1 ο ΠΕΚ Θεσσαλονίκης 1 η ενότητα 2 η ενότητα Σωτηρία Τζιβινίκου Λέκτορας ΠΤΕΑ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 18-3-2014
1 η Ενότητα: Ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ατόμων με αναπηρία Ιδιαιτερότητες, αξιολόγηση (αρχική, διαμορφωτική, τελική) υποστηρικτικές παρεμβάσεις 2 η ενότητα: Νοητική αναπηρία. Αξιολόγηση και παιδαγωγική παρέμβαση
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ το παιδί-μαθητής Αποκλίσεις στη νοημοσύνη (Οριακή, χαμηλή, υψηλή) Ψυχοκοινωνικά Προβλήματα Συναισθηματικέςσυμπεριφορικές διαταραχές Γεγονότα ζωής (διαζύγιο, θάνατος, φυλακή) Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (Δυσλεξία, Δυσφασία, Δυσαριθμησία) Η αλληλεπίδραση παιδιού-σχολείου Περιεχόμενο σχολικής μάθησης Μέθοδοι διδασκαλίας Κανόνες Σχολείου Προσωπικότητα εκπαιδευτικού Σχέσεις μεταξύ μαθητών
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Οφείλονται σε: Ψυχικά προβλήματα: (νευρωτικές καταστάσεις, παιδικές ψυχώσεις, διαταραχές συμπεριφοράς) Προβλήματα στο νοητικό επίπεδο: (καθυστέρηση ή υψηλή νοημοσύνη) Ιατρικές καταστάσεις: (αισθητηριακές διαταραχές, χρόνια νοσήματα, επιληψία) Ψυχοκοινωνικές καταστάσεις: (πολιτισμική αποστέρηση, δυσμενείς οικογενειακές συνθήκες) Ειδικές καθυστερήσεις στην εξέλιξη: δυσλεξία, δυσαριθμησία, διαταραχές στην ανάπτυξη του λόγου
Γιατί εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης; Οι επιπτώσεις από την αναμονή (ως το μέσον του δημοτικού σχολείου) μέχρι την αναγνώριση της ανάγκης για ειδική διδασκαλία στην ανάγνωση είναι πολύ μεγάλες. Ξέρουμε για παράδειγμα ότι η καθυστέρηση της ανάπτυξης της αναγνωστικής ικανότητας επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του λεξιλογίου, αλλοιώνει την συμπεριφορά των παιδιών και τα κίνητρα για ανάγνωση και οδηγεί στο να χαθούν ευκαιρίες ανάπτυξης στρατηγικών κατανόησης.
Γιατί εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης; Αν τα παιδιά βρίσκονται σημαντικά πίσω στην ανάπτυξη των κρίσιμων πρώιμων δεξιοτήτων ανάγνωσης, έχουν μικρότερες ευκαιρίες εξάσκησης στην ανάγνωση. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι αυτές οι χαμένες ευκαιρίες δημιουργούν εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία στα παιδιά που παραμένουν φτωχοί αναγνώστες κατά τα πρώτα 3 χρόνια του δημοτικού, στη συνέχεια να αποκτήσουν μέσο επίπεδο αναγνωστικής ευχέρειας. Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι τα παιδιά που είναι φτωχοί αναγνώστες στο τέλος της πρώτης δημοτικού σχεδόν ποτέ δεν αποκτούν μέσω επίπεδο αναγνωστικών δεξιοτήτων ως στο τέλος του δημοτικού.
δυναμική αξιολόγηση (dynamic assessment)1 Η δυναμική αξιολόγηση περιγράφει μιαν αλληλεπιδραστική αξιολόγηση, η οποία συνήθως και τυπικά χρησιμοποιεί την διαδικασία: τεστ διδασκαλία τεστ του αποτελέσματος επαναπροσδιορισμός της διδασκαλίας.
δυναμική αξιολόγηση (dynamic assessment)2 Τα τεστ που χρησιμοποιούνται είναι αξιολογήσειςμετρήσεις σε μιαν ορισμένη γνωστική περιοχή. Η αξιολόγηση έχει στόχο να εντοπίσει τις περιοχές αδυναμίας του μαθητή και να γίνει στοχευμένη διδασκαλία για να βοηθηθεί ο μαθητής στη μάθηση, στη χρήση στρατηγικών, στην καλύτερη κατανόηση των προς επίλυση προβλημάτων και εν τέλει στην καλύτερη επίδοσή του. Η επίδοση του μαθητή μετράται πριν και μετά την στοχευμένη διδασκαλία.
δυναμική αξιολόγηση (dynamic assessment)3 Μια αξιοσημείωτη πρόοδος του μαθητή στη δεύτερη αξιολόγηση δείχνει καλό δυναμικό και πιθανούς εξωτερικούς παράγοντες που μπορεί να επέδρασαν αρνητικά στην επίδοση του παιδιού. Μια εμμένουσα αδυναμία στη δεύτερη αξιολόγηση δείχνει την πιθανή ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών.
Διαμορφωτική αξιολόγηση (formative evaluation) έχει δύο βασικές προσεγγίσεις: Η κύρια μέτρηση, η οποία απαντά στην ερώτηση: «έχει μάθει ο μαθητής αυτό που μόλις δίδαξα;» Παράδειγμα: έχει μάθηση την σύνθεση των φθόγγων (μέρος της φωνολογικής επίγνωσης); Η μέτρηση του γενικού αποτελέσματος, που απαντά στην ερώτηση: «Η εκμάθηση της διδαχθείσας δεξιότητας μπορεί να οδηγήσει στην πρόοδό του και την βελτίωσή του όσον αφορά στην γενική ακαδημαϊκή του ανάπτυξη;» Παράδειγμα: η ικανότητά του να χειρίζεται τους φθόγγους, έχει βελτιώσει την γενική του αναγνωστική ικανότητα;
Διαμορφωτική αξιολόγηση (formative evaluation)2 Υπάρχουν πολλές μορφές διαμορφωτικής αξιολόγησης, μερικές εκ των οποίων είναι οι εξής: Αξιολόγηση βασισμένη στο αναλυτικό πρόγραμμα (Curriculum-based assessment) Μέτρηση βασισμένη στο αναλυτικό πρόγραμμα (Curriculum-Based Measurement) Αξιολόγηση επίδοσης και φακέλου (Portfolio and performance assessment)
Αξιολόγηση βασισμένη στο αναλυτικό πρόγραμμα (Curriculum-based assessment) είναι η παρατήρηση και καταγραφή της επίδοσης των μαθητών ως προς το αναλυτικό πρόγραμμα που εφαρμόζεται ώστε να συγκεντρωθούν πληροφορίες και να οδηγήσουν σε προσαρμογές της διδασκαλίας. Οι δοκιμασίες που χρησιμοποιούναι κατασκευάζονται από τον εκπαιδευτικό και βασίζονται στο πρόγραμμα που διδάσκεται.
Μέτρηση βασισμένη στο αναλυτικό πρόγραμμα (Curriculum-Based Measurement) Είναι ένα σύστημα μετρήσεων της προόδου της επίδοσης των μαθητών, το οποίο επαναλαμβάνεται (π.χ. κάθε εβδομάδα). Για τις μετρήσεις αυτές χρησιμοποιούνται υλικά που αντιπροσωπεύουν ολόκληρη μια ενότητα που έχει διδαχθεί και όχι ένα μικρό μέρος της ενότητας. Οι εκπαιδευτικοί μετρούν με όσον το δυνατόν πιο αξιόπιστο, έγκυρο και συνεχή τρόπο την βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών ως δείκτες της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας τους. Έτσι αν οι δείκτες είναι θετικοί, η συγκεκριμένη διδασκαλία κρίνεται αποτελεσματική και συνεχίζεται. Αν οι δείκτες είναι στάσιμοι ή αρνητικοί η διδασκαλία τροποποιείται.
Αξιολόγηση επίδοσης και φακέλου (Portfolio and performance assessment) Και οι δυο τύποι αξιολόγησης είναι μέρος της αυθεντικής αξιολόγησης, που χρησιμοποιεί αξιολογήσεις των δεξιοτήτων που αποκτούν οι μαθητές και γίνονται ικανοί να πετύχουν στον πραγματικό κόσμο. Το Portfolio είναι μια συλλογή από εργασίες του μαθητή που δείχνουν τί έκανε ο μαθητής και κατ επέκταση τι μπορεί να κάνει. Είναι μια συνεχής διαδικασία συλλογής, η αξιολόγηση της οποίας είναι σημαντικός δείκτης του παραγόμενου προϊόντος κατά την εκτέλεση εκπαιδευτικών έργων. Η αξιολόγηση της επίδοσης αυτού του τύπου δίνει έμφαση στην άμεση μέτρηση της επίδοσης του μαθητή σε πραγματικές ή εξομοιωμένες καταστάσεις και όχι η παραδοσιακή αξιολόγηση των εργασιών με χαρτί και μολύβι.
αυθεντική αξιολόγηση (authentic assessment)1 Υποστηρίζει μεταξύ άλλων, ότι η αξιολόγηση αποτελεί συνευθύνη δασκάλου-μαθητή και ότι πρέπει να αποβλέπει στην αποτίμηση τόσο των γνώσεων, όσο και των ικανοτήτων του μαθητή να αξιοποιεί την παρεχόμενη γνώση μέσα σε όσο το δυνατόν αυθεντικές συνθήκες. Στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάμε την παραπάνω προσέγγιση υπό τους όρους authentic assessment, authentic evaluation, performance based assessment.
αυθεντική αξιολόγηση (authentic assessment)2 Σύμφωνα με το κίνημα της αυθεντικής αξιολόγησης, βασική προϋπόθεση της αυθεντικής αξιολογικής διαδικασίας είναι η αυθεντική διδασκαλία και η αυθεντική μάθηση. Ζητείται από τους μαθητές μέσα στην τάξη να εφαρμόζουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες τους, έτσι ώστε να παραχθεί ένα έργο, ένα προϊόν. Αυτά τα έργα στηρίζονται σε ρητά διατυπωμένους μαθησιακούς στόχους και απευθύνονται σε συγκεκριμένους αποδέκτες (γονείς, συμμαθητές, δασκάλους)
αυθεντική αξιολόγηση (authentic assessment)3 Αυθεντική αξιολόγηση σημαίνει πρωτίστως αυθεντική διδασκαλία και μάθηση και μετά αξιολόγηση της μάθησης. Αφορά καταστάσεις της καθημερινής πρακτικής και δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να οικοδομήσουν τη νέα γνώση με τρόπο ενεργητικό, πάνω σε ότι έχουν ήδη και έχουν κάνει. Τα περιεχόμενα της μάθησης καθορίζονται από τις ατομικές εμπειρίες του καθενός, αλλά και της ομάδας μέσα στην οποία συμμετέχει. Προωθείται, έτσι, η ολιστική αντίληψη του κόσμου, μέσα από τη βιωμένη πραγματικότητα και εξασφαλίζεται η δυνατότητα στο μαθητή να συνεργάζεται, να επενεργεί πάνω στα πράγματα, να διαμορφώνει άποψη, να συναποφασίζει δραστηριότητες και να συναξιολογεί
αυθεντική αξιολόγηση (authentic assessment)4 Η αξιολογική διαδικασία χαρακτηρίζεται αυθεντική, όταν εξετάζεται άμεσα η ικανότητα του μαθητή πάνω σε χρήσιμες, νοητικές, καθημερινές δράσεις. Ο μαθητής έχει τη δυνατότητα, μέσω της αυθεντικής αξιολόγησης να γνωρίζει τις ικανότητές του, οι οποίες αναπτύσσονται σε ένα πλαίσιο, όσο το δυνατό, ρεαλιστικό. αντίθετα Οι παραδοσιακές εξετάσεις δεν αποτελούν παρά ένα μέσο, ένα αποδεικτικό στοιχείο πως ο μαθητής απομνημονεύει πληροφορίες, τις οποίες εφαρμόζει τελείως μηχανικά.
αυθεντική αξιολόγηση (authentic assessment)5 βασικά σημεία στα οποία εστιάζει η αυθεντική αξιολόγηση στην εκπαιδευτική διαδικασία: α) αναλυτική δεξιότητα των μαθητών, β) δεξιότητα αξιοποίησης και χρήσης της αποκτηθείσας γνώσης, γ) δεξιότητα ένταξης και συνεργασίας στα πλαίσια μιας ομάδας, δ) έμφαση τόσο σε γραπτές, όσο και σε προφορικές δεξιότητες των μαθητών. Αν επιχειρούσαμε να απαντήσουμε στο ερώτημα γιατί να εφαρμοστεί η αυθεντική αξιολόγηση στη θέση της παραδοσιακής, θα παραθέταμε την άποψη πολλών εκπαιδευτικών που δηλώνουν πως οι μαθητές θα έπρεπε να μάθουν να χρησιμοποιούν τη διαλογιστική σκέψη αντί της στείρας απομνημόνευσης με μηχανικό τρόπο.
Intensity of Treatment Ανταπόκριση στην εκπαιδευτική παρέμβαση (Response to Intervention) HIGH Responsiveness to Intervention Model Level IV Special Education IEP Determination Level III Intensive Interventions Level II Selected Interventions Level I Universal Interventions LOW Degree of Unresponsiveness to Intervention HIGH
Λειτουργική αξιολόγηση συμπεριφοράς (Functional behavioral assessment) είναι ένας συστηματικός τρόπος να συλλέγονται δεδομένα, να εξετάζεται το περιβάλλον και να αναζητώνται σχέσεις ώστε να προσδιορίζονται οι μεταβλητές που επηρεάζουν τις συμπεριφορές των μαθητών. Όταν καταλάβουμε τι επηρεάζει τις συμπεριφορές, μπορούμε να παρέμβουμε και να το αλλάξουμε με τρόπο που να έχει θετική επίδραση στις συμπεριφορές αυτές. Η αξιολόγηση αυτή βασίζεται στις βασικές παραδοχές ότι η συμπεριφορά εξυπηρετεί έναν σκοπό και επηρεάζεται από το περιβάλλον.
Λειτουργική αξιολόγηση συμπεριφοράς (Functional behavioral assessment)2 Κατά την αξιολόγηση αυτή εξετάζονται οι συνθήκες πριν από την προς αξιολόγηση συμπεριφοράς και μετά από αυτή (οι συνέπειες) Η εξέταση των παραγόντων που μπορεί να επιδράσουν στις συμπεριφορές περιλαμβάνουν τις συνθήκες μέσα στην τάξη, όπως η θερμοκρασία, το επίπεδο θορύβου, ο τρόπος οργάνωσης των θρανίων, η παρουσία συγκεκριμένων συμμαθητών ή καθηγητών και η δική τους συμπεριφορά, ο τύπος, το επίπεδο και η καταλληλότητα της διδασκαλίας, το περιεχόμενο και η φύση του προγράμματος, η παρουσία ή απουσία θετικής ενδυνάμωσης για τις επιθυμητές συμπεριφορές. Όλα αυτά τα δεδομένα αξιοποιούνται ώστε να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα τροποποίησης της συγκεκριμένης αρνητικής συμπεριφοράς.
Λειτουργική αξιολόγηση συμπεριφοράς (Functional behavioral assessment)3 Όλα αυτά τα δεδομένα αξιοποιούνται ώστε να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα τροποποίησης της συγκεκριμένης αρνητικής συμπεριφοράς.