροντίδας, ενίσχυση της στήριξης των άτυπων φροντιστών και δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τα άτομα αυτά με σκοπό την εξισορρόπηση των υποχρεώσεων απασχόλησης και φροντίδας, και αξιοποίηση των δυνατοτήτων του τομέα των ΜΚΟ για την παροχή υπηρεσιών φροντίδας. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 4
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα ορθών προδραστικών πρακτικών: η συστηματικότερη αξιολόγηση των λειτουργικών και των πλέον αποδοτικών από άποψη κόστους στοιχείων θα προσθέσει περαιτέρω αξία 8. Αρκετά κράτη μέλη πειραματίζονται ήδη με καινοτόμες και προδραστικές προσεγγίσεις. Σύμφωνα με αναλύσεις, πολλές από τις προσεγγίσεις αυτές μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη ή τη χρονική μετάθεση της εκδήλωσης ευπάθειας και νοσηρότητας, καθώς και στην αναστολή ή ακόμη και την αναστροφή της περαιτέρω επιδείνωσης του επιπέδου υγείας και ευημερίας. Σημαντικές προδραστικές προσεγγίσεις που συνδυάζουν την ανάκαμψη και τις έξυπνες υποστηρικτικές τεχνολογίες μπορούν να αυξήσουν και να συντηρήσουν την ικανότητα των ηλικιωμένων που έχουν εύθραυστη υγεία να ζουν ανεξάρτητοι, μεταξύ άλλων χάρη σε στοιχεία αυτοφροντίδας. Οι υποστηρικτικές τεχνολογίες είναι αποδοτικές από άποψη κόστους και, όταν χρησιμοποιούνται σε υπάρχοντα πλαίσια παροχής φροντίδας, μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του ατόμου που λαμβάνει φροντίδα, εξοικονομώντας χρόνο εργασίας και πόρους. 9. Επομένως, η επένδυση στην ανάπτυξη αυτών των προσεγγίσεων μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της μακροχρόνιας φροντίδας που σχετίζονται με τη γήρανση. Ωστόσο, για την ενίσχυση των δυνατοτήτων αμοιβαίας μάθησης, καθώς και για το σχεδιασμό μηχανισμών βιώσιμης χρηματοδότησης των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας, απαιτείται μια πιο στέρεη βάση γνώσεων σχετικά με τα λειτουργικά και τα πλέον αποδοτικά στοιχεία. Η επαρκής κοινωνική προστασία για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από μακροχρόνια φροντίδα αποτελεί βασικό στοιχείο της ισότητας των φύλων στην τρίτη ηλικία καθώς και στην παραγωγική ηλικία 10. Η μακροχρόνια φροντίδα είναι ένα θέμα που αφορά τους άντρες και τις γυναίκες με διαφορετικό τρόπο. Οι γυναίκες έχουν υψηλότερο προσδόκιμο ζωής και παρουσιάζουν μεγαλύτερη νοσηρότητα στην τρίτη ηλικία από τους άντρες, επομένως τα περισσότερα άτομα που λαμβάνουν μακροχρόνια φροντίδα είναι γυναίκες. Η μεγάλη πλειοψηφία των τυπικών και άτυπων φροντιστών είναι επίσης γυναίκες. Σε χώρες με εκτεταμένο σύστημα παροχής τυπικής μακροχρόνιας φροντίδας, οι υπηρεσίες φροντίδας δημιουργούν σημαντικές ευκαιρίες στην αγορά εργασίας, ιδίως για τις γυναίκες. Αντιθέτως, η υποχρέωση άτυπης φροντίδας, εάν δεν συνοδεύεται από κατάλληλες υποστηρικτικές υπηρεσίες, μπορεί να αποτελέσουν εμπόδιο για τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 5
11. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων που δημιουργεί η μεγάλη αύξηση του αριθμού των ατόμων άνω των 80 ετών προσφέρει επίσης σημαντικές ευκαιρίες. Η κάλυψη των αναγκών φροντίδας ενός αυξανόμενου πληθυσμού ηλικιωμένων ατόμων, κυρίως γυναικών, αποτελεί ουσιαστικό μέρος της λεγόμενης «οικονομίας της τρίτης ηλικίας». Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας για γυναίκες και άντρες στον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας, κυρίως όπου η παροχή υπηρεσιών τυπικής φροντίδας είναι υποτυπώδης και ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών για ηλικιωμένους, συμπεριλαμβανομένης της υποστηρικτικής τεχνολογίας. Λόγω της πολυμορφίας των πολιτικών για τη μακροχρόνια φροντίδα υπάρχει περιθώριο για βελτίωση της αμοιβαίας μάθησης και για μια κοινή ευρωπαϊκή βάση γνώσεων 12. Οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τον τρόπο εξέλιξης των αναγκών μακροχρόνιας φροντίδας και παροχής των σχετικών υπηρεσιών είναι μεγαλύτερες από ό,τι σε οποιονδήποτε άλλον τομέα κοινωνικής προστασίας και προσφέρουν δυνατότητες μεταφοράς γνώσης, για παράδειγμα μέσω εκτιμήσεων από ομοτίμους, και αμοιβαία πλεονεκτήματα από τον επιμερισμό, σε κάποιο βαθμό, του κόστους έρευνας και ανάπτυξης σε επίπεδο ΕΕ. 13. Η ΕΕ μπορεί να βοηθήσει διευκολύνοντας την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, αναζητώντας και δοκιμάζοντας νέες λύσεις, καθώς και προωθώντας την καινοτομία σε τεχνικό και κοινωνικό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την ενεργό και υγιή γήρανση δημιουργήθηκε για το σκοπό αυτόν. Επιπλέον, η ΕΕ μπορεί να βελτιώσει τη στήριξή της αναπτύσσοντας καλύτερους τρόπους ανταλλαγής γνώσεων σχετικά με το κόστος, τα οφέλη και την ποιότητα της μακροχρόνιας φροντίδας. Ωστόσο, απαιτείται καλύτερος συντονισμός και διασύνδεση ως προς τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τη μακροχρόνια φροντίδα σε επίπεδο ΕΕ, για παράδειγμα μέσω της βελτιωμένης συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας και της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου «Δημόσια υγεία» 2. 2 Ομάδα Υψηλού Επιπέδου «Δημόσια υγεία» του Συμβουλίου. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 6
Είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί περαιτέρω ο κοινός στόχος της επαρκούς κοινωνικής προστασίας για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από μακροχρόνια φροντίδα και να προσδιοριστεί πώς μπορεί να ενισχυθεί η στήριξη της ΕΕ όσον αφορά τις προσπάθειες των κρατών μελών στον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας, μεταξύ άλλων μέσω της βελτιωμένης συνεργασίας μεταξύ των υπουργών υγείας και των υπουργών κοινωνικών υποθέσεων 14. Η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, η οποία έχει αναπτύξει κοινούς στόχους για τα κράτη μέλη στον τομέα της κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της μακροχρόνιας φροντίδας, θα πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην περαιτέρω ανάπτυξη της συνεργασίας στον τομέα αυτόν. Ένα ζωτικής σημασίας βήμα είναι η ανάπτυξη καλύτερης κατανόησης της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας των υφιστάμενων προβλέψεων σχετικά με την παροχή μακροχρόνιας φροντίδας στα κράτη μέλη και η βελτίωση της δέσμης δεικτών για την εκτίμηση της προόδου σε σχέση με τους κοινούς στόχους που αφορούν την πρόσβαση, την ποιότητα και τις προσιτές τιμές. 15. Για το σκοπό αυτόν, θα πρέπει να επιλυθούν διάφορα θέματα σε επίπεδο δεδομένων και γνώσεων: οι κύριες έρευνες για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης, καθώς και για το εργατικό δυναμικό (ΕΕ-SILC και LFS), θα μπορούσαν να τροποποιηθούν για να αναδείξουν καλύτερα τις προκλήσεις σε κοινωνικό επίπεδο και σε επίπεδο απασχόλησης που θέτουν η εξάρτηση από μακροχρόνια φροντίδα, καθώς και η προσφορά και η ζήτηση των αντίστοιχων υπηρεσιών θα μπορούσαν να αναπτυχθούν μια καλύτερη επισκόπηση των νομικών και διοικητικών πτυχών των πολιτικών για τη μακροχρόνια φροντίδα στα κράτη μέλη, καθώς και μεθοδολογίες για τη σύγκριση των προβλέψεων σχετικά με την παροχή μακροχρόνιας φροντίδας, την οποία δικαιούνται οι πολίτες σε τυπικές περιπτώσεις ανάγκης θα μπορούσαν επίσης να συλλεχθούν δεδομένα σχετικά με τις δαπάνες του τομέα κοινωνικής προστασίας για τη μακροχρόνια φροντίδα στο πλαίσιο ξεχωριστής λειτουργίας του Ευρωπαϊκού συστήματος ολοκληρωμένων στατιστικών κοινωνικής προστασίας (ESSPROS). 16. Οι δραστηριότητες αυτές σε επίπεδο ΕΕ αποσκοπούν σε μια αποτελεσματικότερη αμοιβαία μάθηση στο πλαίσιο της Ανοικτής Μεθόδου Συντονισμού. Τα κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι εξολοκλήρου αρμόδια για το σχεδιασμό των συστημάτων μακροχρόνιας φροντίδας και την εξασφάλιση της χρηματοδότησής τους. 10406/14 ΜΧΡ/γομ/ΑΒ 7