Επισυνάπτεται για τις αντιπροσωπίες το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση όπως διατυπώθηκε οριστικά από την Επιτροπή Απασχόλησης.

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 12 Φεβρουαρίου 2015 (OR. en) 6142/15 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Επιτροπή Απασχόλησης SOC 68 EMPL 29 ECOFIN 95 EDUC 26 JEUN 11 Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων (1ο Τμήμα)/το Συμβούλιο «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές» (EPSCO) Σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση - Έγκριση Επισυνάπτεται για τις αντιπροσωπίες το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση όπως διατυπώθηκε οριστικά από την Επιτροπή Απασχόλησης. Η Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων καλείται να διαβιβάσει το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση στο Συμβούλιο EPSCO προς έγκριση. 6142/15 ΑΣ/μκρ

ΚΟΙΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 2015 6142/15 ΑΣ/μκρ 1

ΚΥΡΙΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ Το σχέδιο της κοινής έκθεσης για την απασχόληση (ΚΕΑ) που προβλέπεται στο άρθρο 148 της ΣΛΕΕ αποτελεί μέρος της ετήσιας επισκόπησης της ανάπτυξης (ΕΕΑ), με την οποία δρομολογείται το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο του 2015. H ΚΕΑ, που αποτελεί βασική συνιστώσα της ενισχυμένης οικονομικής καθοδήγησης, υποστηρίζει τα βασικά μηνύματα που περιέχονται στην ΕΕΑ όσον αφορά την απασχόληση. Η ανάλυση λαμβάνει ως βάση τις εξελίξεις που σημειώνονται στην Ευρώπη στον κοινωνικό τομέα και στον τομέα της απασχόλησης, την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση 1, την εξέταση των εθνικών προγραμμάτων μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ), που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπόνηση των συστάσεων ανά χώρα (ΣΑΧ) που εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 8 Ιουλίου 2014, και την αξιολόγηση της μέχρι σήμερα εφαρμογής τους. Η κατάσταση της απασχόλησης και η κοινωνική κατάσταση εξακολουθούν να εμπνέουν ανησυχία Οι φθινοπωρινές οικονομικές προβλέψεις της Επιτροπής προβλέπουν βραδείς ρυθμούς ανάπτυξης και υψηλή αλλά σχετικά σταθερή ανεργία (24,6 εκατομμύρια άνεργοι). Εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των χωρών, ειδικά στην ευρωζώνη. Ακόμη και σε οικονομίες με συγκριτικά καλές επιδόσεις η ανεργία αποκτά διαρθρωτικό χαρακτήρα, όπως προκύπτει από τον αυξανόμενο αριθμό των μακροχρόνια ανέργων. Τόσο τα επίπεδα εκείνων που αντιμετωπίζουν την απειλή της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού όσο και η ανισότητα έχουν αυξηθεί σε πολλά κράτη μέλη, με τις αποκλίσεις μεταξύ των χωρών να διευρύνονται. Τα τελευταία χρόνια, τα παιδιά απειλούνται όλο και περισσότερο από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό καθώς έχει επιδεινωθεί η κατάσταση των γονιών που βρίσκονται σε ενεργό ηλικία. Είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι μεταρρυθμίσεις που στηρίζουν τις αγορές εργασίας που λειτουργούν εύρυθμα Πολλά κράτη μέλη προχώρησαν σε μεταρρυθμίσεις που λειτούργησαν θετικά λ.χ. για την αύξηση των ποσοστών απασχόλησης. Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερες επενδύσεις για την τόνωση της ανάπτυξης και την καλλιέργεια ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας. Τα κράτη μέλη πρέπει να συνεχίσουν ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, να επισπεύσουν τα μέτρα για την αντιμετώπιση του κατακερματισμού των αγορών εργασίας διασφαλίζοντας παράλληλα τη δέουσα ισορροπία μεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας. 1 Επίσημη Εφημερίδα L 308 της 24.11.2010 σ. 46, «Απόφαση του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2010, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών (2010/707/ΕΕ)». 6142/15 ΑΣ/μκρ 2

Η υλοποίηση των Εγγυήσεων για τη Νεολαία θα πρέπει να επισπευσθεί Όσον αφορά την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων, τα κράτη μέλη σημείωσαν πρόοδο προς την κατεύθυνση της υλοποίησης των Εγγυήσεων για τη Νεολαία. Θα πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες και να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, βελτιώνοντας την αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας / προάγοντας τη συμμετοχή των εργοδοτών, βελτιώνοντας την προβολή, προωθώντας προσαρμοσμένες στις εκάστοτε ανάγκες ενεργητικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας και παρέχοντας επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν την ύπαρξη ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις ώστε να μπορούν να προσφέρουν περιόδους μαθητείας διευκολύνοντας, έτσι, τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία. Οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης θα αυξήσουν την παραγωγικότητα Τα κράτη μέλη εργάστηκαν για τη θέσπιση μέτρων που αποσκοπούν στη βελτίωση της προσφοράς δεξιοτήτων και στην προώθηση της εκπαίδευσης των ενηλίκων. Μερικές χώρες έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση του συστήματος της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ άλλες προσάρμοσαν τη συνολική εκπαιδευτική τους στρατηγική. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν τη μεταρρύθμιση των συστημάτων τους στον τομέα της επαγγελματικής επιμόρφωσης και κατάρτισης με γνώμονα τις ταχέως μεταβαλλόμενες ανάγκες σε δεξιότητες. Πρέπει να ενισχυθεί η επανένταξη των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας Πρέπει να βελτιωθεί η σύνδεση μεταξύ συστημάτων επιδομάτων ανεργίας και μέτρων ενεργοποίησης και στήριξης. Απαιτούνται περαιτέρω ενέργειες για την αύξηση των ποσοστών ένταξης των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας. Τα φορολογικά συστήματα και τα συστήματα παροχών πρέπει να στηρίζουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας Έχουν ξεκινήσει μεταρρυθμίσεις των φορολογικών συστημάτων ώστε να περιοριστούν οι παράγοντες που αποτρέπουν τους ανέργους να δεχθούν μια θέση εργασίας και ταυτόχρονα- να μειωθεί η φορολόγηση της εργασίας ώστε οι επιχειρήσεις να είναι σε θέση να (επανα-) προσλαμβάνουν νέους και μακροχρόνια ανέργους. Πολλά κράτη μέλη έχουν επεξεργαστεί μηχανισμούς καθορισμού των μισθών για την καλύτερη ευθυγράμμιση της εξέλιξης των μισθών με την παραγωγικότητα και τη στήριξη του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στους κατώτατους μισθούς. Μερικά κράτη μέλη διερεύνησαν τρόπους για τη δημιουργία θέσεων εργασίας μέσω (προσωρινών) προσλήψεων και επιδοτήσεων μισθών και κοινωνικών εισφορών με στόχο νέες προσλήψεις. 6142/15 ΑΣ/μκρ 3

Πρέπει να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων εξακολουθεί να είναι βαθύ. Έχουν αναληφθεί δράσεις για την ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης και τη συμφιλίωση της εργασίας με την οικογενειακή ζωή. Ωστόσο, τόσο το πεδίο εφαρμογής όσο και φιλοδοξίες των εν λόγω δράσεων διαφέρουν από κράτος μέλος σε κράτος μέλος. Η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές και ποιοτικές υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών και υπηρεσίες εξωσχολικής φροντίδας, οι ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις, οι κατάλληλες πολιτικές παροχής αδειών και οι υποστηρικτικές υπηρεσίες μακροχρόνιας περίθαλψης εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της απασχόλησης των γυναικών και βοηθούν ώστε άνδρες και γυναίκες να είναι σε θέση να συνδυάζουν την επαγγελματική με την οικογενειακή τους ζωή. Ο επαγγελματικός διαχωρισμός μπορεί να εμποδίσει άνδρες και γυναίκες να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους και να οδηγήσει στη μη βέλτιστη αντιστοίχιση δεξιοτήτων και θέσεων εργασίας. Εκσυγχρονισμός των συστημάτων κοινωνικής προστασίας: παροχή αποτελεσματικής προστασίας για όλους και δέουσα επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο Οι μελλοντικές προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν σε διαθρωτικές μεταρρυθμίσεις που συμβάλλουν στην υπέρβαση της κρίσης και στην εξασφάλιση συστημάτων που βασίζονται σε σαφείς κοινωνικές επενδυτικές προτεραιότητες και παρέχουν επαρκή προστασία σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής. Τα κράτη μέλη καταβάλλουν όλο και μεγαλύτερες πολιτικές προσπάθειες για τη βελτίωση της ενεργοποίησης, της πρόσβασης και της επάρκειας των καθεστώτων ελάχιστου εισοδήματος. Ωστόσο, ο αντίκτυπος των εν λόγω καθεστώτων εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών. Προτεραιότητα παραμένει η βελτίωση αφενός της κάλυψης που παρέχουν και αφετέρου της υιοθέτησής τους. Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας (συμπεριλαμβανομένων των καθεστώτων παροχής ελάχιστου εισοδήματος και επιδομάτων ανεργίας) πρέπει να ενεργοποιούν όσους μπορούν να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας και να προστατεύουν όσους είναι αποκλεισμένοι από αυτήν. Η συνεχής στήριξη της επανένταξης στην αγορά εργασίας (μέσω επαγγελματικής κατάρτισης, αναζήτησης θέσης εργασίας κλπ..) θα πρέπει να είναι αναπόσπαστο τμήμα της κοινωνικής προστασίας ούτως ώστε να αποφεύγεται η δαπανηρή απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου. 6142/15 ΑΣ/μκρ 4

Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων γενικά μειώνονται και τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης αυξάνονται, επιτρέποντας την επιμήκυνση της επαγγελματικής ζωής και τη βελτίωση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο η μεταρρύθμιση των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Η επάρκεια και η βιωσιμότητα των συντάξεων συνδέονται στενά με τις οικονομικές επιδόσεις και τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας. Έχει μεγάλη σημασία να αποθαρρύνεται η πρόωρη έξοδος από την αγορά εργασίας. Οι πολιτικές που ενθαρρύνουν τη χρήση οικονομικά αποδοτικών και ασφαλών συστημάτων συμπληρωματικής αποταμίευσης για τη σύνταξη αποτελούν σημαντικό τμήμα του μείγματος των δυνατοτήτων για την εξασφάλιση της επάρκειας των μελλοντικών συντάξεων. Στα περισσότερα κράτη μέλη πρέπει να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες όσον αφορά την υγεία και την πρόσβαση στις υγειονομικές υπηρεσίες, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμένους υγειονομικούς προϋπολογισμούς. Επίσης, τα κράτη μέλη πρέπει να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που θέτουν για τα συστήματα υγείας η γήρανση του πληθυσμού και η αύξηση των χρόνιων παθήσεων. 6142/15 ΑΣ/μκρ 5

1. ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Η ανεργία μειώνεται με αργούς ρυθμούς, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα στην ΕΕ των 28. Ενώ στο διάστημα μεταξύ 2004 και 2008 το ποσοστό ανεργίας είχε μειωθεί κατά περισσότερο από 2 ποσοστιαίες μονάδες, η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση προκάλεσε σοβαρή επιδείνωση (διάγραμμα 1). Από το 2008 έως το 2013, το (προσαρμοσμένο σε εποχικές διακυμάνσεις) ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε από 7,0 % σε 10,8 %. Σύμφωνα με πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, από τότε, το ποσοστό της ανεργίας μειώθηκε ξανά, φθάνοντας το 10,1% τον Σεπτέμβριο του 2014 (11,5% στην ευρωζώνη). Πρόκειται για το χαμηλότερο επίπεδο που σημειώθηκε από τον Φεβρουάριο του 2012 και παραμένει αμετάβλητο από τον Αύγουστο του 2014. Το ποσοστό αυτό σε απόλυτους αριθμούς ισοδυναμεί με 24,6 εκατομμύρια ανέργους, από τα 26,4 εκατομμύρια ανέργους που ήταν ένα έτος νωρίτερα. Από την εξέταση των εξελίξεων που σημειώθηκαν με την πάροδο του χρόνου σε διαφορετικές ομάδες της αγοράς εργασίας, διαπιστώνεται ότι το ποσοστό της ανεργίας μεταξύ των νέων υπερβαίνει διαρθρωτικά τον μέσο όρο και ότι επηρεάζεται επίσης περισσότερο από τον οικονομικό κύκλο. Τα ποσοστά ανεργίας για τα άτομα με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης είναι επίσης διαρθρωτικά υψηλότερα. 2 Οι μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι έχουν μάλλον χαμηλά ποσοστά ανεργίας, όμως κατά κανόνα αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες να ξαναβρούν απασχόληση αν απολυθούν. Τα ποσοστά ανεργίας για τους άνδρες και τις γυναίκες είναι σχεδόν παρόμοια από το 2009. Διάγραμμα 1: Εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας μεταξύ 2004 και 2013 στην ΕΕ των 28 (ετήσια δεδομένα), σύνολο, νέοι, εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, άτομα με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης και γυναίκες Πηγή: Eurostat, ΕΕΔ 2 Αυτό ισχύει και για τους υπηκόους τρίτων χωρών και τα άτομα με αναπηρία. Το ποσοστό ανεργίας για υπηκόους τρίτων χωρών ήταν 21,7% το 2013 (14,3% το 2008), ενώ το ποσοστό ανεργίας των ατόμων με αναπηρία είναι σχεδόν διπλάσιο του ποσοστού ανεργίας των ατόμων χωρίς αναπηρία. 6142/15 ΑΣ/μκρ 6

Η κατάσταση όσον αφορά την ανεργία στην ΕΕ εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις, έχει όμως σταθεροποιηθεί. Τον Σεπτέμβριο του 2014 τα ποσοστά απασχόλησης κυμάνθηκαν από 5,0% στη Γερμανία και 5,1% στην Αυστρία έως 24,0% στην Ισπανία και 26,4% (στοιχεία Ιουλίου) στην Ελλάδα. Το προηγούμενο έτος η ανεργία μειώθηκε σε 21 κράτη μέλη, ενώ παρέμεινε σταθερή σε ένα και αυξήθηκε σε άλλα έξι. Οι μεγαλύτερες μειώσεις καταγράφηκαν στην Ισπανία, στην Κροατία, στην Ουγγαρία και στην Πορτογαλία. Περαιτέρω αύξηση σημειώθηκε σε έξι κράτη μέλη (Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Λιθουανία, Αυστρία και Φινλανδία). Η μακροχρόνια ανεργία εξακολουθεί να αυξάνεται. Από το 2010 έως το 2013, το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε από 3,9 % σε 5,1 %. Οι πλέον αρνητικές εξελίξεις σημειώθηκαν στην Ελλάδα και στην Ισπανία και σε κάπως μικρότερο βαθμό στην Κύπρο, ενώ στις τρεις χώρες της Βαλτικής καταγράφηκαν σημαντικές βελτιώσεις. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η μακροχρόνια ανεργία ως ποσοστό της συνολικής ανεργίας αυξήθηκε από 45,3 % σε 48,7 % στην ΕΕ των 28 (47,5 % και 51,5 % για την ευρωζώνη). Η μακροχρόνια ανεργία πλήττει τους άνδρες, τους νέους και τους εργαζόμενους με χαμηλή ειδίκευση περισσότερο από άλλες ομάδες της αγοράς εργασίας, ιδίως δε όσους δραστηριοποιούνται σε φθίνουσας σημασίας επαγγέλματα και τομείς. Η συνολική κατάσταση της οικονομίας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τις αλλαγές στα επίπεδα της μακροχρόνιας ανεργίας και στον αριθμό εκείνων που εισέρχονται ή εξέρχονται από αυτήν την κατηγορία, αλλά υπάρχουν και άλλες σημαντικές παράμετροι σε εθνικό επίπεδο, αφού ορισμένες χώρες (όπως η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία) επιτυγχάνουν υψηλά ποσοστά επανένταξης στην απασχόληση σε αντίθεση με άλλες, όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα και η Σλοβακία. Κατά κανόνα ο ένας στους πέντε από τους μακροχρόνια ανέργους στην ΕΕ δεν έχει εργαστεί ποτέ, και τρεις από τους τέσσερις είναι νέοι κάτω των 35 ετών, γεγονός που δημιουργεί κινδύνους περιθωριοποίησης. 3 3 Βλέπε «Βασικοί αριθμοί» της ΓΔ EMPL (πρόκειται να κυκλοφορήσει) για πιο διεξοδική ανάλυση. 6142/15 ΑΣ/μκρ 7

Διάγραμμα 2: Ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας σε % ενεργού πληθυσμού, στην ΕΕ-28 και στα κράτη μέλη, το 2010 και 2013 Πηγή: Eurostat, ΕΕΔ Η ανεργία των νέων παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα, αλλά υπάρχουν σημάδια βελτίωσης. Τον Σεπτέμβριο του 2014 το ποσοστό ανεργίας των νέων (15-24 ετών) στην ΕΕ των 28 μειώθηκε σε 21,6%, δηλαδή κατά 1,9 ποσοστιαίες μονάδες πιο κάτω από το προηγούμενο έτος. Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών, με τα σχετικά ποσοστά να κυμαίνονται από 7,6 % στη Γερμανία και 9,1 % στην Αυστρία έως 50,7% (στοιχεία Ιουλίου 2014) στην Ελλάδα και 53,7 % στην Ισπανία. Τους τελευταίους μήνες η απόκλιση σταμάτησε να αυξάνεται, αλλά εξακολουθεί να είναι μεγάλη. Tο ποσοστό των νέων (15-24 ετών) που δεν εργάζονται, δεν σπουδάζουν ή δεν παρακολουθούν μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης (ΕΕΑΚ) παραμένει σε υψηλά επίπεδα, παρόλο που σχεδόν το 70% των νέων στην ΕΕ σπούδαζαν κατά το πρώτο τρίμηνο του 2014. Σε πολλά κράτη μέλη τα ποσοστά ΕΕΑΚ, που υπερβαίνουν κατά πολύ τα χαμηλότερα επίπεδα που καταγράφηκαν από το 2008, εξακολουθούν να είναι κοντά στα ανώτατα όρια. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για ορισμένα από τα κράτη μέλη με τα υψηλότερα ποσοστά, όπως η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Κροατία, η Ιταλία και η Ρουμανία. Μάλλον χαμηλά και βελτιούμενα ποσοστά απαντώνται στην Αυστρία, τη Γερμανία, τη Δανία, το Λουξεμβούργο, τις Κάτω Χώρες και τη Σουηδία. Το 2013 στα περισσότερα κράτη μέλη τα επίπεδα παρέμειναν πάνω από το 10%. Τα ποσοστά ΕΕΑΚ είναι ελαφρώς υψηλότερα για τις γυναίκες από ό,τι για τους άνδρες: το 2013 τα ποσοστά ήταν 13,2% και 12,7% αντίστοιχα (συνολικά 13,0%). Το φαινόμενο ΕΕΑΚ οφείλεται κυρίως στην αύξηση της ανεργίας των νέων, αλλά και στην αεργία λόγω έλλειψης εκπαίδευσης. Σε ορισμένα κράτη μέλη (Βουλγαρία, Ρουμανία, Ιταλία) τα ποσοστά αέργων ΕΕΑΚ υπερβαίνουν το 10%. 6142/15 ΑΣ/μκρ 8

Τα επίπεδα πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου μειώνονται σταδιακά και πλησιάζουν όλο και περισσότερο τον στόχο να μειωθούν οι αποχωρήσεις από το σχολείο σε ποσοστό κάτω του 10% έως το 2020. Το ποσοστό της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (ΠΕΣ) μειώθηκε σε 12,0% το 2013, από 12,7% που ήταν το προηγούμενο έτος, και το ποσοστό των ανδρών (13,6%) ήταν υψηλότερο από εκείνο των γυναικών (10,2%). Η ΠΕΣ εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, δεδομένου ότι αφορά περίπου 5 εκατομμύρια άτομα, πάνω από το 40% των οποίων είναι άνεργοι. Το 2013 σε 18 κράτη μέλη, το ποσοστό ήταν χαμηλότερο από τον στόχο του 10% της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Τα υψηλότερα ποσοστά ΠΕΣ καταγράφηκαν στην Ισπανία και στη Mάλτα, όπου ξεπέρασαν το 20%. Η Ευρώπη οδεύει με ικανοποιητικούς ρυθμούς προς τον στόχο της επίτευξης ποσοστού τουλάχιστον 40% όσον αφορά την ολοκλήρωση των σπουδών στην τριτοβάθμια ή σε ισοδύναμη εκπαίδευση έως το 2020. Το 2013 το ποσοστό ολοκλήρωσης των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ανήλθε σε 36,9%, αύξηση που αντιστοιχεί σε 1,2 ποσοστιαίες μονάδες έναντι του προηγούμενου έτους. Τα υψηλότερα ποσοστά (άνω του 50%) εντοπίζονται στην Ιρλανδία, στη Λιθουανία και στο Λουξεμβούργο. Στην ΕΕ, το ποσοστό των γυναικών (39,9%) που ολοκληρώνουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι υψηλότερο από εκείνο των ανδρών (31,5%). Διάγραμμα 3: Ποσοστά ΕΕΑΚ για την ΕΕ-28 και τα κράτη μέλη κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2014 και οι υψηλότερες και χαμηλότερες τιμές από το 2008 Πηγή: Eurostat ΕΕΔ, δεδομένα χωρίς εποχική προσαρμογή, μέσος όρος 4 τριμήνων έως δεύτερο τρίμηνο του 2014 (υπολογισμοί της DG EMPL) 6142/15 ΑΣ/μκρ 9

Τα ποσοστά δραστηριότητας «άντεξαν» στα χρόνια της κρίσης στα περισσότερα κράτη μέλη, κυρίως λόγω των αυξημένων ποσοστών δραστηριότητας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας (55-64 ετών) και των γυναικών. Μεταξύ του 2008 (1ο τρίμηνο) και του 2014 (1ο τρίμηνο) στην ΕΕ των 28, το ποσοστό δραστηριότητας της ηλικιακής ομάδας 15-64 ετών του πληθυσμού αυξήθηκε από 70,3 % σε 72,0 %, αν και παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις των ποσοστών δραστηριότητας σημειώθηκαν στην Τσεχική Δημοκρατία, στην Ουγγαρία, στη Λιθουανία, στο Λουξεμβούργο, στη Mάλτα και στην Πολωνία, ενώ οι μεγαλύτερες μειώσεις στη Δανία (που όμως ξεκίνησε από ένα πολύ υψηλό επίπεδο) και στην Iρλανδία. Μολονότι τα ποσοστά δραστηριότητας των γυναικών βελτιώθηκαν με την πάροδο του χρόνου, εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο χάσμα έναντι των αντίστοιχων ποσοστών των ανδρών: 11,7 ποσοστιαίες μονάδες κατά το πρώτο τρίμηνο του 2014 (τα αντίστοιχα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες ήταν 77,9 % και 66,2 % αντίστοιχα). Οι διαφορές στα ποσοστά δραστηριότητας μεταξύ των δύο φύλων είναι ιδιαίτερα έντονες στην Ελλάδα και στην Ιταλία. Ορισμένες άλλες χώρες όπως η Αυστρία, η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες εμφανίζουν υψηλά ποσοστά δραστηριότητας των γυναικών και χαρακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό μερικής απασχόλησης των γυναικών. Το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ εξακολουθεί να εμφανίζει αρνητική τάση και θα πρέπει, προκειμένου να επιτευχθεί ο πρωταρχικός στόχος της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για ποσοστό απασχόλησης 75% για τους άνδρες και τις γυναίκες ηλικίας 20-64 ετών, να υπάρξει ισχυρή αντιστροφή της τάσης αυτής. Από την αρχή της κρίσης το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ των 28 μειώθηκε κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες περίπου, δηλαδή από το ανώτατο σημείο που είχε φθάσει το 2008 μειώθηκε σε 68,4% το πρώτο τρίμηνο του 2014. Οι εξελίξεις στα διάφορα κράτη μέλη ακολούθησαν αρκετά διαφορετικές πορείες (Διάγραμμα 4). Μεταξύ των πρώτων τριμήνων των ετών 2008 και 2013, η αύξηση της απασχόλησης ήταν ιδιαίτερα αρνητική σε ορισμένες χώρες της Νότιας Ευρώπης, στις χώρες της Βαλτικής, στη Βουλγαρία και στην Ιρλανδία. Σημαντικές αυξήσεις καταγράφηκαν στο Λουξεμβούργο και στη Μάλτα και σε μικρότερο βαθμό στη Γερμανία. Στη διάρκεια του περασμένου έτους οι εξελίξεις ήταν πιο ήπιες, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η απασχόληση και σε ορισμένες χώρες που είχαν κακές επιδόσεις τα προηγούμενα έτη. 6142/15 ΑΣ/μκρ 10

Οι εξελίξεις όσον αφορά την απασχόληση δεν κατανέμονται ισότιμα. Ενώ τα ποσοστά απασχόλησης των ανδρών (20-64) έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 3 ποσοστιαίες μονάδες από το 2008 (από 77,9% το 2008 σε 74 % το 2012), η απασχόληση των γυναικών σημείωσε μόνο οριακή πτώση και μάλιστα αυξήθηκε κατά τι στη διάρκεια του περασμένου έτους (κατά 0,8 ποσοστιαίες μονάδες). Οι αυξήσεις ήταν αρκετά σημαντικές για τους εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας (6,2 ποσοστιαίες μονάδες από το πρώτο τρίμηνο του 2008 σε ποσοστό 50,9 % στις αρχές του 2014, με σημαντικές αυξήσεις στο Bέλγιο, στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Ουγγαρία, στην Ιταλία, στο Λουξεμβούργο, στις Κάτω Χώρες και στην Πολωνία), ιδίως για τις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (8,4 ποσοστιαίες μονάδες). Όσον αφορά τα επίπεδα εκπαίδευσης, οι μειώσεις των θέσεων εργασίας έπληξαν περισσότερο τους εργαζόμενους με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης, ενώ η επίπτωση για τους εργαζόμενους με μέσο και υψηλό επίπεδο ειδίκευσης ήταν σχεδόν παρόμοια. Το ποσοστό απασχόλησης των υπηκόων τρίτων χωρών (20-64 ετών) στην ΕΕ των 28, μεταξύ των πρώτων τριμήνων του 2008 και του 2014, μειώθηκε από 62,4 % σε 55,4%. Όσον αφορά τις εξελίξεις της απασχόλησης ανά τομέα, το μερίδιο του τομέα των υπηρεσιών συνεχίζει να αυξάνεται, εις βάρος της απασχόλησης στους διάφορους κλάδους βιομηχανικής παραγωγής και στη γεωργία. Προς το παρόν τα μερίδια είναι περίπου 72,5%, 22,5% και 5%. Παρά το γεγονός ότι τα χρόνια της κρίσης ήταν επιζήμια για τη μόνιμη απασχόληση, τις μεγαλύτερες επιπτώσεις από την προσαρμογή τις υπέστησαν κυρίως οι προσωρινές θέσεις εργασίας (μη ανανέωση). Τέλος, η πλήρης απασχόληση μειώθηκε κατά περίπου 8,1 εκατομμύρια μεταξύ των πρώτων τριμήνων του 2008 και του 2014. Αντίθετα, κατά τα τελευταία χρόνια οι θέσεις εργασίας μερικής απασχόλησης αυξάνονται σταθερά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν 4 εκατομμύρια περισσότεροι εργαζόμενοι έναντι του πρώτου τριμήνου του 2008. Διάγραμμα 4: Αύξηση της απασχόλησης (αριθμός απασχολούμενων ηλικίας 20-64 ετών) ανά κράτος μέλος Πηγή: Eurostat, Εθνικοί λογαριασμοί, υπολογισμοί της ΓΔ EMPL, δεδομένα με εποχική προσαρμογή 6142/15 ΑΣ/μκρ 11

Η απασχόληση αναμένεται να σημειώσει μικρή βελτίωση στο μέλλον, κυρίως λόγω της προβλεπόμενης αύξησης του ΑΕΠ. Μεσοπρόθεσμα, οι διάφορες τάσεις θα οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση των θέσεων εργασίας, ιδίως σε ορισμένους τομείς 4. Η τεχνολογική πρόοδος θα οδηγήσει σε αύξηση των θέσεων εργασίας στον τομέα των ΤΠΕ (έως το 2020 προβλέπεται να ανοίξουν 900.000 νέες θέσεις εργασίας για επαγγελματίες ΤΠΕ 5 ) ενώ η γήρανση του πληθυσμού, παρά τις σημερινές και μελλοντικές περικοπές στους προϋπολογισμούς για τη δημόσια υγεία είναι πιθανό να οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης σε εργαζόμενους στον τομέα της υγείας και των υπηρεσιών που συνδέονται με τον τομέα της υγείας σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Επιπλέον, ο οικολογικός προσανατολισμός της οικονομίας μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες πράσινες θέσεις εργασίας 6. Σε άλλους τομείς υψηλής τεχνολογίας, όπως ο τομέας των μεταφορών, θα χρειαστεί επίσης να πραγματοποιηθούν σημαντικές προσλήψεις εργατικού δυναμικού με μέσο ή υψηλό επίπεδο ειδίκευσης, για να αντιμετωπιστεί η αύξηση που έχει σημειωθεί στον αεροναυπηγικό τομέα και στον τομέα των μεταφορών επιβατών 7 καθώς και το υψηλό ποσοστό προσωπικού μεγαλύτερης ηλικίας που αναμένεται να αποχωρήσει από τον τομέα των μεταφορών έως το 2020. 4 Βλ. Έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής: Exploiting the employment potential of ICTs (Αξιοποιώντας το δυναμικό που παρέχουν οι ΤΠΕ στην απασχόληση) της 18.4.2012, SWD(2012) 96 Αction plan for the EU healthcare workforce (Σχέδιο δράσης υπέρ των εργαζομένων στον τομέα της υγείας στην ΕΕ) της 18.4.2012, SWD(2012) 93 Exploiting the employment potential of green growth (Αξιοποιώντας τις δυνατότητες της πράσινης ανάπτυξης για τη δημιουργία θέσεων εργασίας) της 18.4.2012, SWD(2012) 92. 5 Βλ. «E-Skills for Jobs in Europe: Measuring Progress and Moving Ahead» (Ηλεκτρονικές δεξιότητες για θέσεις εργασίας στην Ευρώπη: Μέτρηση της προόδου και μελλοντική πορεία) (έκθεση για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή), Empirica Gesellschaft für Kommunikations- und Technologieforschung mbh, Βόννη, Φεβρουάριος 2014. 6 Βλέπε επίσης ανακοίνωση της Επιτροπής για την Πρωτοβουλία για την πράσινη απασχόληση: αξιοποίηση των δυνατοτήτων της πράσινης οικονομίας για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, της 2.7.2014, COM(2014) 446. 7 Βλ. http://ec.europa.eu/transport/modes/air/index_en.htm. 6142/15 ΑΣ/μκρ 12

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θεωρούνται κατά κανόνα μοχλός για την αύξηση της απασχόλησης και, σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, στο διάστημα μεταξύ 2002 και 2010 το 85% των νέων θέσεων εργασίας δημιουργήθηκαν από ΜΜΕ. 8 Απεναντίας, στο διάστημα μεταξύ 2010 και 2013 η απασχόληση στις ΜΜΕ στην Ένωση μειώθηκε κατά 0,5%. Αν δεν συνυπολογιστεί ο κατασκευαστικός τομέας, που το 2008 απασχολούσε έναν στους επτά εργαζόμενους σε ΜΜΕ, το ποσοστό αυτό παρουσίασε μια μικρή αύξηση κατά 0,3%, αλλά είναι αμελητέο έναντι της αύξησης του 2% που σημειώθηκε μεταξύ των μεγάλων επιχειρήσεων. Μέχρι σήμερα σε πολλά κράτη μέλη, η διαθεσιμότητα πιστώσεων στον μη χρηματοπιστωτικό τομέα εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, λόγω παραγόντων που συνδέονται με την προσφορά και με τη ζήτηση, όπως η αναδιάρθρωση του τομέα και η απομόχλευση που ήταν επακόλουθο της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Επιπλέον, τα επιτόκια των τραπεζικών δανείων στα ευάλωτα κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι υψηλά παρά τις πρόσφατες ενέργειες της ΕΚΤ, κατάσταση που ζημιώνει κυρίως τις ΜΜΕ. Η περιορισμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση είναι επίσης πιθανό να μειώσει τον αριθμό των νέων επιχειρήσεων, γεγονός που προκαλεί ανησυχία, δεδομένου ότι σε επίπεδο ΜΜΕ οι νέες επιχειρήσεις είναι εκείνες που συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση των νέων θέσεων εργασίας. Η απουσία δυναμισμού εκ μέρους των ΜΜΕ όσον αφορά τη δημιουργία απασχόλησης από το 2010 έως σήμερα δείχνει ότι η εξεύρεση κατάλληλων λύσεων στα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην απασχόληση. Οι πολιτικές που στηρίζουν τη δημιουργία επιχειρήσεων επηρεάζουν επίσης σημαντικά την απασχόληση. 8 Βλ. «Do SMEs Create More and Better Jobs?», EIM Business & Policy Research, Zoetermeer, November 2011 (Μπορούν οι ΜΜΕ να δημιουργήσουν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας;) EIM Business & Policy Research, Zoetermeer, Νοέμβριος 2011. Άλλοι, όπως, J. Haltiwanger & R.S. Jarmin & J. Miranda, 2013 «Who Creates Jobs? Small versus Large versus Young» (Ποιός δημιουργεί τις θέσεις εργασίας; Μικρές εναντίον μεγάλων εναντίων νέων επιχειρήσεων) στο περιοδικό Review of Economics and Statistics, MIT Press, τόμος 95(2) δεν εντοπίζουν συστηματική σχέση μεταξύ του μεγέθους των επιχειρήσεων και της αύξησης της απασχόλησης, εφόσον έχει ληφθεί υπόψη η ηλικία της επιχείρησης. 6142/15 ΑΣ/μκρ 13

Η αγορά εργασίας εξακολουθεί να είναι πολύ κατακερματισμένη σε αρκετά κράτη μέλη. Η απασχόληση των νέων χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά τόσο στην προσωρινή όσο και στη μερική απασχόληση, 42,4 % και 31,9 % (της συνολικής απασχόλησης), αντίστοιχα, το 2014. Συγκριτικά, στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού της ΕΕ των 28 το 2012, το ποσοστό της προσωρινής και μερικής απασχόλησης ήταν πολύ χαμηλότερο, σχεδόν 13 % και 19% αντίστοιχα. Οι γυναίκες υπερεκπροσωπούνται σε θέσεις μερικής απασχόλησης. Στο πρώτο τρίμηνο του 2014 το ποσοστό μερικής απασχόλησης ήταν 32% για τις γυναίκες, έναντι 8,3% για τους άνδρες, ενώ τα ποσοστά μερικής απασχόλησης των γυναικών στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στις Κάτω Χώρες και στο Ηνωμένο Βασίλειο ξεπέρασαν το 40%. Στην παρούσα μακροοικονομική συγκυρία, οι θέσεις προσωρινής και μερικής απασχόλησης μπορεί να συμβάλουν, ακούσια σε κάποιο βαθμό 9, στη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ενδέχεται να χρησιμεύσουν ως εφαλτήριο για τις συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου και/ή πλήρους απασχόλησης (π.χ. για τους νέους). Ο κατακερματισμός φαίνεται επίσης από τις διαφορές που εξακολουθούν να υπάρχουν στις αμοιβές των δυο φύλων και από τα χαμηλά ποσοστά μετάβασης από λιγότερο σε περισσότερο προστατευμένες συμβατικές μορφές εργασίας 10. Η αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας επιδεινώθηκε σε πολλά κράτη μέλη. Ενώ τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας παρέμεινε σχετικά σταθερός κατά μέσο όρο, η ανεργία αυξήθηκε, οδηγώντας σε επιδείνωση την αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας. Η καμπύλη Beveridge (Διάγραμμα 5) δείχνει ότι από τα μέσα περίπου του 2011 η αναντιστοιχία στην αγορά εργασίας έχει αυξηθεί 11. Από την εξέταση των εξελίξεων στα διάφορα κράτη μέλη, φαίνεται ότι η αντιστοιχία των θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας επιδεινώθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη, με αξιοσημείωτη εξαίρεση συγκεκριμένα τη Γερμανία. Αυτή η συνολική αρνητική τάση οφείλεται κυρίως στα αρνητικά σοκ που υπέστη η ζήτηση εργατικού δυναμικού και στην αυξανόμενη αναντιστοιχία δεξιοτήτων 12 που υποδηλώνει ότι η έλλειψη ευκαιριών στην αγορά εργασίας που συνδέεται με την οικονομική κρίση, δημιουργεί φαινόμενα υστέρησης που πρέπει να αντιμετωπιστούν με επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και με πιο αποτελεσματική αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας. 9 10 11 12 Για παράδειγμα, η μη οικειοθελής μερική απασχόληση (ως ποσοστό επί της συνολικής μερικής απασχόλησης) στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε από 25,3% που ήταν το 2008 σε 29,6% το 2013. Ωστόσο, οι επιπτώσεις του κατακερματισμού της αγοράς δεν μπορούν να αποδοθούν αποκλειστικά στους συμβατικούς όρους της εργασίας, καθώς οι επιπτώσεις των διακρίσεων λόγω φύλου επίσης παίζουν κάποιον ρόλο. Η καμπύλη Beveridge, ή καμπύλη U/V (όπου U ανεργία από την αγγλική λέξη uemployment και V κενές θέσεις εργασίας από την αγγλική λέξη vacancies), είναι μια γραφική αναπαράσταση της σχέσης μεταξύ ποσοστών ανεργίας και κενών θέσεων εργασίας. Έχει καθοδική κλίση επειδή, όταν το ποσοστό ανεργίας είναι υψηλότερο υπάρχει μικρότερο ποσοστό κενών θέσεων εργασίας. Εάν με την πάροδο του χρόνου η καμπύλη μετακινηθεί προς τα δεξιά, αυτό σημαίνει ότι ένας ορισμένος αριθμός κενών θέσεων συνυπάρχει με όλο και υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, ένδειξη ότι μειώνεται η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας αντιστοίχισης της προσφοράς με τη ζήτηση στην αγορά εργασίας. «Labour Market Developments in Europe, 2013» (Εξελίξεις στην αγορά εργασίας στην Ευρώπη, 2013), Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 6142/15 ΑΣ/μκρ 14

Διάγραμμα 5: Καμπύλη Beveridge, EΕ-28, 1ο τρίμηνο 2008-1ο τρίμηνο 2014 Πηγή: Eurostat, ΕΕΔ και υπηρεσίες της Επιτροπής, Έρευνες συγκυρίας της ΕΕ σε επιχειρήσεις και καταναλωτές, στοιχεία προσαρμοσμένα στις εποχικές διακυμάνσεις. Σημείωση: Ως LSI-ΔΕΕΔ (κάθετος άξονας) νοείται «ο δείκτης έλλειψης εργατικού δυναμικού» που προέρχεται από τα αποτελέσματα της συγκυρίας της ΕΕ στις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές (% των μεταποιητικών επιχειρήσεων που θεωρούν την έλλειψη εργατικού δυναμικού παράγοντα περιορισμού της παραγωγής). Ως UR-ΠΑ νοείται το «ποσοστό ανεργίας» Ο αυξανόμενος αριθμός των ανέργων κατά τη διάρκεια της κρίσης, το αυξανόμενο ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων και η επακόλουθη μείωση της αποτελεσματικότητας σχετικά με την αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας, δημιουργούν σοβαρές προκλήσεις στις ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας (ΕΠΑΕ) και στις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης (ΔΥΑ). Η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού στο εσωτερικό της ΕΕ παραμένει περιορισμένη, ειδικά αν συγκριθεί με το συνολικό μέγεθος της αγοράς εργασίας της ΕΕ. Ενώ ένας στους τέσσερις πολίτες της ΕΕ δηλώνουν ότι θα εξέταζαν το ενδεχόμενο να εργαστούν σε μια άλλη χώρα της ΕΕ την επόμενη δεκαετία, έως το 2013 μόνο το 3,3% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατοικούσε σε άλλο κράτος μέλος. Οι διαφορές μεταξύ των χωρών είναι ωστόσο αρκετά μεγάλες (διάγραμμα 6). Λόγω των σημαντικών διαφορών στα ποσοστά ανεργίας μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ, ο αυξανόμενος αριθμός των ατόμων που επιθυμούν να μετακινηθούν σε άλλη χώρα μεταφράστηκε εν μέρει σε αύξηση της κινητικότητας από το 2011, αλλά μόνο σε περιορισμένο βαθμό και όχι όσο θα χρειαζόταν για να λειτουργήσει πραγματικά εξισορροπητικά για την καταπολέμηση των τεράστιων ανισορροπιών στις αγορές εργασίας της ΕΕ. 13 13 Για περαιτέρω ανάλυση, βλέπε «Key Features» (Βασικά χαρακτηριστικά), ΓΔ EMPL. 6142/15 ΑΣ/μκρ 15

Διάγραμμα 6: Ποσοστό κινητικότητας ανά κράτος μέλος και ανά έτη διαμονής, 2013 Πηγή: Eurostat, ΕΕΔ (υπολογισμοί της ΓΔ EMPL). Σημειώσεις: Το ποσοστό κινητικότητας αντιστοιχεί στον αριθμό των πολιτών σε ενεργό ηλικία που ζουν σε άλλο κράτος μέλος το 2013, ως ποσοστό του ενεργού πληθυσμού της χώρας της οποίας είναι υπήκοοι. Τα αριθμητικά στοιχεία για τη Μάλτα και τη Σλοβενία είναι πολύ μικρά για να είναι αξιόπιστα. Τα αριθμητικά στοιχεία για την Κύπρο, τη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, το Λουξεμβούργο και τη Σουηδία δεν είναι αξιόπιστα λόγω του μικρού μεγέθους του δείγματος. Απαιτείται περαιτέρω βελτίωση της προσφοράς δεξιοτήτων. Πολλές εξελίξεις, ιδίως η παγκοσμιοποίηση και οι τεχνολογικές αλλαγές (που έχουν ως επίκεντρο τις δεξιότητες), οδήγησαν σε σταδιακές αλλαγές στη ζήτηση εργατικού δυναμικού. Υπήρξε επίσης αλλαγή στη σχετική σημασία των διαφόρων τύπων δεξιοτήτων, με αποτέλεσμα οι δεξιότητες που σχετίζονται με τον τομέα των ΤΠΕ και τις μη τεχνικές δεξιότητες (soft skills), όπως οι επικοινωνιακές δεξιότητες, να καθίστανται πιο σημαντικές για ένα μεγάλο αριθμό επαγγελμάτων. Μολονότι με την πάροδο του χρόνου, έχουν αυξηθεί τα μέσα επίπεδα εκπαίδευσης, οι δεξιότητες που διαθέτουν οι εργαζόμενοι δεν εξελίχθηκαν ανάλογα με τη ζήτηση δεξιοτήτων. Λόγω των αλλαγών που σημειώθηκαν στη σχετική ζήτηση και προσφορά δεξιοτήτων, οι εργαζόμενοι με υψηλό επίπεδο ειδίκευσης έχουν περισσότερες ευκαιρίες να βρουν απασχόληση από ό,τι οι εργαζόμενοι με μέσο και χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης. Οι προβλέψεις για την αγορά εργασίας επιβεβαιώνουν την εν λόγω τάση και για τα επόμενα χρόνια 14. 14 Για παράδειγμα η έρευνα του Cedefop «Future Skills Supply and Demand in Europe» (Μελλοντική προσφορά και ζήτηση δεξιοτήτων στην Ευρώπη). 6142/15 ΑΣ/μκρ 16

Το αναπτυξιακό δυναμικό και η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης απειλούνται από διαρθρωτικές αδυναμίες στη δεξαμενή δεξιοτήτων της. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία 15 περίπου το 20% του ενεργού πληθυσμού έχουν μόνο πολύ χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων, και σε ορισμένες χώρες (Ισπανία και Ιταλία) το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο. Μόνο λίγες χώρες (Εσθονία, Φινλανδία, Κάτω Χώρες, Σουηδία) διαθέτουν υψηλό ποσοστό ατόμων με πολύ καλό επίπεδο δεξιοτήτων, ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν προσεγγίζουν τα επίπεδα των χωρών με κορυφαίες επιδόσεις εκτός Ευρώπης (όπως η Ιαπωνία ή η Αυστραλία). Τα στοιχεία για τις κρατικές δαπάνες επιβεβαιώνουν τον αυξανόμενο κίνδυνο επενδυτικών κενών σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Η Ευρώπη δεν πραγματοποιεί αποτελεσματικές επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην απόκτηση δεξιοτήτων, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστική της θέση σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο, καθώς και την απασχολησιμότητα του εργατικού της δυναμικού. Δεκαεννέα κράτη μέλη έχουν μειώσει τις δαπάνες για την εκπαίδευση σε απόλυτους όρους και 14 κράτη μέλη έχουν μειώσει το σχετικό ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύουν στην εκπαίδευση. Η εξέλιξη των μισθών έχει αρχίσει να καλύπτει τις ανάγκες επανεξισορρόπησης. Την περίοδο πριν ξεσπάσει η κρίση, σε πολλά κράτη μέλη σημειώθηκε σημαντική αύξηση του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας, κυρίως δε στη Λετονία, στη Ρουμανία και σε μικρότερο βαθμό στην Εσθονία, στη Λιθουανία, στη Βουλγαρία και στην Ιρλανδία (διάγραμμα 7). Σε απάντηση στην κρίση, από το 2009 και ύστερα η εξέλιξη του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας στις εν λόγω χώρες ήταν πολύ πιο συγκρατημένη, με εξαίρεση τη Βουλγαρία, ενώ στην Ιρλανδία, τη Λιθουανία και τη Λετονία ήταν αρνητική και μόλις λίγο πάνω από το μηδέν στη Ρουμανία. Το ονομαστικό ανά μονάδα κόστος εργασίας μειώθηκε και στην Ελλάδα και στην Ισπανία μετά την κρίση, ύστερα από τις αυξήσεις που σημειώθηκαν τα προηγούμενα χρόνια. Η εικόνα της Γερμανίας είναι διαφορετική, επειδή πρόκειται για το μοναδικό κράτος μέλος στο οποίο το ονομαστικό ανά μονάδα κόστος εργασίας μειώθηκε (αν και λίγο) προ κρίσης, και αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια. Συγκρατημένη εξέλιξη του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας (πιο έντονη προ κρίσης) καταγράφηκε και στο Βέλγιο, στη Σουηδία, στις Κάτω Χώρες, στην Αυστρία και στη Φινλανδία συγκεκριμένα. Η αντιστροφή της υπάρχουσας κατάστασης στα «προβληματικά» κράτη μέλη, αφενός, και στις χώρες με «πλεόνασμα», αφετέρου, ήταν παράγοντες που στήριξαν την εξωτερική επανεξισορρόπηση, που ήταν αναγκαία ειδικά εντός της ευρωζώνης. Είναι σημαντικό η εξέλιξη των μισθών να συνεχίσει να είναι συνεπής με την ανάγκη προσαρμογής των εξωτερικών ανισορροπιών και μείωσης της ανεργίας και να συμβαδίσει με τα κέρδη της παραγωγικότητας σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Εφόσον συνεχιστεί η κατάσταση αυτή, οι πρόσφατες αυξήσεις των μισθών στις χώρες με πλεόνασμα ενδέχεται να ενισχύσουν γενικά τη συνολική ανεπαρκή ζήτηση 16. 15 16 Τον Οκτώβριο του 2013, ο ΟΟΣΑ και η Επιτροπή δημοσίευσαν τα αποτελέσματα μιας νέας έρευνας για τις δεξιότητες των ενηλίκων (Survey on Adult Skills (PIAAC)), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, OΟΣΑ. Βλ. π.χ. «Is Aggregate Demand Wage-Led or Profit-Led? National and Global Effects» (Η συνολική ζήτηση εξαρτάται από τους μισθούς ή το κέρδος;) Διεθνές Γραφείο Εργασίας, Συνθήκες εργασίας και απασχόλησης, Σειρά αριθ. 40, Γενεύη, 2012. 6142/15 ΑΣ/μκρ 17

Διάγραμμα 7: Εξέλιξη του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας στην ΕΕ των 28, μέσες σε ετήσια βάση αλλαγές, 2003-2008 και 2009-2013 Πηγή: Eurostat, Εθνικοί λογαριασμοί Η μείωση του ανά μονάδα κόστους εργασίας και η συγκράτηση των μισθών συνέβαλαν μόνο με αργούς ρυθμούς και ανεπαρκώς στη μείωση των τιμών. Αυτή η ανεπαρκής μετακύλιση μπορεί, εν μέρει, να εξηγηθεί από την ταυτόχρονη αύξηση των έμμεσων φόρων και των διοικητικά καθοριζόμενων τιμών λόγω της δημοσιονομικής εξυγίανσης. 17 Οι μειώσεις του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας σε συνδυασμό με τις ανελαστικές τιμές είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθούν τα ποσοστά εισοδήματος από την εργασία σε διάφορα κράτη μέλη, ιδίως στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία. Η απορρέουσα αύξηση των περιθωρίων κέρδους δεν έχει συνοδευτεί πλήρως από αύξηση των επενδύσεων. Η φορολογική επιβάρυνση παραμένει υψηλή σε πολλά κράτη μέλη. Η υψηλή και σε ορισμένες περιπτώσεις αυξανόμενη φορολογική επιβάρυνση, ιδίως για τους χαμηλόμισθους ή για όσους συνεισφέρουν δεύτερο εισόδημα σε ένα νοικοκυριό, εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα για ένα σημαντικό αριθμό κρατών μελών. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των χαμηλόμισθων (67% του μέσου μισθού), η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης στο διάστημα 2008 και 2010 στις περισσότερες χώρες ακολουθήθηκε από αύξηση κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών ετών σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη. Τα επίπεδα του 2013 κυμάνθηκαν από 20% ή και λιγότερο στη Μάλτα (2012) και στην Ιρλανδία, έως πάνω από 45% στο Bέλγιο, στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Ουγγαρία 18. 17 18 Βλ. «Quarterly Report on the Euro Area» (Τριμηνιαία έκθεση για την ευρωζώνη), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τόμος 12, τεύχος 3, 2013. Τα στοιχεία δεν αντανακλούν στοχοθετημένες φορολογικές ελαφρύνσεις. 6142/15 ΑΣ/μκρ 18

Οι αλλαγές στη συνολική φορολογική επιβάρυνση προκλήθηκαν κυρίως από τον ΦΕΦΠ (Φόρο Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων), όπου διαπιστώθηκαν αυξήσεις σε 15 από 21 κράτη μέλη (διάγραμμα 8). Οι αυξήσεις του ΦΕΦΠ (τουλάχιστον για το συγκεκριμένο είδος νοικοκυριού και σε ποσοστό 67% του μέσου μισθού) ήταν ιδιαίτερα υψηλές στην περίπτωση της Πορτογαλίας και τη Ουγγαρίας, ενώ σημειώθηκε αρκετά σημαντική μείωση του ΦΕΦΠ στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα. Αν συνυπολογιστούν το ΦΕΦΠ και οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων, η επιβάρυνση των μισθωτών αυξήθηκε σε 10 κράτη μέλη, ενώ στην περίπτωση των εργοδοτών οι αυξήσεις των φορολογικών επιβαρύνσεων ήταν πιο περιορισμένες (σε 3 χώρες αυξήθηκαν οι φορολογικές επιβαρύνσεις). Συνολικά, το επίπεδο των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης των εργοδοτών έχει παραμείνει λίγο πολύ σταθερό στα περισσότερα κράτη μέλη, με λίγες εξαιρέσεις σημειώθηκε σχετικά μεγάλη αύξηση στην Πολωνία και τη Σλοβακία, ενώ ταυτόχρονα το επίπεδο μειώθηκε σημαντικά στη Γαλλία. Διάγραμμα 8: Μεταβολή μεταξύ 2011 και 2013 της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης κατά συνιστώσα (67% του μέσου μισθού, άγαμοι εργαζόμενοι, άνευ τέκνου) Πηγή: Βάση δεδομένων της Eυρωπαϊκής Επιτροπής-ΟΟΣΑ σχετικά με φόρους και παροχές. Σημείωση: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για χώρες που δεν συμμετέχουν στον ΟΟΣΑ (Βουλγαρία, Κύπρος, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα και Ρουμανία). 6142/15 ΑΣ/μκρ 19

Η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας αποτελεί πρόκληση σε ορισμένα κράτη μέλη. Η αδήλωτη εργασία αφορά πληθώρα δραστηριοτήτων και εκτείνεται από την αδήλωτη εργασία σε νόμιμες επιχειρήσεις έως την παράνομη εργασία από αυτοαπασχολούμενους, δεν περιλαμβάνει όμως όσους συμμετέχουν στην παράνομη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών. Η αδήλωτη εργασία έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις. Από μακροοικονομική άποψη, μειώνει τα φορολογικά έσοδα (φόρος εισοδήματος και ΦΠΑ) και υπονομεύει τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Από μικροοικονομική άποψη, η αδήλωτη εργασία και άλλες άτυπες μορφές απασχόλησης, όπως η ψευδοαυταπασχόληση, τείνουν να στρεβλώνουν τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών, διευκολύνοντας το κοινωνικό ντάμπινγκ και αναστέλλοντας τη δημιουργία κανονικής απασχόλησης με πλήρη κοινωνική προστασία. Προκαλεί επίσης παραγωγική ανεπάρκεια, δεδομένου ότι οι άτυπες επιχειρήσεις αποφεύγουν κατά κανόνα να προσφεύγουν σε επίσημες υπηρεσίες και επίσημες εισροές (π.χ. πίστωση) και δεν αναπτύσσονται αναλόγως. Αν και δεν είναι άμεσα διαθέσιμα απολύτως αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με την έκταση της παραοικονομίας και της αδήλωτης εργασίας, ανεπεξέργαστα στοιχεία καταδεικνύουν ότι το ζήτημα αυτό αποτελεί πρόκληση σε ορισμένα κράτη μέλη 19. Επιπλέον, η έκταση της αδήλωτης εργασίας μπορεί να αυξηθεί λόγω διαφόρων κοινωνικοοικονομικών τάσεων, όπως η τομεακή ανακατονομή και διεθνοποίηση της οικονομίας, η μείωση των πρότυπων μορφών εργασίας και τα κοινωνικά προβλήματα σε ορισμένα κράτη μέλη. Ενώ οι οικονομικές εξελίξεις κατά κανόνα επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο τις διάφορες ομάδες του πληθυσμού, τα επίπεδα της ανισότητας αυξήθηκαν σε πολλά κράτη μέλη. Ενώ κατά μέσο όρο ο λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος S80/S20 20 παρέμεινε σταθερός κατά μέσο όρο στην ΕΕ στο διάστημα μεταξύ 2008 και 2013, παρατηρείται ευρύς κατακερματισμός και αυξανόμενη απόκλιση των ανισοτήτων μεταξύ κρατών μελών (Διάγραμμα 9). Η ανισότητα έχει αυξηθεί στα περισσότερα από τα κράτη μέλη της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Eλλάδα, Iταλία, Κύπρος) καθώς και στην Κροατία, τη Δανία και την Ουγγαρία. Το υψηλότερο επίπεδο ανισότητας στην ΕΕ των 28 παρατηρείται στη Βουλγαρία, την Ελλάδα, τη Ρουμανία, την Ισπανία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πορτογαλία. Παρά την πρόσφατη πρόοδο, η ανισότητα εξακολουθεί να προκαλεί ιδιαίτερες ανησυχίες στη Λετονία και τη Ρουμανία και σημείωσε περαιτέρω επιδείνωση στα κράτη μέλη που ήδη επιδείκνυαν τα υψηλότερα επίπεδα ανισότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, (βλ. επίσης Διάγραμμα V στο κεφάλαιο 3). 19 20 Βλ. π.χ. Eurofound (2013), Tackling Undeclared Work in 27 European Union Member States and Norway: Approaches and Measures Since 2008 (Καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας σε 27 κράτη μέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία: Προσεγγίσεις και μέτρα από το 2008), Eurofound, Δουβλίνο Hazans, M. (2011), Informal Workers Across Europe (Άτυπα εργαζόμενοι σε ολόκληρη την Ευρώπη), ερευνητική εργασία 5912, Παγκόσμια Τράπεζα, Ουάσινγκτον. Ο λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος S80/S20 είναι ένα μέτρο της ανισότητας στην κατανομή του εισοδήματος. Υπολογίζεται ως το ποσοστό του συνολικού εισοδήματος που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το υψηλότερο εισόδημα (ανώτερο πεμπτημόριο) προς το εισόδημα που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το χαμηλότερο εισόδημα (κατώτερο πεμπτημόριο). Όλα τα εισοδήματα καταγράφονται ως ισοδύναμα διαθέσιμα εισοδήματα. 6142/15 ΑΣ/μκρ 20

Διάγραμμα 9: Ανισότητα κατανομής εισοδήματος (S80/S20 λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος), 2008-2013 Πηγή: Eurostat, Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EΕ-SILC) που αναφέρονται στα έτη αναφοράς του εισοδήματος 2012 και 2007, εκτός των περιπτώσεων του Ηνωμένου Βασιλείου (έτος διεξαγωγής της έρευνας) και της Ιρλανδίας (12 μήνες πριν από την έρευνα). Σημείωση: * ΙΡ 2012 τα στοιχεία του 2008 δεν είναι διαθέσιμα για την ΕΕ-28 Το ποσοστό του πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) αυξήθηκε σημαντικά σε πολλά κράτη μέλη και οι αποκλίσεις μεταξύ τους αυξάνονται. Από την αρχή της κρίσης το 2008 έως το 2013, ο αριθμός των Ευρωπαίων που αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού αυξήθηκε στον ανησυχητικό αριθμό των 4,79 εκατομμυρίων (με εξαίρεση την Κροατία), που αντιστοιχούσε στο 24,5% του πληθυσμού της ΕΕ των 28 το 2013 (Διάγραμμα 10). 6142/15 ΑΣ/μκρ 21

Διάγραμμα 10: Εξέλιξη στο ποσοστό του πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) 2008-2013 Πηγή: Eurostat, EΕ-SILC 2013, με αναφορά στο εισοδηματικό έτος 2012. Σημείωση: * - στοιχεία του 2012 (τα στοιχεία του 2013 δεν είναι ακόμα διαθέσιμα. Τα στοιχεία του 2008 δεν είναι διαθέσιμα για την Κροατία και την ΕΕ-28. Στοιχεία του 2012 για την Ιρλανδία. Σχετικά το ποσοστό του κινδύνου φτώχειας, το έτος αναφοράς του εισοδήματος είναι το ημερολογιακό έτος που προηγείται του έτους της έρευνας (2012 και 2007) με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο (έτος διεξαγωγής της έρευνας) και την Ιρλανδία (12 μήνες πριν από την έρευνα). Ομοίως, το πολύ μικρό ποσοστό της χαμηλής έντασης εργασίας αναφέρεται στο προηγούμενο ημερολογιακό έτος (το 2012 και το 2007) ενώ το ποσοστό σοβαρής υλικής στέρησης αναφέρεται στο τρέχον έτος (2013 και 2008). Οι τάσεις των επιπέδων φτώχειας ποικίλουν αισθητά μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Συνολικά, ο ενεργός πληθυσμός υπέστη τις μεγαλύτερες συνέπειες της κρίσης (Διάγραμμα 11, επίσης Διάγραμμα IV στο κεφάλαιο 3), κυρίως λόγω της αύξησης των επιπέδων ανεργίας ή των νοικοκυριών με χαμηλή ένταση εργασίας και της φτώχειας «εντός της εργασίας». Το 2013, περίπου 51,8 εκατομμύρια άτομα σε ενεργό ηλικία ζούσαν υπό την απειλή της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ-28 και 31,5 εκατομμύρια (10%) αντιμετώπιζαν σοβαρές υλικές στερήσεις. Το 2013, το 11,2% του πληθυσμού ηλικίας 18-59 ετών ζούσε σε νοικοκυριό χωρίς κανέναν απασχολούμενο. 6142/15 ΑΣ/μκρ 22

Διάγραμμα 11: Εξέλιξη των ποσοστών κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) από το 2005 στην ΕΕ των 28, όσον αφορά τον συνολικό πληθυσμό, τα παιδιά (0-17), τον ενεργό πληθυσμό (18-64) και τους ηλικιωμένους (65+) Πηγή: Eurostat, Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EΕ-SILC) 2013. Σημείωση. Μέσος όρος της ΕΕ των 27 για την περίοδο 2005-2009. Μέσος όρος της ΕΕ των 28 για την περίοδο 2010-2013. Τα ηλικιωμένα άτομα (65+) έχουν θιγεί σχετικά λιγότερο, καθώς ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού που διατρέχουν μειώθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη: οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι πιο ευάλωτες στη φτώχεια των ηλικιωμένων από ό,τι οι άνδρες. Ωστόσο, αυτές οι σχετικές βελτιώσεις δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα κάποια αλλαγή στην κατάσταση του πραγματικού εισοδήματος των ηλικιωμένων ατόμων, αλλά οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι οι συντάξεις έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες, ενώ τα εισοδηματικά επίπεδα του ενεργού πληθυσμού έχουν μείνει στάσιμα ή έχουν μειωθεί. 6142/15 ΑΣ/μκρ 23

Από το 2008 τα παιδιά αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς η κατάσταση των γονιών τους (επί το πλείστον σε ενεργό ηλικία) έχει επιδεινωθεί. Η κατάσταση αυτή αφορά περισσότερα από 20 κράτη μέλη έναντι του 2008, με τα μονογονεϊκά νοικοκυριά να αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού (EΕ-28: 47,8% το 2012) σε ποσοστό διπλάσιο από εκείνο των οικογενειών με δύο ενήλικες. Παρατηρείται ότι ο σημαντικά υψηλότερος κίνδυνος φτώχειας μεταξύ των μονογονεϊκών νοικοκυριών υπάρχει σε όλα τα κράτη μέλη και κυμαίνεται από 36% στη Φινλανδία και τη Τσεχική Δημοκρατία έως 72,2% στη Βουλγαρία και 62% στη Λετονία. Ομοίως, οι οικογένειες με τρία ή περισσότερα παιδιά αντιμετωπίζουν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (ΕΕ-28: 32,2%) σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό. Οι άνδρες που βρίσκονται σε ενεργό ηλικία έχουν πληγεί πιο άμεσα από την επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας κατά την περίοδο της κρίσης. Ωστόσο, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο (συνεχιζόμενης) φτώχειας ή αποκλεισμού από τους άνδρες, λόγω των περιόδων αδράνειας για λόγους υγείας και της (οικειοθελούς ή μη οικειοθελούς) μερικής απασχόλησης. Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού το 2013 ήταν πολύ υψηλότερος (40,6%) για τους υπηκόους τρίτων χωρών (ηλικίας 18-64 ετών) από ό,τι για τους ημεδαπούς (24,2%). Στην ΕΕ κατά μέσο όρο, παρατηρήθηκε μεγαλύτερη ανάπτυξη του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (ΑΔΕΝ) στα τέλη του 2013, έπειτα από σχεδόν τέσσερα έτη συνεχούς μείωσης (βλ. επίσης το κεφάλαιο 3 για λεπτομερέστερη ανάλυση της ανάπτυξης του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών). Ο λόγος της βελτίωσης αυτής ήταν η αύξηση των εσόδων της αγοράς (αποζημίωση υπαλλήλων, αποζημίωση αυτοαπασχολούμενων και εισοδήματα από ακίνητη ιδιοκτησία), σε συνδυασμό με την αύξηση των κοινωνικών παροχών από τις οποίες επωφελήθηκαν τα νοικοκυριά 21. Μένει να αποδειχθεί αν η βελτίωση του 2013 θα διατηρηθεί, καθώς η δημιουργία θέσεων απασχόλησης εξακολουθεί να είναι υποτονική, ο αντίκτυπος των συστημάτων φορολογικών ελαφρύνσεων περιορισμένος και τα πιο πρόσφατα στοιχεία του 2014 δείχνουν περαιτέρω πτώση (Διάγραμμα 12). 21 Βλ. περισσότερες λεπτομέρειες στην Τριμηνιαία επισκόπηση για την κατάσταση της απασχόλησης και την κοινωνική κατάσταση στην ΕΕ, του Ιουνίου 2014. 6142/15 ΑΣ/μκρ 24

Διάγραμμα 12: Συμβολή επιμέρους στοιχείων στη σε πραγματικούς όρους μεγέθυνση του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (ΑΔΕΝ) Πηγή: Eurostat, Εθνικοί λογαριασμοί, δεδομένα χωρίς εποχική προσαρμογή, (υπολογισμοί της ΓΔ EMPL). Η πραγματική μεγέθυνση του ΑΔΕΝ στην ΕΕ αποτελεί εκτίμηση της ΓΔ EMPL και περιλαμβάνει τα κράτη μέλη για τα οποία υπάρχουν τριμηνιαία δεδομένα. Το ονομαστικό ΑΔΕΝ μετατρέπεται σε πραγματικό ΑΔΕΝ, αποπληθωρίζοντας με τον αποπληθωριστή (δείκτη τιμών) της τελικής καταναλωτικής δαπάνης του νοικοκυριού. Η πραγματική μεγέθυνση του ΑΔΕΝ είναι ο σταθμισμένος μέσος όρος της πραγματικής μεγέθυνσης του ΑΔΕΝ στα κράτη μέλη. Οι επιπτώσεις της κατανομής των αλλαγών στα συστήματα φόρων και παροχών κατά τα τελευταία έτη διέφεραν σημαντικά μεταξύ των χωρών 22. Ανάλογα με τον σχεδιασμό τους, οι αλλαγές στα συστήματα φόρων και παροχών επηρέασαν με διαφορετικό τρόπο τα νοικοκυριά με υψηλό και χαμηλό εισόδημα. Σε μερικές χώρες, οι αρνητικές επιπτώσεις άσκησαν επιπλέον πιέσεις στο βιοτικό επίπεδο, ιδίως σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα. Άλλα κράτη μέλη, εστιάζοντας πιο προσεκτικά στο κατανεμητικό προφίλ των αλλαγών τους στα συστήματα φόρων και παροχών, κατάφεραν να αποτρέψουν δυσανάλογο πλήγμα των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα. Οι εν λόγω διαφορές των επιπτώσεων κατανομής σημειώθηκαν ανεξάρτητα από τις διαφορές στο συνολικό μέγεθος των προσαρμογών. 22 Εργασιακή και κοινωνική κατάσταση στην ΕΕ - Τριμηνιαία επισκόπηση - Μάρτιος 2014 - Συμπλήρωμα για τις τάσεις των κοινωνικών δαπανών (2014) 6142/15 ΑΣ/μκρ 25

Συνολικά, έπειτα από μια κορύφωση το 2009, τα ποσοστά αύξησης των κοινωνικών δαπανών είναι αρνητικά από το 2011 και εξής. Κατά την αρχική φάση της κρίσης (μέχρι το 2009), η αύξηση των κοινωνικών δαπανών προήλθε κυρίως από τις δαπάνες της ανεργίας, αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, από άλλες λειτουργίες (ιδίως τις συντάξεις και την υγεία). Η αύξηση των κοινωνικών δαπανών αποδυναμώθηκε το 2010, γεγονός που αντικατοπτρίζει έναν συνδυασμό της λήξης μέτρων παροχής δημοσιονομικών κινήτρων και την τυπική οδό της σταδιακής κατάργησης της αυτόματης σταθεροποίησης στις χώρες όπου παρατηρείται ανάκαμψη. Από το 2011, οι κοινωνικές δαπάνες, ιδίως με παροχές σε είδος και υπηρεσίες, μειώθηκαν, παρά την περαιτέρω επιδείνωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών (Διάγραμμα 13). 23 Διάγραμμα 13: Συμβολή στην αύξηση των πραγματικών δημόσιων κοινωνικών δαπανών στην ΕΕ σε παροχές σε μετρητά και σε είδος (2001-2012) Πηγή: Εθνικοί λογαριασμοί, (υπολογισμοί της ΓΔ EMPL). 23 Βλ. Τριμηνιαία επισκόπηση της εργασιακής και κοινωνικής κατάστασης στην ΕΕ, Μάρτιος 2013. Η ανάλυση δείχνει ότι η προσαρμογή προς τα κάτω των κοινωνικών δαπανών που παρατηρείται από το 2011 εμφανίζεται εντονότερα σε σύγκριση με παρόμοια περιστατικά ύφεσης κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών. 6142/15 ΑΣ/μκρ 26