Χριστιανική Γραμματεία Ενότητα 1-Γ Α6: Εικονομαχία (727-843) Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Διαχείρισης Εκκλησιαστικών Κειμηλίων
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Περιεχόμενα ενότητας 1-Γ Α6 1/2 Προϊστορία. Αίτια. Γεγονότα. Πανδέκτης (7 ος -8 ος αι.). Γερμανός Α Κωνσταντινουπόλεως (645-740). Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-755). 4
Περιεχόμενα ενότητας 1-Γ Α6 2/2 Θεολογία Δαμασκηνού. Ανθρωπολογία Δαμασκηνού. Οικουμενικές Σύνοδοι. Νικηφόρος Α Κωνσταντινούπολης (755-828). Θεόδωρος Στουδίτης (759-826). 5
Προϊστορία Εβραϊσμός. 305/6 Σύνοδος Ελβίρας Iliberis (ιβηρική). Ευσέβιος Καισαρείας (280-340).
Αίτια Περιορισμός των μοναχών, δήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Καθαρισμός ειδωλολατρικών στοιχείων. Ανατολή (αντιεικονόφιλη) - Δύση (εικονόφιλη). Επαφές με Μωαμεθανούς και Εβραίους. Αργότερα και θεολογικά επιχειρήματα.
Γεγονότα (α) 1/2 Λέων Γ Ίσαυρος ( 741). 717 αυτοκράτορας. Βασιλεύς εἰμὶ καὶ ἱερεὺς. 726 απαγόρευση προσκύνησης των εικόνων Χαλκή πύλη.
Γεγονότα (α) 2/2 Επανάσταση στην Ελλάδα (Κοσμάς- Αγαλλιανός-Στέφανος). Πάπας Ρώμης Γρηγόριος Β ( 731). Πάπας Ρώμης Γρηγόριος Γ - Σύνοδος.
Γεγονότα (β) Κατά ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανός νέος Πατριάρχης ο Αναστάσιος. 730: Αυτοκρατορικό διάταγμα κατά εικόνων και λειψάνων. Περιορισμός νηστειών και αριθμού μοναχών. Επικύρωση εκλογής επισκόπων και ιερέων. Κωνσταντίνος Ε (741-775) κατάργηση προσευχών σε Παναγία και αγίους.
Γεγονότα (γ) Επανάσταση εικονόφιλων. 754 Σύνοδος παλατιού Ιέρειας - 338 επίσκοποι: καταδίκη Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως και Ιωάννη Δαμασκηνού διωγμός μοναχών. 787: 7 η Οικουμενική Σύνοδος 350 επίσκοποι, Ταράσιος Κωνσταντινούπολης. 843 Μιχαήλ Γ και η μητέρα του Θεοδώρα υπέρ των εικόνων.
Πανδέκτης (7 ος -8 ος αι.) Doctrina patrum. Συλλογή πατερικών κειμένων και θέσεων αιρετικών. Κυρίως κατά Μονοφυσιτισμού, Μονοενεργητισμού και εικονομαχίας. Πηγή ιστορίας δογμάτων και γνησιότητας πατερικών έργων.
Γερμανός Α Κωνσταντινουπόλεως (645-740) Πατριάρχης σε μεγάλη ηλικία. Ομολογητής, ο πρώτος που αντιτάχθηκε στον Λέοντα Γ το 730, με αποτέλεσμα την καθαίρεσή του. Περί συνόδων και αιρέσεων: πρώτη αυθεντία για την επίλυση εκκλησιαστικών ζητημάτων είναι οι οικουμενικές σύνοδοι.
Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-755) 1/4 Πατέρας του ο Σέργιος, Υπουργός Χριστιανικών Υποθέσεων του Χαλιφάτου. Σπούδασε κοντά σε κάποιον Κοσμά, αργότερα έλαβε το ίδιο αξίωμα. Στη μονή Αγ. Σάββα, προ της εικονομαχίας. 754: καταδικάζεται (κειμ.). «ἐρῶ τοιγαροῦν ἐμὸν οὐδὲν». Πρωτοτυπία, όχι μόνο στη σκέψη αλλά και στην παρουσίαση θεολογικών απόψεων. Αυστηρότητα μεθόδου. Μικρές ενότητες.
Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-755) Έργα 2/4 Πηγή Γνώσεως (3 βιβλία). Φιλοσοφικά κεφάλαια: φιλοσοφική εισαγωγή στη Θεολογία. Διαίρεση σε θεωρητική (Θεολογία, Φυσιογνωσία, Μαθηματικά) & πρακτική (ηθική, οικονομική, πολιτική). Αριστοτέλης, κυρίως, αλλά και Πορφύριος. Εξέταση βασικών φιλοσοφικών όρων. Περί αιρέσεων (100): Μωαμεθανοί, εικονοκλάστες, αποσχίστες και πλάνητες μοναχοί, αρνητές μυστηρίων και ιερωσύνης.
Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-755) 3/4 Έκθεσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως. Ύμνοι: πρότυπο, πυρήνας ακολουθιών. Περί εικόνων (3 πραγματείες). Ιερά Παράλληλα: ηθικολογικό, αλφαβητική συλλογή βιβιλικών και πατερικών χωρίων, χωρίς επεξεργασία.
Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-755) 4/4 Βαρλαάμ και Ιωάσαφ: μυθιστόρημα. Παράδοση = Αγία Γραφή (κειμ.) & άγραφη παράδοση (εξελισσόμενη-ζων Άγιο Πνεύμα). Θεολογία βασίλισσα-φιλοσοφία θεραπενίδα (Κλήμης Αλεξανδρέας).
Θεολογία Δαμασκηνού 1/2 Θεός: υπερβατικός & ακατάληπτος με τη θεία χάρη καταληπτός. Ενιαία αφηρημένη ουσία τριών υποστάσεων/προσώπων. Κοινωνικό στοιχείο στην Τριάδα. Κόσμος: Πατρός επινόημα, Υιού εκτέλεση, Αγ. Πνεύματος τελείωση. Άγγελοι: κατά χάρις αθάνατοι, υμνούν το Θεό και βοηθούν τους ανθρώπους, ηθικά ελεύθεροι (εκλογή καλού ή όχι). Κακό: απλή απουσία αγαθού.
Ανθρωπολογία Δαμασκηνού Άνθρωποι: στο μεθόριο των δυο κόσμων, με ελεύθερη βούληση. Πειρασμός πτώση, αμαρτία. Αποτελέσματα: 1. Επανάσταση της φύσης κατά εξουσίας ανθρώπου, 2. Σκοτισμός χαρακτηριστικών θείας εικόνας (πνευματικές & ηθικές λειτουργίες) και απώλεια της θείας χάρητος θνητός. Ενανθρώπιση: μέσο απαλλαγής από την αμαρτία.
Θεολογία Δαμασκηνού 2/2 Χριστός: 2 φύσεις (ενυπόστατη η ανθρώπινη στη θεία) -2 θελήματα με ενιαία εκδήλωση. Η διδασκαλία παιδαγώγησε, η πρόσληψη της ανθρωπότητα την ανακαίνισε, Θυσία νίκη επί του Διαβόλου. Σωτηρία: πίστη (αποδοχή δογμάτων)-έργα-μυστήρια (ορατά και αόρατα)-μυστική εμπειρία-ομοιότητα Θεού (ηθικός χαρακτήρας). Άγιοι (φίλοι Θεού), Θεοτόκος: τιμή, όχι λατρεία. Εικόνες= σύμβολα που περιγράφουν: 1. το ανέκφραστο, 2. βαθμό πνευματικής ανάβασης. Πλήρης εκκλησιαστική ανεξαρτησία
Οικουμενικές Σύνοδοι 1/2 1 η 325 Νίκαια (Λόγος ή Υιός Θεού). 2 η 381 Κωνσταντινούπολη (Αγ. Πνεύμα). 3 η 431 Έφεσος (Νεστοριανισμός). 4 η 451 Χαλκηδόνα (Μονοφυσιτισμός).
Οικουμενικές Σύνοδοι 2/2 5 η 553 Κωνσταντινούπολη (Μονοφυσιτισμός και καταδίκη εκκλησιαστικών συγγραφέων). 6 η 680 Κωνσταντινούπολη (Μονοθελητισμός). 7 η 787 Νίκαια (αναστήλωση εικόνων).
Νικηφόρος Α Κωνσταντινούπολης (755-828) 1/2 Αρχικά πολιτικός αργότερα κοσμοκαλόγηρος. 806: από λαϊκός διάδοχος του Ταρασίου, αντίδραση των Στουδιτών στην εκλογή του. Αντίδραση εξαιτίας Γάμου Κων/νου ΣΤ με Θεοδότη. Κατά της εικονομαχικής πολιτικής του Λέοντα Ε Αρμένιου (813-820) - Στροφή στον Πάπα
Νικηφόρος Α Κωνσταντινούπολης (755-828) 2/2 Παραίτηση αυτοεξορία στην Προκόνησο. Αντιρρητικοί Ληρημάτων του Μαμωνά: (Κων/νος Ε ), η Εικονομαχία= Αρειανισμός και Μανιχαϊσμός, η χρήση εικόνων δεν είναι ειδωλολατρεία. Εικών: οικεία του Θεού Λόγου, όπως το σώμα Του. Ιστορία (602-769) και Χρονογραφία (τη συνέχισαν άλλοι).
Θεόδωρος Στουδίτης (759-826) 1/4 Ευγενείς-μοναχοί με τον θείο τους Πλάτωνα σε Σακκούδιο Βιθυνίας (δημιουργία κέντρου). Ηγέτης των Ζηλωτών. Αντίδραση: για Διαζύγιο Κωνσταντίνου ΣΤ,& γάμο με την δεύτερη εξαδέλφη του Θεοδότη. Διάλυση μονής Σακκουδίου- Μονή Στουδίου. 700 μοναχοί, προσευχή-σπουδή-φιλανθρωπία. Αντίθεση με Πατριάρχη Νικηφόρο Α και αυτοκράτορα Νικηφόρο Α, αποκλεισμός μονής Στουδίου και νέα εξορία.
Θεόδωρος Στουδίτης (759-826) 2/4 Ειρήνη με Μιχαήλ Α Ραγκαβέ. Νέα εικονομαχική έριδα με Λέοντα Ε Αρμένιο. Διαδηλώσεις μοναχών και οριστική εξορία. Ειρήνη με Μιχαήλ Β Τραυλό (χρήση εικόνων μόνο κατ οίκον) αλλά εκτός Κων/πολης. Θάνατος μονή Τρύφωνος (Αρτακηνός κόλπος). Αντιρρητικοί: 3 λόγοι κατά εικονομάχων.
Θεόδωρος Στουδίτης (759-826) 3/4 Ομιλίες και Επιστολές (550). Μικρά και Μεγάλη Κατήχησις: προς μοναχούς. Αποσπασματικά κείμενα για την οργάνωση της μονής Στουδίου. Τυπικό: πρότυπο αγιορείτικων τυπικών. Μεταρρύθμιση μοναχικού βίου με επαναφορά παλαιάς μορφής κοινοβίου. Κατάργησε τις διακρίσεις μεταξύ των μοναχών.
Θεόδωρος Στουδίτης (759-826) 4/4 Πνευματικές ενασχολήσεις μοναχών: βιβλιοθήκη, εκπαίδευση, εργαστήρια, φιλανθρωπία, πνευματική καθοδήγηση λαϊκών Κλουνί. Κατά της απόφασης του Μιχαήλ Α για τη θανάτωση των Παυλικιανών, ούτε κατάρα. Δεσμούς με Ρώμη-Πενταρχία Πατριαρχών (κειμ.). Αδυναμία εικώνισης ουσίας Θεανθρώπου. Αναγωγικές προς τα πνευματικά οι εικόνες (κειμ.).