Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών στην ελληνική έννομη τάξη

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών στην ελληνική έννομη τάξη Μαγδαληνή Γουλάκου ΑΜ: 1340201200086 Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014, Εαρινό Εξάμηνο Υπεύθυνοι καθηγητές: Ανδρέας Δημητρόπουλος, Θεοδώρα Αντωνίου 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή.... σελ.3 Ορισμός εξεταζόμενης έννοιας...σελ.4 Η διακρίνουσα μεταχείριση των αλλοδαπών στο δίκαιο γενικότερα.......σελ.5 Η νομική μεταχείριση των αλλοδαπών από το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα...σελ.7 Μητρικά δικαιώματα των αλλοδαπών.... σελ.8 Φυσική υπόσταση του αλλοδαπού.... σελ.14 Πνευματική υπόσταση του αλλοδαπού σελ.16 Κοινωνική υπόσταση του αλλοδαπού.σελ.17 Ιδιωτική σφαίρα σελ.18 Βασικές μορφές συλλογικής δράσης σελ.19 Δικαστικά Δικαιώματα.. σελ.21 Οικονομικά Δικαιώματα... σελ.22 Πολιτικά Δικαιώματα.... σελ.23 Περίληψη..σελ.24 Βιβλιογραφία σελ.25 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή πραγματεύεται, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της, θέματα που άπτονται των δικαιωμάτων των αλλοδαπών όπως αυτά κατοχυρώνονται στο Διεθνές Δίκαιο, αλλά και ειδικότερα στο Ελληνικό Σύνταγμα και στους ειδικότερους ελληνικούς Νόμους. Πρόκειται για ένα ζήτημα μείζονος σημασίας σήμερα στη χώρα μας, δεδομένου ότι η Ελλάδα αποτελεί, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, χώρα εισροής μεγάλου πλήθους μεταναστών οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία εισέρχονται παράνομα στη χώρα. Τι δικαιώματα απολαμβάνουν τα άτομα αυτά και γενικότερα ποια τα δικαιώματα όσων δεν έχουν την ιθαγένεια του κράτους στο οποίο διαμένουν; Στο παραπάνω κρίσιμο για την εποχή μας ερώτημα λόγω της κρίσης που διέρχεται η αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας επιχειρεί να απαντήσει η εν λόγω εργασία. 3

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ Αλλοδαπός είναι κάθε φυσικό πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια ή πρόσωπο που δεν έχει ιθαγένεια (ανιθαγενής) 1. Ο όρος «αλλοδαπός» έχει μια ευρεία και μια στενή έννοια. Η ευρεία περιλαμβάνει κάθε πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια, ενώ η στενή, κάθε πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια, εκτός από τους ομογενείς, τους κοινοτικούς αλλοδαπούς και τους πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν άλλη νομική μεταχείριση.2. Ο νόμος 3386/2005, ένα από τα σημαντικότερα νομοθετήματα του Δικαίου Καταστάσεως αλλοδαπών, προσδιορίζει την έννοια του αλλοδαπού στην διάταξη 1α'. Αντιθέτως, ημεδαπός ονομάζεται ο έχων την ελληνική ιθαγένεια ανεξαρτήτως του τρόπου απόκτησής της (πχ. Γέννηση, πολιτογράφηση κλπ). 1 Παπασιώπη-Πασιά Ζ., Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών, εκδ. Σάκκουλα 2007, σελ.5 2 Δημητρόπουλος, Ανδρέας, Συνταγματικά δικαιώματα αλλοδαπών, 2004,Αθήνα σ.4 4

Η ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΣΑ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ Τα θέματα που αφορούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των αλλοδαπών ρυθμίζονται από το Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών το οποίο διαχωρίζεται στο Ιδιωτικό Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών και στο Δημόσιο Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών. Στο πεδίο του Ιδιωτικού Δικαίου Καταστάσεως Αλλοδαπών οι αλλοδαποί εξομοιώνονται με τους ημεδαπούς. Στο πλαίσιο, ωστόσο, του Δημοσίου Δικαίου Καταστάσεως Αλλοδαπών παρατηρείται διαφορετική μεταχείριση των αλλοδαπών συγκριτικά με τους ημεδαπούς, Η διακρίνουσα αυτή μεταχείρισή τους γίνεται κυρίως αντιληπτή λόγω της ύπαρξης περιορισμών στην άσκηση ορισμένων δικαιωμάτων από τους αλλοδαπούς. Οι εν λόγω περιορισμοί σχετίζονται είτε με την ικανότητα δικαίου των αλλοδαπών είτε με την δικαιοπρακτική τους ικανότητα και εκδηλώνονται με τη θέσπιση κανόνων δικαίου που άλλοτε αποκλείουν την κτήση ορισμένων δικαιωμάτων και άλλοτε εξαρτούν την κτήση ή την άσκησή τους από τους αλλοδαπούς υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Οι λόγοι που υπαγορεύουν την διακρίνουσα αυτή μεταχείριση των αλλοδαπών είναι αφενός δημογραφικοί, δημοσιονομικοί και οικονομικοί και αφετέρου σχετίζονται με την εξασφάλιση αμοιβαιότητας καθώς και ασφάλειας και αυξημένης προστασίας των ημεδαπών. Παράλληλα, στα πλαίσια του Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου έχουν θεσπιστεί κανόνες οι οποίοι κατοχυρώνουν τη νομική κατάσταση των αλλοδαπών. Ειδικότερα, ορίζεται ότι 5

οι αλλοδαποί πρέπει να απολαμβάνουν ικανότητας δικαίου και δικαιοπραξίας 3, να χαίρουν δικαστικής προστασίας 4, να προστατεύονται από κάθε άδικη επίθεση ή επέμβαση επί της ζωής, περιουσίας και της αξιοπρέπειάς τους 5, ενώ τέλος ορίζεται πως δεν πρέπει να υπέχουν υποχρεώσεις και βάρη πολιτικής ή εθνικής μορφής ασυμβίβαστα με την ιδιότητά τους ως αλλοδαπών. Οι κανόνες αυτοί συνιστούν ένα διεθνώς εγγυημένο minimum standard έννομης προστασίας των αλλοδαπών. Η ελληνική έννομη τάξη εφαρμόζοντας το άρθρο 28 του Συντάγματος αποδέχεται τους παραπάνω κανόνες με την επιφύλαξη της αρχής της αμοιβαιότητας όπως αυτή εκδηλώνεται στο δεύτερο εδάφιο της πρώτης παραγράφου του εν λόγω άρθρου. Συνεπώς, η νομική μεταχείριση των αλλοδαπών εξαρτάται τόσο από το εθνικό όσο και από το διεθνές δίκαιο. 3 Άρθρο 6 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 4 Άρθρα 8 και 10 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 5 Άρθρο 17 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 6

Η ΝΟΜΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΧΥΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Το νομικό υπόβαθρο του Δικαίου Αλλοδαπών απαρτίζεται εκτός από τους κανόνες του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και από τους κανόνες του Ελληνικού Συντάγματος. Η παρεχόμενη εκ του Συντάγματος έννομη προστασία των αλλοδαπών αναφέρεται κατά κύριο ρόλο στα ατομικά ή συνταγματικά δικαιώματα. Γενικά, στο Ελληνικό Σύνταγμα υπάρχουν δικαιώματα που αναφέρονται, αρχικά, μόνο στους ημεδαπούς. Σε αυτήν την περίπτωση χρησιμοποιείται ρητά στις διατάξεις ο όρος έλληνες. Κάθε φορά, ωστόσο, που το ελληνικό Σύνταγμα δεν επιθυμεί να διακρίνει μεταξύ αλλοδαπών και ημεδαπών χρησιμοποιεί τους όρους κανένας ή καθένας. Βέβαια, ακόμη και στις περιπτώσεις που ένα ατομικό δικαίωμα κατοχυρώνεται χωρίς ειδικότερο προσδιορισμό των υποκειμένων του, θα πρέπει να θεωρείται ότι αναγνωρίζεται ως συνταγματικά κατοχυρωμένο και για τους αλλοδαπούς. Στην περίπτωση παράλειψης συνταγματικής κατοχύρωσης ενός ατομικού δικαιώματος για τους αλλοδαπούς, ο νομοθέτης μπορεί να φτάσει μέχρι του σημείου να τους το αρνηθεί, καθώς έλλειψη συνταγματικής κατοχύρωσης δικαιώματος ισοδυναμεί με έλλειψη συνταγματικής εγγύησής του. Παράλληλα, αρκετά συχνά, η άσκηση ενός ατομικού δικαιώματος το οποίο προορίζεται μόνο για τους ημεδαπούς μπορεί να επεκταθεί και στους αλλοδαπούς με τη θέσπιση ειδικού νόμου. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του άρθρου 4 παρ. 4 του Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο μόνον έλληνες πολίτες μπορούν να γίνουν δεκτοί στις δημόσιες λειτουργίες εκτός από εξαιρέσεις που εισάγονται με ειδικό νόμο. Είναι δυνατός, δηλαδή, ο διορισμός ενός αλλοδαπού σε δημόσια θέση εφόσον αυτό ορίζεται από ειδικά και συγκεκριμένα από Νόμο. 7

ΜΗΤΡΙΚΑ ΔΙΑΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 1. Η ανθρώπινη αξία Το απαραβίαστο της ανθρώπινης ζωής αποτελεί θεμελιώδη αρχή της ελληνικής έννομης τάξης και κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 παράγραφος 2 του ισχύοντος ελληνικού συντάγματος. Το μητρικό συνταγματικό δικαίωμα στην ανθρώπινη αξία εφαρμόζεται τόσο για τους ημεδαπούς όσο και για τους αλλοδαπούς δεδομένου ότι όλοι οι άνθρωποι απολαμβάνουν λόγω της ανθρώπινης ιδιότητας τους το δικαίωμα της ανθρώπινης αξίας. 6 2. Η ισότητα Το ελληνικό Σύνταγμα στο άρθρο 4 παράγραφος 1 διασφαλίζει την ισότητα όλων των ελλήνων ενώπιων του νόμου. Με γραμματική ερμηνεία προκύπτει ότι φορείς των δικαιωμάτων που προκύπτουν από την εν λόγω διάταξη είναι μόνο Έλληνες πολίτες κι όχι οι αλλοδαποί. 7 Ωστόσο, εφαρμόζοντας και τις επιταγές του Διεθνούς Δικαίου, καθίσταται αντιληπτό ότι η αρχή της ισότητας αποτελεί δικαίωμα και των αλλοδαπών επί τη βάση της απαγόρευσης των διακρίσεων και διαφορετικής μεταχείρισης τους λόγω εθνικότητας, φυλής, φύλου, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. 6 Δημητρόπουλος Ανδρέας, Η ανθρώπινη αξία, Νομική Επιθεώρηση, 1996, τεύχος 1, σελ. 5 επ. 7 βλ. αρ.4 παρ. 4 του Σ Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου 8

3. Η ελευθερία α. Απαγόρευση της δουλείας Η Ελλάδα είναι μία από τις πρώτες χώρες που συμπεριέλαβαν στο Σύνταγμά τους διάταξη με την οποία απαγορεύεται η δουλεία. Καταρχήν η ελευθερία με την έννοια της «μη δουλείας» στο ισχύων Σύνταγμα κατοχυρώνεται για όλους, άρα και για τους αλλοδαπούς στο άρθρο 5 παρ.3 εδ.α του Συντάγματος. β. Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος. Το άρθρο 5 δεν περιορίζεται στην κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά αναφέρεται ρητά και στη συμμετοχή στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας προϋποθέτει ότι δεν υπάρχει παραβίαση του Συντάγματος και των σύμφωνων προς αυτό νόμων. Το δικαίωμα αυτό απολαμβάνουν τόσο οι Έλληνες πολίτες όσο και οι αλλοδαποί. γ. Η προσωπική ελευθερία Σύμφωνα με την τρίτη παράγραφο του άρθρου 5 του Συντάγματος Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως νόμος ορίζει. Εν προκειμένω, λοιπόν, καθιερώνεται η προσωπική ελευθερία stricto sensu, δηλαδή η φυσική, ελευθερία ενέργειας και κίνησης στον χώρο. Ωστόσο, η ελευθερία αυτή μπορεί να περιοριστεί «όταν και όπως ορίζει ο νόμος». Η στέρηση της ελευθερίας ενός ατόμου πρέπει να στηρίζεται σε διάταξη νόμου και κατά κανόνα διατάσσεται από δικαστική και όχι διοικητική αρχή. Εφόσον δεν γίνεται κάποια διάκριση ως προς τους φορείς του δικαιώματος, είναι εμφανές πως το δικαίωμα απολαμβάνουν όλα 9

τα φυσικά πρόσωπα, ημεδαποί και αλλοδαποί. δ. Ελευθερία κίνησης Στην παράγραφο 4 του άρθρου 5 του Συντάγματος απαντάται το δικαίωμα των Ελλήνων να κινούνται και να εγκαθίστανται ελεύθερα στη Χώρα καθώς και να εισέρχονται και εξέρχονται ελεύθερα από αυτή. Πρόκειται για ένα δικαίωμα που εφαρμόζεται και στους αλλοδαπούς προσαρμοζόμενο, εντούτοις, στις ιδιαίτερες συνθήκες εισόδου, εξόδου και διαμονής στη χωρα. Αναλυτικότερα: i. Είσοδος στην Ελληνική Επικράτεια. Η ελευθερία κίνηση, γενικά, καθώς και η ελεύθερη είσοδος-έξοδος, παραμονή και εγκατάσταση στην Ελλάδα ως συνταγματικό δικαίωμα κατοχυρώνεται μόνο για τους Έλληνες στο άρθρο 5 παρ.4 του Συντάγματος καθώς και για τους Ευρωπαίους πολίτες. Εντούτοις, βασική αρχή του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου είναι το δικαίωμα της ελεύθερης κίνησης του αλλοδαπού στη χώρα υποδοχής, όπως και το δικαίωμα επιλογής κατοικίας στο εσωτερικό της χώρας 8. Η νόμιμη παραμονή των αλλοδαπών στο ελληνικό έδαφος προϋποθέτει και νόμιμη είσοδο στη χώρα. Προϋπόθεση εισόδου αλλοδαπού στο ελληνικό έδαφος είναι να διαθέτει διαβατήριο η άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο που αναγνωρίζεται από διεθνείς συμβάσεις και με το οποίο να μπορεί να αποδειχθεί η ιθαγένεια του αλλοδαπού. Σε αρκετές περιπτώσεις τα έγγραφα αυτά θα πρέπει να συνοδεύονται από θεώρηση εισόδου (visa) εφόσον δεν υφίσταται διμερής ειδική συμφωνία μεταξύ του κράτους υποδοχής και του κράτους προέλευσης του αλλοδαπού. Η θεώρηση εισόδου χορηγείται από την ελληνική προξενική αρχή του τόπου κατοικίας του αλλοδαπού 8 βλ. άρθρο 13 παράγραφος 1 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ 10

και έχει διάρκεια τριών μηνών αν δεν ορίζεται διαφορετικά από το ν.3386/2005. Η είσοδος και η παραμονή αλλοδαπών είναι δυνατή για ορισμένους λόγους που ορίζει ο νόμος, και συγκεκριμένα για ακαδημαϊκούς ή ιατρικούς λόγους, για παροχή εξαρτημένης ή εποχιακής εργασίας, άσκηση ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριότητας, λόγω οικογενειακής επανένωσης καθώς και για ανθρωπιστικούς λόγους. Οι ελληνικές προξενικές αρχές στον τόπο διαμονής του αλλοδαπού μπορούν να απορρίψουν αναιτιολόγητα το αίτημα του αλλοδαπού. 9 Παράνομη είσοδος αλλοδαπού στην ελληνική επικράτεια έχει ως αποτέλεσμα την επαναπροώθηση του, διαφορετικά τη φυλάκισή του. Μολονότι το δικαίωμα εισόδου-εξόδου, διαμονής και εγκατάστασης των αλλοδαπών στη χώρα δε ρυθμίζεται συνταγματικά, το Διεθνές Δίκαιο ορίζει να μην επιβάλλονται αδικαιολόγητοι περιορισμοί από τα κράτη υποδοχής. Περιορισμοί, δηλαδή, αναφορικά με την είσοδο των αλλοδαπών που θα προσέβαλαν την αξιοπρέπειά τους ή περιορισμοί λόγω φυλετικών προκαταλήψεων θα ήταν αντίθετοι και προς το Σύνταγμα και προς τις επιταγές του Διεθνούς Δικαίου. 9 βλ. άρθρο 8 παρ. 2 του Ν.3386/2005 11

ii. Διαμονή Κάθε αλλοδαπός που έχει λάβει θεώρηση εισόδου για έναν από τους προαναφερθέντες λόγους, μπορεί να ζητήσει από την αρμόδια διοικητική αρχή άδεια παραμονής για τον ίδιο λόγο. Η παραμονή του στη χώρα μπορεί να διαρκέσει μόνο για όσο χρονικό διάστημα αναγράφεται στην άδεια παραμονής που του χορηγήθηκε. Ο ενδιαφερόμενος αλλοδαπός μπορεί να υποβάλλει αίτηση τουλάχιστον δυο μήνες πριν τη λήξη της θεώρησης εισόδου στο δήμο ή στη κοινότητα του τόπου κατοικίας ή διαμονής του και να αναφέρει σε αυτήν τον σκοπό παραμονής του, προσκομίζοντας παράλληλα όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά έγγραφα. Είναι προφανές ότι κάθε αλλοδαπός, ανεξαρτήτως τήρησης της νόμιμης διαδικασίας εισόδου στη Χώρα ή όχι, απολαμβάνει θεμελιώδη συνταγματικά κατοχυρωμένα ανθρώπινα δικαιώματα όπως αυτά της ζωής, της θρησκείας και της τιμής. Και οι παράνομοι μετανάστες, δηλαδή, έχουν το δικαίωμα έκτακτης περίθαλψης, δικαστικής προστασίας, διατήρησης της προσωπικής τους κατάστασης, ενώ ταυτόχρονα χαίρουν αρκετών δικαιωμάτων οικονομικής φύσεως. iii. Έξοδος Όπως προαναφέρθηκε, η είσοδος Ελλήνων στην ημεδαπή επιτρέπεται πάντα, ίσως όμως τους απαγορευθεί η έξοδος. Όσον αφορά τους αλλοδαπούς, κατά την εκούσια έξοδό τους από τη χώρα πραγματοποιούνται οι ίδιοι έλεγχοι για τον Τίτλο εισόδου, απουσία του οποίου έχει ως άμεση συνέπεια την επιβολή διοικητικού προστίμου στον αλλοδαπό ή τη σύλληψή του. 12

Παράλληλα, όμως, υπάρχει η πιθανότητα ένας αλλοδαπός να υποχρεωθεί σε αναγκαστική έξοδο λόγω απέλασης. 13

ΦΥΣΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 5 2 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Στο α' εδάφιο του εξεταζόμενου άρθρου θεσπίζεται η απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας όλων των αλλοδαπών. Τα εν λόγω αγαθά, απολαμβάνουν όλοι όσοι ζουν στην ελληνική επικράτεια νόμιμα ή παράνομα, μόνιμα ή προσωρινά. Στο β' εδάφιο καθίσταται αντιληπτό πως η συνταγματική κατοχύρωση των συνταγματικών δικαιωμάτων του προηγούμενου εδαφίου μπορεί να γίνει από απόλυτη σχετική λόγω της εφαρμογής περιορισμών από το Διεθνές Δίκαιο οι οποίοι, βέβαια, δε θα μπορούσαν να παραβιάζουν δικαιώματα όπως η ζωή και η τιμή. 10 Στο γ' εδάφιο του άρθρου 5 2 του Συντάγματος γίνεται μνεία αποκλειστικά για τους αλλοδαπούς. Ειδικότερα, κατοχυρώνεται συνταγματικά η προστασία των αλλοδαπών που διώκονται επειδή διέπραξαν πολιτικά αδικήματα υπέρ της ελευθερίας σε μη δημοκρατικά καθεστώτα. Η συγκεκριμένη δράση κρίνεται από τον δικάζοντα δικαστή ad hoc. Εάν πληρούται η έννοια της υπέρ ελευθερίας δράσης του αλλοδαπού θα το χορηγηθεί πολιτικό άσυλο, διαφορετικά θα κινηθούν οι νομικές και διοικητικές διαδικασίες για την έκδοσή του. ΤΟ ΑΡΘΡΟ 21 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Στο άρθρο 21 3 κατοχυρώνεται το δικαίωμα στην υγεία. Φορέας του δικαιώματος της υγείας καταρχήν είναι κάθε Έλληνας σύμφωνα με τη διατύπωση της διάταξης. Ωστόσο, οι θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αρχές υπαγορεύουν την παροχή ιατρικής 10 Παπασιώπη-Πασιά Ζ., Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών, εκδ. Σάκκουλα 2007, σελ. 36 14

βοήθειας σε αλλοδαπούς σε επείγουσες περιπτώσεις. Αντικείμενο του άρθρου 21 είναι και το δικαίωμα για κοινωνική πρόνοια. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για την φροντίδα των αναπήρων. Παράλληλα, κατοχυρώνεται και το κοινωνικό δικαίωμα για στέγαση. Το δικαίωμα αυτό δεν ταυτίζεται απαραίτητα με το εμπράγματο δικαίωμα της ιδιοκτησίας αλλά μπορεί να έχει και τη μορφή μίσθωσης ή δωρεάν παραχώρησης. Φορείς του δικαιώματος αυτού είναι τόσο οι ημεδαποί όσο και οι αλλοδαποί. 15

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ Το ελληνικό Σύνταγμα προστατεύει πλήθος πνευματικών αγαθών που απολαμβάνει ο σύγχρονος άνθρωπος, όπως η ελευθερία έκφρασης και λόγου, η θρησκεία και η παιδεία. Τόσο η ελευθερία ιδεών και γνώμης όσο και η θρησκεία αποτελούν πανανθρώπινα δικαιώματα. Επομένως, προβλέπονται όχι μόνο για τους ημεδαπούς, αλλά και για τους αλλοδαπούς. Όσον αφορά την παιδεία θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της ουσιαστικής και της τυπικής-διαδικαστικής έννοιας της. Η παιδεία με την ουσιαστική έννοια του όρου αναφέρεται στην ελευθερία απόκτησης και διάδοσης γνώσεων, που φυσικά κατοχυρώνεται και για τους αλλοδαπούς. Σύμφωνα με την τυπικής-διαδικαστική έννοια του όρου, αναφέρεται στο παρεχόμενο από το κράτος εκπαιδευτικό σύστημα. Δικαίωμα δωρεάν παιδείας κατοχυρώνεται συνταγματικά μόνον για τους έλληνες πολίτες. Εντούτοις, γίνεται ορθά δεκτό πως το δικαίωμα της δωρεάν παιδείας επεκτείνεται και στους αλλοδαπούς είτε είναι νόμιμοι είτε παράνομοι. Μάλιστα, θεωρείται πως οι αλλοδαποί έχουν υποχρέωση 9ετούς τουλάχιστον φοίτησης σε όλες τις σχολικές βαθμίδες. Οι πανεπιστημιακές σπουδές των αλλοδαπών ρυθμίζονται από ειδικότερο νόμο. 16

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ Η προστασία της κοινωνικής απόστασης συνίσταται στην νομική αναγνώριση κάθε ανθρώπου ως φυσικό πρόσωπο και στην προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειάς του. Λόγω του οικουμενικού και πανανθρώπινου χαρακτήρα της κατοχυρώνεται για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως εθνικότητας. Κάθε φυσικό πρόσωπο αναγνωρίζεται ως φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων δηλαδή ως υποκείμενο δικαίου. Η ικανότητα αυτή είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη ιδιότητα και προκύπτει από την αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας. Υποκείμενα των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων είνα, επομένως, και οι ημεδαποί και οι αλλοδαποί. Το Σύνταγμα απαγορεύει κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παράλληλα επιβάλλει την απόλυτη προστασία της τιμής όλων χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας, θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων. Η οικεία συνταγματική διάταξη 33 δεν υπόκειται σε αναστολή κατά το άρθρο 48 παρ.1. 17

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΣΦΑΙΡΑ Στο Σύνταγμα κατοχυρώνεται το δικαίωμα της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, του γάμου και της προστασίας της παιδικής ηλικίας καθώς και της κατοικίας υπέρ τόσο των ημεδαπών όσο και των αλλοδαπών. 18

ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ Τα δικαιώματα συλλογικής δράσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ελευθερία έκφρασης και συνιστούν επιταγή αποχής της κρατικής εξουσίας από κάθε προσπάθεια παρεμπόδισης της άσκησής τους. Ουσιαστικά, η συλλογική δράση αποσκοπεί όχι απλά στην έκφραση ιδεών αλλά και στην άσκηση επιρροής στη λήψη πολιτικών και άλλων αποφάσεων. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥΣ Το δικαίωμα της συνάθροισης εξασφαλίζεται στο άρθρο 11 του Συντάγματος. Ως συνάθροιση χαρακτηρίζεται η σκόπιμη, προσωρινή και ειρηνική συνάντηση αξιόλογου αριθμού προσώπων για να διαδηλώσουν τα φρονήματά τους, για να παρακολουθήσουν ανακοινώσεις ή για να λάβουν αποφάσεις σχετικά με κάποιο θέμα Οι ασκούντες το δικαίωμα έχουν την δυνατότητα να καθορίσουν μόνοι τους τον τόπο, τον χρόνο, το είδος και το περιεχόμενο της εκδήλωσης χωρίς να χρειάζεται προηγούμενη άδεια. Η κρατική εξουσία οφείλει όχι μόνο να μην εμποδίσει την άσκηση του δικαιώματος αλλά και να εξουδετερώσει τη δράση άλλων μηχανισμών που επιδιώκουν να παρεμποδίσουν την άσκησή του. Το Σύνταγμα προβλέπει τη μη άσκηση του δικαιώματος αν αυτή συνεπάγεται κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια και την κοινωνικοοικονομική ζωή εν γένει. Σύμφωνα με τη διατύπωση του άρθρου 11 φορείς του δικαιώματος συνάθροισης είναι οι Έλληνες. Σήμερα, με συστηματική ερμηνεία του αρ.11 και του αρ. 25 του Συντάγματος επικρατεί η άποψη που δέχεται πως το Σύνταγμα κατοχυρώνει τα σχετικά δικαιώματα υπέρ των ημεδαπών, μη αποκλείοντας, όμως, την αναγνώρισή τους και στους αλλοδαπούς. 19

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΖΕΣΘΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥΣ Το άρθρο 12 1 του Συντάγματος σε συνδυασμό με το άρθρο 107 του ΕισΝΑΚ φανερώνουν τη δυσκολία του Έλληνα νομοθέτη να επιτρέψει τη συγκρότηση σωματείων αποκλειστικά από αλλοδαπούς. Ωστόσο, μετά από το 1986 η νομολογιακή πρακτική άλλαξε με αποτέλεσμα σήμερα θεωρία και νομολογία να δέχονται ότι το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι αφορά και τους αλλοδαπούς. 20

ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Στο Σύνταγμα κατοχυρώνονται διάφορα δικαιώματα σχετικά με τη δικαστική προστασία των πολιτών όπως αυτά που αναφέρονται στη σύλληψη και την προσωρινή κράτηση πολιτών (αρ.6 του Σ.), στην αρχή nulla poena sine lege (αρ.7 του Σ.), στο δικαίωμα του νόμιμου δικαστή (αρ.8 του Σ), στο δικαίωμα του αναφέρεσθαι (αρ.10 του Σ.), στην παροχή έννομης προστασίας και στην προηγούμενη ακρόαση (αρ.20 παρ.1 και 2 του Σ.). Τα προαναφερθέντα δικαιώματα ισχύουν τόσο για τους ημεδαπούς όσο και για τους αλλοδαπούς. Εξάλλου, η επίτευξη της δίκαιης δίκης αποτελεί βασική υποχρέωση του σύγχρονου Κράτους Δικαίου. 21

TA OIKONOMIKA ΔΙΚΑΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Στο άρθρο 22 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα εργασίας το οποίο ρυθμίζεται ειδικότερα από ειδικούς νόμους. Ο νόμος 3386/2005 αναγνωρίζει την άσκηση εργασίας από τους αλλοδαπούς ως λόγο που δικαιολογεί την χορήγηση άδειας παραμονής σε αυτούς. Γενικά, ο αριθμός των αδειών διαμονής για παροχή εργασίας που χορηγούνται είναι ανάλογος των αναγκών της χώρας. Ειδικότερα, προβλέπεται χορήγηση άδεια διαμονής για: α) εξαρτημένη εργασία (είναι ετήσια και ανανεώνεται 2 μήνες πριν τη λήξη της για 2 χρόνια9 β) εποχική εργασία γ) στελέχη εταιριών ( ειδική προνομιακή άδεια διαμονής για εργασία) Το δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας καθώς και η απαγόρευση αναγκαστικής εργασίας αναγνωρίζονται σε όλους τους εργαζομένους ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας και θρησκείας. Παράλληλα, το κράτος φροντίζει για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων ανεξαρτήτως αν είναι αλλοδαποί ή ημεδαποί. 22

ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΑΚΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Η άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων εν στενή εννόια, δηλαδή το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι καταρχήν ανήκει μόνο στους έλληνες πολίτες. Διαφορετική ρύθμιση προβλέπεται για τις δημοτικές εκλογές στις οποίες δικαίωμα ψήφου έχουν και οι αλλοδαποί σε αντίθεση με τις εθνικές εκλογές. Σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 4 του Συντάγματος, μόνο Έλληνες πολίτες μπορούν να γίνονται δεκτοί στις Δημόσιες Υπηρεσίες, αν και υπάρχουν και εξαιρέσεις. Δικαίωμα του αλλοδαπού στην ελληνική ιθαγένεια δεν κατοχυρώνεται. Απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας από αλλοδαπό προβλέπεται μέσω της διαδικασίας της πολιτογράφησης. Ιδιαίτερης σημασίας δικαίωμα των αλλοδαπών τόσο σε επίπεδο εθνικού όσο και διεθνούς δικαίου αποτελεί το πολιτικό άσυλο που χορηγείται σε φυσικά πρόσωπα τα οποία είτε έχουν εκδιωχθεί από το κράτος καταγωγής ή ιθαγένειάς τους είτε βρίσκονται εκτός αυτού του κράτους και δεν μπορούν να επιστρέψουν σε αυτό ένεκα πολιτικών, θρησκευτικών, ή άλλων κοινωνικών πεποιθήσεων. 11 11 βλ. Σύμβαση της Γενεύης και Π.Δ. 96-08 23

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή αναπτύχθηκαν σύντομα θέματα που αφορούν τα δικαιώματα των αλλοδαπών. Σε πρώτο επίπεδο, δόθηκε ο ορισμός της έννοιας του αλλοδαπού. Εν συνεχεία, έγινε αναφορά στη διακρίνουσα μεταχείριση που απολαμβάνουν οι αλλοδαποί τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Επιπλέον, αναλύθηκαν συνοπτικά τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται για τους αλλοδαπούς στο Ελληνικό Σύνταγμα καθώς και σε ειδκότερους νόμους. SUMMARY This project focuses on the rights of aliens and immigrants. Firstly, a definition of the word alien was given. In addition, there was a reference to the special treatment of aliens according to the International and National Law. Finally, a brief analysis of the rights of aliens in the Greek Constitution was made. 24

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Δαγτόγλου Πρόδρομος, Συνταγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα, Σάκκουλας, 2012. 2. Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα, Σάκκουλας, 2008. 3. Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά δικαιώματα αλλοδαπών, 2004. 4. Δημητρόπουλος Ανδρέας, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου Μέρος Α. Γενική Συνταγματική Θεωρία Μέρος Β Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους. Σάκκουλας, 2011. 5. Παπασιώπη-Πασιά Ζ., Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών, εκδ. Σάκκουλα 2007. 25