Λατινικά Γ Λυκείου Θεωρητική Κατεύθυνση

Ελένη Τσαμίλη Ειρήνη Καϊάφα Λατινικά Γ Λυκείου Θεωρητική Κατεύθυνση Α Τόμος

Σειρά: Γενικό Λύκειο Θεωρητικές Επιστήμες Λατινικά Γ Λυκείου Θεωρητική Κατεύθυνση Α Τόμος Ελένη Τσαμίλη Ειρήνη Καϊάφα Υπεύθυνος έκδοσης: Θεόδωρος Πενέσης Γλωσσική επιμέλεια: Μαρία Παναγιώτου Στοιχειοθεσία Σελιδοποίηση Γραφήματα: concept maniax e-mail συγγραφέα: frini33@yahoo.gr Copyright 2008 :, Ελένη Τσαμίλη Ειρήνη Καϊάφα για την ελληνική γλώσσα σε όλον τον κόσμο SET: 978-960-98071-6-6 ISBN: 978-960-98071-7-3 Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.τ.λ.) και του εξωφύλλου του σύμφωνα με τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας περί προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Σωτήρος και Αλκιβιάδου 132, Τ.Κ. 18535 Πειραιάς Τηλ. 210 4112507 fax 210 4116752 Web site: http: / / www.poukamisas.gr e-mail: publications@poukamisas.gr Κάθε αντίτυπο φέρει την υπογραφή ενός εκ των συγγραφέων

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αφορμή για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βοηθήματος γεννήθηκε μέσα από προβληματισμούς που αναδείχτηκαν κατά τη διδασκαλία των λατινικών στη Γ λυκείου της θεωρητικής κατεύθυνσης. Προβληματισμοί που σχετίζονται με τη διαπραγμάτευση γραμματικών φαινομένων αλλά κυρίως με την διδασκαλία των συντακτικών φαινομένων και τη διαμόρφωση μιας ορισμένης μεθοδολογίας που θα διευκολύνει τους μαθητές στην κατανόησή τους. Για αυτό το λόγο μπορεί τόσο να συμβάλλει σημαντικά στη μελέτη των μαθητών όσο και να λειτουργήσει επικουρικά στη διδασκαλία του μαθήματος από τους καθηγητές. Συγκεκριμένα, η θεωρία της λατινικής γραμματικής δεν περιορίζεται σε κανόνες αλλά περιλαμβάνει πίνακες με την υποδειγματική κλίση ρημάτων (ανώμαλα, ελλειπτικά, αποθετικά, ημιαποθετικά, 3ης συζυγίας σε io), ουσιαστικών, επιθέτων, αντωνυμιών. Επιπλέον, παρατίθενται κατάλογοι ρημάτων με την επιδίωξη να συμβάλλουν θετικά στην προσπάθεια των μαθητών να οργανώσουν τη μελέτη των κειμένων. Επιπρόσθετα, οι λύσεις των ασκήσεων γραμματικής και συντακτικού που περιέχονται στο συγκεκριμένο βοήθημα βασίζονται στη συνθετική ικανότητα του μαθητή όχι μόνο να κατανοεί ορισμένους κανόνες αλλά και να τους συνδυάζει για την αντιμετώπιση ζητημάτων κατά την εξέταση των κειμένων. Με αυτή τη σκέψη είναι διαμορφωμένα και τα κριτήρια αξιολόγησης ώστε η προσπάθεια των μαθητών να είναι αποδοτική αλλά να διευκολύνεται και το έργο του καθηγητή. 5

προλογοσ Αναλυτικότερα, η δομή του βοηθήματος στηρίζεται στις ακόλουθες ενότητες: Το κείμενο στα λατινικά αραιογραμμένο ώστε να διευκολύνεται η συντακτική αναγνώριση των όρων του κειμένου. Η μετάφραση του λατινικού κειμένου σύμφωνα με την ορθή συντακτική σειρά των όρων του κειμένου. Γραμματική αναγνώριση των λέξεων του κειμένου. Συγκεντρωτικοί πίνακες με τα ονόματα, τις αντωνυμίες, τα επιρρήματα και τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων του κειμένου. Κλίση συνεκφορών, ουσιαστικών που παρουσιάζουν ιδιομορφία κατά την κλίση τους. Κλίση μετοχών, επιθέτων, αντωνυμιών, αριθμητικών. Χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις ρημάτων και ρηματικών τύπων. Παραθετική αντικατάσταση των επιθέτων και των επιρρημάτων. Σχηματισμός ονοματικών και ενεργητικών τύπων των ρημάτων. Συντακτική αναγνώριση των λέξεων του κειμένου. Δικαιολόγηση της εισαγωγής, της εκφοράς και του συντακτικού ρόλου των δευτερευουσών προτάσεων σύμφωνα με τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων. Θεωρία (γραμματικής, συντακτικού) του κειμένου που συνοδεύεται από μεθοδολογία για τα συντακτικά φαινόμενα και εφαρμογή της σε συγκεκριμένα παραδείγματα των κειμένων. του σχολικού βιβλίου του κάθε κειμένου. Απαντήσεις στις επαναληπτικές ασκήσεις του σχολικού βιβλίου. Προτεινόμενες ασκήσεις γραμματικής και συντακτικού. Κριτήρια αξιολόγησης. 6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μαθημα ΧΧΙ Μετάφραση... 12 Γραμματική αναγνώριση... 13 φαινομένων... 19 Συντακτική ανάλυση... 26 Θεωρία κειμένου... 31 του σχολικού βιβλίου... 39 Προτεινόμενες ασκήσεις... 40 Μαθημα ΧΧΙΙ Μετάφραση... 46 Γραμματική αναγνώριση... 47 φαινομένων... 53 Συντακτική ανάλυση... 61 Θεωρία κειμένου... 65 του σχολικού βιβλίου... 68 Προτεινόμενες ασκήσεις... 69 Μαθημα ΧΧΙΙΙ Μετάφραση... 74 Γραμματική αναγνώριση... 75 φαινομένων... 83 Συντακτική ανάλυση... 92 Θεωρία κειμένου... 99 του σχολικού βιβλίου... 104 Προτεινόμενες ασκήσεις... 106 Μαθημα ΧΧΙV Μετάφραση... 112 Γραμματική αναγνώριση... 113 φαινομένων... 120 Συντακτική ανάλυση... 126 Θεωρία κειμένου... 134 του σχολικού βιβλίου... 136 Προτεινόμενες ασκήσεις... 138 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μαθημα ΧΧV Μετάφραση... 144 Γραμματική αναγνώριση... 145 φαινομένων... 152 Συντακτική ανάλυση... 159 Θεωρία κειμένου... 166 του σχολικού βιβλίου... 170 Προτεινόμενες ασκήσεις... 172 Μαθημα ΧΧVΙ Μετάφραση... 178 Γραμματική αναγνώριση... 179 φαινομένων... 186 Συντακτική ανάλυση... 192 Θεωρία κειμένου... 197 του σχολικού βιβλίου... 201 Προτεινόμενες ασκήσεις... 202 Μαθημα ΧΧVIΙ Μετάφραση... 206 Γραμματική αναγνώριση... 207 φαινομένων... 215 Συντακτική ανάλυση... 223 Θεωρία κειμένου... 230 του σχολικού βιβλίου... 233 Προτεινόμενες ασκήσεις... 234 Μαθημα ΧΧVIII Μετάφραση... 240 Γραμματική αναγνώριση... 241 φαινομένων... 248 Συντακτική ανάλυση... 255 Θεωρία κειμένου... 261 του σχολικού βιβλίου... 265 Προτεινόμενες ασκήσεις... 266 Μαθημα ΧΧΙX Μετάφραση... 272 Γραμματική αναγνώριση... 273 φαινομένων... 281 Συντακτική ανάλυση... 288 Θεωρία κειμένου... 295 του σχολικού βιβλίου... 299 Προτεινόμενες ασκήσεις... 301 Μαθημα ΧΧX Μετάφραση... 306 Γραμματική αναγνώριση... 307 φαινομένων... 313 Συντακτική ανάλυση... 319 Θεωρία κειμένου... 323 του σχολικού βιβλίου... 326 Προτεινόμενες ασκήσεις... 327 Μαθημα ΧΧXI Μετάφραση... 332 Γραμματική αναγνώριση... 333 φαινομένων... 340 Συντακτική ανάλυση... 348 Θεωρία κειμένου... 355 του σχολικού βιβλίου... 358 Προτεινόμενες ασκήσεις... 360 8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μαθημα ΧΧXIΙ Μετάφραση... 366 Γραμματική αναγνώριση... 367 φαινομένων... 373 Συντακτική ανάλυση... 381 Θεωρία κειμένου... 385 του σχολικού βιβλίου... 387 Προτεινόμενες ασκήσεις... 389 Μαθημα ΧΧΙII Μετάφραση... 394 Γραμματική αναγνώριση... 395 φαινομένων... 403 Συντακτική ανάλυση... 410 Θεωρία κειμένου... 416 του σχολικού βιβλίου... 422 Προτεινόμενες ασκήσεις... 424 Μαθημα ΧΧΙV Μετάφραση... 428 Γραμματική αναγνώριση... 429 φαινομένων... 436 Συντακτική ανάλυση... 442 Θεωρία κειμένου... 448 του σχολικού βιβλίου... 451 Προτεινόμενες ασκήσεις... 453 Μαθημα ΧΧV Μετάφραση... 458 Γραμματική αναγνώριση... 459 φαινομένων... 466 Συντακτική ανάλυση... 471 Θεωρία κειμένου... 477 του σχολικού βιβλίου... 480 Προτεινόμενες ασκήσεις... 481 1ο κριτήριο αξιολόγησης... 485 2ο κριτήριο αξιολόγησης... 488 3ο κριτήριο αξιολόγησης... 490 4ο κριτήριο αξιολόγησης... 493 Θεωρία γραμματικής... 495 Απαντήσεις στις επαναληπτικές ασκήσεις του σχολικού βιβλίου... 621 Απαντήσεις στις προτεινόμενες ασκήσεις γραμματικής των μαθημάτων... 635 Απαντήσεις στις προτεινόμενες ασκήσεις συντακτικού των μαθημάτων... 651 9

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM ΜΑΘΗΜΑ XXI LECTIO PRIMA ET VICESIMA ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est: quibus interemptis aurum omne recepit. Quod illic appensum civitati nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est. 11

ΜΑΘΗΜΑ ΧΧΙ ΚΕΙΜΕΝΟ Brenno duce Galli, deletis legionibus Romanorum apud Alliam flumen, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo acceperunt immensam pecuniam. Tum Camillus, qui diu fuerat in exilio apud Ardeam propter Veientanam praedam non divisam aequo iure, absens factus est dictator; is secutus est Gallos iam abeuntes: quibus (= eis) interemptis recepit omne aurum. Quod (= id) appensum illic dedit nomen civitati: nam Pisaurum dicitur, quod illic pensatum est aurum. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Με αρχηγό τον Βρέννο 1 οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον ποταμό Αλία, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, για το οποίο πήραν ως αντάλλαγμα τεράστιο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος, ο οποίος για πολύ καιρό είχε παραμείνει εξόριστος 2 κοντά στην Αρδέα εξαιτίας της λείας από τους Βηίους, που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια, αν και ήταν απών, έγινε δικτάτορας. αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες ενώ πια έφευγαν: αφού τους εξολόθρευσε πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Αυτό επειδή ζυγίστηκε εκεί έδωσε το όνομά (του) στην πολιτεία: δηλαδή ονομάζεται Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά από αυτή την πράξη γύρισε στην εξορία, από όπου όμως, αφού τον παρακάλεσαν 3, επέστρεψε. 1 ή: όταν ο Βρέννος (ήταν) αρχηγός 2 κατά λέξη: στην εξορία 3 κατά λέξη: αφού παρακλήθηκε 12

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt Brenno: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού Brennus -i, αρσ. β Βρέννος duce: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού dux, ducis, αρσ. γ αρχηγός, στρατηγός Galli: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού Gallus -i, αρσ. β Γαλάτης apud: πρόθεση + αιτιατική κοντά, σε Alliam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Allia -ae, αρσ. α Αλίας flumen: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού flumen, fluminis, ουδ. γ ποταμός deletis: αφαιρετική πληθυντικού θηλυκού γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος deleo, delevi, deletum, delere (2) καταστρέφω, εξολοθρεύω ~ deleor, deletus sum, deleri legionibus: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού legio, legionis, θηλ. γ λεγεώνα Romanorum: γενική πληθυντικού του ουσιαστικού Romanus -i, αρσ. β Ρωμαίος everterunt: γ πληθυντικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος everto, everti, eversum, evertere (3) καταστρέφω εντελώς urbem: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού urbs, urbis, θηλ. γ πόλη Romam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Roma -ae, θηλ. α Ρώμη praeter: πρόθεση + αιτιατική εκτός Capitolium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Capitolium -ii(i), ουδ. β Καπιτώλιο pro: πρόθεση + αφαιρετική ως αντάλλαγμα, ως αντίτιμο quo: αφαιρετική ενικού ουδετέρου γένους της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod ο οποίος -α -ο immensam: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου immensus -a -um, β κλίσης τεράστιος -α -ο, πολύ μεγάλος pecuniam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού pecunia -ae, θηλ. α χρήματα 13

ΜΑΘΗΜΑ ΧΧΙ acceperunt: γ πληθυντικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος accipio, accepi, acceptum, accipere (σε -io, 3) δέχομαι Brenno, Alliam, Romam, Capitolium: τα ουσιαστικά δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελούν κύρια ονόματα Galli, Romanorum: χρησιμοποιούνται κυρίως στον πληθυντικό αριθμό Capitolium: το ουσιαστικό σχηματίζει τη γενική ενικού σε -ii(i) urbem: το ουσιαστικό σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium immensam θετικός: immensus -a -um / επίρρημα: immense συγκριτικός: immensior -ior -ius immensius υπερθετικός: immensissimus -a -um immensissime pecunia: το ουσιαστικό, ως περιληπτικό, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. Μπορεί όμως να κλιθεί και στον πληθυντικό διατηρώντας την ίδια σημασία acceperunt: ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της 3ης συζυγίας. Αυτά αποβάλλουν το χαρακτήρα i του ενεστωτικού θέματος όπου ακολουθεί άλλο i στην κατάληξη ή -er (βραχύ) ή τελικό e. Κατά τα άλλα κλίνονται όπως τα ρήματα της 3ης συζυγίας Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus Tum: χρονικό επίρρημα τότε Camillus: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Camillus -i, αρσ. β Κάμιλλος qui: ονομαστική ενικού αρσενικού γένους της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod ο οποίος -α -ο diu: χρονικό επίρρημα για πολύ καιρό apud: πρόθεση + αιτιατική κοντά, σε Ardeam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Ardea -ae, θηλ. α Αρδέα in: πρόθεση + αφαιρετική σε exilio: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού ex(s)ilium -ii(i), ουδ. β εξορία fuerat: γ ενικό οριστικής υπερσυντελίκου του ρήματος sum, fui,, esse είμαι propter: πρόθεση + αιτιατική εξαιτίας Veientanam: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου Veientanus -a -um, β κλίσης από τους Βηίους 14

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM praedam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού praeda -ae, θηλ. α λεία non: αρνητικό μόριο όχι, δεν aequo: αφαιρετική ενικού ουδετέρου γένους του επιθέτου aequus -a -um, β κλίσης δίκαιος -η -ο, ίσος -η -ο iure: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού ius, iuris, ουδ. γ δίκαιο [aequo iure ακριβοδίκαια] divisam: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος divido, divisi, divisum, dividere (3) μοιράζω ~ dividor, divisus sum, dividi absens: ονομαστική ενικού αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρήματος absum, afui,, abesse απουσιάζω dictator: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού dictator, dictatoris, αρσ. γ δικτάτορας, αρχιστράτηγος est factus: γ ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος fio, factus sum, fieri γίνομαι Camillus, Ardeam: τα ουσιαστικά δεν σχηματίζουν πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελούν κύρια ονόματα diu θετικός: diu συγκριτικός: diutius υπερθετικός: diutissime exilio: το ουσιαστικό σχηματίζει τη γενική ενικού σε -ii(i) Veientanam: το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά aequo θετικός: aequus -a -um / επίρρημα: aeque συγκριτικός: aequior -ior -ius aequius υπερθετικός: aequissimus -a -um aequissime absens: το sum σχηματίζει μετοχή ενεστώτα μόνο στα σύνθετα absum και praesum absens, praesens est factus: ανώμαλο ρήμα. Λειτουργεί ως παθητικό του ρήματος facio, το οποίο, όμως, όταν είναι σύνθετο, σχηματίζει κανονικά την παθητική φωνή (interficio interficior) is Gallos iam abeuntes secutus est is: ονομαστική ενικού αρσενικού γένους της οριστικής αντωνυμίας is, ea, id αυτός -ή -ό Gallos: αιτιατική πληθυντικού του ουσιαστικού Gallus -i, αρσ. β Γαλάτης iam: χρονικό επίρρημα ήδη, πια, κιόλας abeuntes: αιτιατική πληθυντικού αρσενικού γένους της μετοχής ενεργητι- 15

ΜΑΘΗΜΑ ΧΧΙ κού ενεστώτα του ρήματος abeo, abivi (abii), abitum, abire φεύγω secutus est: γ ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος sequor, secutus sum, (secutum), sequi (αποθετικό 3) ακολoυθώ abeuntes: ανώμαλο ρήμα, σύνθετο του eo secutus est: το ρήμα ως αποθετικό δανείζεται από την ενεργητική φωνή 6 τύπους: μετοχή ενεστώτα και μέλλοντα, απαρέμφατο μέλλοντα, σουπίνο, γερούνδιο και υποτακτική μέλλοντα quibus interemptis aurum omne recepit quibus: αφαιρετική πληθυντικού αρσενικού γένους της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod ο οποίος -α -ο interemptis: αφαιρετική πληθυντικού αρσενικού γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος interimo, interemi, interemptum, interimere (3) εξολοθρεύω ~ interimor, interemptus sum, interimi aurum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού aurum -i, ουδ. β χρυσάφι omne: αιτιατική ενικού ουδετέρου γένους του επιθέτου omnis -is -e, γ κλίσης όλος -η -ο recepit: γ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος recipio, recepi, receptum, recipere (σε -io, 3) παίρνω πίσω, επανακτώ aurum: το ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελεί όνομα μετάλλου omne: το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά recepit: ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της 3ης συζυγίας. Αυτά αποβάλλουν το χαρακτήρα i του ενεστωτικού θέματος όπου ακολουθεί άλλο i στην κατάληξη ή -er (βραχύ) ή τελικό e. Κατά τα άλλα κλίνονται όπως τα ρήματα της 3ης συζυγίας Quod illic appensum civitati nomen dedit Quod: ονομαστική ενικού ουδετέρου γένους της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod ο οποίος -α -ο illic: τοπικό επίρρημα εκεί appensum: ονομαστική ενικού ουδετέρου γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος appendo, appendi, appensum, appendere (3) ζυγίζω ~ appendor, appensus sum, appendi 16

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM civitati: δοτική ενικού του ουσιαστικού civitas, civitatis, θηλ. γ πολιτεία nomen: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού nomen, nominis, ουδ. γ όνομα dedit: γ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος do, dedi, datum, dare (1) δίνω civitati: το ουσιαστικό σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium και -um dabat: το ρήμα, όταν είναι σύνθετο με μονοσύλλαβη πρόθεση, κλίνεται κατά την τρίτη συζυγία (trado) nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est nam: αιτιολογικός σύνδεσμος γιατί, διότι, δηλαδή Pisaurum: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Pisaurum -i, ουδ. β Πίσαυρο dicitur: γ ενικό οριστικής ενεστώτα παθητικής φωνής του ρήματος dico, dixi, dictum, dicere (3) λέγω ~ dicor, dictus sum, dici quod: αιτιολογικός σύνδεσμος επειδή illic: τοπικό επίρρημα εκεί aurum: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού aurum -i, ουδ. β χρυσάφι pensatum est: γ ενικό οριστικής παρακειμένου παθητικής φωνής του ρήματος penso, pensavi, pensatum, pensare (1) ζυγίζω ~ pensor, pensatus sum, pensari Pisaurum: τo ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελεί κύριο όνομα dicitur: προσοχή στο β ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής dic aurum: το ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελεί όνομα μετάλλου Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est Post: πρόθεση + αιτιατική μετά hoc: αιτιατική ενικού ουδετέρου γένους της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc αυτός -ή -ό 17

ΜΑΘΗΜΑ ΧΧΙ factum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού factum -i, ουδ. β πράξη rediit: γ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος redeo, redii, reditum, redire επιστρέφω in: πρόθεση + αιτιατική σε exilium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού ex(s)ilium -ii(i), ουδ. β εξορία unde: αναφορικό τοπικό επίρρημα από όπου tamen: αντιθετικός σύνδεσμος όμως rogatus: ονομαστική ενικού αρσενικού γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος rogo, rogavi, rogatum, rogare (1) παρακαλώ κάποιον ~ rogor, rogatus sum, rogari reversus est: γ ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος revertor, reverti (reversus sum), reversum, reverti (3) επιστρέφω rediit: ανώμαλο ρήμα, σύνθετο του eo exilium: το ουσιαστικό σχηματίζει τη γενική ενικού σε -ii(i) reversus est: σχηματίζει τον ενεστώτα, παρατατικό και μέλλοντα κατά την παθητική φωνή. Οι συντελικοί χρόνοι σχηματίζονται κατά την ενεργητική (λειτουργεί ως ημιαποθετικό), ενώ συναντώνται σπάνια και σε παθητική φωνή (λειτουργεί ως αποθετικό). Στο συγκεκριμένο κείμενο το ρήμα είναι αποθετικό 18