Γιατί ο νέος νόμος- πλαίσιο είναι μη εφαρμόσιμος Γ.Σπαθής

Γιατί ο νέος νόμος- πλαίσιο είναι μη εφαρμόσιμος Γ.Σπαθής Στο νέο νόμο-πλαίσιο που πρόσφατα ψηφίστηκε, με μόνη την συμμετοχή του κυβερνώντος κόματος, η πολιτική κριτική στους στόχους του, όπως αυτοί αποτυπώνονταν στο προσχέδιο που είχε δοθεί στη δημοσιότητα, έχει αναλυτικά παρουσιαστεί σε προηγούμενο κείμενο (Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας για την Ανώτατη Εκπαίδευση, Γ.Σπαθής). Η κριτική αυτή εξακολουθεί να διατηρεί ακέραιη την ισχύ της και για το τελικό κείμενο που ψηφίστηκε, διότι καμιά ουσιαστική αλλαγή δεν υπήρξε παρά τις επι μέρους δευτερεύουσες προσθήκες. Στο κείμενο που ακολουθεί, θα επιχειρηθεί μια αποτίμηση των επίμαχων άρθρων του νόμου ως βάση για μια ουσιαστική συζήτηση εντός του ΕΜΠ, με απώτερο στόχο να διαπιστωθεί εάν πράγματι ο νόμος αυτός είναι εφαρμόσιμος και η κατάσταση που θα διαμορφωθεί στο ελληνικό πανεπιστήμιο εάν δεν αποσυρθεί, ή δεν εκπέσει σε μόνιμη αδράνεια το μεγαλύτερο μέρος του. Το κλειδί για τη συστηματική ανάγνωση των επίμαχων ρυθμίσεων αποτελεί το άρθρο 4 για τους εσωτερικούς κανονισμούς λειτουργίας (ΕΚΛ) των ΑΕΙ. Ο ΕΚΛ αποτελεί τον ουσιαστικό ρυθμιστή, τον αόρατο νόμο όπως εύστοχα έχει χαρακτηριστεί, που θα αποτυπώσει το μέλλον και την πορεία στο ελληνικό πανεπιστήμιο την επόμενη περίοδο. Το χρονοδιάγραμμα κατάρτισης των ΕΚΛ και η συμμόρφωση των υπαρχόντων στον πρότυπο ΕΚΛ που θα εκδοθεί από το ΥΠΕΠΘ μετά από γνώμη του ΕΣΥΠ, θα αποτελεί επίδικο ζήτημα για την πανεπιστημιακή κοινότητα, τις αντιπαραθέσεις της με το Υπουργείο Παιδείας και θα υπάρξει μια μεταβατική περίοδος μεγάλων εντάσεων με απρόβλεπτες εξελίξεις. Τα ερωτήματα που απαιτούν άμεσες απαντήσεις, όπως απορρέουν από το συγκεκριμένο άρθρο είναι τα εξής: Α) Η αμφισβήτηση της συνταγματικότητας του επίμαχου άρθρου, όταν για τη μη συμμόρφωση των ΑΕΙ στις ρυθμίσεις του πρότυπου ΕΚΛ, προβλέπεται η απαγόρευση διαικπεραίωσης πράξεων ζωτικού ενδιαφέροντος για τα ΑΕΙ, γεγονός που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αυτοτέλειά τους. Β) Στο σύνολο των ρυθμίσεων που θα συμπεριλαμβάνονται στους ΕΚΛ θα υπάρχουν διατάξεις αντίθετες με το ισχύον προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο, χωρίς όμως ρητά να έχουν καταργηθεί από τον επίμαχο νόμο, πράγμα που θα δημιουργεί το ερώτημα του εάν το προεδρικό διάταγμα που θα τον θεσμοθετεί είναι ισχυρότερο από νομοθετικές ρυθμίσεις που είναι ακόμη σε ισχύ. Γ) Πολλές από τις ρυθμίσεις που συμπεριλαμβάνονται στα διάφορα άρθρα του ψηφισθέντος νόμου, αναφέρεται ότι θα ισχύσουν με την 1

έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, αλλά ο συγκεκριμένος τρόπος εφαρμογής τους θα αποτελέσει αντικείμενο του νέου ΕΚΛ, για τον οποίο η τελική εκδοσή του δεν διαφαίνεται νωρίτερα από το διάστημα ενός έτους. Στο άρθρο 5 του ν.2083/92, που αναφέρονταν στους εσωτερικούς κανονισμούς των ΑΕΙ, καταργούνται οι παράγραφοι 1 και 4 αλλά παραμένουν σε ισχύ η παράγραφος 2 και το σύνολο των επι μέρους ρυθμίσεων που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στους ΕΚΛ των ΑΕΙ. Σύμφωνα με την παρ. 2 που διατηρείται, οι ΕΚΛ θα εξειδικεύουν τα διάφορα θέματα των νομοθετικών διατάξεων, και συνεπώς δεν μπορούν να ρυθμίζουν λειτουργίες αντίθετες με τις διατάξεις που ρητά αναφέρονται μέσα στους ισχύοντες νόμους. Τίθεται επομένως το ερώτημα του εάν και κατά πόσον είναι δυνατόν στον ΕΚΛ που θα διαμορφώσει το ΥΠΕΠΘ να προβλέπονται ρυθμίσεις που καθορίζουν τις διαδικασίες εκλογής εξέλιξης ή μονιμοποίησης μέλους ΔΕΠ, τον τρόπο ορισμού εκπροσώπων μελών ΔΕΠ στη ΓΣ Τμήματος, τον τρόπο διεξαγωγής των εκλογικών διαδικασιών για ανάδειξη των συλλογικών οργάνων, όταν για τις ρυθμίσεις αυτές δεν έχουν καταργηθεί τα αντίστοιχα άρθρα προηγούμενων νόμων, όπως για παράδειγμα το άρθρο 1 για την εκλογή μελών διδακτικού προσωπικού του ν. 2517/97. Η παράγραφος 4 του αρθρου 5 του ν.2083/92 που καταργείται και αντικαθίσταται από την παρ.2 του νέου άρθρου 4 περί ΕΚΛ διαφέρει ως προς την διατύπωση των κυρώσεων που επιβάλλονται για τη μη συμμόρφωση των ΑΕΙ, με την προσθήκη της λέξης απαγορεύεται που συνιστά τον πυρήνα της αντισυνταγματικότητας του άρθρου αυτού. Πιο συγκεκριμένα μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής: Το άρθρο 3 που αναφέρεται στις ακαδημαϊκές ελευθερίες και το ακαδημαϊκό άσυλο, προβλέπει ότι ο καθορισμός των χώρων που καλύπτονται από το ακαδημαϊκό άσυλο θα περιγραφεί, μετά από εισήγηση της Συγκλήτου, στον ΕΚΛ. Ανακύπτει λοιπόν το ερώτημα, τι ακριβώς ισχύει μέχρι την τελική έγκριση του? (Με ποιό τρόπο θα αποφασίζει το αρμόδιο όργανο, δηλ. το Πρυτανικό Συμβούλιο, την πιθανή άρση του ασύλου?) Στο ίδιο άρθρο όμως προηγείται ένα πιο σημαντικό ερώτημα που αφορά στην επιβολή ποινικών κυρώσεων και στα μέλη του Πρυτανικού Συμβουλίου, χωρίς ακριβή περιγραφή της παραβατικής τους πράξης. Αυτό μάλιστα θα ισχύει στις περιπτώσεις που δεν εφαρμόζουν πιστά τις σχετικές ρυθμίσεις, δεδομένου ότι θα βρίσκονται πάντοτε στο δίλημμα να άρουν το άσυλο ακόμη και όταν γίνεται ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, που δεν κατοχυρώνεται από το νόμο, ενώ προβλέπεται ρητά στο Σύνταγμα της χώρας. Στο άρθρο 5 περί ακαδημαϊκού-αναπτυξιακού προγραμματισμού, διαδικασία που μέχρι στιγμής είναι άγνωστη για τα ΑΕΙ, ο τρόπος 2

κατάρτισής του θα περιγράφεται επίσης στον ΕΚΛ, ενώ απαιτείται άμεσα με τη νέα ακαδημαϊκή χρονιά, η έναρξη ισχύος του σχετικού άρθρου, με δέσμευση την κατάθεσή του προγραμματισμού τον Φεβρουάριο του 2008, για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης των ΑΕΙ στη συνέχεια. Πέραν όμως αυτού, η έγκριση και προώθηση του 4-ετούς προγραμματισμού από την πλευρά του ΥΠΕΠΘ και της πολιτείας γενικότερα, απαιτεί και την συμμόρφωση με τα αποτελέσματα της διαδικασίας αξιολόγησης, η έναρξη της οποίας δεν έχει ακόμη μπει σε εφαρμογή, η δε ολοκλήρωσή της δεν είναι δυνατή σε διάστημα μικρότερο των τριών ετών, σύμφωνα και με τον προγραμματισμό της ανεξάρτητης αρχής διασφάλισης ποιότητας. Επιπλέον, στον ακαδημαϊκό προγραμματισμό, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται και τα αναμορφωμένα προγράμματα σπουδών, προσαρμοσμένα στις αντίστοιχες εξελίξεις των ευρωπαϊκών ΑΕΙ, πράγμα που συνιστά εντελώς αδύνατη την άμεση κατάρτισή τους, μέσα στα χρονοδιαγράμματα και στις προϋποθέσεις που τίθενται με το νόμο που ψηφίστηκε. Στο άρθρο 7 που αφορά στις ρυθμίσεις οικονομικού περιεχομένου και που ισχυρίζεται ότι καθιστά τη διαδικασία οικονομικής διαχείρισης πιο ευέλικτη, οι προσθήκες που θεσμοθετούνται θα οδηγούν στην αδυναμία έγκαιρης απορρόφησης και των πενιχρών ακόμη δαπανών που διατίθενται για τα ΑΕΙ. Διότι: α) η απορρόφησή τους και η εκτέλεση θα εξαρτώνται από την πορεία και εξέλιξη του 4-ετούς αναπτυξιακού προγράμματος β) προβλέπεται η μεταφορά εγκεκριμένων κονδυλίων από ΑΕΙ σε ΑΕΙ, ανάλογα με την πολιτική βούληση του ΥΠΕΠΘ γ) δημιουργείται σύστημα εσωτερικού δημοσιονομικού ελέγχου από άγνωστη μέχρι στιγμής επιτροπή, που θα ασκεί έλεγχο πριν και μετά την πράξη έκδοσης χρηματικών ενταλμάτων και τις αντίστοιχες θεωρήσεις από τον αρμόδιο Πάρεδρο και το ελεγκτικό συνέδριο. Η πιθανή επιβολή και ποινικών κυρώσεων που θα προκύπτουν από τον έλεγχο αυτό θα οδηγεί τα διοικητικά όργανα των ΑΕΙ στην αναποφασιστικότητα και την αδυναμία άσκησης οποιασδήποτε πολιτικής ανάπτυξης για το μέλλον και την πορεία των ιδρυμάτων. Στο άρθρο 8 που αφορά στην εκλογή αρχών διοίκησης των ΑΕΙ, οι λεπτομέρειες για την εφαρμογή των ψηφισθέντων διατάξεων θα προβλέπονται επίσης στους ΕΚΛ των ιδρυμάτων, πράγμα που καθιστά αδύνατη την εφαρμογή τους με τη νέα ακαδημαϊκή χρονιά. Κατά συνέπεια, για την εκλογή Προέδρων Σχολών που θα πρέπει να υλοποιηθεί άμεσα, θα πρέπει να εφαρμοστεί η παλαιά διαδικασία? Στο άρθρο που ψηφίστηκε, το ποσοστό που λαμβάνει ο κάθε υποψήφιος υπολογίζεται από το άθροισμα των ποσοστών επί των ψηφισάντων. Τί ακριβώς εννοεί άραγε ο νομοθέτης? Τα άκυρα και τα λευκά θα 3

συνυπολογίζονται? Θα είναι άραγε αποδεκτό σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα αποτέλεσμα που θα εκλέγει το ψηφοδέλτιο με συνολικό αριθμό ψήφων μικρότερο του ψηφοδελτίου που δεν εκλέγεται? Στο άρθρο 11 περί Επιτροπής Δεοντολογίας, άγνωστο παραμένει εντελώς στην ακαδημαϊκή κοινότητα η εφαρμογή και η τήρηση κανόνων δεοντολογίας, παρά το συγκεκριμένο τρόπο συγκρότησης της επιτροπής αυτής, διότι ο τρόπος, οι αρμοδιότητες και η διαδικασία λειτουργίας παραπέμπονται στους ΕΚΛ των ΑΕΙ, δηλ. σε επίδικο ζήτημα της επόμενης περιόδου. Στο άρθρο 14 περί ανώτατης διάρκειας φοίτησης-τριμελών εξεταστικών επιτροπών. Πέρα από τον σαφή τρόπο με τον οποίο καθορίζει τη μέγιστη διάρκεια φοίτησης και την απώλεια της φοιτητικής ιδιότητας, επιχειρεί την πειθάρχηση και την εντατικοποίηση των σπουδών με αναποτελεσματικό και διαδαλώδη τρόπο. Ως πρώτη παρατήρηση επισημαίνουμε στην παρ.2, την αδυναμία να κατανοήσουμε εάν το συγκεκριμένο άρθρο αφορά και τους σημερινούς φοιτητές των ΑΕΙ, διότι η παρ. 2 αρχίζει με την πρόταση Για τους φοιτητές ή σπουδαστές που θα εγγραφούν με οποιονδήποτε τρόπο σε ΑΕΙ της χώρας από το επόμενο ακαδημαϊκό έτος.... Επιπλέον, για να ακολουθηθεί η διαδικασία των προαπαιτουμένων μαθημάτων, όπως αυτή προβλέπεται από το νόμο, απαιτείται αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών των Σχολών, γεγονός το οποίο δεν μπορεί να συμβεί στα στενά χρονικά πλαίσια που υπάρχουν μέχρι την έναρξη της επόμενης ακαδημαϊκής χρονιάς, πέραν του γεγονότος ότι το ποσοστό των υποχρεωτικών έναντι των μαθημάτων επιλογής αποτελεί ρυθμιση που θα προβλέπεται στον ΕΚΛ. Για να υλοποιηθεί η διάταξη αυτή και για να αποφεύγουμε τα φαινόμενα οι σπουδαστές να διαπιστώνουν για πρώτη φορά, όταν θα έχουν φτάσει στο 5 ο εξάμηνο, την απώλεια των δύο προηγούμενων ετών, μετά τις τρεις συνεχείς αποτυχίες σε προαπαιτούμενα μαθήματα, η διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών θα αποτελεί πρόβλημα για δυνατούς λύτες. Στο άρθρο 15, για δωρεάν διανομή συγγραμμάτων, αποτελεί απόλυτη πεποίθησή μας ότι καμιά δυνατότητα για πρόσβαση σε πολλαπλή βιβλιογραφία δεν εξασφαλίζει η ρύθμιση αυτή, η οποία τελικά στο μόνο που θα οδηγήσει είναι η μεγάλη χρονική καθυστέρηση στη διανομή των συγγραμμάτων στους φοιτητές. Άρθρο 16 περί διάρκειας εξαμήνου-εξεταστικές περίοδοι. Η αυστηρή εφαρμογή της δυνατότητας παράτασης των εξαμήνων κατά 2 μόνο εβδομάδες θα οδηγεί σε πάρα πολλές περιπτώσεις στην απώλεια από το σύνολο των φοιτητών ολόκληρων εξαμήνων ή επιμέρους μαθημάτων, όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις απεργιών του διδακτικού προσωπικού, σε συνδυασμό με απρόβλεπτες απώλειες από φυσικά φαινόμενα, εορτασμούς επετείων κλπ. Τέλος είναι 4

χαρακτηριστικό να αναφερθεί ότι στο κεφάλαιο ΣΤ- προπτυχιακές σπουδές του νόμου 2083/92 προβλέπονται αντίστοιχες ρυθμίσεις για τη διάρκεια και παράταση του εξαμήνου, τη σχέση υποχρεωτικών και μαθημάτων επιλογής και τον αριθμό των διδακτικών μονάδων. Το άρθρο αυτό δεν καταργείται με τον νέο νόμο, άρα τίθεται το εύλογο ερώτημα του εάν ο ΕΚΛ που θα εξειδικεύει το άρθρο 16, θα είναι ισχυρότερος των μη καταργηθέντων άρθρων 23-24 του ν.2083/92. Άρθρο 23 περί γνωστικών αντικειμένων και προκηρύξεων θέσεων μελών ΔΕΠ. Στην παράγραφο 2 του άρθρου αυτού αναφέρεται ότι στα πλαίσια του 4-ετούς προγραμματισμού, η προκήρυξη νέας θέσης μέλους ΔΕΠ και ο έλεγχος νομιμότητας γίνεται από τον Πρύτανη του ΑΕΙ. Τίθεται το ερώτημα εάν θα ισχύει το ίδιο και για τις προκηρύξεις που αφορούν στην εξέλιξη μέλους ΔΕΠ. Και στις δύο περιπτώσεις όμως θα πρέπει τα ΑΕΙ να προχωρήσουν στον επανακαθορισμό όλων των γνωστικών αντικειμένων που θα αναφέρονται ως αυτοτελή αντικείμενα για κάθε Τομέα του ιδρύματος, και παράλληλα στην προσαρμογή των γνωστικών αντικειμένων των υπηρετούντων για να είναι δυνατή η προκήρυξη θέσεων για την εξέλιξή τους. Πέραν όμως αυτού, οι λεπτομέρειες για την διαδικασία εξειδίκευσης προϋποθέσεων και διαδικασιών εκλογής, εξέλιξης ή μονιμοποίησης μελών ΔΕΠ αποτελεί αντικείμενο που θα περιγραφεί στους ΕΚΛ και συνεπώς για άλλη μια φορά θα τίθεται το ερώτημα εάν οι προϋποθέσεις αυτές θα είναι ισχυρότερες των μη καταργηθέντων άρθρων προηγούμενων νομοθετικών διατάξεων που καθορίζουν λεπτομερώς τις διαδικασίες αυτές. Στο άρθρο αυτό επίσης η δυνατότητα κάλυψης νέου γνωστικού αντικειμένου που δεν έχει προβλεφθεί στα αυτοτελή αντικείμενα του Τομέα, όπως αυτό προκύπτει από την εξέλιξη των επιστημών, θα παραπέμπεται στις ανά τριετία αναπροσαρμογές των γνωστικών αντικειμένων των Τομέων. Η λειτουργία αυτή θα οδηγεί στην απώλεια των σχετικών πιστώσεων, όταν μάλιστα υπάρχει η αυστηρή προϋπόθεση της κάλυψης της θέσης εντός ενός έτους. Η αυστηρή προθεσμία των 60 ημερών για την ολοκλήρωση μιας κρίσης από τον Πρόεδρο του Τμήματος και η σύγκληση του εκλεκτορικού σώματος από τον Πρύτανη εντός 40 ημερών, θα οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις σε κρίσεις χωρίς εισηγητική έκθεση. Η επιβολή κυρώσεων στους εισηγητές για να σπεύσουν στην έγκαιρη κατάθεση της έκθεσης θα οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις στις παραιτήσεις εκ μέρους τους με την επίκληση του γνωστού επιχειρήματος των ανειλλημμένων υποχρεώσεων. Άρθρο 24 για εισηγητικές επιτροπές και εκλεκτορικά σώματα. Πέρα από τις εύλογες ενστάσεις αντισυνταγματικότητας που εγείρονται για την αυτοτέλεια του κάθε Τμήματος να καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο στελεχώνει το διδακτικό του προσωπικό, που προωθεί την εξέλιξη της επιστήμης και την ανάπτυξη της γνώσης, καθιστά στην πράξη 5

ανενεργό κάθε δυνατότητα έγκαιρης και απρόσκοπτης εκλογής ή εξέλιξης του προσωπικού του. Ο μεγάλος αριθμός κρίσεων που στη διάρκεια μιας ακαδημαϊκής καριέρας στο ελληνικό ΑΕΙ συντελούνται (4 βαθμίδες με 2 δυνατότητες κρίσης στην κάθε μια, και μια μονιμοποίηση για το σύνολο των υπηρετούντων μελών ΔΕΠ ) οδηγεί σε περισσότερες των 20000 μετακινήσεων εκλεκτόρων ετησίως, μια για τη συγκρότηση της εισηγητικής επιτροπής και μια για την εκλογή. Ο καθορισμός της συγκεκριμένης ημερομηνίας και ώρας της εκλογής θα καθίσταται πρακτικά αδύνατος, γεγονός που θα οδηγεί, μαζί με ένα σύνολο άλλων επιμέρους παρατυπιών, σε πολυάριθμες προσφυγές στη δικαιοσύνη. Ανεξάρτητα όμως από τη διαπίστωση αυτή, ο καθορισμός των εκλεκτορικών σωμάτων στις λεπτομέρειές του, απαιτεί απαντήσεις σε σύνολο ερωτημάτων διαφορετικών για κάθε ΑΕΙ, Τμήμα και Τομέα. Τι θα συμβαίνει για παράδειγμα στις περιπτώσεις Τμημάτων με μοναδικά γνωστικά αντικείμενα χωρίς την ύπαρξη ομοειδών? Η αναζήτηση εκλεκτόρων με το κριτήριο της συνάφειας και την παράκαμψη των άμεσα συγγενών από το ίδιο Τμήμα μόνο σε αξιοκρατικές κρίσεις δεν θα οδηγεί. Πώς θα επιμερίζονται οι εξωτερικοί εκλέκτορες όταν ο αριθμός των εκλεκτόρων δεν διαιρείται δια 3? Ο συνδυασμός των άρθρων 23 και 24 είναι προφανές σε όσους βιώνουν την καθημερινότητα στα ελληνικά ΑΕΙ, δεν έχει ως στόχο την αξιοκρατική και αδιάβλητη κρίση αλλά την παντελή κατάργησή της. Στο άρθρο 25 που αναφέρεται στο διορισμό μελών ΔΕΠ, ο έλεγχος νομιμότητας και η έκδοση του διορισμού στην εφημερίδα της Κυβέρνησης θα γίνονται με ευθύνη του Πρύτανη. Από μια προσεκτική όμως ανάγνωση προκύπτει ότι για το διορισμό απαιτείται παράλληλα η διαπιστωτική πράξη για την έγγραφη παροχή της πίστωσης, από την πλευρά του Υπουργείου Παιδείας, γεγονός το οποίο θα προκαλεί μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις. Παράλληλα, η δυνατότητα που δίνεται, μετά την έκδοση του ΦΕΚ διορισμού, οποιοσδήποτε να μπορεί εντός 60 ημερών να προσβάλει την πράξη, ή αντίστοιχα ο Υπουργός Παιδείας να έχει το χρονικό περιθώριο του ενός έτους για την άσκηση του ελέγχου νομιμότητας (άρα και την δυνατότητα ακύρωσης), θα δημιουργήσει μια μόνιμη αιτία αναταραχής για πολλές πράξεις διορισμού. Επιπλέον, θα οδηγήσει στην περαιτέρω εξάρτηση των κρίσεων από το ΥΠΕΠΘ, παρά τα διακηρυσσόμενα περί αυτοτέλειας των ΑΕΙ. Είναι προτιμότερο να ασκείται ο έλεγχος νομιμότητας από το ΥΠΕΠΘ έγκαιρα και πάντως πριν από την έκδοση στην εφημερίδα της κυβέρνησης. 6