Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων Ιστορία Γ Γυμνασίου Μακεδονομάχοι Το αντάρτικο σώμα του Μελά
Χρονολόγιο Τα Βαλκάνια υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Εθνικές επιδιώξεις των βαλκανικών λαών 1875-1878 Βαλκανική κρίση 1895-1908 Διεκδίκηση εδαφών της Μακεδονίας από Έλληνες, Βούλγαρους και Σέρβους 1908 Το κίνημα των Νεότουρκων 1912 Συμμαχία Σερβίας Βουλγαρίας Ελλάδας - Μαυροβουνίου. 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι ΠΡΙΝ ΤΩΡΑ ΜΕΤΑ Ελένη Χαραλαμπίδου 2
Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων (1) Οι εθνικές επιδιώξεις οδήγησαν τα βαλκανικά κράτη σε συγκρούσεις μεταξύ τους κατά τον 19 ο αιώνα. Αρχικά οι Σέρβοι κέρδισαν την αυτονομία τους (1812-1815) και στη συνέχεια οι Έλληνες ίδρυσαν πρώτοι ανεξάρτητο κράτος (1830). Οι σχετικές κινήσεις των Βουλγάρων εκφράστηκαν με τη δημιουργία της Εξαρχίας, της ανεξάρτητης βουλγαρικής εκκλησίας (1870). Ελένη Χαραλαμπίδου 3
Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων (2) Tο εκκλησιαστικό συμβούλιο της βουλγαρικής Εξαρχίας στην Κωνσταντινούπολη, 1871. Το Βουλγαρικό Εξαρχάτο δημιουργήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου του 1870, με φιρμάνι του Σουλτάνου Ο Τσάρος Φερδινάνδος της Βουλγαρίας Ελένη Χαραλαμπίδου 4
Η βαλκανική κρίση των ετών 1875-1878 (1) Η αφύπνιση των εθνικών ιδεών προκάλεσε επαναστάσεις στην Ερζεγοβίνη, στη Βοσνία, στη Βουλγαρία. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία απάντησε με μαζικές σφαγές. Η Ρωσία αντέδρασε και κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1877. Λίγο αργότερα ξέσπασαν επαναστάσεις των ελληνικών πληθυσμών στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και στην Κρήτη. Ελένη Χαραλαμπίδου 5
Η βαλκανική κρίση των ετών 1875-1878 (2) Εικόνες από τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877-1878 αριστερά οθωμανοί δεξιά Ρώσοι Ελένη Χαραλαμπίδου 6
Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878) (1) Η Ρωσία νίκησε τους Οθωμανούς στον πόλεμο που ξέσπασε και επέβαλε τους όρους της με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Κύριος όρος ήταν η δημιουργία της αυτόνομης ηγεμονίας της Βουλγαρίας, της λεγόμενης Μεγάλης Βουλγαρίας, που περιλάμβανε πολλές περιοχές με πυκνούς ελληνικούς πληθυσμούς. Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου δεν έθιγε μόνο τα ελληνικά συμφέροντα, αλλά υπονόμευε και τα αγγλικά συμφέροντα στη Μακεδονία. Ελένη Χαραλαμπίδου 7
Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878) (2) Το Βουλγαρικό Εξαρχάτο Ελένη Χαραλαμπίδου 8
Το συνέδριο του Βερολίνου (Ιούνιος 1878) Η Αγγλία και η ενωμένη Γερμανία αντέδρασαν και απαίτησαν αναθεώρηση της συνθήκης. Με πρωτοβουλία τους συγκλήθηκε στο Βερολίνο νέο συνέδριο, όπου αποφασίστηκε: Στη θέση της Μεγάλης Βουλγαρίας δημιουργήθηκε α) μια πολύ μικρότερη αυτόνομη Βουλγαρία και β) μια αυτόνομη Ανατολική Ρωμυλία (η σημερινή νότια Βουλγαρία). Και οι δυο ηγεμονίες θα ήταν υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου. Η Σερβία, η Ρουμανία και το Μαυροβούνιο κηρύχθηκαν ανεξάρτητες Η Μακεδονία, η Ήπειρος και η Θράκη παρέμειναν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η διοίκηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ανατέθηκε στην Αυστροουγγαρία. Η Κύπρος παραχωρήθηκε στην Αγγλία. Ελένη Χαραλαμπίδου 9
Ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και της Άρτας στην Ελλάδα (1881) Μετά από ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις, η Ελλάδα ενσωμάτωσε τη Θεσσαλία (εκτός από την περιοχή της Ελασσόνας) και την Άρτα το 1881. Ελένη Χαραλαμπίδου 10
Η προσάρτηση της Α. Ρωμυλίας από τη Βουλγαρία (1885) Οι Βούλγαροι το 1885 προσάρτησαν την Ανατολική Ρωμυλία, παραβιάζοντας τους όρους του συνεδρίου του Βερολίνου. Η Σερβία αντέδρασε και κήρυξε τον πόλεμο στη Βουλγαρία. Η Ελλάδα, παρά τις πιέσεις της κοινής γνώμης, έμεινε αμέτοχη πιεζόμενη από τις Δυνάμεις. Ελένη Χαραλαμπίδου 11
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας (1) Έλληνες, Βούλγαροι και Σέρβοι διεκδίκησαν με βάση τις εθνικές τους επιδιώξεις την ενσωμάτωση ολόκληρης ή ενός τμήματος της Μακεδονίας (εδάφη που σήμερα ανήκουν στα κράτη της Ελλάδας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Βουλγαρίας, αλλά την εποχή εκείνη ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία). Ο αγώνας για τον έλεγχο της Μακεδονίας και οι συγκρούσεις των βαλκανικών εθνικισμών γι' αυτήν ονομάστηκε μακεδονικό ζήτημα. Ελένη Χαραλαμπίδου 12
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας (2) Η σύγκρουση πήρε διάφορες μορφές: Εκδηλώθηκε αρχικά ως αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης και της θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων της Μακεδονίας. Σύντομα ο αγώνας αυτός πήρε ένοπλη μορφή. Το 1893 ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη από Βούλγαρους της Μακεδονίας η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ), με σκοπό την ένωση των πληθυσμών της Μακεδονίας και της Θράκης, ανεξαρτήτως εθνικότητας, για αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και την αυτονόμηση της Μακεδονίας. Ελένη Χαραλαμπίδου 13
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας (3) Οι ιδρυτές της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (ΕΜΕΟ) Ελένη Χαραλαμπίδου 14
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας (4) Το 1895 σχηματίστηκε στη Σόφια η Ανώτατη Μακεδονική Επιτροπή (Komitet), με στόχο τον ξεσηκωμό όλων των κατοίκων της Μακεδονίας κατά της οθωμανικής εξουσίας, για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Μακεδονίας που θα ενωνόταν με τη Βουλγαρία. Στα 1898 οργανώθηκαν στη Μακεδονία ένοπλες ομάδες Βουλγάρων, οι κομιτατζήδες. Ελένη Χαραλαμπίδου 15
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας (5) Η ελληνική ανάμειξη, αν και ανεπίσημη, ήταν η εξής: Την περίοδο 1896-1897 έφτασαν στη Μακεδονία οι πρώτες ελληνικές ένοπλες ομάδες που συγκρούονται με κομιτατζήδες. Παράλληλα δραστηριοποιούνται στην περιοχή ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης και οι διπλωμάτες Ίων Δραγούμης και Λάμπρος Κορομηλάς. Τον Ιούλιο 1903 οργανώθηκε από την ΕΜΕΟ εξέγερση (του Ίλιντεν) που καταπνίγηκε από τους Οθωμανούς. Από τις αρχές του 1904 φτάνουν στη Μακεδονία Έλληνες αξιωματικοί, με ξεχωριστή μορφή τον Παύλο Μελά. Ελένη Χαραλαμπίδου 16
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας (6) Παύλος Μελάς Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης Ίων Δραγούμης Λάμπρος Κορομηλάς Ελένη Χαραλαμπίδου 17
Το κίνημα των Νεότουρκων (1908) (1) Τα συμπτώματα παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ώθησαν Τούρκους αξιωματικούς, αστούς και διανοούμενους να αντιδράσουν και να ιδρύσουν την οργάνωση Ένωση και Πρόοδος, τα μέλη της οποίας έγιναν γνωστά ως Νεότουρκοι. Οι Νεότουρκοι πρόβαλλαν την εθνική τους ταυτότητα και όχι τη θρησκευτική. Το καλοκαίρι του 1908 ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη το κίνημα των Νεότουρκων, το οποίο με τις φιλελεύθερες εξαγγελίες του κέρδισε αρχικά τη συμπάθεια των βαλκανικών λαών. Οι Νεότουρκοι υποχρέωναν τον σουλτάνο να παραχωρήσει σύνταγμα, ενώ δόθηκε αμνηστία στους ένοπλους Έλληνες και Βούλγαρους. Έτσι έληξε ο μακεδονικός αγώνας. Ελένη Χαραλαμπίδου 18
Το κίνημα των Νεότουρκων (1908) (2) Τον Ιούλιο του 1908 στην Θεσσαλονίκη ξέσπασε το κίνημα των Νεότουρκων Εμβέρ μπέης Ένας εκ των ηγετών του Κινήματος Ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ ΙΙ υποχρεώθηκε να εφαρμόσει το σύνταγμα του 1876 Ελένη Χαραλαμπίδου 19
Το κίνημα των Νεότουρκων (1908) (3) Τον Ιούλιο του 1908 οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης έζησαν μοναδικές, απρόσμενες και αντιφατικές στιγμές, όταν στην πόλη ξέσπασε το από τους ιστορικούς αποκαλούμενο κίνημα, επανάσταση ή πραξικόπημα των Νεοτούρκων. Το Οθωμανικό Κομιτάτο ή Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο είχε πλέον υποχρεώσει τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ να προχωρήσει στην εφαρμογή του συντάγματος του 1876. Το αποκορύφωμα των πανηγυρισμών για το γεγονός αυτό ήταν η ειρηνική είσοδος στην πόλη ελλήνων μακεδονομάχων, βούλγαρων κομιτατζήδων και ενόπλων άλλων εθνικών ομάδων, ακόμη και ληστών. Έτσι η Θεσσαλονίκη, που μέχρι την εποχή εκείνη βρισκόταν σε αναβρασμό λόγω των πολιτικών δολοφονιών ανάμεσα σε Έλληνες και Βούλγαρους, έμελλε αίφνης να δει συμφιλιωμένους όχι μόνο τους λαούς και τις εθνότητες που ζούσαν εδώ αλλά και σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία. Το ίδιο όμως συνέβη και με τους αντάρτες, οι οποίοι μέχρι την προηγούμενη μέρα πολεμούσαν με άσβεστο μίσος στα βουνά και στους βάλτους της Κεντρικής και της Δυτικής Μακεδονίας. Οι άνθρωποι αυτοί τώρα αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο και πανηγύριζαν για την αναγγελία της εφαρμογής του συντάγματος από τον σουλτάνο! Έμπρακτη απόδειξη της συμφιλίωσης και της ειρηνικής συνύπαρξής τους -στο πλαίσιο της συνταγματικής πλέον οθωμανικής ουτοπίας- ήταν η παράδοση του οπλισμού τους. Τον δρόμο της αδελφοσύνης των λαών έδειξαν από την πρώτη ημέρα ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και ο πρόεδρος της τοπικής Βουλγαρικής Επιτροπής, οι οποίοι μαζί με τον μουφτή αγκαλιάστηκαν και προέτρεψαν και τον λαό να πράξει το ίδιο. Στο ίδιο πνεύμα απευθύνθηκε προς τους πολίτες ο εκ των ηγετών του Κινήματος Εμβέρ μπέης, στην πλατεία Ολύμπου, η οποία από τότε μετονομάστηκε σε πλατεία Ελευθερίας: Πολίτες! Σήμερα ο αυθαίρετος ηγεμόνας τελείωσε, η κακή διακυβέρνηση δεν υπάρχει πια. Είμαστε όλοι αδέλφια. Δεν υπάρχουν πια Βούλγαροι, Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι, εβραίοι, μουσουλμάνοι. Κάτω από τον γαλανό ουρανό είμαστε όλοι ίσοι, είμαστε όλοι περήφανοι που είμαστε Οθωμανοί! Και όμως, λίγο μετά την επικράτησή τους οι Νεότουρκοι άρχισαν να διώκουν τους παράγοντες της ελληνικής και της βουλγαρικής κοινότητας, για να ακολουθήσει η εφαρμογή ενός ευρύτερου σχεδίου εθνικών εκκαθαρίσεων, η οποία κατέληξε στις γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων. Ελένη Χαραλαμπίδου 20
Χρονολόγιο (1) 1812-1815 Η Σερβία κερδίζει την αυτονομία της. 1830 Η Ελλάδα γίνεται το πρώτο ανεξάρτητο κράτος των Βαλκανίων. 1870 Δημιουργία ανεξάρτητης βουλγαρικής Εκκλησίας. 1875-1878 Βαλκανική κρίση. 1875-1876 Αφύπνιση εθνικών ιδεών: επαναστάσεις σε Βοσνία, Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία. Ελένη Χαραλαμπίδου 21
Χρονολόγιο (2) 1877 Η Οθωμανική Αυτοκρατορία προβαίνει σε μαζικές σφαγές. Η Ρωσία σε απάντηση κηρύσσει τον πόλεμο στον σουλτάνο. 1878 Επανάσταση ελληνικών πληθυσμών σε Θεσσαλία, Μακεδονία, Ήπειρο και Κρήτη. Συνθήκη Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος). Συνέδριο του Βερολίνου (Ιούνιος). Ελένη Χαραλαμπίδου 22
Χρονολόγιο (3) 1881 Ενσωμάτωση Θεσσαλίας και επαρχίας της Άρτας στο ελληνικό κράτος. 1885 1893 1895 Προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία. Ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη από Βουλγάρους η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση Σχηματίστηκε στη Σόφια η Ανώτατη Μακεδονική Επιτροπή (Komitet). 1896-1897 Άφιξη στη Μακεδονία των πρώτων ελληνικών ένοπλων ομάδων. Ελένη Χαραλαμπίδου 23
Χρονολόγιο (4) 1898 Οργανώνονται στη Μακεδονία ένοπλες ομάδες Βουλγάρων, οι λεγόμενοι κομιτατζήδες. 1904 Φτάνουν στη Μακεδονία Έλληνες αξιωματικοί. 1908 Ξεσπάει στη Θεσσαλονίκη το κίνημα των Νεότουρκων Ελένη Χαραλαμπίδου 24