ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Στη διαδρομή της ιστορίας, το χρήμα έχει καταπιέσει τους ανθρώπους με έναν από τους δύο τρόπους: είτε υπήρξε άφθονο και πολύ αφερέγγυο είτε φερέγγυο και πολύ σπάνιο. John Kenneth Galbraith (1908-2006)
Χρήμα Χρήμα: Κάθε γενικά αποδεκτό μέσο πληρωμών για την παράδοση αγαθών ή για τον διακανονισμό χρεών. Θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις του ανθρώπου. Οι κοινωνίες θα παρέμεναν στο στάδιο της υποανάπτυξης. Κάνει την ανταλλαγή ευκολότερη επιτρέποντας στο κάθε άτομο να ειδικεύεται σε αυτό που κάνει καλύτερα. Έτσι, διευκολύνεται η παραγωγή και το εμπόριο με αποτέλεσμα την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. 2
Χρήμα Οι λειτουργίες του χρήματος Μέσο συναλλαγών: ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών το οποίο είναι σαφώς πιο αποτελεσματικό από τον αντιπραγματισμό. Μονάδα μέτρησης: μέτρο που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να ορίσουν τιμές και να καταγράψουν χρέη. Μέσο διατήρησης της αξίας: μεταφορά αγοραστικής δύναμης από το παρόν στο μέλλον. Ως μέσο ή μέτρο μελλοντικών πληρωμών και παροχών. 3
Χρήμα Οι επιθυμητές ιδιότητες του χρήματος Φορητότητα: ναμπορεί ναμεταφέρεται. Ανθεκτικότητα: ναείναι ανθεκτικό. Διαιρετότητα: ναυποδιαιρείται σε μικρότερες μονάδες. Τυποποίηση: ομοιογένεια. Αναγνωρισιμότητα: ναμπορεί νααναγνωρίζεται εύκολα. Το χρήμα επηρεάζει σημαντικές οικονομικές μεταβλητές, όπως το ΑΕΠ, το επίπεδο των τιμών και τα επιτόκια. 4
Είδη χρήματος χρήμα-αγαθό (commodity money) ή περιεκτικό χρήμα: μέσο πληρωμής του οποίου η αξία ή η αγοραστική δύναμη είναι όση το κόστος παραγωγής του ή η αξία του σε άλλες χρήσεις (π.χ. χρυσές λίρες στο παρελθόν). χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας ή παραστατικό χρήμα (fiat money): Το χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας αναγνωρίζεται ως τέτοιο, με ένα κυβερνητικό διάταγμα (π.χ. ευρώ). Μέσο πληρωμής του οποίου η αξία ή η αγοραστική δύναμη είναι πολύ μεγαλύτερη από το κόστος παραγωγής του ή την αξία του σε άλλες χρήσεις (π.χ. σημερινά χαρτονομίσματα). Παράγοντες που απαιτούνται για επιτυχία νομισματικού συστήματος: προσδοκίες και η κοινωνική συνήθεια. Π.χ., Μόσχα δεκαετία 1980. Προτιμότερο μέσο ανταλλαγής τσιγάρα και $. 5
Είδη χρήματος Συνήθως τα διάφορα είδη χρήματος ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες: Χρήμα-αγαθό Μεταλλικό χρήμα Χαρτονομίσματα Καταθέσεις όψεως Οιονεί χρήμα Για να φτάσουν τα χαρτονομίσματα στη σημερινή τους μορφή πέρασαν τρία βασικά στάδια εξέλιξης: Χαρτονομίσματα με πλήρες αντίκρυσμα-κάλυμμα Χαρτονομίσματα με μερικό αντίκρυσμα-κάλυμμα Χαρτονομίσματα χωρίς αντίκρυσμα-κάλυμμα 6
Καταθέσεις όψεως-λογιστικό χρήμα Οι καταθέσεις (λογαριασμοί) όψεως είναι μη τοκοφόροι. Τα άτομα συναλλάσσονται μέσω επιταγών. Οι καταθέσεις όψεως είναι χρήμα (όχι οι επιταγές!!!). Γιατί: Είναι μέσο συναλλαγής. Μέσο αποθέματος αξίας (τα άτομα μπορούν να διακρατούν μέρος του πλούτου σε λογαριασμούς όψεως). Μέσο μελλοντικών πληρωμών. Δηλαδή, ικανοποιούνται οι λειτουργίες του χρήματος. Πλεονεκτήματα επιταγών: Μικρότερη πιθανότητα απώλειας-κλοπής. Αναγραφή στην επιταγή της αξίας (δεν χρειάζονται ρέστα κλπ.). Εύκολη μεταφορά ποσού μεταξύ των λογαριασμών. 7
Οιονεί χρήμα (near money) Οτιδήποτε άλλο έχει χαρακτήρα παρόμοιο με το χρήμα. Δηλαδή, μέσα των οποίων οι λειτουργίες πλησιάζουν σε κάποιο βαθμό τις λειτουργίες του χρήματος. Συγκεκριμένα ανήκουν: Καταθέσεις προθεσμίας ταμιευτηρίου. Καταθέσεις σε συνάλλαγμα. Τραπεζικά ομόλογα. Έντοκα γραμμάτια του δημοσίου. Διάφορες ομολογίες και μερικές μετοχές εισηγμένες στο χρηματιστήριο. 8
Οιονεί χρήμα (near money) Ερώτημα: πρέπει να θεωρηθούν ως χρήμα; Αςεξετάσουμε τις λειτουργίες τους: Δεν αποτελούν μέσο συναλλαγής (δεν μπορούμε να αγοράσουμε αγαθά με ομόλογα). Δεν αποτελούν μέσο μελλοντικών πληρωμών (δεν μπορούμε να εξοφλήσουμε μελλοντικές υποχρεώσεις με, π.χ., ομόλογα) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο αποθέματος αξίας. Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν απευθείας. Θα πρέπει να ρευστοποιηθούν, δηλαδή, να μετατραπούν σε χαρτονομίσματα και κέρματα. 9
Οιονεί χρήμα (near money) Οι υπερασπιστές της έννοιας του οιονεί χρήματος: Πλούτος: χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε στο σύνολο των μέσων διατήρησης της αξίας, συμπεριλαμβανομένων του χρήματος και των άλλων περιουσιακών στοιχείων. Ρευστότητα: περιγράφει την ευκολία με την οποία ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε μέσο συναλλαγών στην οικονομία. Επειδή το χρήμα είναι το μέσο συναλλαγών στην οικονομία, είναι και το πιο ρευστό περιουσιακό στοιχείο. σχετικά ρευστά περιουσιακά στοιχεία: μετοχές και ομόλογα καθώς μπορούν να πωληθούν εύκολα με μικρό κόστος. Οικονομικοί δρώντες: να καταφέρουν να εξισορροπήσουν τη ρευστότητα κάθε περιουσιακού στοιχείου με τη χρησιμότητα αυτού του στοιχείου ως μέσου διατήρησης της αξίας. 10
Το χρήμα στην οικονομία ποσότητα του χρήματος: κυκλοφορεί στην οικονομία και ασκεί μεγάλη επίδραση σε πολλές οικονομικές μεταβλητές. Τι περιλαμβάνει η ποσότητα του χρήματος; Νόμισμα: τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα που βρίσκονται στα χέρια του κοινού. Πιστωτική ή χρεωστική κάρτα ή επιταγή: δεν αποτελούν χρήμα. Απλά αποτελούν μέθοδο μεταβίβασης χρήματος μεταξύ τραπεζικών λογαριασμών. Καταθέσεις όψεως: τραπεζικοί λογαριασμοί που έχουν πρόσβαση οι καταθέτες όποτε το ζητήσουν συμπληρώνοντας μια επιταγή. Νομισματική βάση: ποσότητα χαρτονομισμάτων και κερμάτων που βρίσκονται σε κυκλοφορία συν την ποσότητα που βρίσκεται στη διάθεση του τραπεζικού συστήματος. 11
Ποσότητα χρήματος Μ 0 (νομισματική βάση): ποσότητα των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων σε κυκλοφορία (στα χέρια του κοινού έξω από το τραπεζικό σύστημα), καθώς και τα ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών (στενή έννοια). Μ 1 : Μ 0 + όλες τις καταθέσεις όψεως των ιδιωτών στις τράπεζες (περιορισμένο μέτρο). Μ 2 : Μ 1 + καταθέσεις με συμφωνημένη διάρκεια έως και δύο ετών ή καταθέσεις υπό προειδοποίηση έως και τριών μηνών (ενδιάμεσο μέτρο). Μ 3 : Μ 2 + συμφωνίες επαναγοράς (repos), μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων της χρηματαγοράς και χρεόγραφα διάρκειας έως και δύο ετών (ευρύτερο μέτρο). 12