Αγορά Χωρίς Σύνορα Τόμος 14 (1) 2008: 14-42 Θεόδωρος Τσακίρης* Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε: Προϊστορία, χρονικό και γεωστρατηγικός απολογισμός του ρωσο-γεωργιανού πολέμου Περίληψη: Η έκρηξη του ρωσο-γεωργιανού πολέμου τον Αύγουστο του 2008 αποτέλεσε την κορύφωση ενός πολέμου «χαμηλής έντασης» που διεξαγόταν μεταξύ των δύο κρατών μετά την ανάδυση του Mikhail Saakashvili στην Προεδρία της Γεωργίας. Μολονότι είναι αλήθεια το γεγονός ότι και οι δύο χώρες έπαιζαν ένα επικίνδυνο παιχνίδι κλιμάκωσης και αποκλιμάκωσης, ο αναθεωρητισμός της γεωργιανής ηγεσίας δεν θα μπορούσε να λάβει ποτέ την επιθετική μορφή που εξέλαβε, εάν δεν νόμιζε ότι θα είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Αυτό που, ωστόσο, είναι βέβαιο, είναι ότι ο γεωργιανός τυχοδιωκτισμός απέτυχε να επιφέρει ουσιαστικό κόστος στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας και πολύ περισσότερο στις σχέσεις Ρωσίας- ΕΕ. Λέξεις Κλειδιά: Ρωσία, Γεωργία, Νότιος Οσσετία, Αμπχαζία, Καύκασος, Αγωγοί, Πετρέλαιο, Φυσικό Αέριο * Ο Θεόδωρος Τσακίρης είναι Διδάκτωρ Στρατηγικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Συντονιστής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ), και συντάκτης του περιοδικού Middle East Economic Survey για θέματα Ιράν, Κασπίας, και Νοτιοανατολικής Ευρώπη.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 15 Σύντομο Ιστορικό Η Νότια Οσσετία-Αλανία αποτελούσε επί σοβιετικής περιόδου αυτόνομη διοικητική περιφέρεια της Γεωργίας (autonomous oblast), η οποία κατοικείτο πάντοτε κατά πλειοψηφία από το ινδο-ευρωπαϊκό φύλο των Οσσετίων. Το αυτόνομο καθεστώς της αναγνωρίστηκε ήδη από τον Απρίλιο του 1922. Σύμφωνα με την τελευταία σοβιετική απογραφή του 1989 οι Οσσέτιοι αποτελούσαν το 66% του πληθυσμού και οι Γεωργιανοί το 29%. Συνορεύει προς Βορρά με την αυτόνομη δημοκρατία της Βόρειας Οσσετίας που αποτελεί τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας και με την οποία η Νότια Οσσετία επιδιώκει να ενωθεί από το 1991 στη βάση της κοινής εθνολογικής, θρησκευτικής και γλωσσικής τους ταυτότητας. 1 Τον Νοέμβριο 2006 η βούληση των Οσσετίων για ένωση με τη Ρωσία επανεπιβεβαιώθηκε από το 99% του πληθυσμού σε σχετικό δημοψήφισμα, όπου συμμετείχε το 95% των κατοίκων. Αν και το δημοψήφισμα αυτό δεν αναγνωρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα με την εξαίρεση της Ρωσίας- διεξήχθη ομαλά σύμφωνα με σχετικές Εκθέσεις τριάντα τεσσάρων διεθνών παρατηρητών από πολλές ευρωπαϊκές χώρες. 2 Kατά τη σύντομη σύρραξη της περιόδου 1990-1992 οι Οσσέτιοι επέτυχαν με ρωσική στρατιωτική βοήθεια που έφτασε τους 2.000 άνδρες να εκτοπίσουν την πλειοψηφία της γεωργιανής μειονότητας, εκτός από μια μειοψηφία λίγων χιλιάδων Γεωργιανών που εξακολουθούσε να κατοικεί στις νοτιοανατολικές παρυφές της αποσχισθείσης επαρχίας κοντά στην περιοχή του Akhalgori ως απόρροια της μερικής επιστροφής προσφύγων που επόπτευσαν τα Ηνωμένα Έθνη κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 90. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2004 κατά την πρώτη κορύφωση της έντασης ανάμεσα στη Ρωσία και τη Γεωργία που ακολούθησε την άνοδο του Mikheil Saakashvili στην εξουσία, η γεωργιανή κυβέρνηση επέτυχε να ανακτήσει τον έλεγχο σε σημαντικό τμήμα της οσσετικής επικράτειας-υπολογιζόμενο στο 30%-40% του συνόλου- εδραιώνοντας την αυτοδιοίκηση των γεωργιανών θυλάκων περίξ της πόλης του Akhalgori αλλά και της 1 Για την αρχική φάση (1989-1992) της οσσετό-γεωργιανής σύγκρουσης κατά τη μετασοβιετική περίοδο και το ρωσικό ρόλο βλ. G. Mirsky, On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union, Westport, Conn: Greenwood Press: 1997, pp.75-80, R. Menon, After Empire: Russia and the Southern Near Abroad in M. Mandelbaum (ed.), The New Russian Foreign Policy, New York: Council on Foreign Relations, 1998, pp.134-144, M. Shashenkov, Russian Peacekeeping in the Near Abroad, Survival, Vol.36, No.3, 1993, pp.46-69 και E. Ozhiganov, The Republic of Georgia: Conflict in Abkhazia and South Ossetia in A. Arbatov - L. Olson A. Handler Chayes, (eds), Managing Conflict in the Former Soviet Union: Russian and American Perspectives, Cambridge, Mass: Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard University/MIT Press, 1997, pp.341-400. 2 F. Madrirossian, Géorgie-Russie, les Raisons d une Escalade, Le Monde Diplomatique, Octobre 2006, http://www.monde-diplomatique.fr/ 2006/ 10/ MARDIROSSIAN/14166-OCTOBRE 2006, Georgia: South Ossetia Seeks To Contain Opposition Challenge, Radio Free Europe/ Radio Liberty (εφεξής RFE/RL), 10.112006, NATO Rejects Referendum in Georgia s South Ossetia Region, International Herald Tribune, 11.11.2006, South Ossetia Votes For Independence, RFE/RL, 12.11.2006.
16 Αγορά Χωρίς Σύνορα πρωτεύουσας Tskhinvali, όπως καταδεικνύεται και από τον ακόλουθο χάρτη πρόσφατης μελέτης (Αύγουστος 2008) του International Crisis Group/ICG. Ο αριθμός των Γεωργιανών που παρέμειναν στην Οσσετία έως την έναρξη των εχθροπραξιών στις 7 Αυγούστου 2008 είναι δύσκολο να προσδιορισθεί με ακρίβεια, αλλά οι εκτιμήσεις κυμαίνονται στους 17.500 κατοίκους. Έως τον Αύγουστο του 2008 οι Γεωργιανοί είχαν επιτύχει να εγκαθιδρύσουν συγκεκριμένες δομές εξουσίες στη βάση των αυτοδιοικούμενων θυλάκων που ήλεγχαν δημιουργώντας μάλιστα μια παράλληλη γραφειοκρατική και διοικητική ιεραρχία υπό την ηγεσία του Dmitri Sanakoev. 3 Χάρτης 1 Περιοχές Νότιας Οσσετίας Υπό Γεωργιανό Έλεγχο 7 η Αυγούστου 2008. 4 3 J.C. Peuch, Rogue Elements Blamed for South Ossetia Violence, RFE/RL, 18.8.2004, I. Torbakov, South Ossetia Crisis Stokes Tension Between Russia and Georgia, Eurasian Insight, 25.8.2004, N. Popescu, Abkhazia i Juzhnaia Osetia: nezavisimost ili vyzhivanie? (Abkhazia and South Ossetia: Independence or Survival?), Pro et Contra, Vol. 10, No. 5-6 (34), Carnegie Moscow Center, 2006, pp. 40-52, Georgia s South Ossetia Conflict: Make Haste Slowly, Europe Report, N o 138, Brussels: International Crisis Group (εφεξής ICG), June 2007, pp.2-8 και pp.12-19 και C. Welt, The War in Georgia: Assessing the Aftermath, Oμιλία σε συνέδριο του Brookings Institute με τη συμμετοχή των Donald Kagan, Strobe Talbot και Martha Brill Olcott, Washington D.C.: The Brookings Institute, 14.8.2008, pp.7-9. 4 Russia Vs Georgia: The Fallout, Europe Report, N o 195, Brussels: ICG,August 2008, p.33.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 17 Είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιοριστεί πόσοι Γεωργιανοί εξακολουθούν να παραμένουν στην ανατολική Οσσετία μετά την υπογραφή της εκεχειρίας Sarkozy-Medvedev στις 12 Αυγούστου. Ο αριθμός των Οσσετίων στη Νότια Οσσετία υπολογίζεται κοντά στις 45.000-50.000. Οι Οσσέτιοι αποτελούν στρατηγικής σπουδαιότητας μειονότητα για τη Μόσχα στο ευρύτερο εθνολογικό καζάνι του Βορείου Καυκάσου δεδομένου ότι είναι κατά πλειοψηφία (63%) Χριστιανοί Ορθόδοξοι και πολιτιστικά αφομοιωμένοι με τον ρωσικό κορμό. Ενσωματώθηκαν στην τσαρική αυτοκρατορία το 1801 και κατά τη σύντομη ανεξαρτησία της Γεωργίας την περίοδο 1918-1921 συνεργάστηκαν με τους Μπολσεβίκους σε μια προσπάθεια να αποσχισθούν από τους Γεωργιανούς. Η Βόρεια Οσσετία χρησιμοποιήθηκε δε ως το επίκεντρο προβολής της ρωσικής ισχύος κατά των Τσετσένων ιδίως κατά τον πρώτο (1994-1996) από τους δύο ρωσο-τσετσενικούς πολέμους της προηγούμενης δεκαετίας. 5 Οι Αμπχάζιοι, που κυριαρχούν εθνολογικά στην ομώνυμη πρώην επαρχία της Γεωργίας αποτελούν εξ ανάγκης σύμμαχοι της Ρωσίας καθώς δεν διαθέτουν καμία εθνολογική ή άλλη πολιτιστική συγγένεια με τον ορθόδοξο σλαβικό κορμό του ρωσικού κράτους-έθνους. Στην πραγματικότητα οι σχέσεις τους θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικές έως και εχθρικές -ανάλογες με αυτές της Ρωσίας και της Τσετσενίας κατά τη δεκαετίατου 90- εάν η Αμπχάζια ανήκε στον Ρωσικό Καύκασο και όχι στην Γεωργία. Είναι αξιοσημείωτο ότι στο πλευρό των Αμπχαζίων πολέμησαν πολλοί Τσετσένοι, Ινγκουσέτιοι και άλλοι μουσουλμάνοι εθελοντές από τον Βόρειο Καύκασο. 6 Οι Αμπχάζιοι με ρωσική στρατιωτική βοήθεια σε οπλισμό και σε πολεμοφόδια πέτυχαν να εκτοπίσουν κατά τη σύγκρουση της περιόδου 1989-1993 σχεδόν όλον τον πλειοψηφούντα γεωργιανό πληθυσμό, ο οποίος ανερχόταν στο 45% των κατοίκων της περιοχής έως και το 1989. Σύμφωνα με αυτή την απογραφή οι Αμπχάζιοι αποτελούσαν μόλις το 17,8% του πληθυσμού της αυτόνομης σοβιετικής δημοκρατίας της Αμπαχαζίας, ενώ υπήρχαν επίσης σημαντικές μειονότητες Αρμενίων (14,6%), Ρώσων (14,3%) και Ελλήνων (2,8%). Εκτιμάται ότι ο πόλεμος κόστισε τη ζωή σε 10.000-30.000 Γεωργιανούς και πάνω από σε 3.000 Αμπχαζίους, ενώ οδήγησε στην εξορία περί τους 200.000-240.000 Γεωργιανούς. 7 5 M. Brill Olcott, The War in Georgia: Assessing the Aftermath, op.cit., p.14 και A. Bennett, Condemned to Repetition? The Rise, Fall and Reprise of Soviet-Russian Military Interventionism, 1973-1996, Cambridge, Mass: Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard University/MIT Press, 1997, pp.11-315 και pp.321-333. 6 Για τη συνδρομή των Μουσουλμανικών φύλων του Καυκάσου στον αγώνα της Αμπχαζίας (1989-1993) κατά των Γεωργιανών, βλ. G. Otyrba, The Regional Significance of the Georgian-Abkhazian Conflict in R. Szporluk (ed.), National Identity and Ethnicity in Russia and the New States of Eurasia, Armonk, NY: Μ.Ε. Sharpe: 1994, pp.281-310, G. Mirsky, On Ruins of Empire,op.cit., pp.66-75 και ειδ. pp.71-73, και D. Lynch, Russian Peacekeeping Strategies in the CIS: The Cases of Moldova, Georgia and Tajikistan,London: Royal Institute for International Affairs/ St.Martin s Press: 2000, pp.127-149 και ειδ.pp.130-131. 7 Abkhazia Today, Europe Report, N 176, Brussels: ICG, September 2006, pp.9-11.
18 Αγορά Χωρίς Σύνορα Οι Αμπχάζιοι με ρωσική στρατιωτική βοήθεια σε οπλισμό και σε πολεμοφόδια πέτυχαν να εκτοπίσουν κατά τη σύγκρουση της περιόδου 1989-1993 σχεδόν όλον τον πλειοψηφούντα γεωργιανό πληθυσμό, ο οποίος ανερχόταν στο 45% των κατοίκων της περιοχής έως και το 1989. Σύμφωνα με ρωσική απογραφή του 2003 που δεν έχει αναγνωριστεί από τη γεωργιανή κυβέρνηση ο πληθυσμός της Δημοκρατίας αγγίζει τους 215.000 κατοίκους εκ των οποίων το 43,8% είναι Αμπζάχιοι, το 21,3% Γεωργιανοί, το 20,8% Αρμένιοι, το 10,8% Ρώσοι και το 0,7% Έλληνες. 8 Μόνο η περιοχή της κοιλάδας του Κοντόρι και η ευρύτερη περιφέρεια της ζώνης Γκάλι παρέμεινε υπό γεωργιανό έλεγχο, όπου συγκεντρώθηκαν 40.000-60.000 Γεωργιανοί πρόσφυγες μετά την εκεχειρία του 1994. Το 1998 στη μεγαλύτερη ανάφλεξη που σημειώθηκε ανάμεσα στη Τυφλίδα και το Σοχούμι μετά την εκεχειρία του 1994, οι Αμπχάζιοι επανεπεκράτησαν των Γεωργιανών και πάλι με ρωσική βοήθεια. Η εξέλιξη αυτή είχε ως συνέπεια την εκ νέου αποχώρησή των Γεωργιανών από τη ζώνη Γκάλι, αν και έως την έναρξη των εχθροπραξιών τα Ηνωμένα Έθνη υπολόγιζαν ότι στην περιοχή παρέμεναν περί τους 60.000 Γεωργιανούς. Έκτοτε η γραμμή κατάπαυσης του πυρός παρέμεινε σχετικά αμετάβλητη φρουρούμενη από αρχικά 2.500 και στη συνεχεία 1.200-1.500 ρώσους ειρηνευτές που βρίσκονται στην περιοχή κάτω από το νομιμοποιητικό μανδύα της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ), αν και αυτό έγινε μετά την ανάπτυξη της ειρηνευτικής δύναμης τον Οκτώβριο του 1994. 9 Στην περιοχή του Κοντόρι και τη ζώνη Γκάλι βρίσκονταν επίσης παρατηρητές των Ηνωμένων Εθνών από το 1994 (UNOMIG), οι οποίοι και αποχώρησαν κατόπιν Αμπχαζικού αιτήματος στις 9 Αυγούστου 2008, δεδομένου ότι ήταν αδύνατο να υπάρξει εγγύηση για την ασφάλειά τους. 10 Τον Μάρτιο του 2008 η Ρωσία προχώρησε σε μια σειρά ενεργειών που απέβλεπαν στην ενίσχυση της διεθνούς υπόστασης της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχάζιας σε οικονομικό κυρίως επίπεδο με στόχο να διευκολύνει τη διακίνηση προϊόντων από τους δύο θύλακες στη ρωσική επικράτεια. Στη Νότια Οσσετία έχουν τοποθετηθεί από το 1992 κατόπιν διμερούς ρωσο-γεωργιανής συμ- 8 http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html (πρόσβαση 28.8.2008). 9 R. Menon, After Empire: Russia and the Southern Near Abroad, op.cit., pp.139-144, D. Lynch, Russian Peacekeeping Strategies in the CIS: The Cases of Moldova, Georgia and Tajikistan, op.cit., pp.138-149, R. Fawn, Russia s Reluctant Retreat from the Caucasus: Abkhazia, Georgia and the U.S. After 11 September 2001, European Security, Vol.11, No.4, 2002-2003, pp.136-143, Θ. Τσακίρης, «Επαναστατική δημοκρατία και Realpolitik στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών: Γεωστρατηγική αξιολόγηση των πρόσφατων πολιτικών κινημάτων στη Γεωργία, την Ουκρανία, και την Κιργιζία», Γεωστρατηγική, Τεύχος 8, 2005, σελ.115-152 και ειδ. σελ. 119-129 και K. Ifantis T. Tsakiris, U.S.-Russian Relations: International and Regional Security Trajectories, Perceptions, Vol.10, Νο.3, 2005, pp.27-56. 10 Abkhaz Separatists: Operations Against Georgia Underway, DowJones, 9.8.2008.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 19 φωνίας, και με τη σύμφωνη νομιμοποιητική γνώμη των κρατών-μελών της ΚΑΚ, 500 περίπου Ρώσοι ειρηνευτές μαζί με 500 Οσσέτιους ειρηνευτές κατά μήκος της γραμμής κατάπαυσης του πυρός, η οποία περιπολείται από τη γεωργιανή πλευρά με άλλους 500 συνοριοφύλακες (συνολικά 1.500 ειρηνευτές ισόποσα κατανεμημένοι μεταξύ Ρωσίας, Οσσετίας, και Γεωργίας). Σημειώνεται ότι έως το 2006 πάνω από το 70% των κατοίκων της Οσσετίας είχαν παραλάβει ρωσικά διαβατήρια. Η Αμπχάζια που επίσης έχει πολιτογραφήσει το μεγαλύτερο μέρος (περί το 80%) των κατοίκων της ως Ρώσους πολίτες μέσω της μαζικής έκδοσης διαβατηρίων, έχει πραγματοποιήσει τον Οκτώβριο του 2006 δημοψήφισμα όπου επανεπιβεβαίωσε τη βούλησή της να καταστεί ανεξάρτητο κράτος. Αμφότερες οι αποσχισθείσες περιοχές έχουν υπογράψει συνθήκη αμοιβαίας συνδρομής σε περίπτωση που πληγούν στρατιωτικά από τις γεωργιανές δυνάμεις, κάτι που οι Αμπχάζιοι εκμεταλλεύθηκαν προκειμένου να εκδιώξουν τις εναπομένουσες γεωργιανές δυνάμεις από το Κοντόρι. Η κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή της Αμπχαζίας στις 8 Αυγούστου αποτυπώνεται στο χάρτη πρόσφατης μελέτης του I.C.G. (βλ. χάρτη 2). Η δεύτερη, μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια, αποτυχημένη απόπειρα της κυβέρνησης Saakashvili να λάβει το καθεστώς υποψηφίας προς ένταξη χώρας στο ΝΑΤΟ κατά τη σύσκεψη του Βουκουρεστίου τον Απρίλιο του 2008 θα έπρεπε να είχε περιορίσει τη ζέση της αναθεωρητικής πολιτικής που ακολούθησε έως τον πόλεμο ο γεωργιανός Πρόεδρος. Αντί αυτού τόσο ο Saakashvili όσο και οι Αμερικανοί συνέχησαν την προκλητική προς τη Μόσχα πολιτική ωσάν το Βουκουρέστι να μην είχε συμβεί ποτέ. Δύο περίπου εβδομάδες μετά τη σύνοδο του Βουκουρεστίου η Ρωσία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να εφαρμόσει μια σειρά από μέτρα που στόχο είχαν να αυξήσουν το επίπεδο διεθνούς νομιμοποίησης της στρατιωτικής, διπλωματικής και πολιτικής της παρουσίας/προστασίας έναντι της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσσετίας. Οι συγκεκριμένες κινήσεις, που ουσιαστικά είχαν αναγγελθεί στα πλαίσια της ρωσικής αντίδρασης στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, επέσυραν την μήνι του γεωργιανού Προέδρου. Ο σύμμαχος της Ουάσινγκτον, συνεπικουρούμενος από την έντονη αντίδραση του γερουσιαστή McCain που μίλησε για de facto προσάρτηση των δύο εθνοτικών θυλάκων από τη Μόσχα, προειδοποίησε ότι η Ρωσία «υπερέβη τα εσκαμμένα προχωρώντας σε μια ενέργεια ακραίας αποσταθεροποίησης». 11 Σε αντίθεση με ορισμένες από τις παλαιότερες οργιώδεις εκρήξεις του, ο γεωργιανός Πρόεδρος προχώρησε με τη σειρά του σε μια σειρά ενεργειών που δεν μπορούσαν παρά να ενισχύουν αυτήν «την ακραία αποσταθεροποίηση». Στην πραγματικότητα φάνηκε ότι προχώρησε σε μια γενική πρόβα της αιφνιδιαστικής επίθεσης που εξαπέλυσε κατά της Νότιας Οσσετίας στις 7 Αυγούστου. 11 Georgia: Moscow s Move To Bolster Peacekeepers Angers Tbilisi, Worries EU, RFE/RL, 30.4.2008
20 Αγορά Χωρίς Σύνορα Χάρτης 2 Αμπχαζικό Status Quo Ante Bellum 8η Αυγούστου 2008 12 12 Russia Vs Georgia: The Fallout, op.cit., p.34.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 21 Σε πρώτη φάση άρχισε να συγκεντρώνει στρατεύματα στην περιοχή του Κοντόρι και έδωσε έντολη για πτήσεις μη-επανδρωμένων κατασκοπευτικών σκαφών τύπου UAV προκειμένου να διαπιστώσει τη στρατιωτική αντίδραση των Αμπχαζίων αλλά και των 1.500 ρώσων ειρηνευτών. Μάλιστα σε αντίθεση με τις προδιαγραφές της εντολής που έκανε λόγο για μια οροφή 3.000 ανδρών, η Μόσχα έχει μετά το 1999 μειώσει τον αριθμό των στρατευμάτων της στα 1.500 σε μια ένδειξη καλής θέλησης προς τη Γεωργία, ενώ επιτάχυνε βάσει διμερούς συμφωνίας το 2005 την ολοκληρωτική απόσυρση των στρατευμάτων της από δύο σημαντικές βάσεις που διατηρούσε επί γεωργιανού εδάφους από τα μέσα της δεκαετίας του 90. 13 Η κατάρριψη, συνεπώς, ενός γεωργιανού UAV αποτελούσε μια καθ όλα λογική ενέργεια σε επιχειρησιακό επίπεδο, δεδομένου ότι κανείς δεν θέλει να επιτρέψει στην άλλη πλευρά να γνωρίζει τις ακριβείς τοποθετήσεις των δυνάμεων σου. Βεβαίως από την άλλη, η αποστολή του UAV ίσως και να έγινε ακριβώς για να καταρριφθεί και να εκθέσει τη Ρωσία ως επιτιθέμενο δεδομένου ότι είναι αρκετά δύσκολο να πιστεύσει κανείς ότι η Γεωργία δεν θα μπορούσε να ζητήσει πληροφορίες για τη θέση των ρωσικών/αμπχαζικών στρατευμάτων από τους αμερικανικούς δορυφόρους. Σε κάθε περίπτωση το κύριο ζητούμενο δεν είναι το γιατί η Ρωσία αποφάσισε να αυξήσει τον αριθμό των ειρηνευτών της στην περιοχή κατά 1.500 άνδρες, εντός δηλαδή των πλαισίων της σχετικής εντολής της ΚΑΚ ή το γιατί όπως δήλωσε ο πρέσβης της Ρωσίας στον ΟΗΕ κ.vitaly Churkin η Μόσχα έχει «το δικαίωμα να προστατεύσει τους πολίτες της». 14 Η ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή ήταν από τότε εξαιρετικά επισφαλής και η προοπτική της Γεωργιανής ένταξης στο ΝΑΤΟ σε συνδυασμό με την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου το μόνο που έκαναν ήταν να ρίχνουν λάδι στη φωτιά. Εάν όντως η Γεωργία ελάμβανε καθεστώς υποψηφίας προς ένταξη χώρας τότε τα πράγματα ίσως να είχαν ήδη ξεφύγει από τον έλεγχο. Μια δυνητική ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ θα μπορούσε να παρομοιαστεί με την ένταξη της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας στη Συμμαχία μερικά χρόνια μετά την παύση των εχθροπραξιών το 1995, χωρίς μάλιστα να έχει προηγηθεί μια συμφωνία τύπου Dayton. Παρόλα αυτά, οι Αμερικανοί επιμένουν στον παραλογισμό ότι η ένταξη της Τυφλίδας είναι αποκλειστικά και μόνο ζήτημα χρόνου. Έχει δηλαδή εν ολίγοις προαποφασιστεί, αγνοώντας επιδεικτικά τις δώδεκα χώρες του ΝΑΤΟ που καταψήφισαν αυτήν τη δυναμική στο Βουκουρέστι. Οι βαλτικές χώρες, η Πολωνία αλλά και πολλοί Αμερικανοί, με πρώτο και καλύτερο τον κ. Randy Scheunemann, σύμβουλο επί θεμάτων ασφάλειας και εξωτερικών υποθέσεων του ρεπουμπλικανού προεδρικού υποψηφίου John McCain, εμμένουν στη θέσή τους ότι οι κινήσεις των Ρώσων θα είχαν αποφευχθεί εάν η Γεωργία βρισκόταν σήμερα κοντύτερα στην κατά τ άλλα αναπόφευκτη ένταξή της στη 13 Russia and Georgia: Clashing Over Abkhazia, Europe Report N 193, Brussels: ICG, June 2008, pp.2-4 14 ibid, pp.4-7.
22 Αγορά Χωρίς Σύνορα Δύο περίπου εβδομάδες Συμμαχία. Κατά τον κ. Scheunemann «είναι ειρωνικό μετά τη σύνοδο του ότι ένα από τα επιχειρήματα που ακούστηκαν τόσο δημόσια όσο και κατ ιδίαν, κυρίως από το γερμανικό ΥΠΕΞ, Βουκουρεστίου η Ρωσία κατά της απόδοσης ενταξιακού οδικού σχεδίου στη Γεωργία, ήταν κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μια προκλητι- ανακοίνωσε την πρόθεσή της να εφαρμόσει μια σειρά κή κίνηση έναντι της Ρωσίας. Δυστυχώς η γερμανική από μέτρα που στόχο είχαν άποψη υπερίσχυσε. Το καθεστώς του Οδικού Χάρτη δεν να αυξήσουν το επίπεδο αποδόθηκε και η Ρωσία λειτούργησε πολύ προκλητικά διεθνούς νομιμοποίησης της από μόνη της. Έτσι νομίζω ότι οι ρωσικές ενέργειες στρατιωτικής, πρακτικά υπονόμευσαν τα επιχειρήματα εκείνων που διπλωματικής και ήταν κατά του να δοθεί Οδικός Ενταξιακός Χάρτης στη Γεωργία». 15 Αυτά ειπώθηκαν τον Μάιο του 2008 τρείς πολιτικής της μήνες πριν από την επίθεση του Saakashvili. Είναι τραγικό το ότι επαναλαμβάνονται και τώρα, προσπαθώ- παρουσίας/προστασίας έναντι της Αμπχαζίας και ντας, όπως έκανε ο γεωργιανός Πρέσβης στο ΝΑΤΟ, να της Νότιας Οσσετίας. κατηγορήσουν και την παλαιά Ευρώπη για ακούσια υπόθαλψη της ρωσικής 'επιθετικότητας'. 16 Ο κ. Scheunemann, που έχει λάβει τα τελευταία τέσσερα χρόνια περί τα 800.000 δολάρια από τον κ.saakashvili για τις υπηρεσίες του ως λομπίστα της Γεωργίας, 17 επικαλέσθηκε μάλιστα και σχετική συζήτηση της ολομέλειας του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 23 Απριλίου 2008 στην οποία τέσσερις χώρες και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Βρετανία και η Γερμανία κάλεσαν τη Ρωσία να ανακαλέσει την απόφασή της να εμβαθύνει τις σχέσεις της με τις δύο αποσχισθείσες δημοκρατίες. Το να ερμηνεύεται όμως κάτι τέτοιο, δηλαδή ένα μή-ψήφισμα του ΟΗΕ, ως μια ένδειξη συλλογικής δυτικής εγγύησης υπέρ της γεωργιανής εδαφικής ακεραιότητας αγγίζει τα όρια της υποκρισίας. Πώς είναι δυνατόν να συζητήται το ενδεχόμενο ενός ρωσο-γεωργιανού πολέμου μόνο και μόνο για να επιτραπεί στον κ. Saakashvili να επανενοποιήσει δια της βίας την κονιορτοποιημένη του χώρα; Ποιός θα μπορέσει πραγματικά να ελένξει τον γεωργιανό Πρόεδρο εάν αυτός πιστεύει ότι μια επίθεση των γεωργιανών στρατευμάτων κατά των Οσσετίων και Αμπχαζίων θα έχει τη συλλογική έγκριση και τη συμβατική πλέον προστασία των υπολοίπων κρατών - μελών της Ατλαντικής Συμμαχίας; Τα γεγονότα του Αυγούστου του 2008 απέδειξαν ότι ο κ. Saakashvili δεν ελέγχεται από κανένα και ότι ενδεχομένως να επεδίωξε να σύρει τις ΗΠΑ και την ΕE σε μια τροχιά σύγκρουσης με τη Ρωσία. Αυτό ακριβώς κρύβεται και πίσω από την απόφαση πολλών ευρωπαίων ηγετών να ζητήσουν κατά τη σύνοδο των ΥΠΕΞ στο Avignon στις 5-6 Σεπτεμβρίου 2008 τη 15 Most Important to Have Western Unity in Face of Russian Moves (interview of Randy Scheunemann), RFE/RL, 29.4.2008 16 Georgia Asks NATO For Military Assistance Ambassador, DowJones, 12.8.2008. 17 Mary Jacoby, McCain Adviser Was Lobbyist For Georgia, Wall Street Journal, 11.8.2008.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 23 σύσταση διεθνούς διευρευνητικής επιτροπής που θα εξετάσει το ποιος έχει τη κύρια υπαιτιότητα για την έναρξη της σύγκρουσης. 18 Το πραγματικό κρίμα του ρωσο-γεωργιανού πολέμου εντοπίζεται στο γεγονός ότι θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, εάν οι ΗΠΑ ή οι εν γένει σύμμαχοι της Γεωργίας είχαν σταματήσει την πολιτική κλιμάκωσης που ο Saakashvili ακολούθησε. Στην πραγματικότητα οι αψιμαχίες κατά μήκος της γραμμής κατάπαυσης του πυρός της Νότιας Οσσετίας ανάγονται στην περίοδο 1-2 Αυγούστου 2008, όταν και καταγράφηκαν οι πρώτες απώλειες μεταξύ αρχικά των Οσσέτιων συνοριοφυλάκων και των Γεωργιανών. Είναι, επίσης, αξιοσημείωτο ότι κατά την περίοδο 1-2 Αυγούστου καταγράφηκαν και οι πρώτοι μαζικοί βομβαρδισμοί του Tskhinvali από τους Γεωργιανούς. Στις 3 Αυγούστου το ρωσικό ΥΠΕΞ προειδοποίησε ότι εάν δεν υπήρχε άμεση κατάπαυση των γεωργιανών βομβαρδισμών «η ρωσική πλευρά δεν θα μπορούσε να παραμείνει αδιάφορη δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί ρώσοι πολίτες στη Νότια Οσσετία ιδίως στη ζώνη όπου μένεται η σύγκρουση». 19 Η εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων έως την εκεχειρία της 15ης Αυγούστου 2008 Κατά το πρώτο 36ώρο των επιχειρήσεων ο γεωργιανός στρατός προχώρησε σε μαζικό βομβαρδισμό του Tskhinvali, πρωτεύουσας της Νότιας Οσσετίας με αποτέλεσμα σύμφωνα με ρωσικές πηγές- το θάνατο περίπου 1.500 κατοίκων και τη μαζική φυγή 30.000 πολιτών, αριθμό που αναλογεί περίπου στο 50% του συνολικού πληθυσμού της αποσχισθείσης δημοκρατίας. Λόγω της εγγύτητας του Tσκχινβάλι προς τη γραμμή διαχωρισμού (line of separation) ο γεωργιανός στρατός μπορούσε να βομβαρδίζει την πόλη από σχετική απόσταση ασφαλείας εντός του γεωργιανού εδάφους και συγκεκριμένα από την περιοχή που παρεμβάλλεται ανάμεσα στο Tskhinvali και το Γκόρι, το οποίο και βομβαρδίστηκε ανηλεώς από τους Ρώσους εξαιτίας αυτής της στρατιωτικής/επιχειρησιακής του εγγύτητας ως προς το μέτωπο της Οσσετίας. Το σφοδρό βομβαρδισμό της Οσσετικής πρωτεύουσας ακολούθησε η είσοδος των γεωργιανών στρατευμάτων στο Tskhinvali και η κατάληψη της πόλης το μεσημέρι της 8 ης Αυγούστου. Η διεθνής ανθρωπιστική οργάνωση Human Rights Watch αν και υποστηρίζει ότι μπόρεσε να πιστοποιήσει τον θάνατο μόλις 100 αμάχων πολιτών κατά την περίοδο κατάληψης του Tskhinvali από τους Γεωργιανούς, θεωρεί ότι η οσσετική πρωτεύουσα καταστράφηκε σε ποσοστό 10% εξαιτίας των γεωργιανών βομβαρδισμών, ενώ συνολικά το 20% των κτηρίων της πόλης φαίνεται να έχει καταστεί ακατοίκητο. 20 Η ρωσική αντεπίθεση με μια δύναμη που υπολογίζεται 18 «EU Ministers Call For Probe Into Russia-Georgia Conflict», DowJones, 6.9.2008, German Foreign Minister Urges Probe into Alleged Georgian Abuses, DowJones, 28.8.2008. 19 Interfax, 4.8.2008. 20 Russia Vs Georgia: The Fallout, op,cit., p.2.
24 Αγορά Χωρίς Σύνορα Τα γεγονότα του Αυγούστου στους 10.000 περίπου άνδρες πέτυχε την αποχώρηση των γεωργιανών δυνάμεων από την Οσσετία έως τις του 2008 απέδειξαν ότι ο πρώτες πρωϊνές ώρες της 11 ης Αυγούστου, αν και δεν κ.saakashvili δεν ελέγχεται είχε καταστεί σαφές για αρκετές ημέρες ποιος ακριβώς από κανένα και ότι ελέγχει εκείνα τα τμήματα του οσσετικού εδάφους ενδεχομένως να επεδίωξε που παρέμεναν υπό γεωργιανό έλεγχο πριν την έναρξη των επιχειρήσεων. Οι εν λόγω θύλακες περιήλθαν να σύρει τις ΗΠΑ και την σε ρωσο-οσσετικό έλεγχο έως την 23 η Αυγούστου, δημιουργώντας πλέον μια συμπαγή οσσετική πλειοψη- ΕΕ σε μια τροχιά σύγκρουσης με τη Ρωσία. φία σ όλη την επικράτεια της αποσχισθείσης γεωργιανής περιφέρειας. Από τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης η ρωσική αεροπορία κυριάρχησε στον εναέριο χώρο των συγκρούσεων επιδιώκοντας την καταστροφή όχι μόνο των επιτιθέμενων γεωργιανών δυνάμεων αλλά και το σύνολο των στρατηγικών τους υποδομών σ όλη την επικράτεια, συμπεριλαμβανομένου του Γκόρι και της Τιφλίδας. Από την πρώτη στιγμή οι Ρώσοι επεδίωξαν κατ ελάχιστον την απομάκρυνση του γεωργιανού πυροβολικού σε μια απόσταση ασφαλείας από την οσσετική πρωτεύουσα προτού αποδεχθούν την οποιαδήποτε εκεχειρία. Για αυτό ακριβώς και επικέντρωσαν καθ όλη την 11 η -12 η Αυγούστου τις αεροπορικές τους επιθέσεις στην πόλη του Γκόρι. Μετά την 12 η Αυγούστου και ασχέτως της σχετικής εκεχειρίας που κήρυξε ο Πρόεδρος της Ρωσίας Medvedev είχε καταστεί σαφές ότι οι Ρώσοι θα επιχειρούσαν να δημιουργήσουν μια ουδέτερη ζώνη περιμετρικά της Νότιας Οσσετίας προκειμένου να εμποδίσουν την εκ νέου ανάπτυξη γεωργιανού πυροβολικού σε απόσταση βολής από το Tskhinvali. Από ρωσικής πλευράς αυτό παρέμεινε προϋπόθεση sine qua non για την αποχώρηση των ρωσικών δυνάμεων εντός του οσσετικού εδάφους. Η Γεωργιανή κυβέρνηση ζήτησε μεν πρώτη την κατάπαυση του πυρός αλλά δεν απαγκίστρωσε τις δυνάμεις της έως και την κατάληψη του Γκόρι από τους Ρώσους στις 13 Αυγούστου από τη ζώνη βολής που βρίσκεται περιμετρικά της Νότιας Οσσετίας. 21 Μέχρι και την υπογραφή της εκεχειρίας Sarkozy-Medvedev στις 13 Αυγούστου 2008 εκτιμάται ότι είχαν αναπτυχθεί στο σύνολο της γεωργιανής επικράτειας περί τους 20.000 Ρώσους στρατιώτες. Παράλληλα με την έναρξη της ρωσικής επέμβασης στην Οσσετία, ο αμπχαζικός στρατός επιτέθηκε με τη βοήθεια της ρωσικής αεροπορίας εναντίον του γεωργιανού θύλακα στην περιοχή του Kodori (βλ Χάρτη 2) και μετά από μόλις τρείς ημέρες βομβαρδισμών την κατέλαβε εκδιώκοντας τους περίπου 3.000 κατοίκους της. Με αυτή τη στρατιωτική τους επιτυχία η Αμπχαζία πέτυχε να ανακτήσει την πλήρη κυριαρχία εντός της αυτόνομης δημοκρατίας, όπως ακριβώς ίσχυε πρίν από το 1998. 22 21 Ibid., p.3 και Y. Trofimov, Russian Troops Seize Strategic City Of Gori, Wall Street Journal Europe, 13.8.2008. 22 Ibid. και Abkhazia Declares State Of War On Part Of Territory, Agence France Presse (AFP), 10.8.2008.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 25 Χάρτης 3 Οι Διεθνείς Ενεργειακές Υποδομές της Γεωργίας 23 Η Ρωσία, παρά τις ουκρανικές αντιδράσεις σχετικά με την κινητικότητα μέρους του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας που έχει ως βάση την Σεβαστούπολη, είχε πετύχει από τις 12 Αυγούστου να διακόψει τη ναυτική επικοινωνία της Γεωργίας με το εξωτερικό και να ελέγξει απολύτως τον εναέριο χώρο της Γεωργίας. Η απόφαση της KazMunaiGaz της κρατικής καζακστανικής εταιρίας πετρελαίων που ελέγχει το λιμάνι του Batumi- να παύσει 24 στις 11 Αυγούστου τη ροή πετρελαίου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα δεξαμενόπλοια που θα μπορούσαν να ελλιμενιστούν με ασφάλεια. Το πετρέλαιο που έφτασε στα εν λόγω λιμάνια κατά τη διάρκεια των επι- 23 Projets concurrents de gazoducs et d oléoducs au Caucase par Jean Radvanyi et Philippe Rekacewicz,, Août 2008, http://www.monde-diplomatique.fr/ cartes/projetsgazpetrole 24 Kazakh PM Halts Oil Exports Via Georgia, DowJones, 11.8.2008.
26 Αγορά Χωρίς Σύνορα Οι Ρώσοι επεδίωξαν κατ χειρήσεων αποθηκεύθηκε ως επί το πλείστον στις in ελάχιστον την απομάκρυνση situ δεξαμενές με εξαίρεση τα λιμάνια της Supsa του του γεωργιανού Poti και του Kulevi τα οποία μπόρεσαν να λειτουργήσουν για περισσότερες ημέρες. πυροβολικού σε μια Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι η Ρωσία υπήρξε απόσταση ασφαλείας από εξαιρετικά προσεκτική στο να μην καταστρέψει τις πετρελαϊκές υποδομές της Γεωργίας και να περιορίσει την οσσετική πρωτεύουσα προτού αποδεχθούν την στο ελάχιστο δυνατό τη διακοπή της ροής πετρελαίου προς τη Δύση σε μια εμφανή προσπάθεια να ελα- οποιαδήποτε εκεχειρία. Για αυτό ακριβώς και χιστοποιήσει την πιθανότητα ουσιαστικής δυτικής επικέντρωσαν καθ όλη την επέμβασης υπέρ της Τιφλίδας ( βλ. χάρτη 3). Παρά την προσπάθεια της κυβέρνησης Saakashvili να πείσει τους 11η-12η Αυγούστου τις Δυτικούς ότι η Ρωσία είχε βομβαρδίσει τους αγωγούς αεροπορικές τους επιθέσεις Baku-Supsa και Baku-Tbilisi-Ceyhan ο μέν πρώτος στην πόλη του Γκόρι. αγωγός, δυναμικότητας 150.000 βαρελίων/ημέρα (εφεξής β/η) έπαψε να λειτουργεί κατόπιν απόφασης της ΒΡ στις 11 Αυγούστου λόγω της προώθησης των ρωσικών δυνάμεων στο Γκόρι. 25 Ο δεύτερος και κρισιμότερος για το Αζερμπαϊτζάν- αγωγός, δυναμικότητας 1.000.000 β/η, είχε σταματήσει να λειτουργεί λόγω πιθανής δολιοφθοράς του ΡΚΚ από τις 6 Αυγούστου, δηλαδή πάνω από σαράντα οκτώ ώρες πριν από την έναρξη του πολέμου και δεν χτυπήθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις. 26 25 Στις 11 Αυγούστου οι Γεωργιανοί κατηγόρησαν τη ρωσική κυβέρνηση ότι είχε βομβαρδίσει τις εγκαταστάσεις συμπιεστών (compressor stations) του BTC νοτίως της πρωτεύουσας Τιφλίδας και ότι είχε επιχειρήσει να καταστρέψει μέρος και του ιδίου του αγωγού. Russia Attacks BTC in Georgia-Tbilisi, DowJones, 12.8.2008. Στις 12 Αυγούστου η ίδια η ΒΡ, που κατέχει και περισσότερο από 1/3 της κοινοπραξίας του BTC διέψευσε τις γεωργιανές αιτιάσεις. BP Says Unaware of Georgian Oil Pipeline Attacks, DowJones, 12.8.2008 και BP:Georgia Village Near Pipes Bombed, Pipes Undamaged, DowJones, 12.8.2008. Στις 12 Αυγούστου η ΒΡ προχώρησε στην προληπτική παύση λειτουργίας του πετρελαιαγωγού Baku-Supsa. Στις 14 Αυγούστου η Wall Street Journal δημοσίευσε άρθρο βάσει του οποίου, από επιτόπια έρευνα του ανταποκριτή της στην περιοχή του Rustavi, δεκαπέντε περίπου μίλια νότια της Τιφλίδας, υπήρξε βομβαρισμός του BTC από τη ρωσική αεροπορία. Σαράντα πέντε βόμβες φέρονταν να είχαν εκραγεί σε απόσταση μερικών δεκάδων μέτρων από τον αγωγό. Αν και η είδηση δεν έχει διασταυρωθεί έως σήμερα, είναι σημαντικότερο να υπογραμμιστεί η ακρίβεια της 'αστοχίας' των ρωσικών αεροπλάνων ως πολιτική προειδοποίηση προς την κοινοπραξία και τις δυτικές κυβερνήσεις, ότι η ροή του αζερικού πετρελαίου τελεί υπό την εγγύηση των ρωσικών στρατευμάτων. Raids Suggest Russia Targeted Energy Pipelines, Wall Street Journal, 14.8.2008 26 BP Declares Force Majeure on BTC s Oil Deliveries, DowJones, 6.8.2008, Blast Halts Baku-Tbilis-Ceyhan Crude Line, Platts Oilgram News, 7.8.2008, p.1 και σελ.6. Στις 14 Αυγούστου το περιοδικό Platts Oilgram News του διεθνούς ενεργειακού οίκου Platts ανέφερε ότι υψηλόβαθμο στέλεχος του τουρκικού Υπουργείου Ενέργειας παραδέχθηκε ότι «η έκρηξη και η φωτιά [που χτύπησε τον BTC] προκλήθηκαν εξαιτίας τρομοκρατικής ενέργειας πιθανότατα εκ μέρους του ΡΚΚ». D. O Byrne R. Swann, Turkey Says Terrorists Are Behind Blast of BTC Pipeline, Platts Oilgram News, 15.8.2008, p.1 και p.4. Ωστόσο, μερικές ώρες αργότερα αυτό διαψεύσθηκε από την κρατική εταιρία αγωγών Botas, Cause of BTC Oil Pipe Explosion Still Unkown, DowJones, 14.8.2008. Σε κάθε περίπτωση ο BTC είχε τεθεί εκτός λειτουργίας πριν από τη ρωσο-γεωργιανή σύρραξη.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 27 Αν και οι Ρώσοι απαίτησαν την εκκένωση του λιμένα του Kulevi στις 12 Αυγούστου και κατέλαβαν το Poti στις 19 Αυγούστου διακόπτωντας τη ροή εξαγωγής πετρελαίου και πετρελαιοειδών από την περιοχή, 27 δεν προχώρησαν στον βομβαρδισμό κανενός από τους δύο προαναφερθέντες στρατηγικούς αγωγούς πετρελαίου, ενώ επέτρεψαν την απρόσκοπτη λειτουργία του λιμανιού του Batumi σχεδόν καθ όλη τη διάρκεια των εχθροπραξιών, παρά τον ουσιαστικό ναυτικό αποκλεισμό της γεωργιανής ακτογραμμής. Οι σιδηροδρομικές εξαγωγές πετρελαίου φαίνεται ότι υπέστησαν τις σοβαρότερες ζημιές, αν και αναλογούσαν μόλις σε 50.000-70.000 β/η. 28 Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η ροή φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Baku-Tbilisi-Erzurum ή South Caucasus Pipeline/SCP δεν διακόπηκε ποτέ καθ όλη τη διάρκεια των εχθροπραξιών σε ότι αφορά το τουρκό-γεωργιανό τμήμα του αγωγού. Εάν κάποιος υπέστη σημαντική ζημία σε ενεργειακό επίπεδο κατά τη διάρκεια της κρίσης αυτός ήταν το Αζερμπαϊτζάν και η φιλορωσική Αρμενία, της οποίας την τροφοδοσία μείωσε κατά 30% η Τιφλίδα καθ όλη τη διάρκεια του πολέμου διακόπτωντας καταχρηστικά την ομαλή ροή του North South Gas Pipeline/NSGP έως και 30% (βλ. χάρτη 3). 29 Η Ρωσία χρησιμοποίησε μονάδες του στόλου της Μαύρης Θάλασσας που επιχειρούσαν από το Νοβοροσίσκ προκειμένου να περιπολεί τα γεωργιανά ύδατα μέσω μιας σειράς ναυτικών βάσεων τοποθετημένων εντός του ρωσικού αλλά και του αμπχαζικού εδάφους. Την 12 η και 13 η Αυγούστου σημειώθηκαν αψιμαχίες μεταξύ τμημάτων του ρωσικού στόλου που περιπολούσε κατά μήκος των Αμπχαζικών ακτών από ταχύπλοα σκάφη προσβολής του γεωργιανού ναυτικού με αρκετές καταγεγραμμένες απώλειες μεταξύ των γεωργιανών δυνάμεων. 30 Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι ο αντικειμενικός στόχος του ρωσικού ναυτικού δεν ήταν μόνο η περισυλλογή των προσφύγων από την Οσσετία, αλλά η ενίσχυση των Απχαζικών δυνάμεων και η το δυνατόν αποτελεσματικότερη παρεμπόδιση του ανεφοδιασμού των Γεωργιανών με ουκρανικά όπλα και πολεμοφόδια, και συγκεκριμένα τα αντι-αεροπορικά συστήματα S-200. 31 27 Russian Forces Order Kulevi Oil Terminal Evacuation, DowJones, 12.8.2008 και Russia Seizes Control of Georgia s Port of Poti, DowJones, 19.8.2008. 28 Η Ρωσία φαίνεται ότι διέκοψε την εξαγωγή αργού πετρελαίου μέσω του γεωργιανού σιδηροδρομικού δικτύου στις 16 Αυγούστου 2008. Βλ. Azeri Oil Exports on Georgian Railways Suspended-BP, DowJones, 18.8.2008 και στις 24 Αυγούστου αν και η ζημία που προκάλεσε ήταν περιορισμένη δεδομένου ότι οι γραμμές επιδιορθώθηκαν μέσα σε διάστημα ολίγων ημερών. Στην δεύτερη δε περίπτωση σε περίπου 24 ώρες. Georgian Fuel Train Explodes, DowJones, 24.8.2008 και Georgia s Railway Connections to Black Sea Oil Ports Restored, Reuters, 25.8.2008. 29 BP Gas Still Flowing on Turkish Side of South Caucasus Pipe, DowJones, 12.8.2008 και Georgia Reduces Russian Gas Shipments to Armenia, Agence France Presse, 11.8.2008. 30 Russia Vs Georgia: The Fallout, op.cit., p.3. 31 Η κατάρριψη αγνώστου αριθμού ρωσικών μαχητικών (οι Γεωργιανοί κάνουν λόγο για δέκα οκτώ αεροσκάφη) και ελικοπτέρων φαίνεται να οφείλεται σε αντι- αεροπορικά συστήματα S- 200. Ukraine to Defend Georgia against Russia s Blockade, Kommersant, 11.8.2008, Ukraine major arms supplier to Georgia - Russia s military, RIA Novosti, 13.8.2008, Ukraine: lawmakers to probe weapons to Georgia, International Herald
28 Αγορά Χωρίς Σύνορα Είναι πάντως αξιοσημείωτο Στις 13 Αυγούστου 2008 ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Viktor Yushchenko ανακοίνωσε ότι επιβάλλει πρό- ότι η Ρωσία υπήρξε εξαιρετικά προσεκτική στο σθετους περιορισμούς στην ελευθερία κινήσεων του ρωσικού στόλου της Κριμαίας. Το Κίεβο απαίτησε να να μην καταστρέψει τις δίνει τη σύμφωνη γνώμη του προτού ο ρωσικό στόλος πετρελαϊκές υποδομές της αναλάβει οποιαδήποτε δράση τουλάχιστον 72 ώρες Γεωργίας και να περιορίσει πριν την εκτέλεση κάποιας επιχείρησης. Σε διαφορετική περίπτωση ο Yushchenko δήλωσε ότι η ουκρανι- στο ελάχιστο δυνατό τη διακοπή της ροής κή κυβέρνηση «θα μπορούσε να απαιτήσει την άμεση πετρελαίου προς τη Δύση αποχώρηση των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων σε μια εμφανή προσπάθεια της Ρωσίας από την Κριμαία». 32 Πέραν αυτού ο Ουκρανός Πρόεδρος πρότεινε επίσης την ενσωμάτωση να ελαχιστοποιήσει την του ουκρανικού συστήματος αεράμυνας με το ΝΑΤΟ πιθανότητα ουσιαστικής προφανώς μέσω της Πολωνίας και της Τσεχίας- και δυτικής επέμβασης υπέρ τη διάσπαση της κοινής αεράμυνας που ισχύει έως της Τιφλίδας. σήμερα με τη Ρωσία. 33 Η Μόσχα θεωρεί την ανάγκη εποπτείας του ουκρανικού εναέριου χώρου ως ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την ασφάλεια της ρωσικής επικράτειας αλλά και του ρωσικού στόλου της Κριμαίας. Ιδιαίτερη αλγεινή εντύπωση προκάλεσε στη Μόσχα και η εύρεση από τους ρώσους δεκάδων γεωργιανών αρμάτων τα οποία είχαν εκσυγχρονιστεί στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της δυτικής Ουκρανίας, όπου κυριαρχούν τα αντι-ρωσικά αισθήματα. Στις 15-16 Αυγούστου στο τελευταίο κρίσιμο επεισόδιο αυτού του νέου πολέμου των επτά ημερών μια ρωσική φάλαγγα 20-50 περίπου τεθωρακισμένων αρμάτων μάχης και αρμάτων μεταφοράς προσωπικού φάνηκε ότι προήλαυνε από την πόλη Γκόρι με κατεύθυνση την Τυφλίδα. Σταμάτησε σε απόσταση 40-45 περίπου χιλιομέτρων από τη γεωργιανή πρωτεύουσα σε μια προφανή επίδειξη δύναμης λίγες ώρες μετά την υπογραφή της πρώτης ρωσο-γεωργιανής εκεχειρίας. 34 Αν και οι απώλειες μεταξύ των στρατιωτικών δυνάμεων των δύο χωρών ήταν σχετικά περιορισμένες φτάνοντας τους 300 περίπου νεκρούς και τους 1.800 τραυματίες, 35 το ανθρώπινο κόστος του πολέμου ήταν δυσανάλογα βαρύ για τον Tribune, 2.9.2008, A. Wilson, After Georgia: Is Ukraine Nex?, EUobserver, 5.9.2008, και Ukraine Comes to the Forefront, The Economist, 11.9.2008. 32 Ukraine Places New Restrictions On Russia Black Sea, Agence France Presse, 13.8.2008 και Ukraine: Must OK Return Of Russia Warships Off Georgia, DowJones, 14.8.2008. 33 Ukraine Proposes Missile Defence Cooperation with the West, DowJones, 16.8.2008 και Georgia: The Ukrainian Connection, Oxford Business Group, 17.8.2008. 34 Russian Armored Convoy Moves Deeper Into Georgia, DowJones, 15.8.2008. 35 Στις 19 Αυγούστου η γεωργιανή κυβέρνηση ανέφερε ότι οι στρατιωτικές της δυνάμεις είχαν χάσει 215 άνδρες ενώ κατεμετρούσε και 1.500 τραυματίες. Η ρωσική πλευρά ανακοίνωσε την απώλεια 64 ανδρών και την καταγραφή 323 τραυματιών. Russia Vs Georgia: The Fallout, op.cit., p.3.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 29 άμαχο πληθυσμό. Η πλέον πρόσφατη εκτίμηση της Ύπατης Αρμοστείας Προσφύγων του ΟΗΕ (United Nations High Commissioner for Refugees/UNHCR) υπολογίζει το συνολικό άριθμο των εσωτερικά εκτοπισθέντων ατόμων στους 192.000 ανθρώπους, οι περισσότεροι (127.000) στην ίδια την Γεωργία, ενώ σχεδόν ο συνολικός πληθυσμός της Νότιας Οσσετίας φαίνεται ότι έχει μετακινηθεί είτε εντός του αποσχισθέντος θύλακα (περί τους 30.000) είτε εντός της όμορης Βόρειας Οσσετίας (περί τους 35.000), δηλαδή εντός ρωσικού εδάφους. Η Ύπατη Αρμοστεία εκτιμά ότι οι 73.000 από τους 127.000 Γεωργιανούς εκτοπισθέντες θα μπορέσουν να επιστρέψουν στις εστίες τους έως το τέλος του έτους. Ήδη 68.000 από αυτούς έχουν επιστρέψει. Από τους εναπομείναντες 54.000, οι 23.000 θα πρέπει να παραμείνουν σε πρόχειρα καταλύματα για τους χειμερινούς μήνες με προοπτική επαναπατρισμού τους μέσα στο 2009. Ωστόσο, οι υπόλοιποι 31.000 δεν εκτιμάται ότι θα μπορέσουν να επιστρέψουν στις εστίες τους μέσα στο ορατό μέλλον δεδομένου ότι οι 22.000 προέρχονται από τη Νότια Οσσετία, οι 8.000 από ορισμένες μη-προσβάσιμες περιοχές των ρωσικών ουδέτεροποιημένων ζωνών και οι 1.000 από την περιοχή του Kodori. Ως αποτέλεσμα του πολέμου ο συνολικός αριθμός των εσωτερικά εκτοπισθέντων Γεωργιανών από τους θύλακες της Οσσετίας και της Αμπχαζίας αυξήθηκε στους 254.000 από τους 223.000 των εθνοτικών πολέμων της προηγούμενης δεκαετίας. 36 Η ριψοκίνδυνη πολιτική Saakashvili πέτυχε τελικά να εκτοπίσει από αμφότερους τους αποσχισθέντες θύλακετους εναπομείναντες γεωργιανούς πληθυσμούς. Οι διπλωματικές εξελίξεις έως την υπογραφή της δεύτερης συμφωνίας εκεχειρίας Ο τυχοδιωκτισμός της κυβέρνησης Saakashvili και τα στρατιωτικά δεδομένα που έχουν επιβάλλει οι ρωσικές δυνάμεις καθιστούσαν εξαιρετική πιθανή την de jure αναγνώριση της Αμπχαζίας και της Νοτιας Οσσετίας ως ανεξάρτητων κρατών από τη Μόσχα. Η αναγνώριση αυτή έλαβε χώρα στις 26 Αυγούστου 2008 με συνοπτικές διαδικασίες λίγες μόλις ώρες μετά το σχετικό ομόφωνο μη-δεσμευτικό ψήφισμα της ρωσικής Κάτω Βουλής (25 Αυγούστου). Η πλειοψηφία των αναλυτών εκτιμούν την ανωτέρω εξέλιξη ως μια κίνηση κλιμάκωσης της διπλωματικής έντασης από τη πλευρά της Ρωσίας στις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ που υποτίθεται ότι θα επιδίωκαν τη διεθνή απομόνωση της χώρας εντείνοντας το ενδεχόμενο μιας παρατεταμένης ρήξης. Το σύνολο της ΕΕ και των G-7 καταδίκασαν σε υψηλούς τόνους τη ρωσική ενέργεια, ενώ υπήρξε κλιμακούμενη γαλλο-γερμανική πίεση για την αποχώρηση των Ρωσικών δυνάμεων που παραμένουν στο καθεαυτό γεωργιανό έδαφος πα- 36 http://www.unhcr.org/news/news/48ca3d5f2.html, 12.9.2008.
30 Αγορά Χωρίς Σύνορα Το σύνολο της ΕΕ και των ραβιάζοντας τους όρους της εκεχειρίας που συνυπέγραψαν οι Sarkozy-Medvedev-Saakashvili στις 15-16 G-7 καταδίκασαν σε υψηλούς τόνους τη ρωσική Αυγούστου. 37 Ωστόσο, μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της ρωσικής κίνησης πρέπει να αξιολογηθεί περισσότερο προσεκτικά καθώς πρώτον. δεν φαίνεται να υφί- ενέργεια, ενώ υπήρξε κλιμακούμενη γαλλογερμανική πίεση για την δεύτερον, δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο το τι ακριβώς σταται ουσιαστική διεθνής απομόνωση της Ρωσίας, αποχώρηση των Ρωσικών παραβιάζει η Μόσχα δεδομένου ότι το πέμπτο άρθρο δυνάμεων που παραμένουν της συμφωνίας εκεχειρίας είναι αρκετά διφορούμενο στο καθεαυτό γεωργιανό σε βαθμό που παγιοποιεί τα ρωσικά εδαφικά πλεονεκτήματα στη Γεωργία και ενδυναμώνει τη γενικότερη έδαφος παραβιάζοντας τους γεωπολιτική επιρροή της Μόσχας στην Κεντρική Ασία όρους της εκεχειρίας που και τον ευρύτερο χώρο της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών. Αυτό προκύπτει από τους εξής λόγους: συνυπέγραψαν οι Sarkozy- Medvedev-Saakashvili στις Πρώτον, η Ρωσία ουσιαστικά ακολουθεί κατά γράμμα την πολιτική που οι περισσότερες μεγάλες χώρες 15-16 Αυγούστου. της Δύσης υιοθέτησαν με τον αναγνωρίσουν μονομερώς το Κόσοβο παραβιάζοντας σαφώς τα σχετικά ψηφίσμάτα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η Ρωσία είχε μάλιστα επανειλημμένα προειδοποιήσει το ΝΑΤΟ και την ΕΕ από τον Ιανουάριο του 2008 ότι η αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου αποτελεί δεδικασμένο που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για μια σειρά από τις λεγόμενες παγωμένες εθνοτικές συρράξεις (frozen conflicts) που η ίδια η Ρωσία συντηρούσε κατά μήκος των νοτίων συνόρων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης με πρώτη και καλύτερη την περίπτωση της Γεωργίας. Δεύτερον, όταν η κυβέρνηση Saakashvili επεχείρησε να ανακαταλάβει τη Νότια Οσσετία δια της βίας η Μόσχα απλώς εφήρμοσε το παράδειγμα του ΝΑΤΟ έναντι της πρώην Γιουγκοσλαβίας κατά της Γεωργίας. 38 Αυτό το επιχείρημα μπορεί να απορρίπτεται από την επίσημη Δύση αλλά βρίσκει πολύ μεγαλύτερη κατανόηση εντός της πρώην ΕΣΣΔ, στην Κεντρική Ασία και την Άπω Ανατολή. Χαρακτηριστική ήταν ως προς το συγκεκριμένο θέμα η ανακοίνωση, στις 28 Αυγούστου, του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation) σύμφωνα με την οποία εκφράστηκε η υποστήριξη των υπολοίπων πέντε κρατών-μελών όσον αφορά την αντίδραση της Ρωσίας και τις ενέργειες που υιοθέτησε για τη σταθεροποίηση της περιοχής. 39 Ωστόσο, κανένα από τα υπόλοιπα πέντε κράτη-μέλη του Οργανισμού, δηλαδή η Κίνα, το Τατζικιστάν το οποίο φιλοξένησε τη Σύνοδο των Έξι, η Κιργιζία, το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν, δεν έφτασαν στο σημείο να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία της 37 Παράρτημα Α, από Russia Vs Georgia: The Fallout, op.cit., pp.35-36. 38 S. Halimi, Retour Russe, Le Monde Diplomatique, Septembre 2008, p.1. 39 Russia President Hails China, Asian Support On Georgia, DowJones, 28.8.2008) και China, Central Asia State Support For Russian Role In Georgia, Agence France Presse, 28.8.2008.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 31 Οσσετίας και της Αμπχαζίας. Αυτό, όμως, δεν ήταν ποτέ το ζητούμενο από την πλευρά της Ρωσίας. Παρόλα αυτά, εμμέσως πλην σαφώς οι Σαγκάη-5 επικρότησαν τις ρωσικές ενέργειες επιβεβαιώνοντας την «εκών τε και άκων» συγκατάβασή τους στην αναγνώριση της ρωσικής γεωστρατηγικής πρωτοκαθεδρίας στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Αυτό είναι το πραγματικό ζητούμενο για τη Μόσχα και είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι τα 'γεωργιανά τετελεσμένα' έγιναν αποδεκτά τόσο από τους Κινέζους όσο και από τους Καζάχους. Στο περιθώριο της ίδιας συνάντησης οι Ρώσοι υπέγραψαν νέα διμερή συμφωνία με το Τατζικιστάν για την περαιτέρω διεύρυνση της στρατιωτικής τους παρουσίας στη χώρα, όπου ήδη φιλοξενούνται περί τους 7.000 στρατιώτες. 40 Παρά τις αμερικανικές εκτιμήσεις που εδώ και δέκα περίπου χρόνια θέλουν την Κίνα και τη Ρωσία να συγκρούονται για την γεωπολιτική κυριαρχία επί της Κεντρικής Ασίας, αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι η κινεζική αποδοχή της ρωσικής πρωτοκαθεδρίας. Το ίδιο ακριβώς επιβεβαίωσε και ανάλογη δήλωση των μελών του μετασοβιετικού Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization/CSTO) που εξαιρεί την Κίνα απ αυτό παγιοποιώντας έτσι σε στρατιωτικό και γεωστρατηγικό επίπεδο την πρωτοκαθεδρία της Ρωσίας όχι μόνο στην Κεντρική Ασία αλλά και στην Υπερκαυκασία μέσω της στρατηγικής συμμαχίας Ρωσίας-Αρμενίας. Στο κοινό ανακοινωθέν τους η Αρμενία, η Λευκορωσία και το σύνολο των Κεντρασιατικών δημοκρατιών, πλήν του Τουρκμενιστάν, υπογράμμισαν ότι «υποστηρίζουν τον ενεργό ρόλο που διαδραμάτισε η Ρωσική Ομοσπονδία για την πρόοδο της ειρήνης και της συνεργασίας στον Καύκασο. Οι Υπουργοί Εξωτερικών των κρατών μελών του CSTO εκφράζουν την βαθύτατη ανησυχία τους για τη χρησιμοποίηση στρατιωτικής βίας από την πλευρά της Γεωργίας στη Νότια Οσσετία, η οποία οδήγησε σε πλήθος θανάτων μεταξύ του άμαχου πληθυσμού, στον θάνατο Ρώσων που ανήκαν σε ειρηνευτική δύναμη και σε πολύ σοβαρές ανθρωπιστικές καταστροφές». 41 Η ανυπαρξία ουσιώδους αμερικανικής ή ΝΑΤΟϊκής αντίδρασης έχει τραυματίσει την αξιοπιστία των ΗΠΑ ως μια εναλλακτική δύναμη στην περιοχή και για το Καζακστάν και για το Τουρκμενιστάν, τα οποία τήρησαν σιγήν ιχθύος καθ όλη τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι το Καζακστάν ιδιαίτερα θα αναθεωρήσει πλήρως την πολιτική διαφοροποίησης των πετρελαϊκών του εξαγωγών μέσω της δέσμευσης που έχει λάβει για τη στήριξη του πετρελαιαγωγού Baku-Tbilisi-Ceyhan/BTC. Σημαίνει, όμως, ότι θα αναθεωρήσει μέρος αυτής της δέσμευσης υπέρ της Κίνας και της Ρωσίας. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η στρατηγική προτεραιότητα της Μόσχας στην πρώην ΕΣΣΔ δεν είναι υποχρεωτικά ο απόλυτος μονοπωλιακός έλεγχος των οδών εξαγωγής και μεταφοράς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Η Μό- 40 Russia To Boost Military Ties With Tajikistan, DowJones, 29.8.2008. 41 Ex-Soviet CSTO States Back Russia s Role in Georgia Conflict, DowJones, 29.8.2008 και Cold War Analogies Not Applicable to Russia-Georgia Conflict, Middle East Economic Survey (εφεξής MEES), Vol.51, No. 37, 15.9.2008, pp.7-9.
32 Αγορά Χωρίς Σύνορα Όσο η Κίνα αποδέχεται τη σχα ικανοποιείται γεωστρατηγικά όσο παραμένει ο ρωσική γεωστρατηγική πρώτος και σημαντικότερος εγγυητής των καζαχικών και τουρκμενικών ενεργειακών εξαγωγών, αρκεί το επικυριαρχία στην Κεντρική τμήμα των εξαγωγών που δεν ελέγχει (α) να μην υπερβαίνει το 25%-30% του συνόλου και (β) να μην τρο- Ασία και περιορίζει τις ενεργειακές της ορέξεις η φοδοτεί τους γεωστρατηγικούς της αντιπάλους σε περιφερειακό επίπεδο, δηλαδή τις ΗΠΑ και την Τουρκία. Μόσχα δεν θα επιχειρήσει να εμποδίσει τη Όσο η Κίνα αποδέχεται τη ρωσική γεωστρατηγική επικυριαρχία στην Κεντρική Ασία και περιορίζει τις ενερ- διαφοροποίηση μέρους των καζακστανικών και γειακές της ορέξεις η Μόσχα δεν θα επιχειρήσει να τουρκμενικών εξαγωγών εμποδίσει τη διαφοροποίηση μέρους των καζακστανικών και τουρκμενικών εξαγωγών προς όφελος του Πεκίνου. Η ανεξαρτητοποίηση της Αμπχαζίας και της προς όφελος του Πεκίνου. Οσσετίας δεν πρόκειται να μεταβάλλει κατ ελάχιστον την υπάρχουσα κινεζική πολιτική, παρά το αρνητικό προηγούμενο που έχει δημιουργήθει για τα υπάρχοντα κινεζικά προβλήματα στο Xinjiang και το Θιβέτ. Τέλος, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι αυτή η έμμεση επικύρωση των ρωσικών ενεργειών στη Γεωργία φαίνεται να έχει ευρύτερη περιφερειακή αποδοχή, καθώς τόσο η Ινδία, όσο και το Ιράν, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν υπέγραψαν από κοινού αίτηση για την ένταξη τους στον SCO. Έως σήμερα συμμετέχουν στις συνεδριάσεις του Οργανισμού με το καθεστώς του παρατηρητή. Το Ιράν έχει άλλωστε ταχθεί ήδη δημοσίως υπέρ της Ρωσίας για το γεωργιανό ζήτημα δεδομένου ότι επιτείνει τη ρωσο-αμερικανική διένεξη στο επίπεδο του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και άρα θα μπορεί να προφυλαχθεί αποτελεσματικότερα από έναν τρίτο γύρο αυστηρότερων κυρώσεων. Παράλληλα, η Τεχεράνη καρπώνεται τα οφέλη του αζερικού αποκλεισμού από τις εξαγωγικές διόδους της Δύσης προσφέροντας συμφωνίες ανταλλαγής αργού (swap deals) μέσω του Περσικού Κόλπου. Στις 24 Αυγούστου υλοποιήθηκε από τους Ιρανούς το πρώτο τμήμα μιας δίμηνης συμφωνίας για την κατανάλωση 300.000 τόνων αζερικού αργού στο Βόρειο Ιράν. Το Ιράν θα εξάγει από τον Περσικό Κόλπο ισάξιο όγκο ιρανικού πετρελαίου που θα πιστωθεί στους Αζέρους. Είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετηθεί και αυτό θα φανεί αργότερα- κατά πόσο και σε τι βαθμό αυτή η αζερική πρακτική διαφοροποίησης των εξαγωγών του μέσω Ιράν θα έχει μόνιμο χαρακτήρα. Περισσότερο, όμως, πιθανό είναι σε γενικές γραμμές οι ποσότητες αυτές να παραμείνουν στο σχετικά χαμηλό επίπεδο μερικών δεκάδων χιλιάδων βαρελιών. 42 Τρίτον, παρά τις συνεχείς ευρωπαϊκές αιτιάσεις ότι η επέκταση της ρωσικής ζώνης ελέγχου εντός του γεωργιανού εδάφους παραβιάζει τα άρθρα της συμφωνίας εκεχειρίας, ο πέμπτος όρος της συμφωνίας Sarkozy-Medvedev δίνει το δικαίωμα στη Ρωσία να λάβει μια σειρά επιπρόσθετων μέτρων ασφαλείας 42 Azeri Crude Swaps Exceed 5,000 B/D, Jask Terminal Under Construction, MEES, Vol.51, No.36, 8.9.2008, pp.17-18.
Ο ψυχρός πόλεμος που δεν τελείωσε 33 (additional security measures) που θα εφαρμοστούν στις περιοχές που γειτνιάζουν (in the vicinity of) με τον αποσχισθέντα θύλακα της Νότιας Οσσετίας. Ο όρος αυτός ήταν τόσο διφορούμενος που ανάγκασε το γραφείο του Γάλλου Προέδρου να αποστείλει διευκρινιστική επιστολή προς τον γεωργιανό ομόλογό του στις 16 Αυγούστου με την οποία επιχειρούσε να ξεκαθαρίσει ότι για τη Γαλλία και την E.E.-27 τα εν λόγω 'πρόσθετα μέτρα' θα πρέπει να εφαρμοστούν «μόνο στην άμεση εγγύτητα των συνόρων της Νότιας Οσσετίας, εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων... θα έχουν δε μόνο προσωρινό χαρακτήρα σε αναμονή της θεσμοθέτησης ενός διεθνούς μηχανισμού του οποίου η φύση και η εντολή θα καθορισθούν μέσω κατοπινών συζητήσεων σε διαφορετικά διεθνή fora, και συγκεκριμένα στον ΟΑΣΕ, την ΕΕ και τον ΟΗΕ». 43 Είναι προφανές ότι η Ρωσία έχει προχωρήσει στην καταχρηστική αξιοποίηση του πέμπτου άρθρου της εκεχειρίας προκειμένου να αναπτύξει έως τις 22 Αυγούστου, 2.594 στρατιώτες σε τριάντα έξη διαφορετικά οχυρωμένα σημεία ελέγχου. Αυτά τα λεγόμενα ειρηνευτικά σημεία ελέγχου εκτείνονταν ανά περίπτωση έως και πενήντα χιλιόμετρα εντός του καθεαυτό γεωργιανού εδάφους και επικεντρώνονται σε τρείς γεωγραφικές ζώνες: (i) περιμετρικά της Οσσετίας και κατά μήκος του κρίσιμου αυτοκινητόδρομου Tskhinvali-Gori σε ακτίνα 15 χλμ. (ii) στη δυτική Γεωργία πλησίον της πόλης Senaki, που αποτελεί σημείο εκκίνησης για κάθε γεωργιανή επίθεση έναντι της Αμπχαζίας, και (ii) περιμετρικά του σημαντικού λιμανιού του Poti προκειμένου να ελέγχεται η ροή ανθρωπιστικής και όχι μόνο βοήθειας που εισρρέει στη Γεωργία από τη Δύση. Οι ρωσικές δυνάμεις είχαν εκκαθαρίσει την ευρύτερη περιοχή του λιμανιού και περιπολούσαν στις παρυφές της πόλης. 44 Η ρωσική παρουσία στο Poti σημειώνεται ότι υποχρέωσε τα αμερικανικά πλοία που μετέφεραν στις 25 Αυγούστου βοήθεια στη Γεωργία να ελλιμενιστούν τελικά στο Batumi πολλά χιλιόμετρα νοτιότερα, προκειμένου να αποφευχθεί μια δυνητική αμερικανό-ρωσική τριβή, όπως συνέβη στο αεροδρομίου της Πρίστινα τον Ιούνιο του 1999. 45 Αν και τα ρωσικά φυλάκια εκτείνονταν πολύ πιο πέρα από την άμεση εγγύτητα της Νότιας Οσσετίας ακόμη και η επεξήγηση Sarkozy της 16 ης Αυγούστου έδινε στη Ρωσία μια σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως: (α) Δεν έκανε κανένα λόγο, κάτι που αποδέχονταν και οι Αμερικανο-Βρετανοί, για την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων εκτός των αποσχισθέντων θυλάκων. Αυτό αποτελεί per se έμμεση αναγνώριση του ρωσικού δικαιώματος να διατηρεί στρατεύματα στην Αμπχαζία όσο και την Οσσετία και υπονομεύει τη βα- 43 Παράρτημα Β, από Russia Vs Georgia: The Fallout, op.cit., pp.36-37. 44 G. Chazan - G. L. White, Russian Troops Still Remain In Georgia, Wall Street Journal Europe, 22.8.2008, Russian Forces Hold Positions In Western Georgia, Agence France Presse, 24.8.2008. 45 Georgia Geopolitics Dominated By Russia s Peacekeeping Moves, MEES, Vol.51, No.35, 1.9.2008, p.12.