ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΟ-ΡΩΣΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΚΕΡΙΕ)

1 ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΟ-ΡΩΣΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΚΕΡΙΕ) 2016 ΕΤΟΣ ΦΙΛΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΡΩΣΙΑΣ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΕΛΛΗΝΟ-ΡΩΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Επιμέλεια Δρ. Π.Ν. Στάμου ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2016

2 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΕΛΛΗΝΟ-ΡΩΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Επιμέλεια Δρ. Π.Ν. Στάμου ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2016

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2. Χαιρετισμοί 3. Ανακοινώσεις 3.1 Δρ. Πάνος Στάμου «Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό». 3.2 Δρ. Νικόλαος Παπαστρατηγάκης «Ρωσική ναυτική στρατηγική και Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, κατά τη βασιλεία του Τσάρου Αλεξάνδρου Γ (1881 1895)». 3.3 Δρ. Ζήσης Φωτάκης «Οι ναυτικές σχέσεις Ρωσίας Ελλάδας από τον Πόλεμο του 1897 έως και την λήξη του Ψυχρού Πολέμου». 3.4 Πλοίαρχος ε.α. καθηγητής Δρ. Νικήτας Νικητάκος το νέο βιβλίο της σειράς του καθηγητού Δρ. Γιούρυ Πριάχιν «Δοκίμια Ναυτικής Ιστορίας Ελλάδος-Ρωσίας (18ος-19ος αι.)» και η εκδοτική δραστηριότητα του ΚΕΡΙΕ. 4. Λήξη Ημερίδας

4 1. Εισαγωγή Το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016, στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος (ΝΜΕ) στον Πειραιά, πραγματοποιήθηκε Ημερίδα με θέμα «Ελληνο-Ρωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας». Η εκδήλωση οργανώθηκε «Υπό την Αιγίδα» της Πρεσβείας Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα και την υποστήριξη της Προέδρου και του ΔΣ του ΝΜΕ. Η εκδήλωση ήταν η δεύτερη του ΚΕΡΙΕ που οργανώθηκε στα πλαίσια του εορτασμού του«2016, Έτος Φιλίας Ελλάδας και Ρωσίας». Η πρώτη πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο στην Εταιρία Προστασίας Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, στην Πλάκα, με θέμα την έκδοση του βιβλίο του Γκριγκόριι Άρς «Ο Ιωάννης Καποδίστριας στη Ρωσία» στη Σειρά Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ. Ο Γενικός Γραμματέας του ΚΕΡΙΕ Δρ. Πάνος Στάμου, απουσιάζοντος του Προέδρου Καθηγητού Δρ. Δρ. Εμμανουήλ Μαρμαρά, χαιρέτισε τους παρισταμένους και κήρυξε την έναρξη της εκδήλωσης. Στη συνέχεια, παρουσίασε τον Συντονιστή της Ημερίδας κύριο Εμμανουήλ Λιγνό Έφορο Δημοσίων Σχέσεων ΚΕΡΙΕ, ως ακολούθως: «Ο κύριος Εμμανουήλ Λιγνός είναι Ερευνητής Λαογράφος, συνταξιούχος δικηγόρος, δημοσιογράφος, ιδρυτής και Εκδότης της εφημερίδας «Θηραϊκά Νέα», πρώην Πρόεδρος Κυκλαδικό Τύπου, ιδρυτής και ιδιοκτήτης του Λαογραφικού Μουσείου Σαντορίνης. Είναι Ιδρυτικό Μέλος του ΚΕΡΙΕ. Παρακαλείται ο κύριος Λιγνός να αναλάβει τον Συντονισμό της Ημερίδας». Ο κύριος Λιγνός μετά από σύντομη εισαγωγή και σχετικό χαιρετισμό, αφού δικαιολόγησε την απουσία του Προέδρου ΚΕΡΙΕ για λόγους υγείας, έδωσε το λόγο διαδοχικά στους ομιλητές με σύντομη αναφορά στο βιογραφικό τους. Παραθέτουμε το Πρόγραμμα της Ημερίδας, όπως διενεμήθη: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Συντονιστής κ. Εμμανουήλ Λιγνός Νομικός-Δημοσιογράφος, Έφορος Δημοσίων Σχέσεων ΚΕΡΙΕ 10.30 Έναρξη Ημερίδας - Χαιρετισμός Προέδρου ΝΜΕ κυρίας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

5 - Χαιρετισμός Προέδρου ΚΕΡΙΕ Καθηγητού Δρ. Δρ. Εμμ. Μαρμαρά - Χαιρετισμός Προέδρου Τμήματος Ρωσικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών ΕΚΠΑ Καθηγήτριας Δρ. Ε. Στεργιοπούλου - Χαιρετισμός Εκπροσώπου Ρωσικής Πρεσβείας 10.50 Ανακοινώσεις 10.51 Δρ. Πάνος Στάμου (ΚΕΡΙΕ) Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό, 11.20 Δρ. Ν. Παπαστρατηγάκης (ΕΚΠΑ) Ρωσική Ναυτική Στρατηγική και το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, κατά τη βασιλεία του Τσάρου Αλέξανδρου Γ (1881-1895), 11.50 Δρ. Ζ. Φωτάκης (ΣΝΔ) Οι ναυτικές σχέσεις Ρωσίας Ελλάδας από τον Πόλεμο του 1897 έως και την λήξη του Ψυχρού Πολέμου, 12.20 Παρουσίαση εκδόσεων ΚΕΡΙΕ Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΡΙΕ Καθηγητής Δρ. Ν. Νικητάκος, Πλοίαρχος ΠΝ ε.α. Εκδοτική δραστηριότητα ΚΕΡΙΕ, το νέο βιβλίο «Δοκίμια Ναυτικής Ιστορίας Ελλάδας- Ρωσίας (18ος-19ος αι.)», του καθηγητού Γιούρι Πριάχιν, Επίτιμου Μέλους του ΚΕΡΙΕ, των Εκδόσεων Ασίνη. 12.50 Συμπεράσματα Δρ. Πάνος Στάμου Γενικός Γραμματέας ΚΕΡΙΕ 13.00 Πέρας Ημερίδας Χορηγός Ημερίδας Εκδόσεις Ασίνη

6 2. Χαιρετισμοί Ο κύριος Εμμανουήλ Λιγνός 2.1 Χαιρετισμός Προέδρου ΝΜΕ Ο κύριος Λιγνός, πριν δώσει το λόγο στην Πρόεδρο του ΝΜΕ κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ανέγνωσε το ακόλουθο σύντομο Bιογραφικό της: - Αποφοίτησε από το Πάντειο Πανεπιστήμιο με πτυχίο στη «Δημόσια Διοίκηση και Πολιτικές Επιστήμες» - Εργάσθηκε στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας / Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και συνταξιοδοτήθηκε κατόπιν αιτήσεώς της μετά από 25 χρόνια υπηρεσίας, με τον βαθμό του Διευθυντού. - Έχει αποφοιτήσει με διάκριση από τη Σχολή Εθνικής Αμύνης. - Μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από το 1985. Την περίοδο 1996 2002 διετέλεσε Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου και από το 2003 εκλέγεται Πρόεδρος, η πρώτη γυναίκα από της ιδρύσεώς του και τον Μάρτιο του 2015 επανεκλέγεται για πέμπτη συνεχή φορά. - Είναι Διευθύντρια και Εκδότης της περιοδικής έκδοσης του μουσείου «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ». - Από το 2014 προεδρεύει της ομάδας εργασίας που συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού για την «προστασία και την ανάδειξη των παραδοσιακών σκαφών και της ξυλο-ναυπηγικής τέχνης του ελληνικού χώρου».

7 Η καθηγήτρια Δρ. Ε. Στεργιοπούλου και η Πρόεδρος ΝΜΕ κυρία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Ακολούθως, ο κύριος Λιγνός έδωσε το λόγο στην κυρία Πρόεδρο του ΝΜΕ, η οποία ανέφερε τα ακόλουθα: Κυρίες και κύριοι. Σας καλωσορίζω στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη διεξαγωγή της ημερίδας «Ελληνορωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας», η οποία διοργανώθηκε στο πλαίσιο του έτους φιλίας Ελλάδος Ρωσίας το οποίο διανύουμε. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για το Μουσείο μας η επιλογή του, ως χώρου διεξαγωγής αυτής της ημερίδας, που πραγματεύεται τον πυρήνα των Ελληνορωσικών σχέσεων τους τελευταίους τρεις αιώνες, σχέσεις που λαμβάνουν υπόσταση με την Ρωσική ναυτική παρουσία στη Μεσόγειο και τη συνεργασία των δύο ομοδόξων εθνών. Είμαι βέβαιη ότι στις εργασίες της ημερίδας θα αναδειχθεί η σημασία και η σπουδαιότητα των Ελληνορωσικών σχέσεων και η ευνοϊκή επίδραση που αυτές είχαν στην προετοιμασία και την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αλλά και στην μετέπειτα ίδρυση και τη σταθεροποίηση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους μετά το 1830. Είναι γεγονός ότι από την ανάρρηση του Μεγάλου Πέτρου στο θρόνο του Τσάρου της Ρωσίας συγκεντρώθηκαν στο πρόσωπό του οι ελπίδες των υπόδουλων Ελλήνων, καθώς σ αυτόν έβλεπαν τον υπερασπιστή όλων των Ορθόδοξων Χριστιανών. Οι πόθοι της ελευθερίας γίνονταν ακόμα και τραγούδι στο στόμα των ραγιάδων που

8 προσδοκούσαν βοήθεια από το «χρυσό γένος» μια παραλλαγή του «ξανθού γένους» που καθιερώθηκε αργότερα. Επειδή όμως από την εποχή του Θουκυδίδη έχει γίνει αξίωμα στο διεθνές σκηνικό ότι οι σχέσεις μεταξύ των κρατών καθορίζονται από συμφέροντα και όχι από τις συναισθηματικές διαθέσεις των κυβερνώντων, θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις σχέσεις των δύο εθνών υπό την κυρίαρχη διαπίστωση, ότι από τις αρχές του 18ου αιώνα τα συμφέροντα των δύο ομοδόξων εθνών, κατ ευτυχή για τους Έλληνες συγκυρία, παραλληλίσθηκαν. Είναι γνωστή σε όλους και ασφαλώς θα γίνει αναφορά σ αυτήν και στη συνέχεια της ημερίδας, η συνεργασία των Ελλήνων νησιωτών με τις Ρωσικές ναυτικές δυνάμεις κατά τον Α Ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1770, καθώς και η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 που τον έκλεισε. Οι ευνοϊκές επιπτώσεις αυτής της Συνθήκης στην εξέλιξη της Εμπορικής ναυτιλίας των Ελλήνων έχουν καταστήσει τη χρονολογία της υπογραφής της εθνικό ορόσημο για την προετοιμασία του Έθνους για την εξέγερση. Οι ναυτικές εκστρατείες του Λάμπρου Κατσώνη από το 1788 μέχρι το 1792 και οι προσπάθειές του να πληγεί ο δυνάστης με ραγιάδικες δυνάμεις παρέμειναν σαν θρύλος στο θυμικό του ελληνικού λαού και σε πολλά μέρη της χώρας τραγουδιούνται ακόμα σήμερα. Τόση ήταν η εδραιωμένη πεποίθηση ότι η Ρωσία θα βοηθούσε τους Έλληνες που ακόμα κι ο ένοπλος αγώνας της Επανάστασης άρχισε πρώτα στη Μολδοβλαχία στις 22 Φεβρουαρίου 1821, από τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος μέχρι τότε υπηρετούσε ως στρατηγός στον Ρωσικό στρατό και ήταν υπασπιστής του Τσάρου. Όταν φάνηκαν οι πρώτες επιτυχίες της Ελληνικής Επανάστασης σε στεριά και θάλασσα και ακολούθησαν οι γενοκτονικές εκκαθαρίσεις των Ελλήνων σε όλα τα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Ρωσία αντέδρασε κατά τρόπο καινοφανή στην παγκόσμια ιστορία και στις 6 Ιουλίου 1821 επέδωσε τελεσίγραφο στην Υψηλή Πύλη απαιτώντας να σταματήσει ο αδιάκριτος σφαγιασμός των Ορθοδόξων Χριστιανών υπηκόων της, άλλως απειλούσε με πόλεμο. Οι επιπτώσεις αυτού του τελεσιγράφου υπήρξαν πολλαπλώς ευνοϊκές για την Ελληνική Επανάσταση καθώς αδρανοποίησαν μία δύναμη 15.000 περίπου Οθωμανών μαχητών στη Βουλγαρία και τη Μολδοβλαχία μέχρι το 1826, που παρέμεναν εκεί για να αποκρούσουν τη Ρωσική επίθεση. Τέλος στις 20 Οκτωβρίου 1827 και ενώ η Επανάσταση ψυχορραγούσε από τον ανηλεή αφανισμό που επέβαλε στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ, η Ρωσική ναυτική Μοίρα υπό τον Κόμητα Χέϋδεν, συνέπραξε στο Ναβαρίνο με τις αντίστοιχες Αγγλική και Γαλλική και με την ολοκληρωτική καταστροφή του Οθωμανικού Στόλου έβαλαν

9 τέρμα στην πορεία ολέθρου του Χριστιανικού πληθυσμού και έθεσαν ουσιαστικά τη σφραγίδα της ίδρυσης του ελεύθερου Ελληνικού κράτους. Κυρίες και κύριοι. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος θα παρακολουθήσει με ενδιαφέρον τη διεξαγωγή των εργασιών της ημερίδας και προσβλέπει στην καταγραφή των συμπερασμάτων που ασφαλώς θα φέρουν στο φως πολλές και ίσως άγνωστες λεπτομέρειες των ελληνορωσικών σχέσεων που τόσο πολύ καθόρισαν τη ροή της Ελληνικής Ιστορίας. Εύχομαι μια καλή εξέλιξη της ημερίδας και καρποφόρα αποτελέσματα. 2.2 Χαιρετισμός Δρ. Ολέγκ Μπρεντίχιν, Εκπροσώπου της Πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα. Ο Δρ. Π. Στάμου, ο κύριος Εμμ. Λιγνός και ο Δρ. Ο. Μπρεντίχιν Ο Συντονιστή κύριος Λιγνός παρουσιάζοντας τον Δρ. Ολέγκ Μπρεντίχιν ανέφερε ότι είναι: - Πρεσβευτής Πληρεξούσιος Υπουργός, της Πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα, - Ομιλεί απταίστως την Ελληνική γλώσσας, και - Έχει διατελέσει ως διπλωμάτης για πολλά χρόνια στην Ελλάδα. Ο Δρ. Μπρεντίχιν μίλησε σε άψογη ελληνική γλώσσα και από στήθους. Αφού χαιρέτισε την εκδήλωση, αναφέρθηκε με έμφαση στις διαχρονικές φιλικές σχέσεις

10 της Ελλάδας με τη Ρωσία, τις οποίες τεκμηρίωσε με ευρύτατη, σημαντική ιστορική πληροφόρηση. Το εύρος των πληροφοριών που ανέφερε ο Δρ. Μπρεντίχιν έτυχε ιδιαίτερης εντύπωσης στους συμμετέχοντες στην Ημερίδα. 2.3 Χαιρετισμός Προέδρου του Τμήματος Ρωσικής Φιλολογίας και Γλώσσας και Σλαβικών Σπουδών του ΕΚ Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμ. Ρ. Σπουδών ΕΚΠΑ). Ο κύριος Λιγνός παρουσίασε το ακόλουθο σύντομο Βιογραφικό της Προέδρου Καθηγήτριας Δρ. Ελένης Στεργιοπούλου: - Είναι πτυχιούχος Ρωσικής γλώσσας και Φιλολογίας Πανεπιστημίου Τασκένδης ΕΣΣΔ, - Διδάκτωρ Φιλολογικών Επιστημών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Σερβικού Σαράγιεβο, Βοσνίας- Ερζεγοβίνης - Ως Επίκουρη Καθηγήτρια με γνωστικό αντικείμενο «Θεωρία της - Λογοτεχνίας» δίδαξε στο τμήμα Ιταλικής και Ισπανικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ - Σήμερα είναι καθηγήτρια του Τμήματος Σλαβικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με γνωστικό αντικείμενο «Ρωσική Φιλολογία-Θεωρία της Λογοτεχνίας» και πρόεδρος του Τμήματος. Ο Κύριος Λιγνός έδωσε το λόγο στην Δρ Στεργιοπούλου, η οποία ανέφερε τα πιο κάτω. Με ιδιαίτερη χαρά βρίσκομαι σήμερα εδώ, στην Ημερίδα αυτή, την αφιερωμένη στις Ελληνο-Ρωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας, που γίνεται στο πλαίσιο των εορτασμών του «2016, έτους Φιλίας Ελλάδος-Ρωσίας». Η Ρωσία είναι γνωστή και αντιμετωπίζεται συνήθως ως μία χερσαία υπερδύναμη. Όμως, είναι χαρακτηριστικό ότι οι σημαντικότερες Ελληνο-Ρωσικές συναντήσεις συνδέονται με το υγρό στοιχείο και θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικές από αυτές. Σποραδικές διπλωματικές και εμπορικές επαφές, μεταξύ των Ελλήνων και των Ρώσων, ή για να ακριβολογούμε, μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της υπό διαμόρφωση ακόμη Ρωσίας του Κιέβου, μαρτυρούνται ήδη από το πρώτο ήμισυ του 9ου αιώνα. Η οδός επικοινωνίας, η περίφημη «οδός από τους Βαράγγους στους Έλληνες», είναι υγρή, ποταμίσια, μέσω του Δνείπερου στην Μαύρη Θάλασσα, και κατόπιν θαλασσινή, μέχρι την Βασιλεύουσα.

11 Από την θάλασσα κάνουν την εμφάνιση τους οι Ρως του Άσκολντ στις 18 Ιουνίου του 860, μπροστά στα τείχη της Πόλης, για να γίνουν, για πρώτη φορά ευρύτερα γνωστοί στους κατοίκους της. Ο Μέγας Φώτιος, τότε Πατριάρχης, τους αποκαλεί «ὑπερβόρειο κεραυνό», από τον οποίο, κατά την παράδοση, η Πόλη θα σωθεί, με την επέμβαση της Παναγίας, με μια φοβερή φουρτούνα, που κατέστρεψε τον εχθρικό στόλο και ανάγκασε τους επιδρομείς να αποχωρήσουν. Το 907, στην δεύτερη επιδρομή κατά του Βυζαντίου, ο Ολέγκ, χρησιμοποιεί ένα τέχνασμα που θα χρησιμοποιήσει αργότερα και ο Μωάμεθ ο Πορθητής, για να αποκλείσει την Πόλη. Βγάζει τα πλοία του στην ξηρά, τους προσαρμόζει ρόδες και «κάνοντας πανιά», με την βοήθεια του ανέμου, κατορθώνει να τα περάσει στον Κεράτιο Κόλπο, παρακάμπτοντας την αλυσίδα που φράζει την είσοδό του, όπως μας πληροφορεί η Αφήγηση των περασμένων χρόνων. Το 941, ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Α (Λεκαπηνός), με ελάχιστα και πρόχειρα επισκευασμένα πλοία, εφοδιασμένα όμως με σίφωνες που εκτοξεύουν το υγρό πυρ, κατορθώνει να καταστρέψει ολοσχερώς τον στόλο του Ιγκόρ και το 1043, κατά την τελευταία επιδρομή των Ρώσων του Γιαροσλάβ και του γιού του Βλαντίμιρ, πάλι το υγρό πυρ θα δώσει την λύση, επιτρέποντας στα λίγα πλοία του Κωνσταντίνου Μονομάχου να διαλύσουν τον στόλο των ρωσικών μονοξύλων. Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που πολέμησαν μεταξύ τους οι Έλληνες και οι Ρώσοι. Αν, ως μέτρο των στενών σχέσεων μεταξύ δύο λαών, υιοθετούσαμε τον χρόνο κατά τον οποίο οι σχέσεις τους υπήρξαν ειρηνικές, τότε με βεβαιότητα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι σχέσεις Ελλήνων και Ρώσων έχουν βαθύτατες ρίζες, αφού από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν 1000 χρόνια φιλίας. Στο διάστημα αυτό οι πρώην φοβεροί εχθροί αναδείχτηκαν στον πιο αφοσιωμένο από τους σλαβικούς λαούς στην Αυτοκρατορία, η οποία τους χάρισε τα γράμματα, τις τέχνες, τους πολιτικούς θεσμούς και τις αξίες της ορθοδοξίας, εντάσσοντάς τους στο οικοδόμημα που πολύ ορθώς, ονομάστηκε Βυζαντινή κοινοπολιτεία, και βασιζόταν στην αρμονική σύνθεση τριών συνιστωσών, της ρωμαϊκής πολιτικής συγκρότησης, του ελληνικού πνευματικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστης. Μετά την κατάλυση της αυτοκρατορίας, οι Έλληνες βρήκαν καταφύγιο και αρωγή στην μεγάλη φίλη χώρα, που, αρχίζοντας από τον 15ο αιώνα αναδεικνύεται βαθμηδόν σε κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και της Μαύρης Θάλασσας και προστάτιδα δύναμη της Ορθοδοξίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το τέλος του 18ου αιώνα, η ναυτιλία συνιστά και πάλι τον βασικό πυλώνα των Ελληνο-Ρωσικών σχέσεων: το 1774, με την Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, τα ελληνικά πλοία μπόρεσαν να κυριαρχήσουν στην Μεσόγειο, χρησιμοποιώντας την ρώσικη σημαία, συμβάλλοντας έτσι, όσο τίποτε άλλο, στην προετοιμασία και

12 επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης. Πολλοί είναι οι Έλληνες, από την εποχή εκείνη που υπηρετούν στον Ρωσικό στόλο. Στα τέλη του 1798 οι Κωνσταντινουπολίτες χαιρέτισαν με ζητωκραυγές την πρώτη ρωσική ναυτική μοίρα που πέρασε από τον Βόσπορο στο Αιγαίο Πέλαγος, κατευθυνόμενη στα Επτάνησα, υπό τον Ρώσο Ναύαρχο Θεόδωρο Ουσακώφ, σε μια επιχείρηση που θα έχει ως αποτέλεσμα την ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας, του πρώτου ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους της νεώτερης ιστορίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο επιτελείο του Ναυάρχου υπηρετούσε και ο Υποπλοίαρχος Γιεγκόρ Μεταξάς, καταγόμενος από την Κεφαλονιά, ο οποίος μας άφησε τις Σημειώσεις του σχετικά με την αποστολή, που αποτελούν ανεκτίμητη ιστορική πηγή. Όμως δεν θα ήθελα να Σας κουράσω άλλο. Οι αξιότιμοι ομιλητές που θα παρακολουθήσουμε στην συνέχεια θα διαφωτίσουν, πολύ καλύτερα από εμένα, ενδιαφέρουσες στιγμές της κοινής ναυτικής ιστορίας των δύο λαών. Σας ευχαριστώ. 2.4 Χαιρετισμός Προέδρου ΚΕΡΙΕ Ο Συντονιστής κύριος Λιγνός παρουσίασε το ακόλουθο βιογραφικό του απουσιάζοντος Προέδρου του ΚΕΡΙΕ: - Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ - Είναι διδάκτωρ του ΕΜΠ στην Πολεοδομία και Χωροταξία - Είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Λέστερ του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ιστορία της Πόλης - Διετέλεσε καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου επί μία δεκαετία - Από το ακαδημαϊκό έτος 2006-07, είναι καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης - Δίδαξε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στην εκπαιδευτική ενότητα Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό - Διδάσκει στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών - Έχει διδάξει στο King s College και στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού Κ. Πανεπιστημίου Αθηνών, - Πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης (2010-12)

13 - Senior Research Fellow του Τμήματος Γεωγραφίας του King s College στο Λονδίνο - Είναι εκλεγμένος Πρόεδρος του ΚΕΡΙΕ. Στη συνέχεια, ο κύριος Λιγνός ανέγνωσε τον ακόλουθο χαιρετισμό του Προέδρου ΚΕΡΙΕ: Εξοχότατε Εκπρόσωπε της Πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Αξιότιμη Κυρία Πρόεδρε του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Σεβαστές Κυρίες και Κύριοι, Το Κέντρο Ελληνο-Ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (ΚΕΡΙΕ), σε συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και με την αμέριστη υποστήριξη της Πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να χαιρετίσει τη διοργάνωση της σημερινής Επιστημονικής Ημερίδας, με θέμα: Ελληνο-Ρωσικές προσεγγίσεις ναυτικής συνεργασίας. Με αφορμή αυτή την εκδήλωση, θα ήθελα να αναφέρω ότι το ΚΕΡΙΕ είναι ένας επιστημονικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 2005 από 24 Ιδρυτικά Μέλη. Είναι νομικά αναγνωρισμένο μη κερδοσκοπικό, ιδιωτικού χαρακτήρα, Ερευνητικό Κέντρο. Οι σκοποί και οι στόχοι του επιτυγχάνονται με τη δημοσίευση των μελετών, των άρθρων και των βιβλίων των Μελών του. Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω τους επιστήμονες που ανέλαβαν να παρουσιάσουν τις πτυχές του σημερινού θέματος με τις σημαντικές εισηγήσεις τους, εσάς που ήλθατε να τις παρακολουθήσετε και με αυτόν τον τρόπο να τιμήσετε την εκδήλωσή μας και, βεβαίως, το φιλόξενο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνδιοργάνωση και την παραχώρηση της αίθουσάς του. Ας σημειωθεί ότι η σημερινή Ημερίδα, εκτός του ότι εντάσσεται στις πολυσχιδείς ερευνητικές δραστηριότητες του ΚΕΡΙΕ, συνιστά τη δική του συμμετοχή στον εορτασμό του 2016, Έτος Φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας. Καλή επιτυχία στην Ημερίδα. 3. Ανακοινώσεις 3.1 Δρ. Πάνος Στάμου Ο Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό. Ο κύριος Λιγνός ανέγνωσε το ακόλουθο Βιογραφικό του ομιλητή: - Είναι Ανώτερος Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού ε.α. - Διδάκτωρ Ναυτικής Ιστορίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών

14 - Πτυχιούχος Οικονομικών Επιστημών του Εθν. Και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών - Πτυχιούχος της Ανωτέρας Σχολής Ναυτικού Πολέμου - Πτυχιούχος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Μηχανικός - Έχει εκδώσει 3 βιβλία και βρίσκονται υπό έκδοση 3 ακόμη. Έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα επιστημονικά και λογοτεχνικά άρθρα και μελέτες στην Ελλάδα και στη Ρωσία. - Συνεργάζεται με το Ινστιτούτο Ιστορίας Αγ. Πετρούπολης της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, με το Ρωσικό Επιστημονικό και Κοινωνικό Ίδρυμα, με το Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού Μόσχας και το Κέντρο Ελληνικών Ερευνών Μόσχας. - Έχει πραγματοποιήσει διαλέξεις σε ΑΕΙ και ΣΑΕΙ στη Ελλάδα και Ρωσία. - Είναι ιδρυτικό Μέλος και εκλεγμένος Γενικός Γραμματέας του ΚΕΡΙΕ, Και στη συνέχεια έδωσε το λόγο στον Δρ. Στάμου, ο οποίος παρουσίασε την πιο κάτω Ανακοίνωση. Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό Ο Δρ. Πάνος Στάμου

15 Εισαγωγή Ο συνδυασμός των ρωσικών στρατηγικών στόχων και των μεθόδων πραγματοποιήσεως ή επιτεύξεως των στόχων αυτών, από την εποχή του Πέτρου Ι, και σε μεγαλύτερη έκταση κατά την περίοδο της Αικατερίνης ΙΙ και των διαδόχων της τον 18ο και 19ο αιώνα, αποτέλεσε σε ένα μεγάλο βαθμό τον φορέα της ταυτότητας των επιδιώξεων του ελληνικού λαού με εκείνων της ρωσικής πολιτικής, σε τμηματικές χρονικές περιόδους ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η κοινές επιδιώξεις σε εθνικό επίπεδο, αλλά και σε εκείνο των κοινωνικών ομάδων (πολιτικών, εμπορικών, στρατιωτικών), δημιούργησαν τις κοινές ιστορικές στιγμές των λαών της Ελλάδας και Ρωσίας κατά την περίοδο αυτή. Οι κοινές ιστορικές στιγμές αφορούν σε δράσεις των εθνοτήτων Ελλάδας και Ρωσίας, αλλά και σε δράσεις που συνδυάζουν κράτος ή έθνος ( για την Ελλαδική περίπτωση) με τις δραστηριότητες προσώπων, ή δράσεις και υπηρεσίες προσώπων σε σχέση με κράτος ή έθνος, ή κοινές δράσεις προσώπων των δύο εθνοτήτων. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα η Ρωσία, υλοποιώντας τους σκοπούς και την πολιτική της, αρκετές φορές υποστήριξε την ελληνική υπόθεση, είτε πολεμώντας για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον Οθωμανικό ζυγό, είτε ως ειρηνευτική δύναμη που υποστήριξε ή βρέθηκε στο πλευρό των Ελλήνων. Η στάση της Ρωσίας έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είχε άμεση επίδραση στη δημιουργία του ελληνικού κράτους και με τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, στην οποία έλαβε μέρος ο Ρωσικός Στόλος, και συνέργησε αποφασιστικά στην πραγματοποίησή του. Επίσης, κατά τον 19ο αιώνα η παρουσία ναυτικών δυνάμεων της Ρωσίας στην Ελλάδα ήταν σε πολλές περιπτώσεις προσδιοριστική για την διατήρηση του Ελληνικού κράτους και την ειρήνη στην περιοχή, έναντι συνεχών επιβουλών της Οθωμανικής Πύλης. Σε αντίστοιχες δε ιστορικές περιόδους Έλληνες προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στη Ρωσία και στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Η συμμετοχή Ελλήνων σε μάχες στο πλευρό των Ρώσων, που σε πολλές περιπτώσεις ήσαν προσδιοριστικές, στις ελληνικές περιοχές ή στη Ρωσία, πολεμώντας στις ελληνικές άτακτες δυνάμεις ή στις τάξεις του ρωσικού στρατεύματος, αναμφισβήτητα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κοινή στρατιωτική ιστορία των δύο χωρών. Από τη φύση του όμως, αλλά και των ευέλικτων δυνατοτήτων του, τον βασικό ρόλο στην κοινή στρατιωτική ιστορία έπαιξε η ναυτική δράση, το πολεμικό ναυτικό. Εκεί δημιουργήθηκε και η κοινή, σε πολλές δραστηριότητες και πτυχές, ναυτική ιστορία. Χαρακτηριστική περίπτωση κοινής ναυτικής ιστορίας αποτελεί η δραστηριότητα ενός από τους πρώτους Έλληνες αξιωματικούς του Ρωσικού ναυτικού, του Υποναυάρχου Ιβάν Βότση. Η δραστηριότητα και οι πολεμικές επιχειρήσεις που

16 πραγματοποίησε ο Βότσης συνιστούν ακριβώς μια από τις περιπτώσεις των κοινών στιγμών στη ναυτική ιστορία των δύο χωρών. Ο Έλληνας Κόμης Υποναύαρχος του Ρωσικού Ναυτικού Ιβάν Βότσης Μεταξύ των αλλοδαπών συμβούλων ή αξιωματικών, που ο Πέτρος Ι χρησιμοποίησε για να επιτύχει τη δημιουργία και ανάπτυξη του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού (ΡΠΝ, 1703 1714), τις μεταρρυθμίσεις στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά και την επιτυχή έκβαση του Ρωσο-Σουηδικού πολέμου (1700 1721) διακρίθηκε ο Έλληνας Υποναύαρχος Ιωάννης Θεοδόσιου Βότσης 1 (Иван Федосеевич Боцис). Ιδιαίτερη δε ήταν η συνεισφορά του Ι. Βότση στην οργάνωση και ανάπτυξη του Στολίσκου των Γαλερών 2. Υπό την ηγεσία του Ι. Βότση το ΡΠΝ διεξήγαγε με μεγάλη επιτυχία παράκτιες ναυτικές επιχειρήσεις (αποβάσεις και προσβολή εχθρικών πλοίων ακτοφυλακής), διάνοιξη και άμυνα ναυτικών γραμμών και ενίσχυση Δυνάμεων Ξηράς σε κρίσιμες φάσεις του πολέμου στις περιοχές της Φιλανδίας και Σουηδίας. Ο κόμης Ιωάννης Βότσης γεννήθηκε στη Δαλματία 3 και, αφού υπηρέτησε στις Βενετικές Δυνάμεις, όπου απέκτησε πολεμικές εμπειρίες, το 1702 πέρασε στην υπηρεσία του Μεγάλου Πέτρου 4. Ο πρέσβης στη Βενετία σε έκθεση του ανέφερε : «υπηρέτησε στις κωπήλατες γαλέρες με πνεύμα ανεξαρτησίας, αλλά έχαιρε καλής φήμης στον Κυβερνήτη και γενικά στη Γερουσία για 17 χρόνια και για την ένδοξη υπηρεσία του έγινε διοικητής σε όλα τα νησιά του Αρχιπελάγους.και στα 17 χρόνια υπηρεσίας έχει αποκτήσει μεγάλη γνώση στις Γαλέρες και στο χειρισμό τους σε ναυτικές επιχειρήσεις, και ότι, αφήνοντας τη γυναίκα του, τις τιμές, τα κτήματα του, τους υπηρέτες του και τη δόξα τους, ήρθε να υπηρετήσει την Αυτοκρατορική αυτού Μεγαλειότητα». Κατά την άφιξή του στην αυλή του Πέτρου Ι, λόγω της επιτυχημένης σταδιοδρομίας του στις Βενετικές Δυνάμεις, του αποδόθηκε ο βαθμός του Υποναυάρχου και τοποθετήθηκε αμέσως Επικεφαλής της Εκπαίδευσης των 1 Preparing the Russian Navy for Victories.Letters of Peter I to admiral C. Cruys, St. Petersburg 2003. Ναυτικό Μουσείο Αγ. Πετρούπολης, σελ. 25, 144. Βότσης Ιβάν του Θεοδόσιου, Έλληνας Κόμης, Υποναύαρχος, προερχόμενος από την Οθωμανική επικράτεια, υπηρέτησε στο Ρωσικό Ναυτικό, όπου λόγω διαφωνιών του με τον Ολλανδό Ναύαρχο Cornelius Cruys, ο Τσάρος Πέτρος Ι τον τοποθέτησε Διοικητή των Γαλέρων, με εντολή προς Cruys να μην ανακατεύεται στη Διοίκηση αυτή. 2 Γαλέρα (Galea). Σχετικά μικρό ευέλικτο πλοίο, κωπήλατο ή ιστιοφόρο. Ήταν το Πλοίο Γραμμής της εποχής του, μήκους μέχρι 50μ., πλάτος μέχρι 7μ. και βύθισμα μέχρι 3,5μ. Είχε πλήρωμα περίπου 400 άνδρες, από τους οποίους 200-240 ήσαν κωπηλάτες. Είχε ταχύτητα 4-5 μίλια την ώρα. Για περισσότερα στο Στάμου Π. Λάμπρος Κατσώνης ο Έλληνας αξιωματικός και ο Ρωσικός Στόλος της Μεσογείου, Παράρτημα 39, Αγ. Πετρούπολη 2008, διδακτορική διατριβή. 3 Όλες οι ρωσικές και οι σουηδικές πηγές καταγράφουν αόριστα τη Δαλματία ως γενέτειρα του Ιβάν Βότση, χωρίς να υπάρχουν άλλες πληροφορίες καταγωγής, ενδεικτικά βλ. https://ru.wikisource.org/wiki/. 4 Βλ. περισσότερες βιογραφικές λεπτομέρειες για τον Ι. Βότση στη ιστοσελίδα του Σουηδικού Ναυτικού http://www.navy.su/persons/02/botsis.htm και σε αντίστοιχε ρωσικές.

17 Ο Τσάρος Πέτρος Ι, ο Μέγας (1672-1725) αξιωματικών και της οργάνωσης των εγκαταστάσεων του Ρωσικού Κωπήλατου Στόλου. Ο Υποναύαρχος Βότσης υπήρξε ένας θαρραλέος και ανιδιοτελής αξιωματικός, που επέδειξε εξαιρετική φροντίδα για τους υφισταμένους του και ήταν «ένας από τους λίγους ξένους που έφτασαν στη Ρωσία και ανέλαβαν "αιώνια υπηρεσία" στις ρωσικές Δυνάμεις, που δεν ζήτησαν εκ των προτέρων να συμφωνήσουν για τους μισθούς και τις άλλες παροχές τους» 5. Ενδεικτική διάταξη ναυμαχίας με ρωσικές Γαλέρες στις ακτές του Νέβα, Το 1704 Ο Υποναύαρχος Βότσης διορίσθηκε Αρχηγός του Στολίσκου των Γαλερών, ο οποίος είχε δημιουργηθεί για πρώτη φορά και ο Βότσης ήταν ο πρώτος Αρχηγός του Στολίσκου. Κατά το 1704 στο Ναύσταθμο Olonets ασχολήθηκε με την 5 Ίδια ιστοσελίδα Σουηδικού Ναυτικού.

18 Κατάληψη 2 Σουηδικών νησιών (7 Μαρτίου 1703) κατασκευή και εξοπλισμό των Γαλερών και τον σχηματισμό Μοιρών Γαλερών, η οργάνωση των οποίων διέφερε αισθητά από τα λοιπά πλοία. Στον Στολίσκο ανήκαν πολλές ναυτικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες χωρίς να υπάρχει προηγουμένως ο απαιτούμενος διοικητικός συντονισμός. Το 1708 ο Ιβάν Βότσης τοποθετήθηκε ως υποδιοικητής του Ναυάρχου Apraksin 6 (Апраксин), που ήταν επιφορτισμένος με την άμυνα της Ingria 7. Τότε, μετά από μια σειρά επιδρομών του Apraksin στην ξηρά εναντίον του φρουρίου Βίμποργκ 8 χωρίς αποτέλεσμα, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι ο Σουηδός ναύαρχος Ankarshern 9 (Анкаршерн) δεν μπορούσε να πλεύσει λόγω αντίθετων ανέμων, ο Apraksin Βαλτική και Φιλανδικός Κόλπος 1721. Ρωσική Ίνγκρια, Βίμποργκ και Καρέλια 6 Fedor Matveyevich Apraxin (1661-1728). Ρώσος πολιτικός και Ναύαρχος, Βαρόνος, στενός συνεργάτης του Πέτρου Ι και Αρχηγός πολλών επιχειρήσεων εναντίον των Σουηδικών Δυνάμεων κατά τον Βόρειο Πόλεμο. Από το 1718 Πρόεδρος του Ναυτικού Συμβουλίου. 7 Η Ingria (Inkeri στα Φιλανδικά) είναι ιστορική περιοχή της Ρωσικής επικράτειας στην ανατολική Βαλτική, η έξοδος της Ρωσίας στη Βαλτική Θάλασσα. Περιλαμβάνει τη νότια όχθη του ποταμού Νέβα. Κέντρο της Ingria είναι η Αγ. Πετρούπολη. Κατελήφθη από τους Ρώσους στην αρχή του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου (1700) μετά από Σουηδική κατοχή 100 ετών. 8 Вы борг (Φιλ. Viipuri, Σουηδ. Viborg, Γερμ. Wiburg) σημερινό TURKU. 9 Cornelius Didriksson Anckarstjerna (Thyssens) 1655-1714, Σουηδός Ναύαρχος (1692). Σε ηλικία 23 ετών έγινε Ταγματάρχης και κατετάγη στην Τάξη των Ευγενών οπότε έλαβε το όνομα Ankarshern. Πολέμησε στο πλευρό του Καρόλου ΧΙΙ, όχι πάντοτε αποτελεσματικά.

19 έστειλε τον Βότση με 500 ναύτες να καταστρέψει τις Σουηδικές αμυντικές εγκαταστάσεις. Ο Βότσης αποβίβασε τη Δύναμή του πλησίον του φρουρίου, κατέλαβαν την πόλη Borg, την λεηλάτησαν και την έκαψαν 10. Την13 Ιουνίου 1710 καταλήφθηκε από ρωσικά στρατεύματα και η πόλη του Βίμποργκ, 130 χλμ βορειοδυτικά της Αγίας Πετρούπολης, 38 χλμ από τα σύνορα της Ρωσίας με τη Φιλανδία. Μετά από επιτυχή πολιορκία από τα ρωσικά στρατεύματα και μαζί με παρακείμενα εδάφη, το Βίμποργκ ενώθηκε 11 πάλι με τη Ρωσία. Στη σχεδίαση της επιχειρήσεως της κατάληψης του Βίμποργκ έλαβε μέρος και συνεισέφερε ουσιαστικά η πολεμική και ναυτική τέχνη του Υποναυάρχου Ιβάν Βότση. Η κατάληψη του Βίμποργκ συνέβαλε στην τελική ήττα της Σουηδίας στον Βόρειο Πόλεμο και τη σύναψη της ειρήνης. Ο Μεγάλος Πέτρος κατανοώντας πλήρως την αξία της κατάληψης του Βίμποργκ και την ανάγκη διατηρήσεως και ενισχύσεως του, μετά από επανειλημμένες καταλήψεις στην ιστορία της, αναχωρώντας στις 19 Ιουνίου 1710 από το Βίμποργκ διέταξε τον Υποναύαρχο Ι. Βότση να παραμένει στο Βίμποργκ με τον Στολίσκο των Γαλερών του, και να ηγηθεί στην κατασκευή νέων Γαλερών. Ο Βότσης καθοδηγώντας το προσωπικό και τους τεχνίτες με την πολύτιμη εμπειρία του κατάφερε και «το Βίμποργκ έγινε τότε κέντρο ναυπηγικής βιομηχανίας» 12. Κατά την ίδια περίοδο, ο Ι. Βότσης είχε υπό τη διοίκησή του έναν Στολίσκο από 270 μικρά και μεγάλα πλοία, με κύριο όγκο τις κωπήλατες Γαλέρες. Στο εξής ο Υποναύαρχος Ι. Βότσης θα είναι ο ειδικός Επιχειρησιακός Επιτελικός αξιωματικός του Μεγάλου Πέτρου στον χειρισμό και τη διοίκηση του κωπήλατου Στολίσκου των Γαλερών του ΡΠΝ. Με το όπλο αυτό θα υποστηρίξει με επιτυχία σημαντικές νίκες επί των εχθρικών στρατευμάτων, τόσο σε αποβατικές επιχειρήσεις στις Σουηδικές ακτογραμμές, όσο και εναντίον του Σουηδικού Στόλου στο Αρχιπέλαγος. Όταν ο Apraksin βρέθηκε αποκλεισμένος από την παγωμένη θάλασσα και πολιορκημένος στην περιοχή του Βίμποργκ, ο Ι. Βότσης κατάφερε να ανοίξει δίοδο στην παγωμένη θάλασσα και με τα πλοία του αποκατέστησε τον ανεφοδιασμό των ρωσικών στρατευμάτων. Με την διάνοιξη αυτής της θαλάσσιας οδού, της γραμμής ναυσιπλοΐας του Πέτρου Ι προς την Κροστάνδη, ο Υποναύαρχος Ι. Βότσης εξασφάλισε επί πλέον την άμυνά της έναντι πειρατικών πλοίων που δρούσαν στην περιοχή. 10 Ίδια ιστοσελίδα Σουηδικού Ναυτικού. 11 Βασίλιεφ Μ. «Η πολιορκία και κατάληψη της Βίμποργκ, Ρώσοι στρατιώτες και στόλος το 1710», Στρατιωτικός Εκδοτικός Οίκος Υπουργείου Άμυνας ΕΣΣΔ, Μόσχα1953. Επίσης για το θέμα σημαντικές οι εργασίες των Адамович ((1903) και М. Бородкин (1910) και στο άρθρο YI Мошник «Выборг в 1710» και το έργο του φινλανδικού ιστορικού Ι. Руута, посвящённой истории Выборга. 12 Ίδιο.

20 Κατακτήσεις της Ρωσίας από τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο Κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας, τη νύχτα της 10 Αυγούστου του 1712, ο Ι. Βότσης με επιδέξια κίνηση έσπασε τη γραμμή αποκλεισμού, που είχε εγκαταστήσει το σουηδικό Πολεμικό Ναυτικό, από το Kronshlot μέχρι το Skerries, και απέκτησε έτσι ελευθερία επιχειρησιακής δράσης στην περιοχή. Με 12 Μπριγκαντίνια 13 και 12 Σκαμπαβίες 14 ο Ι. Βότσης πλέοντας κοντά στις ακτές από την Ίνγκρια μέχρι τις εκβολές του ποταμού Luga, πέρασε στην ανοικτή Βόρεια Θάλασσα, στο Αρχιπέλαγος, και βρέθηκε στην πλευρά του εχθρού σε απόσταση 40 χλμ. Στη συνέχεια έπλευσε 90 χλμ, χρησιμοποιώντας άλλοτε τα κουπιά και άλλοτε τα ιστία, και στις 16 Αυγούστου, εντελώς απροσδόκητα για το Σουηδικό Ναυτικό, ο Ι. Βότσης εμφανίστηκε στην ανοιχτή θάλασσα, επιτέθηκε στον έκπληκτο εχθρό και μέσα σε 4 ημέρες συνέλαβε 6 πλοία με 4 αξιωματικούς, 137 άνδρες και 36 κανόνια. Αυτές οι επιθέσεις έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση στον εχθρό και το γεγονός δεν παραμένει χωρίς επιρροή ακόμα και στις ενέργειες των χερσαίων δυνάμεων του Σουηδού Στρατηγού Lybecker 15. Οι Σουηδικές Δυνάμεις ήταν αδύνατο να 13 Μπριγκαντίνι (Brigantino, light-brig), μικρό ελαφρύ, ταχύπλοο κωπήλατο σκάφος αρχικά (κατά το 17ο αιώνα), εξελίχθηκε σε δικάταρτο ιστιοφόρο το 19ο αιώνα. Είχε μήκος μέχρι 15 μ. και πλήρωμα 50 ανδρών, οι μισοί κωπηλάτες. Κατάλληλο για αποστολές ανιχνεύσεως, μετάδοσης διαταγών, διάσπαση αποκλεισμών κ.ά. περισσότερα στο Κωνσταντινίδου Τρυφ. Καράβια καπετάνιοι & συντροφοναύτες 1800-1830, Αθήναι 1954,σελ. 144. 14 Στην ναυτική ορολογία ονομάζονται σκαμπαβίες οι βάρκες που υπάρχουν σε κάθε πλοίο για την εξυπηρέτησή του. Εδώ όμως, σκαμπαβία είναι η μικρή Γαλέρα, όπως συνηθιζόταν να ονομάζεται στα Ναυτικά των Βορείων χωρών. 15 Στρατηγός Lybecker (Lübecker) Γιώργος. Με την προαγωγή του σε Υποστράτηγο ο Σουηδός Βασιλιάς Κάρολος ΧΙΙ του απένειμε τον τίτλο του Βαρόνου (10/04/1707) και τον διόρισε Αρχηγό του Στρατού της Φιλανδίας.

21 παραμείνουν στις παράκτιες θέσεις και ο Lybecker έσπευσε να υποχωρήσει στο Yarvikoski. Στις αρχές του 1713 έγινε αντιληπτό από τη ρωσική διοίκηση και τον Τσάρο ότι το κύριο θέατρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων στον πόλεμο είναι τώρα η Φινλανδία, και ότι μόνο μέσα από αυτή βρίσκεται η πορεία προς την τελική νίκη επί της Σουηδίας 16. Έτσι οι Ρώσοι αποφάσισαν να μην επιχειρήσουν από την στεριά, αλλά να πραγματοποιήσουν απόβαση από τη θάλασσα. Συγκυριακά όμως, ο Σουηδικός Χάρτης απεικόνισης των Ρωσικών Επιχειρήσεων κατά τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (1700 1721) 17 16 Широкорад А.Б. Северные войны России; М.: ACT; Мн.: Харвест, 2001. Βλ. σχετικά και στο www.world-history.ru/events_about/2109.html. Επίσης λεπτομέρειες στην Στρατιωτική Εγκυκλοπαίδεια, Κεφάλαιο 12, «Ρωσικό Μάθημα στη Φιλανδία», όπως HTTP://MILITERA.LIB.RU/H/SHIROKORAD1/4_12.HTML. 17 Широкорад А.Б. Северные войны России, ό.π.

22 Στόλος είχε ποιοτική και ποσοτική υπεροχή. Για να αντιμετωπίσει αυτό το συγκριτικό σουηδικό πλεονέκτημα η Ρωσική ηγεσία αποφάσισε να μεταφέρει στρατεύματα με τις κωπήλατες Γαλέρες κατά μήκος των ακτών του Αρχιπελάγους, ώστε να υπερβούν τη δυναμικότητα των Σουηδών. Στα τέλη του Απρίλη 1713 ο Ρωσικός Στόλος Γαλερών 204 πλοίων με στρατεύματα 16.050 άτομα, απέπλευσαν από την Αγία Πετρούπολη με κατεύθυνση προς Kronshlot, με τη συνοδεία 4 πλοίων Γραμμής, 2 Φρεγατών, ενός πλοίου ανεφοδιασμού και δύο παγοθραυστικών. Στις 14 Μαΐου1713 ρωσικές χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις συγκεντρώνονται στο Borg. Η ρωσική ηγεσία είχε αποφασίσει κοινή δράση Στρατού και Κωπήλατου Στόλου με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη του Ελσίνκι και την καταστροφή των Σουηδών του Στρατηγού Λίλ. Προβλεπόταν η κατάληψη του Ελσίνκι και η στη συνέχεια ενίσχυσή του 18. Στις 25 Μαΐου 1713 τα στρατεύματα του Apraksin εκκινούν από το Borg. Και αποφασίζει να στείλει μία Μοίρα Γαλερών να αντιμετωπίσει και καταστρέψει τα Σουηδικά πλοία που θα συναντήσει στην περιοχή (εμπορικά και πολεμικά). Στις 6 Ιουνίου απέπλευσε από τη νήσο Force ο Στολίσκος των Γαλερών υπό τον Υποναύαρχο Ι. Βότση, αποτελούμενος από 27 γαλέρες και 19 Σκαμπαβίες και το απόγευμα επιτέθηκαν, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Σουηδούς, στο Helsingfors. Προφυλασσόμενος ο Ι. Βότσης πίσω από τη νησίδα Sendra-Hamn, επιθεώρησε τις Σουηδικές Δυνάμεις και αποφάσισε να επιτεθεί στα εχθρικά πλοία από την ανατολική πλευρά. Τα μεσάνυχτα, τα ρωσικά σκάφη κινήθηκαν και ο Υποναύαρχος Ι. Βότσης με εννέα Γαλέρες άρχισε πυρά πυροβολικού εναντίον του Σουηδικού Στόλου. Στη συνέχεια, εκμεταλλευόμενοι την σύγχυση του εχθρού, το σύνολο του Ρωσικού Στόλου υποχώρησαν με ασφάλεια, έχοντας χάσει μόνο έναν άνθρωπος που σκοτώθηκε 19. Στις 12 Ιουλίου 1713 στρατεύματα του Apraksin μαζί με στο Στολίσκο Γαλερών του Ι. Βότση πλησίασαν ταυτόχρονα το Ελσίνκι. Η αναμενόμενη ενίσχυση της Σουηδικής Δύναμης δεν εμφανίστηκε, οπότε η ναυτική Δύναμη και η Φρουρά της πόλης αποφάσισαν να υποχωρήσουν χωρίς να πολεμήσουν. Μετά την κατάληψη του η Ρωσία άρχισε να ενισχύει με οχυρωματικά έργα το Ελσίνκι, γέμισαν με ογκόλιθους όλα τα περάσματα και άρχισαν να ανοικοδομούν ένα νέο φρούριο, όπου οργάνωσαν αποθήκες ανεφοδιασμού Στρατού και Ναυτικού. Στις δραστηριότητες αυτές η εμπειρία και η συνεισφορά του Υποναυάρχου Ι. Βότση ήταν πολύτιμη. 18 Широкорад А.Б. Северные войны России, ό.π. 19 Ίδιο.

23 Στις 17 Αυγούστου τα ρωσικά στρατεύματα κινήθηκαν από το Helsingfors προς το Abo, Φιλανδικά Turku. Μαζί επιχειρούσε και Στολίσκος 29 Γαλερών υπό τον Ι. Βότση μεταφέροντας στρατεύματα (4.000 ανδρών), που διασκορπίσθηκαν στις βραχονησίδες του Abo 20. Η ρωσική ναυτική εκστρατεία του 1714 προετοιμάστηκε να αρχίσει με το λιώσιμο των πάγων, που αυτή τη χρονιά άρχισε στον Νέβα στις 20 Απριλίου. Στις 9 Μαΐου 1714 ο Στόλος των Γαλερών, από 99 πλοία διηρημένος σε 3 Μοίρες από 33 πλοία, αναχώρησε «με εντυπωσιακό τρόπο και με συνεχή πυρά» από την Αγία Πετρούπολη. Την εμπροσθοφυλακή, 1η Μοίρα, διοικούσε ο Υποναύαρχος Peter Mikhailov, ενώ Αρχηγός του συνόλου των Δυνάμεων ήταν ο Ναύαρχος πρίγκιπας F.M. Apraksin. Διοικητής της οπισθοφυλακής, 3ης Μοίρας, ορίστηκε ο Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης. Τη νύχτα πριν από τον απόπλου της Ρωσικής Ναυτικής Δύναμης, στις 8 Μαΐου 1714, ο Υποναύαρχος Ιβάν Θ. Βότσης πέθανε ξαφνικά, χωρίς να προλάβει έναν ακόμα ένδοξο απόπλου του Στολίσκου του! Η Τάξις του Πέτρου Ι με αδάμαντες Το πιο πάνω συνοπτικό ιστορικό της πολεμικής δραστηριότητας του Έλληνα Υποναυάρχου Ιωάννη Θεοδόσιου Βότση, χωρίς αμφιβολία αναδεικνύει την πρώτη περίοδο, την ιστορική στιγμή, κοινής ναυτικής ιστορίας Ελλάδας και Ρωσίας 21. Η συμμετοχή και συνεισφορά του Έλληνα αξιωματικού των Ρωσικών Δυνάμεων κατά τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (1700 1721) ήταν σημαντική και ο Τσάρος Πέτρος Ι, εκτιμώντας αυτή την συμμετοχή, αλλά και την γενικότερη συνεισφορά του Βότση, τον συμπαθούσε ιδιαίτερα και τον είχε υπό την προστασία του. 20 Ίδιο. 21 Ανεξάρτητα από την διασύνδεση ή όχι της δράσης του Βότση με τα γενικότερα ελληνικά συμφέροντα.

24 Χαρακτηριστικά, δεν δίστασε ο Μεγάλος Πέτρος να υπερασπιστεί τον Υποναύαρχο Βότση, όταν ο Έλληνας αξιωματικός με το θερμό μεσογειακό του ταπεραμέντο ήλθε σε ρήξη με τον Αρχηγό του Ρωσικού Στόλου της Βαλτικής Αντιναύαρχο Cornelious Cruys 22, ο οποίος θεωρείται ο οργανωτής του Ρωσικού Ναυτικού. Ο Ολλανδός Αντιναύαρχος Κορνήλιος Κρούης (1655 1727) Αρχηγός του Ρωσικού Στόλου Βαλτικής, Μέλος του Κολλεγίου του Ναυαρχείου Ο Έλληνας αξιωματικός παραπονέθηκε στον Τσάρο ότι ο Αρχηγός του Στόλου της Βαλτικής, με λανθασμένες κινήσεις και διαταγές του μειώνει την απόδοση του Στολίσκου των Κωπήλατων πλοίων. Ο Τσάρος τότε διέταξε τον Κρούης να μην διατάσσει πλέον τον Βότση, ο οποίος θα λαμβάνει διαταγές από τον Τσάρο! Η εκτίμηση και συμπάθεια του Ρώσου Αυτοκράτορα προς τον Βότση, που υπογραμμίζει την αξιόλογη υπηρεσία του Βότση προς την τσαρική Ρωσία, αποδεικνύεται από τα ακόλουθα δύο σημαντικά γεγονότα. Πρώτον, όταν ο Πέτρος Ι παντρεύτηκε την δεύτερη σύζυγο του Αικατερίνη Ι Αλεξέγιεβνα (19 Φεβρουαρίου 1712) είχε πλάι του τον Υποναύαρχο Ι. Βότση ως επίτιμο πατέρα του! Δεύτερον, μετά το θάνατο του Βότση ο Μεγάλος Πέτρος κράτησε το ξίφος του Έλληνα Αξιωματικού του ΡΠΝ, ως ένδειξη εκτιμήσεως των γνώσεών του και της αξιοπρέπειάς του, ενώ εξασφάλισε σημαντική σύνταξη στην οικογένειά του 23. 22 Επιστολή Πέτρου Ι από 27.02.1706, στη σελ. 25 του Preparing the Russian Navy for Victories.Letters of Peter I to admiral C. Cruys, St. Petersburg 2003. 23 Σύμφωνα με το Brockhaus and IA Efron Collegiate Dictionary, όπως στο http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron

25 Δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα ιστορικές πληροφορίες για απογόνους του Ιβάν Βότση, όπως επίσης δεν έχει ανιχνευθεί σχέση του Ιβάν με τον Έλληνα ήρωα Ναύαρχο Νικόλαο Βότση, τον τορπιλητή του τουρκικού θωρηκτού "Φετχίχ Μπουλέντ" στις 18 Οκτωβρίου του 1912! Επίλογος Ο Υποναύαρχος του Ρωσικού Ναυτικού Κόμης Ιβάν Βότσης αποτελεί ασφαλώς ένα παράδειγμα των ελληνικής καταγωγής αξιωματικών του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού. Ταυτόχρονα, με την αποτελεσματική δράση του στις τάξεις της Ρωσικής Δύναμης άφησε τα ίχνη του στην ναυτική ιστορία της Ρωσίας, αλλά και ως Έλλην ανήκει και στην ελληνική ιστορία. Το Ιπποτικό Στρατιωτικό Τάγμα του Αγ. Γεωργίου

26 Ο Ιβάν Βότσης υπήρξε ένας από τους πάρα πολλούς Έλληνες, γνωστούς και άγνωστους ήρωες, που υπηρέτησαν τις δυό πατρίδες. Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί το γεγονός ότι, στη Ρωσική ιστορία έχουν καταγραφεί 135 Έλληνες οι οποίοι κατά τον 18ο και 19ο αιώνα τιμήθηκαν με το ανώτερο ρωσικό στρατιωτικό παράσημα του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Γεωργίου 24. 3.2 Δρ. Ν. Παπαστρατηγάκης (ΕΚΠΑ) Ρωσική Ναυτική Στρατηγική και το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, κατά τη βασιλεία του Τσάρου Αλέξανδρου Γ (1881-1895). Ο Δρ. Ν. Παπαστρατηγάκης Ο κύριος Λιγνός διάβασε το ακόλουθο βιογραφικό του Δρ. Ν. Παπαστρατηγάκη: - Διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (London School of Economics and Political Science). - Εξειδικεύεται στη ναυτική/στρατιωτική και διπλωματική ιστορία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. - Εξέδωσε βιβλίο με τίτλο: Russian Imperialism and Naval Power: Military Strategy and the Build-Up to the Russo-Japanese War, το οποίο, κυρίως, βασίζεται σε αρχειακό υλικό από το Ρωσικό Κρατικό Ναυτικό Αρχείο της Αγίας Πετρούπολης. 24 Σχετικό το Π. Στάμου Έλληνες Ιππότες Ρωσικού Πολεμικού Τάγματος του Αγ. Γεωργίου Γ και Δ Τάξεως, σελ. 331 έως 351 στο Θ.Ι. Μουρατίδης Έλληνες Ναύαρχοι και Στρατηγοί στο Ρωσικό Πολεμικό Στόλο, Μόσχα 2015.

27 - Είναι Επιστημονικός Συνεργάτης του Τήματος Ρωσικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών, της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη συνέχεια ο ομιλητής παρουσίασε την ανακοίνωση του όπως πιο κάτω: Ρωσική Ναυτική Στρατηγική και το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου κατά τη Βασιλεία του Τσάρου Αλεξάνδρου Γ (1881 1895) Οι βασικοί άξονες της ναυτικής στρατηγικής της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στα χρόνια της βασιλείας του Τσάρου Αλεξάνδρου Γ (1881 1895) περιγράφονται σε κεφάλαια μελετών που εξετάζουν μακροσκοπικά την ιστορία του πολεμικού ναυτικού της χώρας 25. Περισσότερο εμπεριστατωμένες αναλύσεις δίδονται σε μονογραφίες που επικεντρώνονται στην εξέλιξη της ρωσικής ναυτικής στρατηγικής στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα 26. Εξ όσων γνωρίζει ο γράφων, το πόνημα του R. Kondratenko είναι το μοναδικό που αποκλειστικά εστιάζει στα ναυτικού περιεχομένου τεκταινόμενα στη Ρωσία κατά τη δεκαετία του 1880 27. Εντούτοις, οι στρατηγικοί σχεδιασμοί και δράσεις του τσαρικού ναυτικού στο Αρχιπέλαγος του Αιγαίου μεταξύ 1881 1895 ουδέποτε μέχρι και σήμερα έχουν αποτελέσει αντικείμενο συνεκτικής και ενδελεχούς παρουσίασης, τουλάχιστον στα ελληνικά. Το κεντρικό και φλέγον γεωστρατηγικό ζήτημα που απασχολούσε τις κυβερνήσεις της τσαρικής Ρωσίας ως προς την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου ήταν το μέλλον της Κωνσταντινούπολης και των, υπό τουρκικό έλεγχο, Στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου. Η κατάκτηση της πόλης και των ομόρων σε αυτή Στενών θα εξύψωνε το κύρος της απολυταρχικής μοναρχίας αλλά και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ως Μεγάλης Δύναμης. Τα Στενά είχαν επίσης εξαιρετική σημασία για την οικονομική σταθερότητα της αυτοκρατορίας. Ενδεικτικά, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα περίπου το 37% όλων των ρωσικών εξαγωγών, συμπεριλαμβανομένου και τεράστιου όγκου σιτηρών, διακομίζονταν στην παγκόσμια αγορά μέσω των 25 L. Beskrovnyi, The russian army and fleet in the nineteenth century: Handbook of personnel and policy, Γκαλφ Μπριζ 1996 V. Dotsenko, Russian armoured fleet 1863 1917, Αγία Πετρούπολη 1994 F. Gromov et al., Tri veka rossiiskogo flota 1696 1996 gg., I τόμος, Αγία Πετρούπολη 1996 D. Mitchell, A history of russian and soviet sea power, Λονδίνο 1974 Μ. Monakov και Β. Rodionov, Istoriia rossiiskogo flota v svete mirovoi politiki i ekonomiki (X XIX vv.), Μόσχα 2006 V. Zolotarev και I. Kozlov, Tri stoletiia rossiiskogo flota XIX nachalo XX veka, Μόσχα 2004. 26 Βλεπε τα σχετικά κεφάλαια στα: N. Papastratigakis, Russian imperialism and naval power: Military strategy and the build-up to the Russo-Japanese war, Λονδίνο και Νέα Υόρκη 2011 M. Petrov, Podgotvka Rossii k mirovoi voine na more, Λένινγκραντ 1926. Επισημαίνεται ότι σε δύο κεφάλαια της σχετικά πρόσφατης προαναφερθείσης μονογραφίας του συγγραφέα του παρόντος άρθρου εξετάζονται διεξοδικά πολλές πτυχές της ρωσικής ναυτικής στρατηγικής που εφάρμοσε η κυβέρνηση του Αλεξάνδρου Γ. Ως εκ τούτου, αρκετά σημεία της ανακοίνωσης βασίζονται στην ήδη διεκπεραιωθείσα έρευνα, στην οποία εκτός από πολλές αδημοσίευτες αρχειακές πηγές έχουν ενσωματωθεί και τα ευρήματα προγενέστερων έργων της δευτερογενούς βιβλιογραφίας. 27 R. Kondratenko, Morskaia politika Rossii 80-kh godov XIX veka, Αγία Πετρούπολη 2006.

28 Στενών. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τις τότε σε ισχύ διεθνείς συνθήκες, σε περίοδο ειρήνης επιτρεπόταν ο διάπλους εμπορικών πλοίων από τα Στενά, απαγορευόταν όμως στα πολεμικά πλοία όλων των υπολοίπων Δυνάμεων πλην των οθωμανικών. Σε περίοδο πολέμου και σε καταστάσεις κρίσεων, η διάβαση πολεμικών πλοίων των άλλων Δυνάμεων εναπόκειτο στην κρίση του Σουλτάνου. Από στρατηγική άποψη, τα Στενά ήταν η δίοδος που οδηγούσε στις ευάλωτες ρωσικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας 28. Δεδομένης της σπουδαιότητας των Στενών, τελικός στόχος της Ρωσίας ήταν να τα θέσει υπό τον έλεγχό της. Ωστόσο παρά την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το 1878 και ύστερα η τσαρική κυβέρνηση αδυνατούσε να αναλάβει επιθετική δράση 29. Μέχρι την ανάδυση ευνοϊκών συνθηκών, η ρωσική εξωτερική πολιτική αποσκοπούσε αφενός στη διατήρηση του στάτους κβο, αφετέρου στο να μην επιτρέψει τα Στενά να περιέλθουν στα χέρια οποιασδήποτε άλλης Μεγάλης Δύναμης 30. Η στρατιωτική νίκη της Ρωσίας επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο του 1877 1878 δεν μετουσιώθηκε σε διπλωματική. Υπό την πίεση κυρίως της Βρετανίας, της οποίας η μοίρα της Μεσογείου είχε περάσει από τα Δαρδανέλια στη Θάλασσα του Μαρμαρά, η Ρωσία αναγκάσθηκε να συμφωνήσει με τους όρους που της επιβλήθηκαν στο Συνέδριο του Βερολίνου (1878). Στη σκιά των προαναφερθέντων εξελίξεων, του συνεχιζόμενου ανταγωνισμού με τη Βρετανία στην Κεντρική Ασία και στην Εγγύς Ανατολή, καθώς και λόγω της ανάγκης διασφάλισης του εξαγωγικού εμπορίου σιτηρών, η Αγία Πετρούπολη ήταν αποφασισμένη να αποτρέψει οποιαδήποτε προσπάθεια της Βρετανίας να κυριεύσει τα Στενά, εάν η παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρεε, όπως και να εμποδίσει την είσοδο του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού στη Μαύρη Θάλασσα. Το φθινόπωρο του 1879 31, ο Τσάρος Αλέξανδρος Β ενέκρινε ένα σχέδιο κατάληψης 28 Η ήττα της Ρωσίας κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην αποτυχία της να αποτρέψει την είσοδο βρετανικών και γαλλικών στόλων στη Μαύρη Θάλασσα. 29 Εκτός από οικονομικές και στρατιωτικές δυσκολίες, η ρωσική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία λάμβανε υπόψη και το πιθανό ενδεχόμενο ένοπλης αντίδρασης από άλλες ενδιαφερόμενες Μεγάλες Δυνάμεις. 30 A. Bodger, «Russia and the end of the Ottoman Empire», στο: M. Kent (επιμέλεια), The great powers and the end of the Ottoman Empire, Λονδίνο 1984, σσ. 76 110, εδώ σσ. 76 78, 82 83 B. Jelavich, The Ottoman Empire, the great powers and straits question 1870 1887, Μπλούμινγκτον 1973, σσ. 14 19 V. Khevrolina και E. Chirkova, «Prolivy vo vneshnei politike Rossii v 80 90-e gg. XIX v.», στο: L. Nezhinskii και A. Ignatev (επιμ.), Rossiia i Chernomorskie prolivy (XVIII XX stoletiia), Μόσχα 1999, σσ. 223 252, εδώ σσ. 244 252 N. Kiniapina, Balkany i prolivy vo vneshnei politike Rossii v kontse XIX veka (1878 1898), σσ. 17 20, 130, 172 197, 201 202. 31 Τον 19ο αιώνα τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ελλάδα ίσχυε το Ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο υπολειπόταν κατά 12 ημέρες του Γρηγοριανού. Οι ημερομηνίες που αναγράφονται στο παρόν άρθρο αντιστοιχούν στο Ιουλιανό.

29 από θαλάσσης και στη συνέχεια οχύρωσης του Βοσπόρου, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης 32. Η δολοφονία του αυτοκράτορα και η διαδοχή του από τον υιό του Αλέξανδρο Γ δεν άλλαξε αυτόν τον στρατηγικό σχεδιασμό. Το 1882 το Ρωσικό Υπουργείο Ναυτικών ξεκίνησε να ενισχύει τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Τρία χρόνια αργότερα, τα Υπουργεία Στρατιωτικών και Ναυτικών επιβεβαίωσαν πως η επιχείρηση έπρεπε να έχει ως στόχο μόνον τον Βόσπορο και όχι την Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλια. Συγκεκριμένα, ένα εκστρατευτικό σώμα 26.000 30.000 ανδρών, αποτελούμενο από μονάδες σταθμευμένες στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, θα μεταφερόταν εντός 48 ωρών με εμπορικά πλοία στον Βόσπορο με τη συνοδεία του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Το εκστρατευτικό σώμα, με τη βοήθεια των πολεμικών πλοίων που θα βομβάρδιζαν τις τουρκικές οχυρώσεις, θα καταλάμβανε και τις δύο ακτές του Βοσπόρου. Αμέσως μετά στο στενό θα τοποθετούνταν θαλάσσιες νάρκες. Τα ναρκοπέδια θα προστατεύονταν από μια ειδική πυροβολαρχία και τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Κατά τις επόμενες ημέρες, οι αποβιβασθείσες στον Βόσπορο δυνάμεις θα ενισχύονταν με την αποστολή περισσότερων μονάδων ξηράς από τα ρωσικά λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας 33. Παρά ταύτα, το 1885 ο επικεφαλής του Γενικού Ναυτικού Επιτελείου 34 Αντιναύαρχος Ν. Τσιχατσόφ ενημέρωσε τον Διευθυντή 35 του Υπουργείου Ναυτικών Αντιναύαρχο Ι. Σεστακόφ πως λόγω της αδυναμίας του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας έναντι του οθωμανικού, καθώς και υλικο-τεχνικών ελλείψεων για την επιτυχή διεκπεραίωση της επιχείρησης κατάληψης του Βοσπόρου, η βρετανική 32 O. Airapetov, Zabytaia karera ruskogo Moltke : Nikolai Nikolaevich Obruchev (1830 1904), Αγία Πετρούπολη 1998, σσ. 190 195 M. Anderson, The eastern question 1774 1923: A Study in international relations, Λονδινο και Μπάσινγκστοκ 1966, σσ. 178 219 Gromov et al., Tri veka rossiiskogo flota, I τόμος, σσ. 253 255 B. Jelavich, Russia s Balkan entanglements 1806 1914, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, 1993, σσ. 157 165 Khevronina και Chirkova. «Prolivy vo vneshnei politike Rossii», σσ. 224 225 V. Khvostov, Problemy istorii vneshnei politiki Rosssii i mezhdunarodnykh otnoshenii, Μόσχα 1977, σσ. 174 178 E. Kudriavtseva και V. Ponomarev, «Zakrytie prolivov dlia voennykh sudov: Ot Londonskikh konventsii do Berlinskogo τraktata 1840 1878 gg.», στο: Rossiia i Chernomorskie prolivy, σσ. 121 222, εδώ σσ. 212 213 I. Rybachenok, «Diplomaticheskoe vedomstvo i rossiiskaia diplomatiia ot Berlinskogo kongressa do Portmuskogo mira 1878-1905 gg.», στο: I. Ivanov, I.S. et al., Ocherki istorii ministerstva inostrannykh del Rossii 1802 2002, I τόμος, Μόσχα 2002, σσ. 438 514, εδώ σσ. 438 439 A. Shirokorad, Russko-turetskie voiny 1676 1918 gg., Μίνσκ 2000, σσ. 531 552 A. Shirokorad, Rossiia-Angliia: Neizvestnaia voina 1857 1907, Μόσχα 2003, σσ. 278 284, 287 300, 370 Zolotarev and Kozlov, Tri stoletiia rossiiskogo flota, 449 466. 33 Papastratigakis, Russian imperialism and naval power, σσ. 67, 79. 34 Στη Ρωσία η υπηρεσία του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού στη σύγχρονη μορφή του ιδρύθηκε για πρώτη φορά το 1906. 35 Ο τίτλος του διευθυντή και όχι του υπουργού που ουσιαστικά ήταν ο Σεστακόφ οφείλεται σε γραφειοκρατικούς λόγους. Τυπικά αρχηγός του ρωσικού πολεμικού ναυτικού ήταν ο «Γενικός Ναύαρχος», τη θέση του οποίου κατείχαν συχνά μέλη της δυναστειακής οικογένειας των Ρομανόφ.

30 ναυτική μοίρα της Μεσογείου ήταν σε θέση ανενόχλητα να διέλθει από τα Στενά και να απειλήσει τα ρωσικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας 36. Εν τω μεταξύ, ήδη από το 1878 η Ρωσία διατηρούσε στη Μεσόγειο ένα μικρό απόσπασμα απαρτιζόμενο κυρίως από 3 4 ατμοκίνητα και ιστιοφόρα καταδρομικά. Μολονότι οι σχέσεις Αγίας Πετρούπολης και Αθήνας είχαν κλονιστεί εξαιτίας της ρωσικής υποστήριξης προς τη σλαβική Βουλγαρία και της επακόλουθης στροφής της Ελλάδας προς τη Βρετανία, εν τούτοις το ρωσικό ναυτικό απόσπασμα χρησιμοποιούσε ως κύρια βάση ανεφοδιασμού και επισκευών το λιμάνι του Πειραιά 37. Οι κοινοί θρησκευτικοί δεσμοί αλλά και η παρουσία της, ρωσικής καταγωγής και ανήκουσας στη δυναστειακή οικογένεια των Ρομανόφ, Βασίλισσας Όλγας της Ελλάδας αποτελούσαν αντισταθμιστικά ορόσημα σταθερότητας στις σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών. Σε κάθε περίπτωση, το ρωσικό ναυτικό απόσπασμα ήταν επιφορτισμένο με τη διεξαγωγή εθιμοτυπικών και άλλων διπλωματικού τύπου αποστολών, με την ενίσχυση του αποσπάσματος της Άπω Ανατολής, καθώς και με την εκπαίδευση πληρωμάτων για το σύνολο του στόλου. Το 1884, ο διοικητής του αποσπάσματος Αντιναύαρχος Ν. Καζνακόφ σε αναφορά του προς το Υπουργείο Ναυτικών ισχυρίστηκε πως οι δυνάμεις του πιθανώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν εμμέσως στην επιχείρηση κατάληψης του Βοσπόρου 38. Η πρόταση του Καζνακόφ, ωστόσο, δεν συμπεριελήφθη στον διακλαδικό σχεδιασμό της επιχείρησης το 1885. Το ίδιο έτος, ο Ρώσος Στρατιωτικός Ακόλουθος στην Αθήνα, επικαλούμενος φήμες για είσοδο της βρετανικής μοίρας της Μεσογείου στα Στενά, υποστήριξε την ανάγκη οργάνωσης συστήματος παρατήρησης των κινήσεων του βρετανικού ναυτικού σε όλη τη Μεσόγειο. Σε ό,τι αφορά το Αιγαίο, η ρωσική πρεσβεία στην Αθήνα ζήτησε τη γνώμη του προξένου στις Κυκλάδες. Ο τελευταίος πρότεινε τον διορισμό προξενικών πρακτόρων σε διάφορα νησιά, όπως, για παράδειγμα, στη Μήλο και στη Νάξο. Ο Σεστακόφ όμως εναντιώθηκε αποτελεσματικά στην ιδέα, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι, καθώς τα νησιά ήταν κοντά στην είσοδο των Δαρδανελίων, τα βρετανικά ή άλλα εχθρικά πλοία θα έφθαναν εκεί ακριβώς την ίδια στιγμή που η Αγία Πετρούπολη θα λάμβανε τη σχετική πληροφόρηση 39. Το φθινόπωρο του 1885 και στις αρχές του 1886, το ζήτημα της προσάρτησης της Ανατολικής Ρωμυλίας από τη Βουλγαρία προκάλεσε παρατεταμένη κρίση στην 36 Τσιχατσόφ προς Σεστακόφ, υπηρεσιακή έκθεση, 30 Μαρτίου 1885, Ρωσικό Κρατικό Αρχείο του Πολεμικού Ναυτικού [ΡΚΑΠΝ], fond 417 [Γενικό Ναυτικό Επιτελείο], opis 1, delo 71, φύλλα 17 20. 37 Jelavich, Russia s Balkan entanglements 1806 1914, σσ. 147 196 Monakov και Rodionov, Istoriia rossiiskogo flota, σ. 700 Λ. Λούβη, «Το εθνικό ζήτημα: Σλαβικός κίνδυνος και ελληνική εξωτερική πολιτική», στο: Συλλογικό έργο, Ιστορία του νέου ελληνισμού 1770 2000, V τόμος, Αθήνα 2003, σσ. 37 44, εδώ σσ. 37 40. 38 Kondratenko, Morskaia politika, σ. 181. 39 Όπ. π., σσ. 203 204.

31 περιοχή. Η ελληνική κυβέρνηση, υπό την πίεση της κοινής γνώμης, διεκδικούσε με τη σειρά της την Ήπειρο και την Κρήτη, απειλώντας την Υψηλή Πύλη με πόλεμο. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, μεταξύ των οποίων και η Ρωσία, επιθυμούσαν να διατηρήσουν τη σταθερότητα και να αποτρέψουν εξελίξεις που θα έθεταν σε κίνδυνο την εδαφική ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ίσως οδηγούσαν ακόμη και σε μία γενικευμένη ευρωπαϊκή ένοπλη σύρραξη 40. Τον Σεπτέμβριο του 1885, το Γενικό Ναυτικό Επιτελείο διέταξε τον Καζνακόφ, ο οποίος είχε υπό τη διοίκησή του τη φρεγάτα Ντμίτρι Ντονσκόι, δύο ιστιοφόρα καταδρομικά και μια κανονιοφόρο, να στείλει τα πλοία του σε ελληνικά λιμάνια όπου ίσως θα μπορούσαν να ανακύψουν πολιτικές δυσχέρειες, αποφεύγοντας ωστόσο να πλησιάσουν στον Πειραιά, χωρίς την εκ των προτέρων έγκριση του Ρώσου πρέσβη στην Αθήνα. Ο Καζνακόφ θεωρούσε πως, τόσο εξαιτίας της απουσίας Ρώσων πρακτόρων από τα μεγάλα λιμάνια της χώρας όσο και λόγω της δυνατότητας ελιγμών που προσέφερε η μορφολογία του Αιγαίου Πελάγους, του ήταν αδύνατο να παρακολουθήσει τις κινήσεις του ελληνικού στόλου 41. Τον Ιανουάριο του 1886, το Υπουργείο Ναυτικών ζήτησε από τον Καζνακόφ να πλεύσει με το απόσπασμά του στη Σούδα, όπου συγκεντρώνονταν οι μοίρες και πολεμικά πλοία άλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Καζνακόφ, έλαβε εντολή, όντας σε επαφή με το Ρώσο πρέσβη στην Αθήνα, να συνεννοηθεί με τους άλλους ναυάρχους για την ανάληψη δράσης από κοινού. Παρά ταύτα, έπρεπε να λάβει υπόψη πως η ρωσική κυβέρνηση δεν επιθυμούσε τη συμμετοχή του αποσπάσματος σε πολεμικές επιχειρήσεις κατά της Ελλάδας. Η Αγία Πετρούπολη αποσκοπούσε στην άσκηση ηθικής πίεσης στην Αθήνα, για να προστατεύσει την Ελλάδα αφενός από έναν, πιθανότατα, καταστροφικό για αυτήν πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αφετέρου από τις επιβουλές των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Περαιτέρω, αξίωσε από τον Καζνακόφ να διατηρεί ένα από τα πλοία του κοντά στον Πειραιά, ώστε να είναι σε θέση να απομακρύνει την ελληνική βασιλική οικογένεια εάν ξεσπούσαν ταραχές στην Αθήνα 42. Τον Φεβρουάριο, ο Βρετανός ναύαρχος πληροφόρησε τον Καζνακόφ πως είχε διαταγές να αποτρέψει ελληνική επίθεση σε τουρκικό έδαφος, να μην επιτρέψει την άφιξη του ελληνικού στόλου στην Κρήτη και να προχωρήσει σε ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας. Ο Καζνακόφ, όμως, σε συνεννόηση με το ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών ακολούθησε παρελκυστικές τακτικές. Τελικά, τον Απρίλιο του 1886, η ρωσική κυβέρνηση αποφάσισε να συμμετάσχει μαζί με τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις στην επίδοση τελεσιγράφου στην Αθήνα, το οποίο όμως η ελληνική κυβέρνηση αγνόησε. Ο αποκλεισμός της Ελλάδας ξεκίνησε στα τέλη Απριλίου. Ωστόσο, η Αγία Πετρούπολη απαίτησε από τον Καζνακόφ να αποφύγει ενέργειες κατά ελληνικών 40 Jelavich, Russia s Balkan entanglements, σσ. 184 185 Λούβη, «Το εθνικό ζήτημα», σ. 40. 41 Kondratenko, Morskaia politika, σσ. 206 207. 42 Όπ. π., σσ. 207 209.

32 εμπορικών πλοίων. Μάλιστα, καθ όλη τη διάρκεια του αποκλεισμού, ο Καζνακόφ με τη φρεγάτα Ντμίτρι Ντονσκόι παρέμεινε στη Σούδα. Επιπλέον, ένα ρωσικό ιστιοφόρο καταδρομικό ελλιμενιζόταν στον Πειραιά για την ασφάλεια της ελληνικής βασιλικής οικογένειας. Σύντομα η ελληνική κυβέρνηση υπέκυψε στις επιθυμίες των Μεγάλων Δυνάμεων 43. Εκείνους τους μήνες, η παρουσία της βρετανικής μοίρας της Μεσογείου στο Αιγαίο πλησίον των Δαρδανελίων, καθώς και η πιθανότητα εγκατάστασης βρετανικής βάσης στη Λήμνο ανησύχησε την Αγία Πετρούπολη. Σε αυτό το πλαίσιο, τον Μάρτιο του 1886 ο Καζνακόφ επανέφερε το ζήτημα ένταξης του αποσπάσματος της Μεσογείου στον σχεδιασμό της επιχείρησης κατάληψης του Βοσπόρου. Εκτιμώντας πως τα τουρκικά στρατεύματα στην περιοχή των Στενών μπορούσαν να εφοδιαστούν δια θαλάσσης με πολεμικό υλικό και μονάδες από τις οθωμανικές κτήσεις στη Συρία και στην Αλβανία, η δράση ρωσικών καταδρομικών στο Αιγαίο θα σταματούσε ή τουλάχιστον θα καθυστερούσε την άφιξη των εχθρικών ενισχύσεων, αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχούς ολοκλήρωσης της επιχείρησης στον Βόσπορο. Επιπλέον, η δραστηριοποίηση του ρωσικού ναυτικού στο Αιγαίο θα προκαλούσε αντιπερισπασμό που θα αποσπούσε μέρος του οθωμανικού στόλου από τον Βόσπορο. Ιδεατά, το απόσπασμα της Μεσογείου θα έπρεπε να είναι αρκετά δυνατό ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ολόκληρο τον εχθρικό στόλο και να αποκλείσει τα Δαρδανέλια. Η υλοποίηση των ανωτέρω ενεργειών προϋπέθετε τη μόνιμη παρουσία στο αρχιπέλαγος φορτηγών πλοίων με εφόδια, μιας πλωτής βάσης τορπιλοβόλων, όπως και τη δημιουργία, στα πρώτα στάδια του πολέμου, βάσης σε ένα από τα νησιά του βορειο-ανατολικού Αιγαίου και συγκεκριμένα στην Τένεδο, στη Λήμνο, στη Μυτιλήνη ή στη Χίο. Ο Καζνακόφ φρονούσε πως ο ελληνικός πληθυσμός αυτών των νησιών θα συνέδραμε με ευχαρίστηση του Ρώσους ναυτικούς 44. Η πρόταση του Καζνακόφ, ωστόσο, όπως και η προηγούμενη δεν βρήκαν θετική ανταπόκριση στην Αγία Πετρούπολη. Ο Σεστακόφ θεωρούσε πως η Ρωσία δεν είχε ζωτικά συμφέροντα στη Μεσόγειο, από την άποψη ότι δεν είχε εδαφικές κτήσεις. Ταυτόχρονα, οι σχέσεις της με τα περισσότερα Μεσογειακά κράτη ήταν, σύμφωνα με τον αντιναύαρχο, «δροσερές». Επίσης, η παρουσία μεγάλου αριθμού τορπιλοβόλων στο Αιγαίο θα υπονομευόταν από οικονομικές και πρακτικές δυσχέρειες. Ο Σεστακόφ πίστευε πως οι κύριες στρατηγικές αποστολές του αποσπάσματος θα έπρεπε να είναι η διεξαγωγή καταδρομικών επιθέσεων εναντίον βρετανικών εμπορικών πλοίων στους ανοικτούς ωκεανούς, καθώς και η ενίσχυση του αποσπάσματος της Άπω Ανατολής σε ώρα ανάγκης 45. 43 Όπ. π., σσ. 209 212, 214. 44 Όπ. π., σσ. 213 214. 45 Όπ. π., σσ. 181 182, 213, 215, 260.

33 Πράγματι, το 1887 τα περισσότερα από τα πλοία του αποσπάσματος Μεσογείου μετακινήθηκαν στην Άπω Ανατολή. Μέχρι το 1889, το καταδρομικό Στρελόκ, αποτελούσε τον κυριότερο αντιπρόσωπο του ρωσικού ναυτικού στη Μεσόγειο 46. Το 1887, ο υποπλοίαρχος του Στρελόκ, Μ. Ιστόμιν, συνέταξε μία υπηρεσιακή έκθεση που εξέταζε τις πιθανές στρατηγικές επιλογές του ρωσικού ναυτικού στην περιοχή. Ο Ιστόμιν εστίασε στο γεγονός πως η ανατολική Μεσόγειος, λόγω του Καναλιού του Σουέζ, ήταν η κύρια αρτηρία επικοινωνιών μεταξύ της βρετανικής μητρόπολης και των αγγλικών κτήσεων στην Ασία. Σε περίπτωση πολέμου με τη Βρετανία, 12 ρωσικά τορπιλοβόλα θα μπορούσαν να επιχειρούν κατά των εχθρικών εμπορικών πλοίων στα νερά της ανατολικής Μεσογείου, χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο το δαιδαλώδες σύμπλεγμα των νησιών του Αιγαίου. Όπως και ο Καζνακόφ, ο Ιστόμιν είχε την πεποίθηση πως οι έλληνες νησιώτες θα υποδέχονταν με ευχαρίστηση τα ρωσικά πληρώματα και θα τα εφοδίαζαν με προμήθειες. Τα τορπιλοβόλα θα ανεφοδιάζονταν με καύσιμα από ελληνικά και γαλλικά φορτηγά πλοία, τα οποία θα ναυλώνονταν από τη ρωσική κυβέρνηση. Ο Ιστόμιν πίστευε πως οι επιθέσεις θα επέφεραν οικονομικό πλήγμα στη Βρετανία και θα έσπειραν κλίμα πανικού και φόβου. Παράλληλα, τα τορπιλοβόλα θα έθεταν και εμπόδια στην έγκαιρη άφιξη του βρετανικού στόλου στα Δαρδανέλια 47. Το 1888, ο Ιστόμιν υπέβαλε στο Γενικό Ναυτικό Επιτελείο δύο συμπληρωματικές εκθέσεις. Ο υποπλοίαρχος υποστήριζε την κατασκευή σταθμών ανεφοδιασμού καυσίμων στα νησιά από τα πληρώματα ρωσικών εμπορικών πλοίων κατά την έναρξη του πολέμου. Προσέβλεπε επίσης και στην οργάνωση παρόμοιου σταθμού στη Χερσόνησο του Άθω από τους Ρώσους μοναχούς της Μονής του Αγίου Παντελεήμονα 48. Το Γενικό Ναυτικό Επιτελείο δεν ενέκρινε επίσημα το σχέδιο του Ιστόμιν αλλά κράτησε το θέμα ανοικτό και προς εξέταση. Ενδεικτικά, το Ναυαρχείο ζήτησε από τον κυβερνήτη της κανονιοφόρου Ζαμπιάκα, που από το 1888 μέχρι το 1889 εκτελούσε διπλωματικού περιεχομένου αποστολές στη Μεσόγειο, να μελετήσει επιμελώς τα νερά του Αρχιπελάγους του Αιγαίου, της Κρήτης και των Μικρασιατικών παραλίων, επισημαίνοντας σημεία κατάλληλα για την προσόρμιση τορπιλοβόλων. Το 1890, η ρωσική φρεγάτα Βλαντίμιρ Μονομάχ έπλευσε για κάποιο διάστημα στη Μεσόγειο, έχοντας ως τελικό προορισμό την Άπω Ανατολή. Ο κυβερνήτης της, Πλοίαρχος Φ. Ντουμπάσοφ, απέστειλε στο Γενικό Ναυτικό Επιτελείο αναφορές, στις οποίες εξέφραζε την άποψη ότι τα νερά του Αιγαίου αποτελούσαν καίριο γεωγραφικό σημείο για την επέκταση της Ρωσίας στην Εγγύς Ανατολή, καθώς και γραμμή άμυνας κατά των Δυτικών Δυνάμεων. Το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως προκεχωρημένη βάση για επιτυχείς επιθέσεις εναντίον της βασικής αρτηρίας θαλασσίων επικοινωνιών που 46 Gromov et al., Tri veka rossiiskogo flota, I τόμος, σ., 310. 47 Ιστόμιν, υπηρεσιακή έκθεση, Ιούλιος 1887, ΡΚΑΠΝ, fond 417, opis 1, delo 343, φύλλα 1 16. 48 Kondratenko, Morskaia politika, σσ. 258 259.

34 ένωνε τα βρετανικά νησιά με την Ασία. Επίσης, προειδοποίησε πως τυχόν απόκτηση της Λήμνου από τους Βρετανούς θα έθετε σε κίνδυνο την επιχείρηση εκπόρθησης του Βοσπόρου. Ο Ντουμπάσοφ όμως πίστευε πως η Ρωσία στη συνέχεια έπρεπε επιπλέον να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλια, από τα οποία ο ρωσικός στόλος θα είχε τη δυνατότητα να εφορμά κατά της Βρετανίας και άλλων Δυνάμεων 49. Εν τω μεταξύ, από το 1886 μέχρι και το 1890, οι δύο κλάδοι των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων χρηματοδότησαν προγράμματα για την ανάπτυξη διαφόρων μέσων που ήταν απαραίτητα στην επιχείρηση κατάληψης του Βοσπόρου, όπως την κατασκευή λέμβων για την αποβίβαση των στρατιωτών από τα μεταγωγικά στην ακτή. Το 1890 ο Στόλος της Μαύρης Θάλασσας, που είχε ήδη πια στο δυναμικό του τρία σύγχρονα θωρηκτά, ενώ άλλα δύο κατασκευάζονταν, ήταν πλέον σημαντικά ισχυρότερος από τον οθωμανικό 50. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως καθ όλη την υπό εξέταση περίοδο το ρωσικό Γενικό Ναυτικό Επιτελείο δεν συμπεριέλαβε στις στρατηγικές επιλογές του τη σύναψη μιας συμμαχίας με την Ελλάδα και την παροχή βοήθειας από τις ναυτικές δυνάμεις της τελευταίας στο απόσπασμα της Μεσογείου 51. Παρότι το ζήτημα χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, οι διϊστάμενοι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής των δύο χωρών, καθώς και το γεγονός ότι η σημαντική ενίσχυση του ελληνικού στόλου με την ενσωμάτωση θωρηκτών παρακτίου άμυνας ξεκίνησε από το 1890 και ύστερα, όταν δηλαδή ο ρωσικός Στόλος της Μαύρης Θάλασσας είχε ήδη αποκτήσει υπεροπλία έναντι του τουρκικού, εξηγούν τη στάση της ηγεσίας του ρωσικού ναυτικού 52. Κατά τα έτη 1890 1894, η τσαρική Ρωσία και η ρεπουμπλικανική Γαλλία προχώρησαν σταδιακά στη σύναψη συμμαχίας, συνυπολογίζοντας την κοινή χερσαία απειλή που προερχόταν από τη Γερμανία και τους συμμάχους της. Τον πυρήνα της ρωσο-γαλλικής συμμαχίας απάρτιζαν συμβάσεις, που προσδιόριζαν ένα αρκετά λεπτομερές σχέδιο δράσης που καθόριζε τις ταυτόχρονες επιχειρήσεις των χερσαίων δυνάμεων των δύο χωρών εναντίον της Γερμανίας. Πάντως, οι δύο σύμμαχοι, αλλά πρωτίστως οι Γάλλοι πίστευαν ότι τα ναυτικά τους δεν ήταν σε θέση να αλληλοβοηθηθούν μέσω συνδυασμένων και από κοινού ενεργειών σε έναν πόλεμο με τη Γερμανία ή τη Βρετανία. Περαιτέρω, οι Γάλλοι, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκειμένου να προασπίσουν τα μεγάλα οικονομικά τους συμφέροντα, δεν ήταν προετοιμασμένοι 49 Όπ. π., σσ. 258 260. 50 Papastratigakis, Russian Imperialism, σσ. 80 81. 51 Κατά την μακροχρόνια έρευνα που ο γράφων διεξήγαγε στο ΡΚΑΠΝ δεν βρέθηκαν στοιχεία που να αποδεικνύουν το αντίθετο. 52 Για μία σύντομη επισκόπηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και της διασύνδεσής της με την ανάπτυξη του πολεμικού ναυτικού της χώρας βλέπε: Z. Fotakis, Greek naval strategy and policy 1910 1919, Λονδίνο και Νέα Υόρκη 2005, σσ. 5 12.

35 να δώσουν το πράσινο φως στη Ρωσία να καταλάβει τα Στενά, ακόμη και εάν αυτό θα επέτρεπε στο Στόλο της Μαύρης Θάλασσας να τους βοηθήσει άμεσα ή έμμεσα εναντίον του βρετανικού στη Μεσόγειο. Άλλωστε στο γαλλικό ναυαρχείο επικρατούσε η άποψη ότι τα ρωσικά πλοία ήταν τεχνικά υποδεέστερα και πως τα πληρώματά τους είχαν ελλιπή εκπαίδευση. Ως αποτέλεσμα, οι δύο χώρες δεν υπέγραψαν σύμβαση ναυτικής συνεργασίας, που εν δυνάμει θα επηρέαζε σε βάθος τη χάραξη της ρωσικής στρατηγικής 53. Στο πλαίσιο σύναψης στενότερων δεσμών μεταξύ των δύο κρατών, όμως, το 1892 η γαλλική κυβέρνηση και οι Ρώσοι πρεσβευτές στο Παρίσι και στην Κωνσταντινούπολη έθεσαν θέμα συγκρότησης μιας μόνιμης και σχετικά ισχυρής ρωσικής ναυτικής μοίρας στη Μεσόγειο. Το ρωσικό Υπουργείο Ναυτικών αρνήθηκε με το αιτιολογικό ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα πλοία αλλά και επειδή μια τέτοια κίνηση ενδεχομένως θα προκαλούσε την αντίδραση της Βρετανίας 54. Χρήζει αναφοράς πως ο Αλέξανδρος Γ, μη θέλοντας να σύρει τη Ρωσία σε ένοπλη σύρραξη με άλλες Μεγάλες Δυνάμεις, δεν ήταν διατεθειμένος να εγκρίνει στο άμεσο μέλλον την κατάληψη του Βοσπόρου. Επιπλέον, παρά την όποια πρόοδο είχε συντελεστεί σε ό,τι αφορούσε τις προετοιμασίες της εν λόγω επιχείρησης, οι ηγεσίες και των δύο κλάδων των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων ήταν απαισιόδοξες ως προς τις προοπτικές ευόδωσής της. Ενδεικτικά αναφέρεται η ύπαρξη σημαντικών ελλείψεων σε αποβατικά μέσα και εφόδια διαφόρων τύπων και η έλλειψη ειδικά διαμορφωμένων μεταγωγικών που θα επέτρεπαν την ταχεία διακομιδή του εκστρατευτικού σώματος στον Βόσπορο 55. Σε κάθε περίπτωση, μέχρι το φθινόπωρο του 1893, το ρωσικό ναυαρχείο αποφάσισε να αποστείλει στη Μεσόγειο μια μικρή μοίρα αποτελούμενη από ένα θωρηκτό, 3 καταδρομικά και μια κανονιοφόρο. Το Γενικό Ναυτικό Επιτελείο πληροφόρησε τον διοικητή της μοίρας Υποναύαρχο Φ. Αβελάν πως αποστολή της μοίρας ήταν η υποστήριξη των πολιτικών συμφερόντων της Ρωσίας, καθώς και η πρακτική άσκηση των πληρωμάτων. Μία από τις ελάχιστες στρατηγικής φύσεως οδηγίες ήταν η εντολή να εξετάσει επιτόπου τις προοπτικές εφαρμογής του σχεδίου του Ιστόμιν 56. Την επόμενη χρονιά το Υπουργείο Ναυτικών ενημέρωσε τον αντικαταστάτη του Αβελάν, Υποναύαρχο Σ. Μακάροφ, ότι οι κύριες στρατηγικές αποστολές του αποσπάσματος Μεσογείου ήταν η διενέργεια καταδρομικών 53 Papastratigakis, Russian imperialism, σσ. 88 90. 54 G. Kennan, The fateful alliance: France, Russia and the coming of the first world war, Μάντσεστερ 1984, σσ. 130, 146 147 I. Rybachenok, Soiuz s Frantsiei vo vneshnei politike Rossii v kontse XIX v., Μόσχα 1993, σσ. 57 58. 55 Papastratigakis, Russian imperialism, σσ. 81 82. 56 Υπουργείο Ναυτικών προς Αβελάν, υπηρεσιακές οδηγίες, 21 Αυγούστου 1893, ΡΚΑΠΝ, fond 417, opis 1, delo 1300, φύλλα 3 6, 10.

36 επιχειρήσεων κατά εμπορικών πλοίων όπως επίσης και η ενίσχυση της ρωσικής ναυτικής μοίρας στην Άπω Ανατολή 57. Από την άνοιξη του 1894 η ρωσική κυβέρνηση άρχισε να στρέφει την προσοχή της στην Άπω Ανατολή. Τον Ιανουάριο του 1895, ο Αλέξανδρος Γ απεβίωσε και η μοίρα της Μεσογείου ενίσχυσε τις ρωσικές ναυτικές δυνάμεις στον Ειρηνικό Ωκεανό. Κατά τα επόμενα χρόνια, εξακολουθούσε να γίνεται λόγος, σε θεωρητικό επίπεδο, για την απόκτηση ναυτικής βάσης στο Αιγαίο αλλά και για την επικουρική χρησιμοποίηση του αποσπάσματος Μεσογείου στο πλαίσιο της επιχείρησης κυρίευσης του Βοσπόρου. Παραδείγματος χάρη, το 1902 εξετάστηκε η πιθανότητα αντιπερισπασμού τουρκικών πλοίων από τον Βόσπορο και παρεμπόδισης της ένωσης του βρετανικού στόλου με τον οθωμανικό. Ωστόσο, μέχρι και το 1904, η προσοχή του ρωσικού Γενικού Ναυτικού Επιτελείου είχε πλέον εστιαστεί με απαράμιλλη προσήλωση στην ενδυνάμωση του στόλου και των υποδομών στην Άπω Ανατολή εις βάρος όλων των υπολοίπων επιχειρησιακών θεάτρων, καθιστώντας μάλιστα πρακτικά ανεφάρμοστο το σχέδιο κατάληψης του Βοσπόρου 58. Κατά τη βασιλεία του Τσάρου Αλεξάνδρου Γ, πολλοί αξιωματικοί του αυτοκρατορικού ναυτικού θεωρούσαν το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου ως ένα πιθανό θέατρο επιχειρήσεων στο ευρύτερο πλαίσιο της στρατηγικής της Ρωσίας στα Στενά και της αντιπαλότητάς της με τη Βρετανία. Εντούτοις, για διάφορους λόγους, το ρωσικό Γενικό Ναυτικό Επιτελείο δεν προχώρησε στη λήψη μέτρων, ώστε ανάλογα να αναβαθμίσει τις επιχειρησιακές ικανότητες του αποσπάσματος και αργότερα της μοίρας της Μεσογείου. Σε δεύτερο χρόνο, το Αιγαίο επίσης αποτελούσε και πεδίο ενδεχόμενης ελληνο-τουρκικής ένοπλης σύγκρουσης, η οποία, δυνητικά, θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή. Στα τέλη του 1885 και κατά τους πρώτους μήνες του 1886, υπό το πρίσμα των πολιτιστικών και δυναστειακών δεσμών που ένωναν την Ελλάδα και τη Ρωσία, το ρωσικό ναυτικό συνέβαλλε στην αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίχως όμως ουσιαστικά να αναλάβει εχθρικές προς την Ελλάδα ενέργειες. Εν κατακλείδι, η παρουσία του ρωσικού ναυτικού στο Αιγαίο κατά την περίοδο 1881 1895 αποτελεί κομμάτι μιας μακροχρόνιας παράδοσης, η οποία μάλιστα συνεχίζεται μέχρι και τις ημέρες μας. 57 Υπουργείο Ναυτικών προς Αβελάν, υπηρεσιακές οδηγίες, 22 Νοεμβρίου 1894, Όπ. π., φύλλο 11. 58 Λεπτομερής ανάλυση δίδεται στο: Papastratigakis, Russian imperialism. Ειδικότερα, ως προς τις θεωρητικές ιδέες περί της προοπτικής χρήσης του αποσπάσματος της Μεσογείου σε καιρό πολέμου ενδεικτικά βλέπε: Γενικό Ναυτικό Επιτελείο, υπηρεσιακή έκθεση [που αφορά το απόσπασμα της Μεσογείου], 1901, ΡΚΑΠΝ, fond 417, opis 1, delo 4305, φύλλα 26 30 Γενικό Ναυτικό Επιτελείο, υλικό «παιγνίων πολέμου», 1902, Όπ. π., fond 417, opis 1, delo 2513, φύλλα 181 184.

37 3.3 Δρ. Ζήσης Φωτάκης Οι Ελληνορωσικές σχέσεις κατά θάλασσα από τον Ελληνο-Τουρκικό Πόλεμο του 1897 έως και την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου Ο Δρ. Ζήσης Φωτάκης Ο Συντονιστής κύριος Λιγνός παρουσίασε το Βιογραφικό του ομιλητή ως ακολούθως: - Υπότροφος και απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πτυχίο Ιστορίας, 1995) - Μεταπτυχιακό στην Οικονομική και Κοινωνική Ιστορία της Νεότερης Ευρώπης (1997) στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης - Διδακτορικό δίπλωμα στη Ναυτική Ιστορία (2003) στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης - Έχει τιμηθεί με ικανό αριθμό διακρίσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με σημαντικότερη τη βράβευση της μονογραφίας του Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919 (Routledge, London and New York, 2005) από την Ακαδημία Αθηνών (2009) - Έχει διδάξει σε ΑΕΙ και ΑΣΕΙ και τον Ιούνιο του 2010 διορίσθηκε λέκτορας Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.

38 Στη συνέχεια εδόθη ο λόγος στον Δρ. Φωτάκη, ο οποίος παρουσίασε την ακόλουθη Ανακοίνωση. Οι Ελληνορωσικές σχέσεις κατά θάλασσα από τον Ελληνο-Τουρκικό Πόλεμο του 1897 έως και την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου Στόχος της σημερινής ανακοίνωσης είναι η σκιαγράφηση της θαλάσσιας διάστασης των Ελληνορωσικών σχέσεων από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 έως και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στο πλαίσιο αυτό θα αναφερθεί η διεθνής θέση της Ρωσίας και η στρατηγική χρησιμότητα του ελληνικού θαλάσσιου χώρου και του ελληνικού πολεμικού και εμπορικού ναυτικού για τη ρωσική πολιτική. Συνάμα θα καταδειχθεί η επιρροή που άσκησε η ρωσική ναυτική πολιτική στην αντίστοιχη ελληνική. Με την εξέταση των παραμέτρων αυτών θα αποτιμηθεί αδρομερώς το ισοζύγιο των Ελληνορωσικών σχέσεων κατά θάλασσα κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Η σύμπηξη της Γαλλο-ρωσικής συμμαχίας το 1894 και η ραγδαία ενίσχυση του Ρωσικού στόλου της Μαύρης θάλασσας έθεσαν εν αμφιβόλω τη δυνατότητα του Βρετανικού ναυτικού να επαναλάβει το ανάλογο του Κριμαϊκού Πολέμου με αποτέλεσμα να μειωθεί η ανάγκη της Ρωσίας για καλές σχέσεις και ναυτική συνεργασία με την Ελλάδα 59. Συνάμα η στροφή της Ρωσικής πολιτικής προς την κατεύθυνση της Μαντσουρίας και της Κορέας 60 επέβαλλε να τεθεί σε πάγο η Βαλκανική Χερσόνησος κάτι που έγινε με σχετική συμφωνία της Ρωσίας με την Αυστρία κατά τη διάρκεια του Ελληνο-Τουρκικού Πολέμου του 1897 61. Την επαύριο του πολέμου αυτού ο Ρώσος τσάρος Νικόλαος ΙΙ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην παραχώρηση αυτονομίας στην Κρήτη και στην ανάληψη του αξιώματος του ύπατου αρμοστή της νήσου από τον πρίγκηπα της Ελλάδας Γεώργιο 62. Παρά τις ρωσικές όμως αυτές κινήσεις το κλίμα που επικράτησε στις ελληνορωσικές σχέσεις μεταξύ του 1897 και του 1904 ήταν μάλλον αρνητικό καθώς η αναθέρμανση το 1896 των Ρωσο-Βουλγαρικών σχέσεων και οι νέες ρωσικές ενέργειες για την εξασφάλιση αγκυροβολίων στην περιοχή του Αγίου Όρους και του Βορείου Αιγαίου προκάλεσαν δυσφορία στην Ελλάδα 63. Ενδεικτικά αυτής της 59 Για τη σύμπηξη της Γαλλο-Ρωσικής Συμμαχίας του 1894 βλ. W. L. Langer, The Diplomacy of Imperialism, 1890-1902, New York 1956, σσ. 31-60. Για τις ναυτικές συνέπειες που αυτή είχε στις δυνατότητες του Βρετανικού στόλου βλ. A. J. Marder, The Anatomy of British Sea power: a History of British Naval Policy in the Pre-dreadnought Era, 1880-1905, London, 1972, σσ. 174-273. 60 Ευσύνοπτη περιγραφή της Ρωσικής επέκτασης στις περιοχές αυτές βρίσκεται στο Stavrianos, The World Since 1500, σσ. 291-295. 61 Langer, ό.π., σσ. 373-375. 62 D. Dakin, The Greek proposals for an Alliance with France and Great Britain, June-July 1907, Balkan studies, vol. III (1962), σ. 45. 63 Κ.Κ. Παπουλίδης, Ανατολικό Ζήτημα και Άγιον Όρος. Ο Ελληνορωσικός Ανταγωνισμός (1913), Θεσσαλονίκη, 2016. TNA, FO 421/8120, no 111, O Connor προς Lansdowne, Therapia, 1 Σεπτεμβρίου

39 δυσφορίας υπήρξαν τα παράπονα που έκανε ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Α στον Άγγλο επιτετραμμένο στη Βιέννη και στο Ρουμάνο βασιλιά για τις σλαβόφιλες δραστηριότητες Ρώσων πρακτόρων στη Μακεδονία 64. Επίσης έδωσε οδηγίες το 1900 σε Έλληνα πράκτορα της Οδησσού να συλλέγει πληροφορίες σχετικά με τυχόν αιφνιδιαστική αποβατική ενέργεια των Ρώσων κατά της Κωνσταντινούπολης και να τις αποστέλλει στον στόλαρχο της Βρετανικής μοίρας της Μεσογείου σε εβδομαδιαία βάση. Στην ενέργειά του αυτή ο Βασιλιάς Γεώργιος ωθήθηκε από την πεποίθηση ότι «η ανεξαρτησία της χώρας του εναπόκεινταν στη δυνατότητα της Μεγάλης Βρετανίας να ελέγχει τις κινήσεις της Ρωσίας στη Μεσόγειο.» 65 Οι ναυτικές σχέσεις της Ελλάδας με τη Ρωσία παρουσίασαν βελτίωση μόνο μετά την καταστροφή της πλειονότητας των Ρωσικών ναυτικών δυνάμεων στη ναυμαχία της Τσουσίμα (1904), και την ήττα της Ρωσίας στο Ρωσοιαπωνικό πόλεμο του 1904-1905. Μια καταστροφή που εναργώς αναλύθηκε από τον Κεφαλονίτη Νικολάι Κλάδο, ενός εκ των σημαντικότερων Ρώσων θεωρητικών της Ναυτικής Ισχύος στις αρχές του 20ου αιώνα 66. Την επαύριο του Ρωσο-ιαπωνικού πολέμου, η παρεπόμενη κρίση του Ρωσικού κράτους και η δραματική αποδυνάμωση του ρωσικού ναυτικού, που υποχώρησε από την πρώτη στην έκτη θέση παγκοσμίως ως την έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου 67, επανέφεραν στο προσκήνιο παλιούς φόβους ναυτικής ενέργειας κατά των Ρωσικών ακτών της Μαύρης Θάλασσας 68. Μπορεί βέβαια η Συνεννόηση της Ρωσίας με την Αγγλία το 1907 να απομάκρυνε τον κίνδυνο βρετανικής ναυτικής ενέργειας κατά της Νότιας Ρωσίας η σύγχρονη όμως αναδιοργάνωση του τουρκικού ναυτικού από βρετανικές ναυτικές αποστολές και η εξοπλιστική του μεγέθυνση δημιούργησαν νέα προβλήματα. Αυτά σύντομα εντάθηκαν από την αδυναμία της Ρωσίας να συνδυάσει την προσάρτηση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία με ευνοϊκή για τα Ρωσικά συμφέροντα αναθεώρηση του καθεστώτος των Στενών 69. Μέσα στο δυσμενές αυτό πλαίσιο η ναυτική μεγέθυνση στην οποία αποδύθηκε από το 1907 η Ελλάδα ευνοήθηκε από τη Ρωσία καθώς διείδε σ αυτήν την πιθανότητα αντιπερισπασμού των Τουρκικών ναυτικών 1901. Inclosure in no. 111, Biliotti προς O Connor, 23 Αυγούστου 1901. J. N. Westwood, Russian Naval Construction 1905-45, London,1994, σ. 50. 64 ΤΝΑ, FΟ 421, 8120, no. 247, Plunkett προς Salisbury, Βιέννη 4 Νοεμβρίου 1898. FΟ 421, 7787, no. 215, Egerton προς Lansdowne, Αθήνα, 26 Μαḯου 1901. 65 Marder, ό.π., σ. 403. 66 Ν. Πετρόπουλος, Αναμνήσεις ενός Παλιού Ναυτικού, τόμ., 1, Αθήνα 1962, σ. 181. N. Klado, The Russian navy in the Russo-Japanese war, St Petersburg 1905. N. Klado, The battle of the Sea of Japan, St Petersburg 1906. 67 Grove, "Russia and the Soviet Union", σ. 7. 68 Mitchell, ό.π., σ. 277. 69 Σχετικά με την κρίση που προέκυψε από την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστρία βλ., μεταξύ άλλων, D. W. Sweet, The Bosnian crisis F.H. Hinsley (επιμ.), British Foreign Policy under Sir Edward Grey Cambridge 1977, σσ. 178-192 και M. S. Anderson, The Eastern Question, 1774-1923 New York and London 1966, σσ. 280-285.

40 δυνάμεων. Για το λόγο αυτό έγινε ευμενώς δεκτή στη Ρωσία η πιθανότητα αποστολής το 1907 κλιμακίου Γάλλων αξιωματικών του ναυτικού με σκοπό την αναδιοργάνωση και εκγύμναση του ελληνικού στόλου 70. Αξίζει δε να επισημανθεί ότι η Ελλάδα έδωσε τότε έμφαση στη ναυτική της μεγέθυνση με ταχείς μονάδες που έφεραν βαρύ πυροβολικό και ασύρματη επικοινωνία, αξιοποιώντας όπως και άλλες χώρες, τα διδάγματα του Ρωσο-ιαπωνικού πολέμου 71. Το 1910 η Ρωσία προέτρεψε επίσης τη Γαλλία να χρηματοδοτήσει τη μεγέθυνση του ελληνικού ναυτικού ενώ το φθινόπωρο του 1910 η Ρωσία παρότρυνε την κυβέρνηση Βενιζέλου να προσκαλέσει ξένες ναυτικές και στρατιωτικές αποστολές στην Ελλάδα 72. Οι ρωσικές αυτές πρωτοβουλίες και τα πολλά παράπονα της Ρωσικής κυβέρνησης για τη δραστηριότητα των αγγλικών ναυτικών αποστολών στην Κωνσταντινούπολη πιθανόν να συνέβαλλαν και στην αποστολή αντίστοιχης αγγλικής αποστολής στην Ελλάδα το Μάϊο του 1911 με σκοπό το μετριασμό των Ρωσικών παραπόνων 73. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από το 1911 μέχρι την έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου η Ρωσική κυβέρνηση συνέβαλε αποφασιστικά στην ολοκλήρωση της συγκρότησης της Βαλκανικής συμμαχίας, ενώ η πολεμική αξιοποίηση του ελληνικού εμπορικού ναυτικού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους φαίνεται να απηχεί, μεταξύ άλλων τη συμβουλή του Έλληνα ναυτικού ιστορικού Κωνσταντίνου Ράδου να ακολουθήσει η Ελλάδα το παράδειγμα του Ρωσικού εθελοντικού στόλου 74. Η Ρωσία έλαβε επίσης το μέρος της Ελλάδας στο ζήτημα της Θεσσαλονίκης για δυναστικούς λόγους και συνέχισε να δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τη ελληνική ναυτική μεγέθυνση 75. Πιο συγκεκριμένα, το φθινόπωρο του 1913 και το χειμώνα του 1914 η Ρωσική κυβέρνηση μεσίτευσε ξανά υπέρ της δανειοδότησης της Ελλάδας από τη Γαλλία με σκοπό την αντιστάθμιση της αυξανόμενης ναυτικής ισχύος της Τουρκίας 76. Τον Ιούνιο του 1914 η Ρωσία βοήθησε, χωρίς όμως αποτέλεσμα, την Ελλάδα να αγοράσει ένα dreadnought που κατασκευάζονταν για την Αργεντινή στις ΗΠΑ ώστε να επιτραπεί η πώληση στη Ρωσία ενός αντίστοιχου 70 ΤΝΑ, F.O. 371/264, 42374, Elliot προς Grey, 23 Δεκεμβρίου 1907; B.M. (Bundesarchiv Militärarchiv), R.M. 5/1255, Αθήνα, 24 Δεκεμβρίου 1907. 71 L.S. Sondhaus, "Naval Power and Warfare", J. Black (επιμ.) European Warfare 1815-2000, Basingtoke 2002, σ. 180. B. H. Friedman, "The Navy after the Cold War. Progress without revolution", Sapolsky, H.M., B.H. Friedman, B. R. Green (επιμ.), US Military Innovation since the Cold War. Creation without destruction, London and New York 2009, σ. 85. M. van Creveld, Technology and War. From 2000 B.C. to the Present, New York 1991, σ. 205. 72 R. Poidevin, Les relations économiques et finacières entre la France et L Allemagne de 1898 à 1914, Paris 1969, σ. 565; TNA, F.O. 371/913, 36610, O Beirne προς Grey, Αγία Πετρούπολη, 1 Οκτωβρίου 1910. 73 Z. Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, London and New York 2005, σσ. 27-28. 74 Κ. Ράδος, Τα καταδρομικά της ''κεντρικής υπέρ των Κρητών Επιτροπής'' εν τω αγώνι του 1866-68, Αθήνα 1896, σ. 31. 75 A. Rossos, Russia and the Balkans: Inter-Balkan Rivalries and Russian Foreign Policy, 1908-1914, Toronto 1981, σ. 158. 76 P. Halpern, The Mediterranean Naval Situation, 1908-1914, Cambridge Mass. 1971, σσ. 308, 343.

41 dreadnought που κατασκευάζονταν στην Αγγλία για τη Χιλή 77. Συνάμα, παρά τις αρχικές της σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με τα εδαφικά κέρδη που θα λάμβανε η Ελλάδα από τη συμμετοχή της στους Βαλκανικούς Πολέμους τελικά, με την εξαίρεση του ζητήματος του λιμένος της Καβάλας, η Ρωσία ακολούθησε τη φιλελληνική πολιτική της Αγγλίας και της Γαλλίας, ιδίως στο θέμα των νησιών του Αιγαίου 78. Ήταν δε τόση η πεποίθησή της στη σημασία της συνδρομής της στην Ελλάδα που η Ρωσική κυβέρνηση ανέμενε ότι σε περίπτωση πολέμου με τις Κεντρικές Δυνάμεις η Ελληνική κυβέρνηση θα της παραχωρούσε αγκυροβόλια στο Αιγαίο 79. Την εκτίμηση αυτή συμμερίζονταν και το Γενικό Επιτελείο του Αυστροουγγρικού Ναυτικού το οποίο και κατέστρωσε το 1913 σχέδιο αντιμετώπισης συνδυασμένης επίθεσης του Ρωσικού στόλου της Μαύρης θάλασσας και του ελληνικού ναυτικού εναντίον του αυστροουγγρικού στόλου 80. Η αδυναμία πάντως της κυβέρνησης Βενιζέλου να ενισχύσει αποτελεσματικά το ελληνικό ναυτικό και να εξομαλύνει τις σχέσεις της χώρας με την Τουρκία στις αρχές του 1914 είχε ως αποτέλεσμα τη στροφή της Ρωσικής πολιτικής υπέρ της Τουρκίας το καλοκαίρι του ίδιου έτους 81. Αντίστοιχη αρνητική στροφή παρατηρήθηκε και στη ναυτική πολιτική της Ελλάδας έναντι της Ρωσίας με την αποσιώπηση της πορείας των γερμανικών πολεμικών Goeben και Breslau προς τα Δαρδανέλια παρόλο που και ο Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος διέθεταν επαρκείς ενδείξεις για τον τελικό προορισμό των πλοίων 82. Στο ξεκίνημα του Α Παγκοσμίου Πολέμου ο Ρώσος Υπουργός των Εξωτερικών Σαζόνωφ, συμφωνώντας με σχετική πρόταση του Βενιζέλου, επιχείρησε ανεπιτυχώς να εξασφαλίσει τη συμμαχία της Βουλγαρίας ζητώντας να προβούν η Αθήνα και το Βελιγράδι σε σημαντικές εδαφικές παραχωρήσεις στη Μακεδονία υπέρ της Βουλγαρίας, ώστε να συγκροτηθεί μια Βαλκανική Συμμαχία που ο αριθμός των ανδρών της θα υπερείχε του αντίστοιχου της Αυστρουγγαρίας 83. Οι πιέσεις, όμως, αυτές του Σαζόνωφ προδιέθεσαν αρνητικά την ελληνική πολιτειακή ηγεσία έναντι της Ρωσίας, μια προδιάθεση που δεν ήρθη ούτε με την είσοδο της Τουρκίας στον 77 Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Βενιζέλου, Φάκελος 2/3, Βούρος προς Βενιζέλο, Ουάσινγκτον 9 Ιουνίου 1914. Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Βενιζέλου, Φάκελος 2/4, Δούκας προς Βενιζέλο, Παρίσι 4 Ιουνίου 1914. Halpern, ό.π., σσ. 310-311. 78 Πληροφορίες για τη Ρωσική πολιτική έναντι των ελληνικών διεκδικήσεων στο διάστημα 1912-1914 βρίσκονται σε πολλές πηγές. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες: H. Gardikas-Katsiadakis, Greece and the Balkan Imbroglio, Athens 1996, σσ. 134, 152, 231; W. P. Kaldis, 'Background for Conflict: Greece, Turkey, and the Aegean Islands, 1912-1914", The Journal of Modern History, 51 (1978), σ. D1143. R. Lagoe, Greece and the Great Powers: the Question of the Aegean Islands, 1912-1914, Ph.D. Ohio University, 1976, σσ. 52, 83-88. 79 Westwood, ό.π., σ. 99. 80 Halpern, ό.π., σ. 185. 81 Lagoe, "the Question of the Aegean Islands", σ. 320. 82 Fotakis, ό.π., σσ. 101-105. 83 M. Larcher, La grande guerre dans les Balkans, direction de la guerre, Paris 1929, σσ. 15-16. Anderson, The Eastern question, σσ. 318-319.

42 πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων το Νοέμβριο του 1914. Κι αυτό γιατί ο Κωνσταντίνος και οι συνεργάτες του, πέραν της πίστης τους στην τελική νίκη των γερμανικών όπλων, εμφανίζονταν απρόθυμοι να διακινδυνέψουν τη μεταπολεμική εγκαθίδρυση ρωσικού προγεφυρώματος στην Κωνσταντινούπολη και τα Στενά μέσω της συμμετοχής της Ελλάδας στην επιχείρηση εκπόρθησης των Δαρδανελίων από τους Αγγλογάλλους 84. Για αντίστοιχους λόγους και οι Ρώσοι υπήρξαν αντίθετοι σε Ελληνική συμμετοχή στην εκστρατεία αυτή τουλάχιστον μέχρι την οριστικοποίηση, το Μάρτιο του 1915, της επίσημης υπόσχεσης από την Αγγλία και τη Γαλλία ότι μετά τον πόλεμο η περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως και των Στενών θα παραχωρούνταν στη Ρωσία 85. Μια περιοχή από την οποία διέρχονταν προπολεμικά το 45 % των Ρωσικών εξαγωγών 86. Ένα μήνα αργότερα, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σαζόνωφ αντιστάθηκε και στην προοπτική τη παραχώρησης της Κύπρου στην Ελλάδα θεωρώντας ότι θα ισχυροποιούνταν υπέρμετρα η θέση της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο 87. Η αποτυχία της επιχείρησης των Δαρδανελίων και η αδυναμία της Ρωσικής αυτοκρατορίας να αναλάβει αβοήθητη το βάρος ενός σύγχρονου, βιομηχανικού πολέμου επέφερε τη Ρωσική Επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 που διευκόλυνε την εκθρόνιση του Βασιλέα Κωνσταντίνου από την Αντάντ τον Μάιο του ίδιου χρόνου 88. Πέντε μήνες αργότερα, η Οκτωβριανή Επανάσταση οδήγησε στο Ρωσικό εμφύλιο και την εμπλοκή ελληνικών ναυτικών και στρατιωτικών μονάδων σε αυτόν κατά το πρώτο μισό του 1919 89. Πριν το τέλος του έτους έγιναν και οι πρώτες επαφές μεταξύ του σοβιετικού και του κεμαλικού καθεστώτος που σύντομα ευδοκίμησαν, καθώς επιθυμία των Σοβιετικών ήταν να μην επιτραπεί η Ελληνική επέκταση στην Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία, που θα καθιστούσε ευάλωτο αεροναυτικά το μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας στον Εύξεινο Πόντο 90. Αφορμώντας από τη σημαντική Σοβιετική συμβολή στην επικράτηση του Κεμαλικών κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία, η Ελλάδα υπήρξε η πρώτη Βαλκανική χώρα που σύνηψε διπλωματικές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση το 1924 91. Παράλληλα, συνέχισε να μεριμνά για το ναυτικό επανεξοπλισμό της, καθώς υπήρχε ο φόβος ότι, σε περίπτωση ελληνοτουρκικού πολέμου, ο τουρκικός στόλος θα 84 Fotakis, ό.π., σ. 114. 85 G. Leon, Greece and the Great Powers, 1914-1917, Thessaloniki 1974, σσ. 132-139. 86 B. Jelavich, The Ottoman Empire, the Great Powers and the Straits Question, 1870-1887, Bloomington and London 1973, σ. 17. 87 Leon, Greece and the Great Powers, σ. 161. 88 Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers, 234-239. Fotakis, ό.π., 134. N. V. Risanovski, A History of Russia 5th edition, Oxford, 1993, σσ. 453-461, 474-488. 89 Χαρατσής, Σ.Ι., Η Πρώτη Επέμβαση. Η Άγνωστη Δράση του Πολεμικού Ναυτικού στη Μεσημβρινή Ρωσία 1918-1920, Πειραιάς 1997). Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Το Ελληνικόν Εκστρατευτικό Σώμα εις την Μεσημβρινήν Ρωσίαν, Αθήνα, 1955. 90 A. L., Macfie, The Straits Question, 1908-1936, Thessaloniki 1993, σ. 122. A. L. Zapantis, Greek- Soviet Relations, 1917-1941, Boulder Colo. 1982, σσ. 46-150. 91 B. Jelavich, Russia s Balkan entanglements, 1806-1914, Cambridge 1993, σ. 266.

43 ενισχύονταν με μονάδες του στόλου της Μαύρης Θάλασσας, που ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος Σοβιετικός στόλος του Μεσοπολέμου 92. Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία πέτυχε σημαντική ναυτική μεγέθυνση κατά την πρώτη μεσοπολεμική δεκαετία χρησιμοποιώντας προσχηματικά το επιχείρημα του ναυτικού εξοπλισμού της έναντι της Σοβιετικής Ένωσης 93. Η Τουρκική ναυτική μεγέθυνση θορύβησε ακόμα και τη Σοβιετική Ένωση. Ο εκσυγχρονισμός του θωρηκτού καταδρομικού Γιαβούζ το 1930 παρέσχε στην Τουρκία, την ισχυρότερη και ταχύτερη ναυτική μονάδα στη Μαύρη θάλασσα με την υπογραφή όμως του Ελληνο-τουρκικού πρωτοκόλλου περιορισμού των ναυτικών εξοπλισμών το 1930 καθώς και την υπογραφή αντίστοιχου Τουρκοσοβιετικού πρωτοκόλλου την επόμενη χρονιά επήλθε διακοπή της διττής αυτής κούρσας ναυτικών εξοπλισμών έως και το 1934 94. Την περίοδο αυτή η Ελλάδα μπόρεσε να εφαρμόσει τις θεωρίες του Γάλλου ναυάρχου Καστέξ στη ναυτική της ανάπτυξη, ενώ αντίστοιχα η Ρωσία υιοθέτησε τα διδάγματα της λεγόμενης Νέας Σοβιετικής Σχολής. Και οι δύο αυτές προσεγγίσεις εστίασαν στην αποτελεσματικότερη δυνατή διεξαγωγή ενός αμυντικά προσανατολισμένου ναυτικού πολέμου με τη χρήση ελαφρών κυρίως μονάδων και ναυτικής αεροπορίας σε στενές θαλάσσιες επιφάνειες, αντανακλώντας έτσι και την οικονομική στενότητα των δύο αυτών χωρών. Προμηθεύτηκαν μάλιστα Ιταλικής κατασκευής αντιτορπιλικά. Από τα μέσα όμως της δεκαετίας του 1930 και έως την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα και η Ρωσία, ακολούθησαν τη διεθνή τάση διεξαγωγής επιθετικού ναυτικού πολέμου που θα στηρίζονταν στο βαρύ πυροβολικό των θωρηκτών 95. Η αποκλιμάκωση, πάντως, των ναυτικών εξοπλισμών Ελλάδας-Σοβιετικής Ένωσης και η εξαιρετική επίδοση της ελληνικής ναυτιλίας στο Μαυροθαλασσίτικο ναυτικό 92 Ε.Λ.Ι.Α. Αρχείο Γκούρα-Οικονόμου, ΑΓΕΝ προς Υπουργό Ναυτικών, 24 Ιουλίου 1923, σ. 3. M. Vego, Naval Strategy and Operations in Narrow Seas, London and New York 1998, σ. 107. 93 S. Guvenc, D. Barlas, Ataturk's Navy: Determinants of Turkish Naval Policy, 1924-1938, Journal of Strategic Studies, 26:1 (2003), σ. 10. 94 Ε. Χατζηβασιλείου, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η ελληνοτουρκική προσέγγιση και το πρόβλημα της ασφάλειας στα Βαλκάνια, 1928-1931, Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 86-98. Guvenc, & Barlas, Ataturk s Navy, σσ. 16-17. A.C.M., (Archives Centrales de la Marine), Β 61, Chambrun προς Briand, Κωνσταντινούπολη, 25 Οκτωβρίου 1930. 95 Fotakis, Z., Greek Naval Policy and Strategy, 1923-1932, Ναυσίβιος Χώρα, 3 (2010), σσ. 23, 26. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής, Δεύτερη Περίοδος, Δεύτερη Σύνοδος, 34η Συνεδρίαση, Ομιλία Βενιζέλου σελ. 555-559. G. Till, Maritime Strategy and the Nuclear Age, London 1982, σσ. 49-51. Μ. Θ. Ματσάκης, Το Σύγχρονον Πολεμικόν Ναυτικόν. Ιστορία και Αφηγήσεις, Αθήνα 1973, σ. 261. Πετρόπουλος, ό.π., σσ. 29-30. Α. Δεσποτόπουλος, Η Πολεμική Προπαρασκευή της Ελλάδος 1923-1940, Αθήνα, 1998, σελ. 180. TNA, ADM 116/4200 Packenham προς Admiralty, Αθήνα 12 Ιανουαρίου 1939. Ibid., Waterlow προς Foreign Office, Αθήνα, 16 Ιανουαρίου 1939. Ibid, Συνημμένα στο 106/24/39 Medhurst, Ross, Packer προς Waterloo, Αθήνα 24 Ιανουαρίου 1939 και Packer προς Waterloo, Αθήνα 24 Ιανουαρίου 1939. Σχόλιο Goodall στο ΜΟ 7712/38, 10 Φεβρουαρίου 1939. TNA, ADM 116/4200, Συνημμένο στο 106/24/39 Packer προς Waterloo, Αθήνα 24 Ιανουαρίου 1939.

44 εμπόριο κατά τη δεκαετία του 1930 96 άνοιξαν το δρόμο για τη γενικότερη εξομάλυνση των ναυτικών τους σχέσεων με χαρακτηριστικά παραδείγματα το διορισμό σοβιετικού ναυτικού ακολούθου για την Ελλάδα το 1931 97 και την ανταλλαγή επισκέψεων πολεμικών πλοίων των δύο χωρών 98. Στο ξεκίνημα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η ελληνική πολεμική προσπάθεια υποστηρίχτηκε από ρωσικό σιτάρι που μεταφέρθηκε με ελληνικά εμπορικά πλοία στη χώρα μας 99. Μετά την πτώση της Ελλάδας στον Άξονα, οι ελληνορωσσικές θαλάσσιες σχέσεις εντοπίστηκαν στη σημαντική συμμετοχή της ελληνικής φορτηγού ναυτιλίας στον ανεφοδιασμό της Σοβιετικής Ένωσης από την Αμερική και την Αγγλία και ειδικότερα στις εξαιρετικά επικίνδυνες νηοπομπές προς το Σοβιετικό λιμάνι του Μουρμάνσκ στον Αρκτικό κύκλο 100. Την ίδια περίοδο, η Σοβιετική Ένωση στήριξε διωκόμενα αριστερά μέλη ελληνικών ναυτεργατικών ενώσεων καθώς και τους κινηματίες του Ναυτικού τον Απρίλιο του 1944 101. Την επαύριο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε ανεπιτυχώς να εξασφαλίσει ναυτικές διευκολύνσεις στα Δωδεκάνησα. με τον πρεσβευτή της στην Αθήνα, ναύαρχο Ροντιόνωφ 102, Στήριξε επίσης, ως ένα βαθμό, τις Βουλγαρικές διεκδικήσεις στη Δυτική Θράκη, τις Αλβανικές θέσεις για το Στενό της Κέρκυρας και συνέβαλε στην απόφαση για την αποστρατικοποίηση των ελληνικών Δωδεκανήσων 103. Συνάμα, όπως εξομολογήθηκε ο ίδιος ο Στάλιν στον Μίλοβαν Ντζίλας το 1948, η ναυτική αδυναμία της Σοβιετικής Ένωσης δεν της επέτρεψε να ενισχύσει το Δημοκρατικό Στρατό κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο 104. Μια αδυναμία που εξηγούνταν, ως ένα βαθμό, από το γεγονός, ότι στο 96 Τζ. Χαρλαύτη, Ιστορία της Ελληνόκτητης Ναυτιλίας (16ος -20ος αιώνας), Αθήνα 2001, σσ. 329-331. A.C.M., GR7N2873, Peyronnet, Grèce, Rapport Annuel de 1936, Αθήνα, 4 Φεβρουαρίου 1937, σσ. 62-63. 97 A.C.M., 1BB7/148, Ναυτικός Ακόλουθος προς Υπουργείο Ναυτικών της Γαλλίας, Αθήνα 12 Φεβρουαρίου 1931. 98 TNA, FO 371/18399, A nnual Report, Greece 1933, Waterlow προς Simon, Αθήνα, 9 Μαρτίου 1934, σ. 17. 99 TNA, MT 59/1080, Evans, Note on Greek Supply, Shipping and Finance, Λονδίνο, 12 Δεκεμβρίου 1940. 100 Α. Λαιμός, Το Ναυτικόν του Γένους των Ελλήνων, τόμος 1, Αθήνα 1968, σ. 264. 101 Κ. Στεφανάτος, Οι Ναυτεργάτες, Αθήνα 1981, σ. 154. ΤΝΑ, MT 9/3402, Report of Meeting with Greek Representatives held on 27th December 1940. Δ. Φωκάς, Έκθεσις επί της Δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον Πόλεμον 1940-1944, τόμ. 2, Αθήνα, 1954, σ. 402. 102 E. J. Sheehy, The U.S. Navy, the Mediterranean, and the Cold War, 1945 1947, Westport CT 1992, σ. 41. Stephen G. Xydis, "The Genesis of the Sixth Fleet," United States Naval Institute Proceedings, (Αύγουστος 1958), σ. 47. 103 Β. Κόντης, Η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου, Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 16, σσ. 127-158. 104 J.J. Grygiel, "The Dilemmas of US Maritime Supremay in the Early Cold War", L. J. Goldstein, J.B. Hattendorf, Y. M. Zhukov (επιμ.), "The Cold War at Sea: An international appraisal", The Journal of Strategic Studies, 28:2 (April 2005), σ. 191.

45 ξεκίνημα του Ψυχρού Πολέμου το Σοβιετικό εξωτερικό εμπόριο διεξάγονταν κυρίως με όμορες κατά ξηρά χώρες 105. Οι προαναφερθείσες Σοβιετικές ενέργειες εναντίον της Ελλάδας σε συνδυασμό με την Αμερικανική παρέμβαση στον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο διατήρησαν τη χώρα μας στο Δυτικό συνασπισμό 106. Με δεδομένη τη Σοβιετική υπεροπλία σε συμβατικά μέσα στην Ευρώπη οι ελληνικές θάλασσες μπορούσαν να αποτελέσουν εφαλτήριο αντιπερισπασμού προέλασης των σοβιετικών δυνάμεων στην Κεντρική Ευρώπη, αξιοποιώντας την οπλική τεχνολογία της περιόδου 1945-1960, αλλά και της δεκαετίας του 1980 107. Αρχικά, η Σοβιετική Ένωση δεν αντέδρασε στο ενδεχόμενο αυτό, περιορίζοντας τη ναυτική δομή δυνάμεώς της σε ζεν εκολ 108 που, μεταξύ άλλων, συμπεριέλαβε και πολλές ανθυποβρυχιακές μονάδες αμερικανικής κατασκευής, κάτι που είχε κάνει και το ελληνικό ναυτικό 109. Από το 1964 όμως και μετά, αποδύθηκε σε φρενήρη ναυτικό εξοπλισμό που έδωσε στο Σοβιετικό Ναυτικό το ποσοτικό πλεονέκτημα έναντι του Αμερικανικού προς το τέλος της δεκαετίας του 1970 110. Ο ναυτικός αυτός εξοπλισμός εδράστηκε θεωρητικά και ιστορικά στη σκοπιμότητα της ανάπτυξης ενός ισορροπημένου στόλου ανοικτής θαλάσσης που προβλήθηκε εναργώς από τα γραπτά του Ρώσου ΑΓΕΝ ναυάρχου Γκορσκώφ. Γραπτά που μελετήθηκαν και αναλύθηκαν σε σημαντικό βαθμό από Έλληνες επιτελείς της δεκαετίας του 70 και του 80, ιδιαίτερα όσον αφορά την σκοπιμότητα των συνδυασμένων επιχειρήσεων και την ολοένα και ευχερέστερη αξιοποίηση των θαλάσσιων πόρων 111. Το Σοβιετικό Ναυτικό εισήγαγε τότε και το νέο τύπο της 105 Ό.π., σ. 193. 106 Th. D. Sfikas, "Britain, the United States and the Soviet Union in the United Nations Commission of Investigation in Greece, January-May 1947", Contemporary European History, 2:3 (Νοέμβριος 1993), σ. 246. S. Rajak, The Cold War in the Balkans, 1945 1956, M. P. Leffler, O. A. Westad, The Cambridge History of the Cold War, τόμος 1, σσ. 206-207. 107 J. Cable, Gunboat Diplomacy, Political Applications of Limited Naval force, London 1971, σσ. 138-139. G. Baer, One Hundred Years of Sea Power, The US Navy 1890-1990, Stanford 1994, σσ. 284-289, 316, 418-444. Grygiel, "The Dilemmas of US Maritime Supremacy, σσ. 193, 196, 203-204. Naval Historical Foundation, Interview of Vice-Admiral Henry C. Mustin, 21 February 2001, σσ. 111-121. Naval Historical Foundation, Interview of Admiral Small, 24 September 1996, σ. 38. J.B. Hattendorf, The Evolution of the U.S. Navy s Maritime Strategy, 1977-1986, Newport Rhode Island 2004, σσ. 53-64. 108 P. Nitze & L. Sullivan Jr et al, Securing the Seas. The Soviet naval challenge and Western alliance options, Boulder Colo 1979, σ. 251. N.I. Yegorova, "Stalin's Conception of Maritime Power: Revelations from the Russian Archives", L. J. Goldstein, J.B. Hattendorf, Y. M. Zhukov (επιμ.), "The Cold War at Sea: An international appraisal", The Journal of Strategic Studies, 28:2 (April 2005), σσ. 157, 160. 109 Ματσάκης, ό.π., σ. 465. 110 R. J. Kurth, "Gorshkov's Gambit", L. J. Goldstein, J.B. Hattendorf, Y. M. Zhukov (επιμ.), "The Cold War at Sea: An international appraisal", The Journal of Strategic Studies, 28:2 (April 2005), σ. 276. Hattendorf, The Evolution of the U.S. Navy s Maritime Strategy, σ. 050. Ι. Βαληνάκης, Εξωτερική Πολιτική και Εθνική Άμυνα. Η Ελλάδα στο Σύστημα Ανατολής Δύσης, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 28. 111 Till, ό.π., σσ. 70-74. Βλέπε επίσης τα αντίστοιχα άρθρα της Διεύθυνσης Σύνταξης του περιοδικού Ναυτική Επιθεώρηση στα τεύχη 369-375.

46 πυραυλακάτου, τον οποίο το ελληνικό ναυτικό υιοθέτησε μεταξύ των πρώτων στο ΝΑΤΟ 112. Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό ανέλαβε μεταπολεμικά και με την εξοπλιστική ενίσχυση των προεδριών Eisenhower και Nixon, την προστασία των συμμαχικών θαλασσίων επικοινωνιών στα ελληνικά χωρικά ύδατα και την παροχή στο ΝΑΤΟ πληροφοριών σχετικά με το Σοβιετικό Ναυτικό. Επιφορτίστηκε επίσης, ως ένα βαθμό, με την προσβολή στο Αιγαίο της Σοβιετικής μοίρας της Μεσογείου, κατά το πρότυπο των Βενετικών ναυτικών επιχειρήσεων εναντίον των Τούρκων το 16ο αιώνα 113. Ανέλαβε δηλαδή ένα αρκετό σημαντικό έργο σε μια περιοχή απ' όπου διέρχονταν το ήμισυ σχεδόν του σοβιετικού εμπορίου κι όπου το Σοβιετικό Ναυτικό έκανε εμφαντική την παρουσία του, εκμεταλλευόμενο τη γεωγραφική κατάτμηση της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, την αυξημένη δυνατότητα διακοπής των Νατοїκών θαλάσσιων επικοινωνιών καθώς και τη σκοπούμενη υπερκέραση του ΝΑΤΟ από νότο με την εξασφάλιση Σοβιετικών αγκυροβολίων στην Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή 114. Σημαντικός ήταν και ο ρόλος που επιφυλάσσονταν στο ελληνικό εμπορικό ναυτικό σε περίπτωση σύρραξης του ΝΑΤΟ με τη Σοβιετική Ένωση καθώς αυτό απάρτιζε το 1/4 του Νατοїκού τονάζ 115. Η αξιοσημείωτη αυτή ελληνική θαλάσσια προσφορά στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ ήταν αναμενόμενο να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια της Σοβιετικής Ένωσης που εκφράστηκε, μεταξύ άλλων, με την παροχή εξαιρετικά μεγάλης οικονομικής βοήθειας στην Τουρκία τη δεκαπενταετία 1964-1979, την εποχή δηλαδή που η χώρα αυτή είχε σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις της με την Αμερική 116. Συνάμα, η Σοβιετική Ένωση όπως και οι Ηνωμένες πολιτείες της Αμερικής εμφανίστηκε εξαιρετικά επιφυλακτική στο ενδεχόμενο της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, καθώς στην περίπτωση αυτή δε θα μπορούσε να διατηρήσει 112 Ματσάκης, ό.π., σσ. 502-504. 113 Peter Swartz, Greek Navy Relations with other navies, 1945-1955: A study in Trans-Governmental Relations, Society for Historians of American Relations: US Naval Academy, Annapolis MD, Annual meeting of 22 June 1955, 15-16. D. Chourchoulis, The Southern Flank of NATO 1951-1959. Military strategy or political stabilisation, Ph.D. Queen Mary University of London, 2010, σ. 278. Paizis- Paradelis, Hellenic Warships, σσ. 28, 31, 36-37, 40, 42, 46, 56-57, 88-89, 92-93, 96, 100-102, 104, 107, 109, 114, 118, 120, 122, 125, 147, 151, 155-158, 162-164, 172-174, 176, 181, 188. Ian Anthony, The Naval Arms Trade, New York 1990, σ. 36. J. M. Collins, J. St. Chwat, Greece and Turkey, some military implications related to NATO and the Middle East: prepared for the Special Subcommittee on Investigations of the Committee on Foreign Affairs, Washington D.C., 1975, σ. 9. H. Faringdon, Strategic Geography, NATO, the Warsaw Pact and the Great Powers London and New York 1989, σ. 218. T.N.A., ADM 116/6330, N.I.D. 213/2573/55 Comment for Director of Naval Intelligence, 23 Σεπτεμβρίου 1955. 114 R. S. Jordan, Alliance Strategy and Navies. The Evolution and Scope of NATO's Maritime Dimension, London 1990, σ. 90. Faringdon, Strategic Geography, σ. 199. Βαληνάκης, Εξωτερική Πολιτική και Εθνική Άμυνα, σ. 47. 115 "Prompt and sustained operations. An interview with Vice Admiral Leonidas Vassilicopoulos, Chief of the Greek Naval Staff", Naval Forces, 9:5 (1988), σσ. 66, 68 116 D. B. Sezer, Peaceful Coexistence: Turkey and the Near East in Soviet Foreign Policy, The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science (1985), σσ. 121-122.

47 τα 6 αγκυροβόλια που διέθετε τότε στις ελληνικές θάλασσες 117. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το Σοβιετικό αγκυροβόλιο ανοικτά των Κυθήρων απειλούσε την ασφάλεια των Νατοїκών τηλεπικοινωνιών που διεξάγονταν, εν μέρει, μέσω ποντισμένων καλωδίων στην περιοχή αυτή 118. Πάντως οι Ελληνο-ρωσικές θαλάσσιες σχέσεις παρουσίασαν και ορισμένα θετικά στοιχεία κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο ελληνικός εφοπλισμός υπήρξε χρήσιμος για τη Σοβιετική Ένωση όταν ο σοβιετικός εμπορικός στόλος ήταν ακόμα μικρός. Έλληνες εφοπλιστές όπως ο Ωνάσης, ο Φραγκίστας, ο Μαμιδάκης και άλλοι μετέφεραν φορτία σε σοβιετικά λιμάνια και έσπαγαν τον αμερικανικό ναυτικό αποκλεισμό συμμάχων της Σοβιετικής Ένωσης όπως η Βόρεια Κορέα, η Κίνα, η Κούβα και το Βιετνάμ 119. Την επαύριο επίσης της Κυπριακής Κρίσης του 1974 η Σοβιετική Ένωση πρότεινε παρασκηνιακά απεριόριστη οπλική βοήθεια στην Ελλάδα, προσπαθώντας να διασπάσει τη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ 120. Επιπλέον, μεταξύ του 1978 και των αρχών της δεκαετίας του 1980 οι Σοβιετικοί μπόρεσαν να αναπληρώσουν, εν μέρει, την απώλεια των ναυπηγοεπισκευαστικών ευκολιών που απολάμβαναν έως το 1975 στην Αλεξάνδρεια με την πρόσβαση που τους δόθηκε στο Νεώριο της Σύρου 121. Στην Κρίση τέλος του Μαρτίου του 1987 η Σοβιετική Πέμπτη Εσκάδρα έλαβε θέση παρά την Αστυπάλαια, ασκώντας έμμεσα κατευναστική επιρροή επί της Τουρκικής προκλητικότητας 122. Συνοψίζοντας, οι Ελληνορωσσικές θαλάσσιες σχέσεις υπήρξαν θετικές έως και το Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο όποτε η Ρωσία βρισκόταν σε κατάσταση σχετικής ναυτικής αδυναμίας και η Ελλάδα σε φάση ναυτικής μεγέθυνσης. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι τη Ρωσία ωφελήθηκε από τη συμμετοχή του ελληνικού εμπορικού ναυτικού στο εξωτερικό της εμπόριο, υπήρξε ευνοϊκή στην ενίσχυση του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, του οποίου την ανάπτυξη επηρέασε, απέβη όμως αντίθετη στο ενδεχόμενο της ηπειρώτικης επέκτασης της Ελλάδας προς την κατεύθυνση της Κωνσταντινούπολης. Η εναντίωση αυτή, τα κατά καιρούς σενάρια ρωσικής πρόσκτησης λιμένων στο Βόρειο Αιγαίο και η συχνή υιοθέτηση από τη Ρωσία των 117 S. Rizas, "Domestic and External Factors in Greece s Relations with the Soviet Union: Early Cold War to Détente", Mediterranean Quarterly 24:1 (2013), σ. 74. 118 Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Φάκελος 72/2, Έκθεση Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αθήνα 31 Μαḯου 1965. 119 Χαρλαύτη, Ιστορία της Ελληνόκτητης Ναυτιλίας, σ. 451. 120 The National Archives, College Park, RG 59, NND 34145, A1 (5593), Box 1, JUSMAG to Secretary of Defense, Washington D.C. 20 September 1974; Greece-US Political/Military Relations, Security Assistance. 121 Rizas, "Domestic and External Factors in Greece s Relations with the Soviet Union", σ. 76. Milan Vego, "Soviet and Russian Strategy in the Mediterranean since 1945" J. B. Hattendorf (επιμ.), Naval policy and Strategy in the Mediterranean. Past Present and Future, London, Portland OR 2000, σσ. 178-179 122 Ν. Κουρής, Ελλάδα-Τουρκία, ο Πεντηκονταετής Πόλεμος, Αθήνα 1997, σσ. 323, 338.

48 Βουλγαρικών φιλοδοξιών στη χερσόνησο του Αίμου επηρέασαν αρνητικά τις Ελληνορωσικές θαλάσσιες σχέσεις την εποχή εκείνη. Κατά τη διάρκεια του σύντομου εικοστού αιώνα, οι διμερείς ναυτιλιακές σχέσεις συνέχισαν να είναι στρατηγικά και υλικά αμοιβαία επωφελείς. Αντίθετα, οι ναυτικές σχέσεις της Ελλάδας με τη Σοβιετική Ένωση υπήρξαν ανταγωνιστικές με μικρά διαλείμματα εξομάλυνσης, που οφείλονταν σε συγκυριακές ναυτικές ανάγκες των δύο αυτών κρατών. Τέλος, η ρωσική ναυτική πολιτική συνέχισε, σε μικρότερο βέβαια βαθμό, να επηρεάζει την αντίστοιχη ελληνική. 3.4 Καθηγητής Δρ. Ν. Νικητάκος, Εκδοτική δραστηριότητα ΚΕΡΙΕ, το νέο βιβλίο «Δοκίμια Ναυτικής Ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας (18ος-19ος αι.)», του καθηγητού Γιούρι Πριάχιν, Επίτιμου Μέλους του ΚΕΡΙΕ, των Εκδόσεων Ασίνη. Ο κύριος Λιγνός παρουσίασε το βιογραφικό του ομιλητή όπως πιο κάτω: - Είναι πτυχιούχος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Τμ. Μηχανικών (1980), - και Οικονομικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά (1986). - Έχει μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών (M.Sc.) στην επιστήμη του Μηχανικού Η/Υ (1989) και στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά (1988) από το Naval Postgraduate School USA. - Είναι επίσης απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Αμύνης (1999) - Το 1996 αναγορεύτηκε Δρ. Μηχ. του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ του ΕΜΠ. - Έχει 25ετή προϋπηρεσία σαν αξιωματικός του ΠΝ, - Παραιτήθηκε το 2000 (Πλοίαρχος Π.Ν..ε.α.) μετά την εκλογή σαν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου (Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών στην Χίο). - Έχει τιμηθεί από διάφορους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς για τα ερευνητικά αποτελέσματα της ομάδας του σε θέματα ανανεώσιμων πηγών και βιώσιμης ανάπτυξης - Έχει μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά διεθνών συνεδρίων. - Είναι επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Shanghai Maritime University, Hangzhou Dianzi της Κίνας και ΑΜΕΤ Ινδιών. - Είναι Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του ΚΕΡΙΕ.

49 Ο καθηγητής Δρ. Νικήτας Νικητάκος Ο λόγος εδόθη στον ομιλητή, ο οποίος ανέπτυξε τα ακόλουθα: Το Δεκέμβριο του 2015 το ΚΕΡΙΕ συμπλήρωσε επίσημα τη 10ετή ζωή του! Καταστατικός σκοπός του είναι η ανάδειξη κάθε ιστορικής πτυχής που έχει σχέση με τις σχέσεις Ελλάδας και Ρωσίας διαχρονικά. Πέρα από το καθαρά επιστημονικό έργο των Μελών του ΚΕΡΙΕ, μέσα από εργασίες, ανακοινώσεις σε συνέδρια και συμμετοχή σε συλλεκτικές εκδόσεις, βασικός πυλώνας της επιστημονικής προσπάθειας του είναι το εκδοτικό του έργο. Μέσα από το εκδοτικό έργο προσπαθούμε να παραδώσουμε στην επιστημονική κοινότητα, αλλά και στους φιλίστορες, ιστορική πληροφόρηση που συνδέει τις ιστορικές πτυχές των σχέσεων των δύο χωρών και που αφορά πολιτικές, πολιτισμικές, οικονομικές, θρησκευτικές και κοινωνικές διασυνδέσεις Ελλήνων στη Ρωσία και Ρώσων στην Ελλάδα. Η ιστορική πληροφόρηση που καταγράφεται στις εκδόσεις μας είναι άγνωστη σε μεγάλο ποσοστό στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, κυρίως λόγω των δυσκολιών γλώσσας και προσεγγίσεως στα Κρατικά Ρωσικά Αρχεία. Επομένως, ένας βασικός επιστημονικός στόχος του ΚΕΡΙΕ υπηρετείται και επιτυγχάνεται από αυτές τις εκδόσεις. Πέρα λοιπόν και από τις δημοσιεύσεις εργασιών των μελών ΚΕΡΙΕ στην ιστοσελίδα του, οι εκδόσεις του ΚΕΡΙΕ μέχρι σήμερα διακρίνεται σε 2 βασικές κατηγορίες:

50 1. Πρακτικά Ημερίδων ΚΕΡΙΕ. Έχουν έντυπα εκδοθεί Πρακτικά δύο Ημερίδων, «Ρώσοι Διπλωμάτες το 18ο αι. στο Αρχιπέλαγος» Σαντορίνη 2006, και «Προσεγγίσεις Ελληνο-Ρωσικής εκκλησιαστικής Ιστορίας και Τέχνης» Λιβαδειά 2009. Επίσης έχουν εκδοθεί και δημοσιευτεί ηλεκτρονικά τα Πρακτικά της Ημερίδας «Ναυμαχία Ναβαρίνου, 180 χρόνια» Μόσχα 2007, και τα Πρακτικά με τίτλο «Ιερά σκεύη και κειμήλια ρωσικής προέλευσης 19-20ος αι. στη Σαντορίνη» Αθήνα 2010. Την επιμέλεια των εκδόσεων αυτών είχε ο Δρ. Πάνος Στάμου 2. Βιβλία. Στη σειρά «Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ» έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα 6 βιβλία.: - «Η Φιλική Εταιρία στη Ρωσία» Αθήνα 2011 του Γκργκόριι Άρς. Το βιβλίο προλόγισε ο τότε Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Επίτιμο Μέλος ΚΕΡΙΕ, καθηγητής κ. Κ. Σβολόπουλος. Την μετάφραση έκαναν ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Μέλος του ΚΕΡΙΕ Δ. Πατέλης και η Βυζαντινολόγος Π. Πατέρη. Την Επιμέλεια έκανε ο καθηγητής Κ. Παπουλίδης. Ο ιστορικός Γκριγκόρι Λ. Άρς, Ανώτερος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Σλαβικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, γνωστός ελληνιστής και συγγραφέας βιβλίων που έχουν εκδοθεί και στην Ελλάδα, συνέθεσε το έργο αυτό το 1968, όταν υποστήριξε την Υφηγεσία του με τον τίτλο στα ρωσικά Το κίνημα της Φιλικής Εταιρίας στη Ρωσία. Η Διατριβή αυτή κυκλοφόρησε σε βιβλίο στη Μόσχα το 1970 Όπως σημειώνει στην Εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας «Η μονογραφία είναι αφιερωμένη στην ελληνική επαναστατική οργάνωση «Φιλική Εταιρεία», η οποία προετοίμασε την ελληνική εξέγερση του 1821. Η «Φιλική Εταιρεία» εμφανίστηκε στην ρωσική επικράτεια και προσέθεσε μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία του αγώνα του ελληνικού λαού για την εθνική του ανεξαρτησία. Στο έργο αυτό, το οποίο στηρίζεται σε άγνωστα μέχρι σήμερα έγγραφα ρωσικών αρχείων, αλλά και σε ελληνικές πηγές, για πρώτη φορά ερευνάται αναλυτικά η δραστηριότητα της «Φιλικής Εταιρείας» στη Ρωσία. Ο συγγραφέας εξετάζει την ιστορία της εμφάνισης και ανάπτυξης αυτής της επαναστατικής οργάνωσης, τις σχέσεις της με τους προοδευτικούς κύκλους της ρωσικής κοινωνίας, παραθέτει νέα στοιχεία για τις σχέσεις της τσαρικής κυβέρνησης με την «Φιλική Εταιρεία». Αυτό το βιβλίο είναι μια υπόμνηση για τις ένδοξες παραδόσεις του αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία, μια υπόμνηση για τους σταθερούς ιστορικούς δεσμούς που συνδέουν τους λαούς της Ελλάδας και της Ρωσίας». Ειδικά, η αναφορά στην περίοδο πριν και αμέσως μετά την εμφάνιση της Φιλικής Εταιρίας στη Ρωσία δίνει την ευκαιρία στο αναλυτικό πνεύμα του συγγραφέα να παρουσιάσει τη ρωσική άποψη για γνωστά και μελετημένα στην ελληνική ιστοριογραφία θέματα και προσωπικότητες. Εντυπωσιακή είναι η άποψη του Άρς, ότι δεν μπορεί κανείς να κατανοήσει την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας, αλλά και την

51 προσφορά της στην Ελληνική Επανάσταση, αν δεν μελετήσει προηγουμένως δύο σημαντικές προσωπικότητες της Ελλάδας και τη δραστηριότητά τους, τον Λάμπρο Κατσώνη και τον Ρήγα Βελεστινλή, τους πρόδρομους, όπως τους χαρακτηρίζει της Ελληνικής Επανάστασης του 21. Η παράθεση για πρώτη φορά σημαντικών πληροφοριών για τις δύο αυτές ιστορικές προσωπικότητες συνεισφέρουν στην αντίστοιχη ιστοριογραφία. Ο καθηγητής Γκριγκόρι Άρς, Επίτιμο Μέλος του ΚΕΡΙΕ, δεν παραλείπει στον Επίλογο της ελληνικής έκδοσης να τονίσει τη σημασία της έκδοσης αυτής του ΚΕΡΙΕ, ευχαριστώντας και τους συντελεστές της. Και ο Άρς στον ίδιο Επίλογο τονίζει ότι «Παρήλθαν τριάντα επτά χρόνια από την έκδοση αυτού του βιβλίου στην Μόσχα, αλλά τα βασικά του πορίσματα εξακολουθούν να ισχύουν. Δεν υπάρχει χρεία για κάποιες διορθωτικές παρεμβάσεις και όσον αφορά το πραγματολογικό υλικό στο οποίο εδράζονται αυτά τα πορίσματα». - «Οι Έλληνες της Αγίας Πετρούπολης» Αθήνα 2011, του καθηγητού Κώστα Παπουλίδη. Ο γνωστός από την ελληνική και τη διεθνή βιβλιογραφία, ειδικός στα ελληνορωσικά ιστορικά θέματα, τ. επιστημονικός συνεργάτης και υποδιευθυντής του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ), Επ. καθηγητής Δρ. Κωνσταντίνος Κ. Παπουλίδης, παρουσιάζει στο έργο του, μέσα σε 178 σελίδες, τις δραστηριότητες των Ελλήνων στην Αγία Πετρούπολη τον 18ο, 19ο και 20ο αιώνα. Παρόλο ότι δεν υπήρχε οργανωμένη Ελληνική Κοινότητα στην Αγία Πετρούπολη στην πρωτεύουσα της Αυτοκρατορικής Ρωσίας, εκεί, έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν Έλληνες ανώτατοι κρατικοί λειτουργικοί, διπλωμάτες και προξενικοί υπάλληλοι, κληρικοί, λόγιοι, ακαδημαϊκοί, καθηγητές πανεπιστημίου, έμποροι, σπουδαστές, ιατροφιλόσοφοι, τέκτονες, βιοπαλαιστές και, τέλος, μαικήνες και Ευεργέτες του Ελληνισμού. Ορισμένοι απ αυτούς εργάστηκαν προς όφελος της πολιτικής και της πολιτιστικής ζωής της Αυτοκρατορικής Ρωσίας και του Ελληνισμού. Ο συγγραφέας έχει βραβευθεί από την Ακαδημία Αθηνών (Δεκέμβριος 2000) για το έργο του Οι Έλληνες της Οδησσού, Θεσσαλονίκη (εκδ. Οίκος Αφων Κυριακίδη), 1999, σσ. 394. - «Ο Αξιωματικός Λάμπρος Κατσώνης και Ρωσικός Στολίσκος στη Μεσόγειο» Αθήνα 2011. του Δρ. Πάνου Στάμου. Το βιβλίο, 592 σελίδων, του Παναγιώτη Ν. Στάμου βασίζεται, κατά την μεγαλύτερη έκταση του, στη Διδακτορική διατριβή του, την οποία υποστήριξε στο Ινστιτούτο Ιστορίας της Αγίας Πετρούπολης, της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.

52 Ο Πάνος Ν. Στάμου, Ανώτερος Αξιωματικός ΠΝ ε.α, κατά την προσπάθεια του να αναδείξει την ιστορική προσωπικότητα του Λάμπρου Κατσώνη στις σημερινές της διαστάσεις, μελέτησε και επεξεργάστηκε τα αδημοσίευτα και δημοσιευμένα στην Ελλάδα σχετικά αρχεία και τα βιβλία της ελληνικής ιστοριογραφίας, επεξεργάστηκε αδημοσίευτα και δημοσιευμένα ρωσικά αρχεία και σχετικά βιβλία, ερεύνησε και ανακάλυψε σημαντικές αδημοσίευτες ιστορικές πληροφορίες στα βρετανικά και ολλανδικά αρχεία. Ουσιαστικά, ο συγγραφέας χρησιμοποίησε ως πηγές του και επεξεργάστηκε τα ελληνικά (ΕΑ), βενετικά (ΒΑ), γαλλικά (ΓΑ), αυστριακά (ΑΑ), ρωσικά (ΡΑ), βρετανικά (ΒρΑ) και ολλανδικά (ΟΑ) αρχεία. Ο συγγραφέας μελετώντας τις ιστορικές πληροφορίες και τα στοιχεία, που αφορούν στον Έλληνα αξιωματικό του Αυτοκρατορικού στρατού της Ρωσίας, μετά από την επεξεργασία των στοιχείων και την εφαρμογή αναλυτικής συγκριτικής μεθόδου, προσέγγισε την ιστορική προσωπικότητα του Λάμπρου Κατσώνη, όχι μόνο βιογραφικά, αλλά μέσα κυρίως από τη στρατιωτική του δράση, και παρουσιάζει λεπτομέρειες που ανέδειξαν τις ικανότητες του ως άριστου χειριστή της πολεμικής τέχνης και επί πλέον ως σημαντικού παράγοντα στο διπλωματικό και πολιτικό πεδίο. Στα πλαίσια της εργασίας του αυτής ο συγγραφέας έφερε στη δημοσιότητα νέα ευρήματα, τα οποία οδήγησαν συνοπτικά στα ακόλουθα επιστημονικά αποτελέσματα: - Το περιεχόμενο και η πληρότητα των ρωσικών αρχείων, με τη συγκριτική μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε, ανέδειξαν τον μεγάλο βαθμό αξιοπιστίας της Χειρόγραφης Βιογραφίας του Λ. Κατσώνη του 1823 (έγγραφο 1561 της Εθνικής Βιβλιοθήκης) των ελληνικών αρχείων. Μέχρι σήμερα οι περισσότεροι Έλληνες ιστορικοί, ενώ έλαβαν στοιχεία από το έγγραφο αυτό είχαν αμφισβητήσει την αξιοπιστία του, επειδή είναι άγνωστος ο συγγραφέας της - Τα έγγραφα των Εθνικών Ολλανδικών Αρχείων έδωσαν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα το γνήσιο Μανιφέστο, την Πολιτική Διακήρυξη του Συνταγματάρχη και Ιππότη Λάμπρου Κατσώνη, το οποίο διανεμήθηκε από τον ίδιο σε ιταλική γλώσσα στους διπλωμάτες της περιοχής. Μέχρι σήμερα, το Μανιφέστο ήταν γνωστό ως ΦΑΝΕΡΩΣΗ, δημοσιεύτηκε από αντιγραφή ανυπόγραφου χειρογράφου με διορθώσεις, το οποίο όμως δεν είχε τύχει επιστημονικής τεκμηρίωσης ως αυθεντικό έγγραφο. - Τα Βρετανικά Αρχεία (ΒρΑ) απεκάλυψαν επίσης μετάφραση του Μανιφέστου στα Ιταλικά, από τη νεοελληνική γλώσσα, που είχε διανεμηθεί στις Ελληνικές περιοχές. - Η αποκάλυψη των δύο πιο πάνω εκδόσεων του Μανιφέστου και η ανάλυσή τους οδηγεί στο σπουδαιότερο συμπέρασμα αυτής της εργασίας: Ότι ο Λάμπρος

53 Κατσώνης μέσα από τις τάξεις του Τσαρικού στρατού υλοποιούσε τους πραγματικούς του στόχους, εξυπηρετούσε δηλαδή την πολιτική της Αικατερίνης ΙΙ να εξασφαλίσει κάθοδο στη Μεσόγειο από τα Στενά του Βοσπόρου και συγχρόνως πολεμούσε για την Απελευθέρωση της Ελλάδας 123. - Η επεξεργασία των ΡΑ σε συνδυασμό με τα ΒΑ, ΑΑ και ΓΑ απέδειξε ότι η δράση του Κατσώνη και των ανδρών του δεν ήταν πειρατική, αλλά καταδρομική, δηλαδή εκτελούσε Πολεμικές Επιχειρήσεις με βάση τις διαταγές της ηγεσίας του. Τούτο, ανεξάρτητα από τις μεθόδους που αρκετές φορές μετήλθε στο πλαίσιο των σκληρών κανόνων της εποχής του, για να επιτύχει τους σκοπούς του. - Απεδείχθη ότι ο ρόλος και η δραστηριότητες του Λάμπρου Κατσώνη ήσαν σημαντικές σε ίδιο σχεδόν επίπεδο για την πατρίδα του Ελλάδα, αλλά και τη θετή του Ρωσία. - Είναι αξιοσημείωτο εξάλλου, αυτό που αναφέρεται στον Πρόλογο του βιβλίου, από την Επικεφαλής Επιτροπή κρίσεως της Διατριβής του Κρατικού πανεπιστημίου της Αγ. Πετρούπολης: «Η στροφή της προσοχής του Παναγιώτη Ν. Στάμου στην έρευνα της βιογραφίας του καταγόμενου από την Ελλάδα Πλοίαρχου 1ης τάξης του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στολίσκου, Λάμπρου Κατσώνη (1752-1805?), αξίζει κάθε υποστήριξη και έπαινο, επειδή η δραστηριότητα του εθνικού αυτού ήρωα της Ελλάδας αποτελεί μια από τις λαμπρές σελίδες των ελληνορωσικών σχέσεων, οι οποίες έχουν μακρά ιστορία και παράδοση.» και η Επιτροπή προσθέτει «Εκτιμούμε ότι, για πρώτη φορά στην ιστοριογραφία, ο συγγραφέας κατόρθωσε να αναδομήσει τη προσωπικότητα του Λ. Κατσώνη και τη συμβολή του στην ανάπτυξη των ελληνο-ρωσικών σχέσεων στα τέλη του 18ου - αρχές 19 αιώνα. Τα συμπεράσματα της διατριβής μας επιτρέπουν να αξιολογήσουμε εκ νέου τις διεθνείς κοινωνικό-πολιτικές συνθήκες που επικράτησαν στα Βαλκάνια στο μεταίχμιο των 18-19 αι., το ρόλο της ελληνικής κοινότητας στην ανάπτυξη των νότιων περιοχών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και την προστασία των νότιων συνόρων της από τη τούρκικη εισβολή στην περιοχή.». Με το βιβλίο αυτό πιστεύεται ότι θα επανεκτιμηθεί στην Ελλάδα ο σημαντικός ρόλος του Λάμπρου Κατσώνη στην ιστορία της, ως πρόδρομου της Ελληνικής Επανάστασης, και θα επιβεβαιωθεί το γεγονός ότι αυτός ο Έλληνας Αξιωματικός του 123 Στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει και σύγχρονοι Ρώσοι ιστορικοί, διερευνώντας τα Ρωσικά αρχεία. Ενδεικτικά, σε σχετική επιστολή του ο Πανίν, από τις 22 Ιανουαρίου 1769, έγραφε «Αυτός ο πόλεμος αποτελεί μια ευκαιρία για όλους τους Ορθοδόξους λαούς της Ελλάδας να παράσχουν μεγάλες υπηρεσίες στην Εκκλησία του Χριστού, και ταυτόχρονα, από τη μια πλευρά, να κερδίσουν και να αποκτήσουν τις υψηλότερες εύνοιες, την πανίσχυρη προστασία υπό την αιγίδα της Αυτής Μεγαλειότητας Αικατερίνης Β, και από την άλλη πλευρά, να απελευθερώσουν τον εαυτό τους από τον ζυγό της δουλείας...» βλ. στο Shavshin V. Balaklava. Simferopol, 1994, s. 50 (Σάβσιν Β. Μπαλακλάβα. Συμφερούπολη, 1994, σ. 50) και άρθρο Μιχαήλ Φόμιν στο Φ. Μουρατίδης Έλληνες Ναύαρχοι και Στρατηγοί στον πολεμικό Στόλο της Ρωσίας Γκανγκούτ-Αγ. Πετρούπολη 2015, σελ. 176.

54 Ρωσικού Αυτοκρατορικού στρατού για 35 ολόκληρα χρόνια άφησε ζωηρά ίχνη στις σελίδες ιστορίας της Ελλάδας και Ρωσίας. - «Οι Έλληνες της Αμπχαζίας» Αθήνα 2013, του Ν. Ιωαννίδη. Την μετάφραση έκανε ο Δρ. Δ. Καταϊφτσής και την Εισαγωγή στην Ελληνική έκδοση έγραψαν οι Καθηγητές Thomas de Waal και Ευτ. Βουτυρά. Στην εργασία μελετάται για πρώτη φορά στη σοβιετική ιστοριογραφία η ιστορία και ο ρόλος του ελληνικού πληθυσμού της περιφέρειας του Σουχούμι της Σοβιετικής Αμπχαζίας από το 19ο έως και τον 20ό αιώνα. Παρατίθενται στοιχεία για τον εκτοπισμό του 1949, εξιστορούνται η δημιουργία και οι σκοποί του Πανενωσιακού Συνδέσμου Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης (ΠΣΕΣΕ), όπως και οι δυνατότητες διατήρησης των Ελλήνων της ΕΣΣΔ ως εθνικό σύνολο. Τα πιο πάνω Βιβλία εκδόθηκαν από τον Οίκο Παπασωτηρίου. Η έκδοση των 3 πρώτων έγινε πραγματικότητα με την ευγενή χορηγία του Μέλους του ΚΕΡΙΕ Δρ. Αθ. Γκέρτσου. Το τέταρτο βιβλίο εκδόθηκε με την χρηματοδοτική φροντίδα του Μέλους του ΚΕΡΙΕ Δρ. Ι. Καρρά. - «Ο Ι. Καποδίστριας στη Ρωσία» Αθήνα 2015, του καθηγητού Γκριγκόριι Άρς. Προλογίζει το Ιδρυτικό Μέλος του ΚΕΡΙΕ καθηγητής Β. Παναγιωτόπουλος. Την μετάφραση έκανε η Αναστασία Μπελοζέροβα. Το βιβλίο εκδόθηκε με την ευγενή χορηγία του Μέλους ΚΕΡΙΕ Δρ. Αθ. Γκέρτσου. Όπως σημειώνεται στον Πρόλογο «Το βιβλίο καλύπτει την ιστορία της παραμονής στην ρωσική κρατική υπηρεσία του επιφανούς πατριώτη της Ελλάδας, του πρώτου Κυβερνήτου της Ιωάννη Καποδίστρια, με ιδιαίτερη έμφαση στην εθνικοπατριωτική δράση του στη Ρωσία. Η δημοσίευση της πρώτης έκδοσης του βιβλίου ήταν αφιερωμένη στην 200ή επέτειο της γέννησης του Καποδίστρια. Μολονότι αυτή η ημερομηνία είχε περάσει προ πολλού, το ενδιαφέρον για την προσωπικότητα του διάσημου Έλληνα δεν έχει μειωθεί. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εικοσιπέντε ετών εμφανίστηκαν νέες ιστορικές πηγές και μελέτες, οι οποίες είτε άμεσα είτε έμμεσα σχετίζονται με την θεματολογία του έργου μου. Ωστόσο, ούτε το ιστορικό υλικό αναφερόμενο σε αυτά τα έργα, ούτε οι δηλώσεις των συγγραφέων τους, δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση τα κύρια αποτελέσματα της παρούσας μελέτης. Γι αυτό εγώ δεν θεώρησα αναγκαίο να αναλύω στη νέα έκδοση του βιβλίου μου τα συγγράμματα για τον Καποδίστρια, που είχαν δημοσιευτεί τις τελευταίες δεκαετίες, και περιορίστηκα με την προσθήκη τους στον βιβλιογραφικό κατάλογο. Η δημοσίευση προ εικοσιπενταετίας του βιβλίου, στο οποίο η ιστορία της παραμονής του Ιωάννη Καποδίστρια στη Ρωσία για πρώτη φορά είχε διερευνηθεί με βάση το υλικό από τα σοβιετικά αρχεία, προκάλεσε το ενδιαφέρον και την θετική

55 ανταπόκριση όσο στην Σοβιετική Ένωση, τόσο και στην Ελλάδα. Η νέα του έκδοση είναι βελτιωμένη, όσον αφορά και τη μορφή και το περιεχόμενό της. Σημειωτέον ότι στο παράρτημά της, ανάμεσα στα άλλα ιστορικά έγγραφα, δημοσιεύεται η ρωσική μετάφραση της εγκύκλιου του Καποδίστρια «Υπόμνημα για την σημερινή κατάσταση των Ελλήνων», που απουσίαζε από την πρώτη έκδοση. Επίσης έχει συμπεριληφθεί ένα νέο εικονογραφικό υλικό. Έχουν εξακριβωθεί και συμπληρωθεί η βιβλιογραφία και το ευρετήριο ονομάτων. Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον και για τη νέα γενιά αναγνωστών για όλους εκείνους, που θα ήθελαν να γνωρίσουν καλύτερα την ξεχωριστή προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος άφησε βαθύ το ίχνος του στην ιστορία όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της Ρωσίας». - Το έκτο βιβλίο με τίτλο Δοκίμια Ναυτικής Ιστορίας Ελλάδας Ρωσίας του καθηγητού Γιούρι Πριάχιν μόλις εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ασίνη με χρηματοδότηση και πάλι του Δρ. Αθ. Γκέρτσου. - Επίσης εκδόθηκε στα ελληνικά με την υποστήριξη του ΚΕΡΙΕ το βιβλίο του Ρώσου ιστορικού, και Επίτιμου Μέλους του ΚΕΡΙΕ καθηγητού Γιούρι Πριάχιν με τίτλο «Ο Λ. Κατσώνης στην Ιστορία της Ελλάδας και της Ρωσίας» Αθήνα 2005. Η μετάφραση έγινε από την Άννα Μιρόνοβα. Η Επιμέλεια, Συμπλήρωση και η χρηματοδότηση της έκδοσης έγινε από τον Πάνο Στάμου. Πέρα από τις πιο πάνω εκδόσεις, και παρά την δυσμενή οικονομική συγκυρία, ετοιμάζονται για έκδοση ακόμα 2 βιβλία, ενός Ρώσου ιστορικού και μιας Ελληνίδας ιστορικού που ζει στη Ρωσία, των οποίων τους τίτλους θα γνωστοποιήσουμε σε εύλογο χρόνο. Επιτρέψτε μου στο τέλος να πω λίγα λόγια για το νέο, το έκτο βιβλίο της σειράς Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ, του Επίτιμου Μέλους μας καθηγητού και αξιωματικού στο Ρωσικό Ναυτικό Γιούρι Πριάχιν. Όπως σημειώνει στον πρόλογο ο ιστορικός Γιάννης Νικολόπουλος, πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών στη Μόσχα και Επίτιμος Αντιπρόεδρος του ΚΕΡΙΕ, «Η Νεοελληνική ιστοριογραφία χρωστάει πολλά στον Πλοίαρχο Πριάχιν και μάλιστα σ ένα πολύ λεπτό και δύσκολο θέμα το ρόλο των Ελλήνων στην εδραίωση της Ρωσικής κυριαρχίας στη Μαύρη θάλασσα, στον 18ο και 19ο αιώνα. Ο δε ρόλος των Ελλήνων σε αυτό το θέμα ήταν καίριος. Χωρίς τους Έλληνες τα μεγαλοφυή σχέδια των δύο πραγματικά μεγάλων ηγετικών φυσιογνωμιών που κατέστησαν την παραδοσιακή αγροτική και καθυστερημένη Ρωσία πρώτη μεγάλη δύναμη της εποχής εκείνης, θα είχαν μείνει στο αρχείο. Οι Έλληνες τους έδωσαν το όπλο, το εργαλείο εκείνο που στήριξε το ιστορικό μεγαλείο τους. Οι ηγέτες εκείνοι ήταν ο Μεγάλος Πέτρος και η Μεγάλη Αικατερίνη. Για τους Έλληνες η συνέχεια του πολιτικού φορέα που είχαν χάσει επί Τουρκοκρατίας.

56 Ακούμπησαν επάνω τους, στηρίχτηκαν και τους στήριξαν. Το αποτέλεσμα ήταν η δυναμική επιδίωξη της αναγέννησης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η ξαφνιασμένη Δύση αντέδρασε βέβαια, σ αυτήν την προοπτική. Ακολούθησε μια σειρά από τιτανομαχίες που άφησαν πίσω τους τα σημερινά γεωπολιτικά δεδομένα. Οι Έλληνες απέκτησαν μια ανεξάρτητη πατρίδα, που μπορεί να θυμίζει λίγο μια φραγκολεβαντίνικη επαρχία, δηλαδή ένα κάπως μουσειακό αντικείμενο, αλλά ταυτόχρονα έχουν το μεγαλύτερο στόλο του κόσμου έναν εμπορικό στόλο που δεν είναι καθόλου μουσειακός, που συνεχίζει να επηρεάζει παγκόσμια τεκταινόμενα, και μια ανθρώπινη διασπορά λογίων επιστημόνων που παίζουν και αυτοί τον ιστορικό τους ρόλο, ακάθεκτοι. Ο πολεμικός στόλος που δημιούργησαν οι Έλληνες υπό φωτισμένη ηγεσία στη Μαύρη θάλασσα τον 18ο 19ο αιώνα πέρασε κι αυτός πολλές περιπέτειες αλλά δεν έχασε τις ελληνικές του ρίζες, όπως μας απέδειξε ο πρόσφατος διοικητής του, ο Ναύαρχος Μιχαήλ Χρονόπουλος. Ο πλοίαρχος Πριάχιν, που γεννήθηκε το 1933 στο Βλαδιβοστόκ, άρχισε τη σταδιοδρομία του σαν ναυτικός πυροβολητής και τελείωσε σαν καθηγητής της Ναυτικής Ακαδημίας Πετρουπόλεως. Διδάκτωρ Ιστορικών Επιστημών, τώρα έχει αφιερωθεί αποκλειστικά στην ιστορία. Ο ρόλος των Ελλήνων στην ανάπτυξη του Ρωσικού Ναυτικού τον έχει απορροφήσει για καλά: άρχισε με την περίπτωση του Λάμπρου Κατσώνη, τον οποίο ουσιαστικά ξανάφερε στη ζωή με τη δημοσίευση 165 εγγράφων από τα Αρχεία του Ρωσικού Κράτους, και συνέβαλε ουσιαστικά στην ανασκαφή της Ελληνικής υποδομής στην ιστορία του Ρωσικού Ναυτικού και άλλων υπηρεσιών που κατέστησαν τη Ρωσία μια μεγάλη σύγχρονη δύναμη». Στη διαδικασία αυτή, σημειώνει ο Γιάννης Νικολόπουλος, «Ο Γιούρυ Πριάχιν απέκτησε κι έναν Έλληνα μαθητή, το νεώτερο συνάδελφό του αξιωματικό του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού Πάνο Στάμου, ο οποίος αρχίζοντας από τον πατριώτη του από τη Λειβαδιά, το Λάμπρο Κατσώνη, κατέληξε στην οργάνωση επιστημονικής ομάδας έρευνας στο Ρωσικό Αρχείο, το Κέντρο Ελληνο-Ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (ΚΕΡΙΕ)». Στο σημαντικό αυτό βιβλίο παρουσιάζονται άγνωστες πτυχές για πολλά ιστορικά γεγονότα και προσωπικότητες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία των δύο χωρών. Ο Π. Μελισσινός, ο Δ. Αλφεράκης, ο Ιερ. Βιτάλης, Ο Δ. Κουρούτας, ο Αντ. Κορονέλλος, ο Αλ. Μελισσηνός, ο Λυκούργος Κατσώνης, η οικογένεια Μαγγανάρη είναι μερικές από τις ιστορικές προσωπικότητες που αναδεικνύονται μέσα από το γραπτό του Πριάχιν. Ο ναύαρχος Σπυριντόφ, το Ελληνικό/Αλβανικό Τάγμα της Μπαλακλάβα, οι Έλληνες του Κέρτς και της Θεοδοσίας, το Γυμνάσιο των Αλλοδαπών Ομοθρήσκων, οι Έλληνες στη δημιουργία της Οδησσού, ο ελληνικός οικισμός Μπαλτά-Τσοκράκ της Κριμαίας, η ναυμαχία του Ναβαρίνου, η ελληνική

57 Λεγεώνα στον Κριμαϊκό πόλεμο είναι μερικά μόνον από τα θέματα για τα οποία παρουσιάζονται άγνωστες ιστορικές πληροφορίες για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Τελειώνοντας, επιτρέψτε μου να τονίσω, ότι το ΔΣ και τα μέλη του ΚΕΡΙΕ δημιούργησαν τη σειρά «Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ» με στόχο την προβολή κοινών ιστορικών γεγονότων, των κοινών στιγμών της Ελληνορωσικής ιστορίας. Στα 11 χρόνια ζωής του το ΚΕΡΙΕ πιστεύομε ότι έχει επιτύχει ένα μεγάλο μέρος των στόχων του. Απομένει η υποστήριξή σας για τη συνέχιση και ολοκλήρωση του έργου του. 4. Λήξη Ημερίδας Την λήξη της Ημερίδας 124 κήρυξε ευχαριστώντας τους παριστάμενους ο Γενικός Γραμματέας ΚΕΡΙΕ Δρ. Πάνος Στάμου, ανταλλάγησαν αναμνηστικά δώρα και ελήφθησαν αναμνηστικές φωτογραφίες. Ο Δρ. Π. Στάμου ολοκληρώνοντας μεταξύ άλλων ανέφερε: Κυρίες/κύριοι, ευχαριστούμε όλους σας για τη συμμετοχή σας στην σημερινή Ημερίδα. Ιδιαίτερα ευχαριστούμε: 124 Λόγω του προχωρημένου της ώρας δεν διατυπώθηκαν Συμπεράσματα.

58 - Τον Δρ. Ολέγκ Μπρεντίχιν, αν μου επιτρέπεται παλαιό φίλο του ΚΕΡΙΕ, για την υποστήριξη που παρέχει στο ΚΕΡΙΕ και παρακαλούμε να μεταβιβάσει τις ευχαριστίες μας και στον εξοχότατο πρέσβη της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα κ. Μασλόφ - Την καθηγήτρια Δρ. Ελένη Στεργιοπούλου Πρόεδρος του Τμήματος Ρωσικής γλώσσας και Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών για την συμμετοχή της και την διάθεση για συνεργασία με το ΚΕΡΙΕ, με την οποία προσβλέπουμε σε μια αποτελεσματική επιστημονική συνεργασία. - Την Πρόεδρο του ΝΜΕ κυρία Αναστασοπούλου-Παλούμπη και δι αυτής τα Μέλη του ΔΣ και το προσωπικό του ΝΜΕ, για τη συνεργασία και υποστήριξη του ΚΕΡΙΕ στην συνδιοργάνωση της Ημερίδας. - Τέλος ευχαριστούμε τις εκδόσεις Ασίνη, και προσωπικά τον κύριο Δ. Μπαχάρα για την χορηγία που προσέφερε στη σημερινή εκδήλωση. Ο Πλοίαρχος (Ο) Χρ. Λόντος ΠΝ, ο Δρ. Αθ. Γκέρτσος και ο Πρέσβης Δρ. Ο. Μπρεντίχιν Και ο Δρ. Στάμου κατέληξε διατυπώνοντας ένα γενικό συμπέρασμα λέγοντας «Υπάρχει ένα τεράστιο πλήθος Ελλήνων, οι οποίοι υπηρέτησαν ως αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ως απλοί στρατιώτες ή ναύτες στις Ρωσικές Δυνάμεις. Υπάρχει η έμπρακτη μαρτυρία της απονομής του ανώτερου στρατιωτικού παρασήμου, του Ιπποτικού Τάγματος του Αγίου Γεωργίου, σε 135 Έλληνες κατά το 18 ο και 19 ο αιώνα. Η συμμετοχή Ελλήνων στις Ρωσικές Δυνάμεις, η παρουσία και η κατά περιόδους άμεση υποστήριξη των Ρωσικών Δυνάμεων στον Ελληνικό χώρο αποτελούν προϋποθέσεις για δημιουργία και καταγραφή κοινών στιγμών ελληνο-ρωσικής ναυτικής ιστορίας! Το ΚΕΡΙΕ ανιχνεύει και καταγράφει τη ιστορία τους,

59 Σας ευχαριστούμε για την παρουσία σας». Στη κατάμεστη αίθουσα του ΝΜΕ, εκτός από Μέλη του ΝΜΕ και του ΚΕΡΙΕ, μεταξύ των άλλων, παρευρέθηκαν ο εκπρόσωπος του Αρχηγού του Πολεμικού Ναυτικού Πλοίαρχος(Ο) Ιωάννης Λόντος ΠΝ, ο πρώην Βουλευτής και Δήμαρχος Αγίας Παρασκευής κ. Λ. Χατζηανδρέου, ο Αντιναύαρχος ε.α Τιμ. Μασούρας Γραμματέας του ΝΜΕ, η Αντιπρόεδρος του ΚΕΡΙΕ καθηγήτρια Δρ. Δ. Μονιούδη-Γαβαλά, ο Ταμίας του ΚΕΡΙΕ κ. Στ. Μουζάκης, η Αντιπρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΡΙΕ αν. καθηγήτρια του Τμ. Ρ. Σπουδών ΕΚΠΑ Δρ. Όλγα Αλεξανδροπούλου, το Μέλος του ΔΣ ΚΕΡΙΕ κ. Π. Καμηλάκης, ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών Αντιναύαρχος ε.α. Αθ. Παναγόπουλος, ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Στρατηγός ε.α. Ι. Παρίσης και Μέλη του ΑΣΑ, οι Επίτιμοι Υπαρχηγοί ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχοι ε.α. Ι. Παλούμπης και Χρ. Καζάσης, καθηγητές και διδάσκοντες του Τμ. Ρ. Σπουδών ΕΚΠΑ, ο Συνταγματάρχης Σεργκέι Δεμιάνοβ Ακόλουθος Αμύνης της Πρεσβείας της Ρωοικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα, ο πρώην Πρόξενος Ελλάδος Ζυρίχης, μεγάλος χορηγός και Μέλος του ΚΕΡΙΕ Δρ. Αθ. Γκέρτσος, κ.ά. Αναμνηστική φωτογραφία λήξεως της Ημερίδας 3/12/2017 στο Ν. Μουσείο Ελλάδος