Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 23 Φεβρουαρίου 2015 (OR. en) 6264/15 TRANS 48 POLGEN 18 ΕΚΘΕΣΗ Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων / Συμβούλιο Προετοιμασία της συνόδου του Συμβουλίου (Μεταφορές, Τηλεπικοινωνία, Ενέργεια) της 13ης Μαρτίου 2015 Η συμβολή των εξελίξεων της πολιτικής μεταφορών στην ανταγωνιστικότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση στην ΕΕ - Συζήτηση προσανατολισμού 1. Στις 28 Νοεμβρίου 2014, η Επιτροπή υπέβαλε την ανακοίνωσή της σχετικά με την Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης (EEA) για το 2015 1. Στην εν λόγω επισκόπηση, η Επιτροπή περιγράφει τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας ατζέντας για την απασχόληση και την ανάπτυξη και εντοπίζει τα περαιτέρω βήματα που πρέπει να γίνουν σε επίπεδο ΕΕ ώστε να βοηθηθούν τα κράτη μέλη να επανέλθουν σε υψηλότερους αναπτυξιακούς ρυθμούς και να στραφούν προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης. 2. Η Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης θα συζητηθεί σε επίπεδο ΕΕ ενόψει της προετοιμασίας του εαρινού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 19/20 Μαρτίου 2015. Υπό το πρίσμα αυτό, η Προεδρία εκπόνησε ενημερωτικό σημείωμα και τρία ερωτήματα (Παράρτημα) με σκοπό να καθοδηγήσει την ανταλλαγή απόψεων στο Συμβούλιο Μεταφορών κατά την προσεχή σύνοδο της 13ης Μαρτίου 2015. 3. Η Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων καλείται να σημειώσει τα ερωτήματα της Προεδρίας που παρατίθενται στο Παράρτημα και να τα διαβιβάσει στο Συμβούλιο ενόψει της προαναφερόμενης συζήτησης. 1 Έγγραφο 15985/14. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 1 DG E 2 A EL
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ενημερωτικό έγγραφο της Προεδρίας με ερωτήματα προς τους Υπουργούς I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο του 2015 ξεκίνησε με τη δημοσίευση της ετήσιας επισκόπηση της ανάπτυξης (ΕΕΑ) για το 2015 στις 28 Νοεμβρίου 2014. Η Επιτροπή παρουσιάζει στην ΕΕΑ τα βασικά χαρακτηριστικά της νέας ατζέντας για την απασχόληση και την ανάπτυξη. Επιπλέον, τόσο στην ΕΕΑ όσο και στα έγγραφα που τη συνοδεύουν, επισημαίνεται ότι οι πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της παρούσας Επιτροπής θέτουν ως πρώτη προτεραιότητα τη δέσμη μέτρων για την απασχόληση, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις. Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, η Λετονική Προεδρία σχεδιάζει να διεξαγάγει συζητήσεις προσανατολισμού σε διάφορες συνθέσεις του Συμβουλίου (ECOFIN, COMPET, TTE (Ενέργεια, Μεταφορές, Τηλεπικοινωνίες), ENVI και EPSCO) ως μέρος μιας ευρύτερης συζήτησης σχετικά με τις πολιτικές και τις συναφείς πρωτοβουλίες (π.χ. επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη, Ενεργειακή Ένωση, στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά, ενιαία αγορά και βιομηχανική πολιτική). Κατά τις συζητήσεις αυτές θα εξετασθούν θέματα όπως η διακυβέρνηση, η εφαρμογή και οι επενδύσεις και θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις ψηφιακές πτυχές. Οι συζητήσεις θα συνοψιστούν σε κοινή συγκεφαλαιωτική έκθεση προς το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων του Μαρτίου ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου. Η μακρόπνοη ανάπτυξη των υποδομών είναι θεμελιώδους σημασίας για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και την εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Στην ΕΕΑ, η Επιτροπή συνιστά την τόνωση των επενδύσεων ως έναν εκ των τριών βασικών πυλώνων της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ το 2015. Υπογραμμίζεται ότι ο ευρωπαϊκός τομέας μεταφορών πρέπει να εκσυγχρονίσει τις υποδομές του, να μειώσει τη συμφόρηση και να βελτιώσει τις εμπορικές σχέσεις του ώστε να καταστεί ανταγωνιστικότερος στον σημερινή παγκοσμιοποιημένη υφήλιο. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 2
Οι μεταφορές είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της ΕΕ. Είναι προφανές ότι καθιστούν δυνατή την παροχή υπηρεσιών και τη βιομηχανική δραστηριότητα σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Η ανάπτυξη, η απασχόληση και οι επενδύσεις είναι αποτέλεσμα τόσο της τόνωσης του εμπορίου στο εσωτερικό της ΕΕ όσο και της επέκτασης σε αγορές του εξωτερικού. Απαραίτητη προϋπόθεση για τα ανωτέρω είναι η ύπαρξη αφενός ενός λειτουργικού και βιώσιμου δικτύου μεταφορών και αφετέρου αποδοτικών υπηρεσιών μεταφοράς που θα συνδέουν όλες τις περιφέρειες της ΕΕ με την αγορά της ΕΕ και τους εμπορικούς εταίρους παγκοσμίως. Η ενιαία αγορά μεταφορών πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής μεταφορών. Τα έμμονα τεχνικά, νομικά και διοικητικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις της ΕΕ δεν έχουν δικαιολογία στο σημερινό ανταγωνιστικό περιβάλλον. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να υποτιμάται το αποτέλεσμα της εξάλειψης των εμποδίων αυτών. Ο τομέας των μεταφορών είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας καθώς η ζήτηση για μετακινήσεις αυξάνεται όλο και περισσότερο. Η προβλεπόμενη ανάπτυξη για την περίοδο 2010-2030 φθάνει 36% για τις μεταφορές εμπορευμάτων και το 23% για τις μεταφορές επιβατών. Ο χαρακτήρας της κινητικότητας των προσώπων αλλάζει και η ζήτηση για μετακινήσεις αυξάνεται σταθερά. Επιπλέον, οι συναλλαγές σε υπηρεσίες εφοδιαστικής μεταξύ επιχειρήσεων εξακολουθούν να αυξάνονται σε αριθμό και να εξελίσσονται προς μεγαλύτερη πολυπλοκότητα. Οι επαναστατικές εξελίξεις στον τομέα των ΤΠ βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο. Ωστόσο, ο τομέας των μεταφορών έχει αρχίσει να μεταβάλλεται δραστικά εάν λάβουμε υπόψη παραδείγματα όπως η εμφάνιση οχημάτων χωρίς οδηγό και ιπτάμενων εναέριων αντικειμένων (μη επανδρωμένων αεροσκαφών). Ως εκ τούτου, οι μεταφορές, χάρη στις συνέργειες που επιτρέπουν, δίνουν τη δυνατότητα και σε άλλους τομείς να αναπτύσσονται και να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους. Το κόστος των μεταφορών και των υπηρεσιών εφοδιαστικής στην ΕΕ εκτιμάται ότι φθάνει περίπου το 9% του ΑΕΠ και αναλογεί στο 16% του κόστους παραγωγής των μεμονωμένων επιχειρήσεων. Η βελτίωση των υποδομών και η βελτιστοποίηση των επιδόσεων των πολυτροπικών αλυσίδων εφοδιαστικής θα συμβάλουν στη μείωση του εν λόγω κόστους. Η εισαγωγή καινοτομίας σε αυτές τις ζωτικής σημασίας υπηρεσίες εφοδιαστικής ούτως ώστε να παρέχονται πιο έξυπνες, βιώσιμες και αποτελεσματικές λύσεις, θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην ανταγωνιστικότητα όλων των τομέων της οικονομίας. Η σημασία των παραπάνω αυξάνεται εάν λάβουμε υπόψη τις βαθιές επιπτώσεις των μεταφορών στην ενεργειακή απόδοση και την κλιματική αλλαγή καθώς το 32% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης και το 24% των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου στην ΕΕ οφείλονται στις μεταφορές. Επιπλέον, ο τομέας εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο (94% της ενέργειας που καταναλώνεται). 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 3
Μεσομακροπρόθεσμα, αυτό το οποίο θα καθορίσει την αποτελεσματικότητα και το αναπτυξιακό δυναμικό των συστημάτων μεταφορών μας είναι η ποιότητα και η στρατηγική ώθηση που θα δοθεί στο κανονιστικό περιβάλλον της ΕΕ για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη άλλων οικονομικών τομέων. II. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ: ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΤΟΥΝ Οι επενδύσεις στις υποδομές μεταφορών δημιουργούν θέσεις εργασίας και συμβάλλουν στην ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Μία μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2 δείχνει ότι χωρίς τις επενδύσεις που προβλέπονται στο πλαίσιο της πολιτικής για το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ) που εγκρίθηκε το 2013, η Ευρώπη θα έχανε περίπου 10 εκατομμύρια θέσεις εργασίας κατά τα επόμενα 15 έτη και τη δυνατότητα αύξησης του ΑΕΠ κατά 1,8%. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο συμφώνησαν επί ενός «ρυθμιστικού σχεδίου» που θα καλύπτει τις ευρωπαϊκές υποδομές μεταφορών τις επόμενες δεκαετίες - τις κατευθυντήριες γραμμές για το ΔΕΔ-Μ 3. Τα κράτη μέλη, άλλοι φορείς και η Επιτροπή έχουν πλέον το καθήκον να εφαρμόσουν πλήρως το σχέδιο αυτό, το οποίο, από τη μια πλευρά, χαίρει της στήριξης των εθνικών στρατηγικών για τις υποδομές και, από την άλλη, προωθεί την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων πολιτικής, δημιουργώντας συνεπώς, πραγματική προστιθέμενη αξία. Το κόστος είναι υψηλό: Εκτιμάται ότι έως το 2030 θα χρειαστούν 650 δισ. ευρώ για την ολοκλήρωση του κεντρικού δικτύου που αποτελεί το πιο σημαντικό μέρος του ΔΕΔ-Μ. Ωστόσο, η κοινωνικοοικονομική απόδοση υπεραντισταθμίζει την επενδυτική προσπάθεια. Για να μπορέσει να αντιμετωπιστεί η πρόκληση, έχουν δημιουργηθεί κατάλληλα ενωσιακά μέσα όπως λ.χ. ο χρηματοδοτικός μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη», ο οποίος παρέχει 25 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και καινοτόμα χρηματοδοτικά μέσα για τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης έως το 2020. Επίσης, το μέσο συντονισμού «διάδρομοι του κεντρικού δικτύου» αποσκοπεί στον εξορθολογισμό της χρήσης των πόρων διασφαλίζοντας παράλληλα την ανάπτυξη υποδομών υψηλής ποιότητας. Το προτεινόμενο Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων θα συμβάλει στην επιτάχυνση των ιδιωτικών επενδύσεων σε υποδομές μεταφορών και σε άλλους στρατηγικούς τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας. 2 3 «Το κόστος της μη ολοκλήρωσης των ΔΕΔ-Μ», σε εξέλιξη, τα τελικά αποτελέσματα θα είναι διαθέσιμα τον Απρίλιο του 2015. Κανονισμός αριθ. 1315/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2013 περί των προσανατολισμών της Ένωσης για την ανάπτυξη του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 4
Η προσέγγιση που έχει διαμορφωθεί γύρω από τον διάδρομο του κεντρικού δικτύου συνεπάγεται τον προσδιορισμό των έργων που πρέπει να υλοποιηθούν μέχρι το 2030 ούτως ώστε να ολοκληρωθεί το συμφωνηθέν δίκτυο. Ο προσδιορισμός των έργων γίνεται βάσει ολοκληρωμένης αξιολόγησης σε όλες τις χώρες και σε όλο το φάσμα των τρόπων μεταφοράς. Ο εν λόγω προσδιορισμός αποτελεί βασικό στοιχείο της διαδικασίας κατάρτισης και παρακολούθησης του προγράμματος εργασιών για την υλοποίηση των διαδρόμων και παρέχει μια συνεκτική βάση για την εστίαση των επενδύσεων - είτε αυτές προέρχονται από εθνικά και ευρωπαϊκά ταμεία είτε από εθνικές δημόσιες και ιδιωτικές πηγές. Το πρώτο πρόγραμμα εργασιών για κάθε επιμέρους διάδρομο υποβλήθηκε από τους αρμόδιους ευρωπαίους συντονιστές στις 22 Δεκεμβρίου 2014 και αποτελεί ορόσημο για τη διαδικασία. Κάθε έργο συμβάλλει στη δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού δικτύου που θα ενσωματώνει και θα διασυνδέει όλους τους τρόπους μεταφοράς, συμπεριλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, τον εξοπλισμό για τη διαχείριση της κυκλοφορίας και τις καινοτόμες τεχνολογίες. Συμβολή στην αποτελεσματική υλοποίηση του δικτύου σημαίνει δημιουργία και αξιοποίηση των ωφελειών που προκύπτουν από το δίκτυο πέρα από εθνικά σύνορα. Αυτή η σφαιρική προσέγγιση για τις υποδομές μεταφορών που επιτρέπει τη δημιουργία αποτελεσματικών, βιώσιμων και προσανατολισμένων στο μέλλον υπηρεσιών μεταφορών, συνεπάγεται δυνητικά οικονομικά οφέλη τόσο σε «παραδοσιακούς» όσο και σε νέους τομείς. Ζωτική για την εσωτερική αγορά και για τη σύνδεση της Ευρώπης με τις αγορές του εξωτερικού και τους εμπορικούς εταίρους είναι η δημιουργία των ελλειπουσών συνδέσεων στα σύνορα μεταξύ κρατών μελών και κατά μήκος των βασικών ευρωπαϊκών αξόνων, η εξάλειψη των σημείων συμφόρησης και η διασύνδεση διαφορετικών τρόπων μεταφοράς σε τερματικούς σταθμούς. Η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης όλων των περιφερειών θα τονώσει τη δημιουργία επιχειρήσεων σε όλη την ΕΕ. Ορισμένες νέες ευρωπαϊκές τεχνολογίες, όπως το ευρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης της σιδηροδρομικής κυκλοφορίας και οι τεχνολογίες καθαρών καυσίμων, προσφέρουν επίσης δυνατότητες για την κατάκτηση ηγετικών θέσεων στις παγκόσμιες αγορές. Τέλος, μια προοδευτική πολιτική για τις υποδομές μεταφορών ανοίγει τον δρόμο σε καινοτόμες υπηρεσίες μετακίνησης τόσο για επιβάτες όσο και εμπορεύματα, προσφέροντας επαγγελματικές ευκαιρίες σε νέους και άτομα με υψηλά προσόντα. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 5
III. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ Ο χρηματοδοτικός μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» Ο χρηματοδοτικός μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF) θα παρέχει επιχορηγήσεις και χρηματοδοτικά μέσα για τη στήριξη της υλοποίησης του ευρέος φάσματος των έργων ΔΕΔ-Μ συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης αφενός νέων τεχνολογιών και καινοτομιών και αφετέρου συστημάτων διαχείρισης της κυκλοφορίας για όλους τους τρόπους μεταφοράς. Έμφαση θα δοθεί κυρίως στο κεντρικό δίκτυο, όπου προτεραιότητα θα έχουν βασικά διασυνοριακά έργα, η κάλυψη των ελλειπουσών συνδέσεων και η εξάλειψη των σημείων συμφόρησης, ιδίως στις περιπτώσεις των σιδηροδρομικών και των πλωτών οδών προς όφελος ενός καθαρότερου συστήματος μεταφορών. Η χρηματοδότηση από τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF) πρέπει να δαπανάται με τρόπο που να διασφαλίζει συνέργειες με άλλες ενωσιακές πηγές χρηματοδότησης και ιδίως με τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία. Η «προσέγγιση του διαδρόμου του κεντρικού δικτύου» που διαμορφώθηκε το 2014 συνδέεται άρρηκτα με την ενωσιακή χρηματοδότηση, ιδίως μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF). Η προσέγγιση, η οποία υπόκειται στην καθοδήγηση των ευρωπαίων συντονιστών και έχει καταλήξει σε μια πρώτη σειρά προγραμμάτων εργασιών για τη δημιουργία του διαδρόμου, συμβάλλει καίρια στον καθορισμό «δεξαμενών έργων» προς ενωσιακή χρηματοδότηση. Οι «δεξαμενές έργων» στηρίζονται σε εμπεριστατωμένες μελέτες σχετικά με τους διαδρόμους και υλοποιούνται χάρη στη στενή συνεργασία των κρατών μελών, των διαχειριστών υποδομής, των περιφερειών και των λοιπών ενδιαφερόμενων μερών στο πλαίσιο των φόρουμ για τους διαδρόμους. Οι αρμόδιοι φορείς υλοποίησης ενθαρρύνονται ιδιαίτερα να αξιοποιούν τις διαθέσιμες ευκαιρίες χρηματοδότησης: Τον Σεπτέμβριο του 2014, δημοσιεύθηκε η πρώτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων για έργα συνολικού ύψους 12 δισ. ευρώ. Η αξιολόγηση των υποβληθεισών προτάσεων και η επιλογή των έργων θα γίνει την άνοιξη του 2015 και η ενωσιακή στήριξη των επιλεχθέντων έργων για τα επόμενα έτη θα μπορέσει να αρχίσει από το τέλος του 2015. Οι ευκαιρίες που παρέχει το σχέδιο Juncker Ωστόσο, ο προϋπολογισμός του χρηματοδοτικού μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» είναι πολύ περιορισμένος σε σύγκριση με τις τεράστιες επενδυτικές ανάγκες της πολιτικής του ΔΕΔ-Μ. Πρέπει να προβλεφθούν πρόσθετες πηγές χρηματοδότησης προκειμένου να υλοποιηθούν τα ολοκληρωμένα, αποδοτικά και βιώσιμα συστήματα μεταφορών που απαιτούνται για την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 6
Το επενδυτικό πρόγραμμα που δρομολόγησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει νέες ευκαιρίες για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών στρατηγικών φιλοδοξιών στον κλάδο των μεταφορών. Στόχος του σχεδίου είναι να προσελκύσει ρευστότητα από ιδιώτες επενδυτές ώστε να δοθεί νέα ώθηση στις επενδύσεις σε ευρωπαϊκές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών. Η χρηματοδοτική στήριξη που παρέχεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) θα επέτρεπε την προσέλκυση επενδυτών που υπό άλλες συνθήκες δεν θα εξέταζαν το ενδεχόμενο να επενδύσουν σε παρόμοια έργα. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για έργα υποδομών μεταφορών και μάλιστα με θετικό κοινωνικοοικονομικό όφελος και σαφείς ροές εσόδων (από δημόσιες πηγές, από τους χρήστες της υποδομής ή συνδυασμός των δύο) τα οποία παρουσιάζουν μεσοπρόθεσμες έως μακροπρόθεσμες αποδόσεις των επενδύσεων και για τα οποία οι κίνδυνοι κατανέμονται μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Όπως αποσαφηνίζεται στην ενδιάμεση έκθεση του κ. Christophersen και των καθηγητών Bodewig και Secchi που υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Μεταφορών στις 3 Δεκεμβρίου 2014, και σύμφωνα με το έργο της ειδικής ομάδας για τις επενδύσεις, το επενδυτικό σχέδιο μπορεί να παρέχει μεγάλες ευκαιρίες για έργα υποδομής στον τομέα των μεταφορών, λειτουργώντας συμπληρωματικά με τα μέσα που προβλέπονται στον χρηματοδοτικό μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF) και τα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στη χρηματοδότηση των ανωτέρω έργων υποδομής ΔΕΔ-Μ αλλά θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF) στηρίζοντας επενδύσεις στο κομμάτι της συντήρησης του δικτύου, κάτι που αποτελεί βασική πρόκληση για το ευρωπαϊκό σύστημα μεταφορών. Η ανεπαρκής συντήρηση και ανάπλαση υπαρχουσών υποδομών θέτουν επίσης εμπόδια στην υλοποίηση νέων έργων και, ενδεχομένως, οδηγούν στην εμφάνιση νέων ασυνεχειών στο δίκτυο. Ως εκ τούτου, η επέκταση του δικτύου πρέπει να συνδυαστεί με την αύξηση των πιστώσεων του προϋπολογισμού που προορίζονται για τη συντήρηση, είτε από τους δημόσιους προϋπολογισμούς είτε από άλλες πηγές, όπως λ.χ. από συστήματα χρέωσης του χρήστη. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 7
Ορισμένα έργα έχουν ήδη επωφεληθεί από δάνεια ή εγγυήσεις της ΕΤΕπ μέσω, λ.χ. των διαθέσιμων χρηματοδοτικών μέσων που προβλέπονται στον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF). Ωστόσο, η επιτυχία του επενδυτικού σχεδίου εξαρτάται από τη συμμετοχή μιας κρίσιμης μάζας έργων του τομέα των μεταφορών στο ΕΤΣΕ. Η λογική αυτή απαιτεί κατ αρχάς μια ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται σήμερα τα έργα υποδομών μεταφορών δεδομένου ότι συχνά σχεδιάζονται με απώτερο σκοπό τη δημόσια χρηματοδότηση και όχι την προσέλκυση ιδιωτών επενδυτών, ακόμη και όταν πρόκειται για τομείς που γεννούν έσοδα. Δεύτερον, ο αριθμός των έργων που στηρίζονται σε ιδιωτική χρηματοδότηση μπορεί να ενθαρρύνει τη μεταστροφή από μια περιπτωσιολογική προσέγγιση (με βάση ειδικά προσαρμοσμένα μοντέλα) σε μια προσέγγιση που θα αποσκοπεί στην αναπαραγωγιμότητα και σε νέες δομές χρηματοδότησης για την ανάπτυξη των μεταφορών. Ως εκ τούτου, πρέπει να δοθεί ισχυρή στήριξη στους φορείς υλοποίησης των έργων και στις διοικήσεις αφενός κατά την προετοιμασία έργων προσανατολισμένων στην προσέλκυση ιδιωτικής χρηματοδότησης και αφετέρου κατά τον σχεδιασμό της χρηματοδοτικής διάρθρωσης των έργων, αξιοποιώντας τα παραδείγματα και τα πρότυπα που έχουν προκύψει από παρόμοια έργα ή ομαδοποιώντας μικρότερα έργα παρόμοιου χαρακτήρα σε μια «προσέγγιση χαρτοφυλακίου» ώστε να διευκολύνεται η διάθεση κεφαλαίων από την πλευρά των επενδυτών. IV. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΕ Το κύμα καινοτομίας που πρόκειται να αλλάξει ριζικά τον τομέα των μεταφορών βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη χρήση νέων πηγών ενέργειας, στη σύγχρονη ηλεκτρονική και στην τεχνολογία της πληροφορίας και των επικοινωνιών (ΤΠΕ). Μεσοπρόθεσμα, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλης κλίμακας αυτοματοποίηση των οδικών μεταφορών καθώς και σε μεγάλη αύξηση της χωρητικότητας των υφιστάμενων υποδομών της ΕΕ (της εναέριας κυκλοφορίας, των σιδηροδρομικών, οδικών και πλωτών μεταφορών). Ηλεκτρικά και άλλα οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα κατακτούν τους δρόμους μας. Αυτές και άλλες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών σε συνδυασμό με ευφυείς υπηρεσίες μεταφορών ΤΠΕ, αποτελούν το κλειδί για την ενίσχυση της βιωσιμότητας και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η ΕΕ οφείλει να καλωσορίσει και να ενθαρρύνει τις ευκαιρίες αυτές. Επιπλέον, το τεχνολογικό προβάδισμα σε αυτούς τους τομείς μπορεί να δώσει στις βιομηχανίες της ΕΕ ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και σε άλλα μέρη του κόσμου. Επί του παρόντος, διακρίνονται τρεις μεγάλοι άξονες καινοτομίας: 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 8
Η ψηφιοποίηση των μεταφορών αυτοματοποίηση των οχημάτων που επιτρέπει ασφαλέστερη και εντατικότερη χρήση των υποδομών Η ενίσχυση της συνδεσιμότητας καλύτερες υπηρεσίες πληροφοριών για τις μεταφορές, ενίσχυση των πολυτροπικών μεταφορών και εδραίωση εμπιστοσύνης σε περιπτώσεις διαταραχής του δικτύου Οι δύο ανωτέρω άξονες διευκολύνουν την πορεία προς την εδραίωση της έννοιας της «μετακίνησης ως υπηρεσίας». Η ανατροφοδότηση των μεταφορών με καύσιμα επίτευξη μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας και ανεξαρτησίας της ΕΕ ως προς τα καύσιμα Στην πραγματικότητα, για να επιτύχει τους μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους της, η πολιτική μεταφορών της ΕΕ χρειάζεται μια πραγματική αλλαγή στάσης που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω επενδύσεων σε εμπεριστατωμένες έρευνες και καινοτομία καθώς και μέσω πολιτικών που να εξασφαλίζουν την πρακτική εφαρμογή καινοτομιών. Τα 6,4 δισ. ευρώ που διατίθενται από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ για τις μεταφορές στο πλαίσιο του «Ορίζοντας 2020» στοχεύουν κυρίως έργα που αποσκοπούν στην αποτελεσματική χρήση της ενέργειας και σε άλλα ζητήματα βιωσιμότητας, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα 4. Οι δυνατότητες του εν λόγω προγράμματος πρέπει να χρησιμοποιηθούν ενεργά. Μέσω της χρήσης επιδείξεων μεγάλης κλίμακας δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην εξάλειψη των παραγόντων που εμποδίζουν την ταχεία μετουσίωση της έρευνας σε πρακτικές εφαρμογές. Ανάμεσα στις διάφορες πρωτοβουλίες περιλαμβάνονται: η στήριξη της ανάπτυξης ηλεκτρικών αυτοκινήτων (πράσινα αυτοκίνητα) και κυψελών καυσίμων (κοινή επιχείρηση «Κυψέλες καυσίμου και υδρογόνο») η προώθηση, πρώτον, χαμηλών σε εκπομπές άνθρακα και μη ρυπογόνων αστικών μεταφορών (πρωτοβουλίες για τις αστικές περιοχές και τις έξυπνες πόλεις), δεύτερον, συστημάτων ευφυών μεταφορών (ΣΕΜ) για την αποδοτικότερη χρήση των υποδομών οδικών, σιδηροδρομικών, εναέριων και πλωτών μεταφορών και τη στήριξη της αυτοματοποίησης και, τρίτον, της εισαγωγής καινοτομιών στις σιδηροδρομικές μεταφορές (κοινή επιχείρηση Shift2Rail ) για την αναδιοργάνωση των σιδηροδρομικών μεταφορών ώστε να καταστεί ελκυστική η αλλαγή του τρόπου εκτέλεσης των μεταφορών η βελτιστοποίηση των αλυσίδων λογιστικούοργανωτικού εφοδιασμού η ανάπτυξη αποδοτικών υποδομών υψηλής ποιότητας η βελτίωση αφενός της ενεργειακής αποδοτικότητας όλων των μέσων και συστημάτων μεταφοράς και αφετέρου του επιχειρησιακού σκέλους των αεροπορικών μεταφορών (κοινή επιχείρηση SESAR, κοινή επιχείρηση Clean Sky ). Επιπλέον, άλλα μέρη του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» στηρίζουν την έρευνα και την καινοτομία στον τομέα των μεταφορών, τη χρηματοδότηση των ΜΜΕ, την ενεργειακή πρόκληση (έξυπνες πόλεις, καύσιμα) και την πρόκληση στον τομέα της ασφάλειας, καθώς και την επίτευξη του στόχου της υπεροχής στις ευρείας εφαρμογής και βιομηχανικές τεχνολογίες (LEIT, υλικά, αισθητήρες, κτλ.). Για να εξασφαλιστεί ότι η έρευνα και η καινοτομία παράγουν πραγματικά τα αποτελέσματα που απαιτούνται για τη στήριξη της Ευρώπης και του κλάδου των μεταφορών της στο μέλλον, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις μακροπρόθεσμες ανάγκες. 4 Το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» έχει μεταβληθεί ριζικά προκειμένου να εντείνει την έμφαση στα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας που βασίζονται σε προκλήσεις, στηρίζοντας καινοτομίες στραμμένες στην αγορά και τη στενότερη συνεργασία με τη βιομηχανία σε μια προσπάθεια να εξασφαλιστεί ταχύτερη και ευρύτερη αφομοίωση της καινοτομίας στον τομέα των μεταφορών. 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 9
Οι καθαρές αστικές μεταφορές αποτελούν έναν τομέα με τεράστιες επενδυτικές ανάγκες. Σε πολλές αστικές περιοχές, η αυξημένη ζήτηση για αστικές μετακινήσεις έχει δημιουργήσει μια μη βιώσιμη κατάσταση με μεγάλη κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορρύπανση και υψηλές εκπομπές CO2, σε αντίθεση με τους περιβαλλοντικούς στόχους της πολιτικής μεταφορών της ΕΕ. Το ΕΤΣΕ θα μπορούσε να στηρίξει την υλοποίηση έργων για βιώσιμες αστικές μετακινήσεις και την ένταξη των αποτελεσμάτων της έρευνας σε πραγματικές λύσεις για τις αστικές περιοχές. Γενικότερα, τα νέα χρηματοδοτικά μέσα θα μπορούσαν να συμβάλουν στον οικολογικό προσανατολισμό μέσω της ανάπτυξης των αναγκαίων υποδομών για πιο οικολογικές μεταφορές, όπως είναι η ηλεκτροδότηση των δρόμων, ο ανεφοδιασμός με υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) στους λιμένες και η υιοθέτηση αποδοτικότερων συστημάτων διαχείρισης της κυκλοφορίας ή η ανάπτυξη ψηφιακών πλατφορμών για τη βελτίωση των εφοδιαστικών αλυσίδων. Τα οφέλη που θα προέκυπταν από τα παραπάνω έργα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την, μερική τουλάχιστον, αποπληρωμή του αρχικού επενδυτικού κόστους και να ενταχθούν στη λογική του ΕΤΣΕ. Εξάλλου, ευθυγραμμίζονται με τον στόχο της Ενεργειακής Ένωσης. Ο στόχος για πιο οικολογικές μεταφορές δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς τις αναγκαίες υποδομές που θα στηρίζουν τη μεταστροφή προς μια λιγότερο ενεργοβόρα οικονομία με χαμηλότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Οι επενδύσεις σε καθαρές υποδομές μεταφορών θα μπορούσαν να σπάσουν τον φαύλο κύκλο της «κότας και του αυγού» περιορίζοντας τις επενδύσεις των κατασκευαστών οχημάτων σε καθαρότερες τεχνολογίες οχημάτων. Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας παγκοσμίως όλο και περισσότερο σε περιφερειακό επίπεδο αντί του εθνικού πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση του οικονομικού δυναμικού του τομέα των μεταφορών έναντι των υψηλών επενδυτικών αναγκών του. Η συνεισφορά στην ανταγωνιστικότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση βασίζεται στην ώθηση της ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας και στη δημιουργία ολοκληρωμένων, αποδοτικών και βιώσιμων συστημάτων μεταφορών σε όλες τις περιφέρειες της Ευρώπης, ούτως ώστε να κατασταθεί πιο αποτελεσματική και βιώσιμη η διασύνδεση με εταίρους και πελάτες παγκοσμίως. Βάσει των ανωτέρω, καλούνται οι αντιπροσωπείες να δηλώσουν τις απόψεις τους όσον αφορά τα εξής ερωτήματα: Ως προς το ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών, πώς θα μπορούσε να καταστεί αποτελεσματικότερο, προορατικότερο και ανταγωνιστικότερο παγκοσμίως (αξιοποιώντας, μεταξύ άλλων, τις δυνατότητες που προσφέρει η συνέργεια με τις καινοτομίες στους τομείς των μεταφορών, της ενέργειας και των ΣΕΜ); 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 10
Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων για έργα στον τομέα των μεταφορών, ιδίως για βασικά διασυνοριακά έργα και για έργα που στοχεύουν ειδικότερα στην άρση των σημείων συμφόρησης και άλλων ελλειπουσών συνδέσεων, δεδομένου ότι οι κίνδυνοι θα πρέπει να είναι μοιρασμένοι μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα; Ο τομέας των μεταφορών της ΕΕ αντιμετωπίζει αυξανόμενο παγκόσμιο ανταγωνισμό. Κατά την άποψή σας, ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις που προκύπτουν από τον εν λόγω ανταγωνισμό; Στο πλαίσιο αυτό, τι είδους δράση απαιτείται σε επίπεδο ΕΕ; 6264/15 ΑΣ/νκ/ΑΝ 11