1
!"#$%!#"#&'()!*"$!$+!" (:8#"#;0$<#$%#,,!-$%-%./0".!"$&'()/1#2344 ',!-$%-%./0".!"$&'()61! :(!$%*#1-1#"#&'() "#"$$% 7$8$!"#=&'() >@ >? 59 &7.$#%/!#,(1.$#B%/!# C67DE!$1. :$/.!! >A 'B.$#B%/!# >9 > &6"E B1%*# B-F# '$*$! C!!1/# C"%!%*#%/!# GH I (M+"L7$!*17!N-!% 'J1*"!"$!.-!*K!"L"%!;*"",+6*.""1$0"8$!.-#!???A '$*6! HO P!*#$*%# Q*%#.!"$;7 I $;<7$ ""!<E!6! 1?5 Q*%#.!$+7*;!$%* R-Q%-S/%!! Q*%#.!!$;1-!% Q*%#.!";!!.%-1"1$!66-.%!# Q*%#.!"E6*.""7$;8$! T6.-C :6!E<$# T6./#!!66!./# C $"! CE!6!1L-/;"!F"% $"! WXYZ[\]^_,T6.*UR.*<"%! T6.*M<"%! `a]abacxdefxg^_he]yi_ #!8$ `\]ajf]akglmnoe_zjdpxdjq`rst V> 2
WlYlhaX[\]alhdgd_ `\]ajfd]dh] `\]ajlylahgzkxdj `\]ajefxg^_f^bke^_dhx_zgzjfe]lakxdjhdlylhdl^o gzkzjhe]yi_hdloe]lko b^kzj g^_q t R.*M<"%! WpebXpelje_g\jga `a]ab\czkzdc]aglhaelkayodgaj s]^cdf\gz_rdch\kold] (:.!Q%0 ch]lklo\gzgdyzoakleon_^_alha_aolhi_kgalex^_ 'BL$6./#!,%"L!$/#$!1+!/#8$#B, '$-!UC$7$E-6" fed :.!$%0 V )0! V9 ;7!!;" :(!8%!!;" Q/<"%!!!K6#%08$ :..1# :E/#$7$#!E-6"# :$;<#! 61;" $""1!#!#!!%"! 7$"#&'() @> '$- H,&.!E1E-%$7$$;<7$ &!!;"!# (:+!./#!-2344 ':66"$/#$;<#"L8! ::$;<#%.-6!/.!1;%# @A @9 @A @@ '$- HGG,(%/#%*? '$- HGGG O,(!;! #!.7.# V ((!%6."/!!+ 'C!08#!0"#6 :T&!%!!-"$!.7. ""# A A :+6 MB66#;!-+# =B1 +#$*#12343 G ""! 9 -$$/$%0#.)",-"#:17!N#1$7"#,R-!$!1+!-.-%%!!1L"%!;<$!!*"$::! ;!E*1#;0$ )"L!$%*##L"%!7<#.!$%<# &$!+!#,0!# "#$%&'()#% *+&,&)-..)$$/+# 9.!%%-7$ '(1$!*"# ;%<# 1$.!!# 6! 7$!$!1+!8$ A> AV 3
GO I II! O A@ GG GG I O A5 A I II I @ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 70 4
Η ΠΓ Μ απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991. Το 1992 απέκτησε τη νοµισµατική της ανεξαρτησία µε την εισαγωγή του νέου εθνικού της νοµίσµατος, του ηναρίου, και έγινε µέλος του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Το 1993 κατέστη µέλος του ΟΗΕ, της Παγκόσµιας Τράπεζας και το 2003 του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου. Το πολίτευµα της χώρας είναι προεδρευόµενη κοινοβουλευτική δηµοκρατία. Τον Απρίλιο του 2001, η χώρα υπέγραψε Συµφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης µε την Ε.Ε. ενώ το 2005 κατέστη υποψήφια προς ένταξη στην Ε.Ε. Η χώρα είναι επίσης υποψήφια προς ένταξη στο ΝΑΤΟ. Τον Αύγουστο του 2001 υπεγράφη η Συνθήκη της Αχρίδας µε την οποία έληξε η εθνοτική κρίση µεταξύ Αλβανών και Σλαβοµακεδόνων που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Με τη Συνθήκη της Αχρίδας εισήχθη η "αρχή Μπαντεντέρ" (Badinter) σύµφωνα µε την οποία για να υιοθετηθούν νόµοι για ορισµένα πολιτικώς ευαίσθητα ζητήµατα απαιτείται "διπλή πλειοψηφία", δηλαδή η έγκρισή τους από την πλειοψηφία των µελών του νοµοθετικού σώµατος αλλά και από την πλειοψηφία των βουλευτών από τις µειονοτικές κοινότητες. Η ΠΓ Μ αποτελείται από 8 διοικητικές περιφέρειες: Pelagonija, Vardar, Northeast, Southwest, Skopje, Southeast, Polog και East. Πρωτεύουσα της χώρας είναι τα Σκόπια (περίπου 700.000 κάτοικοι), ενώ σηµαντικές πόλεις είναι το Μοναστήρι (Μπίτολα), το Τέτοβο, µε πλειοψηφία του αλβανικού στοιχείου, το Βέλες, το Κουµάνοβο, το Πρίλεπ, η Στρούµιτσα, η Γευγελή, το Στιπ κλπ. Σύµφωνα µε την τελευταία επίσηµη απογραφή πληθυσµού που έλαβε χώρα το 2002, ο πληθυσµός ανέρχεται σε 2.022.547 κάτοικους 1. Οι δύο µεγαλύτερες πληθυσµιακές οµάδες της χώρας είναι οι Σλαβοµακεδόνες (64%) και οι Αλβανοί (25%). Σηµειώνουµε σχετικά ότι πιθανολογείται ότι έκτοτε το αλβανικό στοιχείο έχει αυξήσει το ποσοστό του περίπου στο 30%. Ακολουθούν, µε µικρότερα ποσοστά, οι Τούρκοι (4%), οι Ροµά (3%), Σέρβοι, Βόσνιοι, Βλάχοι κ.α. Όσον αφορά στη θρησκεία, το 64,7% του πληθυσµού είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, το 33,3% Μουσουλµάνοι και το υπόλοιπο 2% ασπάζεται άλλα χριστιανικά και λοιπά δόγµατα. Η εκπαίδευση στη χώρα χωρίζεται σε προσχολική, πρωτοβάθµια, δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια. Η πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική. Πανεπιστηµιακή τριτοβάθµια εκπαίδευση παρέχεται στα τέσσερα δηµόσια πανεπιστήµια της χώρας, ήτοι: Sts. Cyril and Methodius University of Skopje, St. Clement of Ohrid University of Bitola, State University of Tetovo και Goce Delchev University of Shtip. Λειτουργούν επίσης ιδιωτικά πανεπιστήµια. Γεωγραφικά, η ΠΓ Μ είναι µια περίκλειστη χώρα βορείως της Ελλάδος, µικρή σε έκταση (25.713 τ.χλµ., περίπου όσο η Πελοπόννησος, πέντε φορές µικρότερη από την Ελλάδα) και συγκροτείται από την κεντρική κοιλάδα του Αξιού (Vardar) ποταµού και τους ορεινούς όγκους που την πλαισιώνουν. Στα νότια σύνορά της υπάρχουν τρεις µεγάλες λίµνες (Αχρίδα, Πρέσπα και οϊράνη). Το κλίµα της χώρας είναι µεταβατικό από µεσογειακό σε ηπειρωτικό. Ουσιαστικά υπάρχουν τρεις κλιµατικές ζώνες ήτοι, ήπια 1 Σύµφωνα µε την τελευταία επίσηµη απογραφή, τον Νοέµβριο του 2002. Βάσει εκτίµησης της Στατιστικής Υπηρεσίας της ΠΓ Μ το 2008, ο πληθυσµός της ανέρχεται στους 2.048.619 κατοίκους. Σηµειώνεται ακόµη ότι κατά το 2011 έγινε προσπάθεια νέας απογραφής του πληθυσµού, η οποία όµως δεν κατέστη δυνατόν να ολοκληρωθεί. 5
µεσογειακή, ορεινή και ήπια ηπειρωτική. Η ετήσια βροχόπτωση κυµαίνεται από 500 χιλιοστά στην ανατολική ζώνη έως 1.700 χιλιοστά στις δυτικές ορεινές περιοχές. 6
!"#$%!#"#&'()!*"$!$+!"!"# Η οικονοµική πορεία που η ΠΓ Μ διέγραψε από την περίοδο της ανεξαρτησίας της (1991) έως τώρα, έχει συνοπτικά ως εξής: H οικονοµία της χώρας συνεχίζει να χαρακτηρίζεται ως υπό µετάβαση, όσο και αν η περίοδος της ανεξαρτησία της και η αποσύνδεσή της από το µοντέλο του κρατικού σχεδιασµού, αριθµούν πλέον 20 έτη. Το γεγονός ότι η ΠΓ Μ ήταν η λιγότερο αναπτυγµένη οµόσπονδη δηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και ότι, εκτός από την αρχική σµίκρυνση της οικονοµικής δραστηριότητας και τον υπερπληθωρισµό που κληρονόµησε, αντιµετώπισε, επιπροσθέτως, ως νέα χώρα, την εθνοτική κρίση του 2001, εξηγεί καθαρά τους λόγους που συνέτειναν στη οικονοµική της οπισθοδρόµηση. Κατά τα πρώτα πέντε χρόνια από την ανεξαρτησία της ΠΓ Μ, το ΑΕΠ της χώρας βρισκόταν σε πτωτική πορεία, ενώ για πρώτη φορά σηµείωσε αύξηση (1,2%) το 1996. Η τάση αυτή διατηρήθηκε µέχρι το 2000, όταν ο ρυθµός ανάπτυξης ανήλθε στο 4,5%. Η εθνοτική σύγκρουση του 2001 ωστόσο έφερε την οικονοµία της χώρας «στο κόκκινο». Το 2002 η οικονοµία άρχισε να σηµειώνει ανάκαµψη και αυτή η θετική τάση συνεχίστηκε έως το 2008, όταν ξέσπασε η παγκόσµια οικονοµική κρίση. Το 2010 η οικονοµία «ορθοπόδησε» και πάλι, ενώ εν τω µεταξύ είχε επιτευχθεί σταθεροποίηση του εµπορίου µε αύξηση τόσο των εξαγωγών όσο και των εισαγωγών. Σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία, κατά τη διάρκεια των 20 αυτών χρόνων το ποσοστό ανεργίας γνώρισε µεγάλη αύξηση: το 1997 ανήλθε στο 36%, ενώ σταδιακά µειώθηκε, έως το 2011, στο 31,37%. Οι µισθοί επίσης σηµείωσαν σταδιακή αύξηση καθώς το 1993 ο µέσος καθαρός µισθός ήταν 3.783 δηνάρια και το 2011 ανήλθε στα 20.848 δηνάρια (339 ευρώ). Το ποσοστό φτώχειας 2 διαµορφώθηκε στο 30,2%. Οι φτωχοί βρίσκονται κυρίως στις αγροτικές περιοχές ενώ οι πλουσιότεροι εκ του πληθυσµού ζουν στην πρωτεύουσα, όπου το ποσοστό φτώχειας είναι 9%. Ο αριθµός των πολιτών µε πανεπιστηµιακή µόρφωση σηµείωσε άνοδο, από περίπου 34.000 το 1991 σε άνω των 100.000 είκοσι χρόνια αργότερα. Παράλληλα, αύξηση παρουσιάζει ο αριθµός των κατόχων µεταπτυχιακού και διδακτορικού διπλώµατος. Κατά τη διάρκεια της 20ετούς πορείας της, οι κυβερνήσεις της χώρας, µε τη συνεργασία και του διεθνούς παράγοντα, κατέβαλαν επίµονες προσπάθειες να επιτύχουν και να διατηρήσουν µακροοικονοµική σταθερότητα µε συνετή δηµοσιονοµική πολιτική, χαµηλό πληθωρισµό, ευνοϊκό φορολογικό περιβάλλον και ανταγωνιστικά εργασιακά κόστη. Μολαταύτα, και ιδίως παρά το γεγονός της σηµαντικής αναπτυξιακής βοήθειας που εισέρευσε όλα αυτά τα έτη στην ΠΓ Μ από διάφορες χώρες, ύψους 2 δισ. δολαρίων, χωρίς να συνυπολογισθούν τα χρήµατα από την ΕΕ και τους διεθνείς οργανισµούς (οπότε το εν λόγω ποσό, µε την µορφή µη ανακλητής αναπτυξιακής βοήθειας καθώς και πιστώσεων, εκτιµάται στα 3 δισ. ευρώ), καθώς και παρά τη στενή παρακολούθηση και καθοδήγηση από πλευράς Ε.Ε., δεν έχει καταστεί εφικτός ο έλεγχος του δοµικού ελλείµµατος στο εµπορικό ισοζύγιο της χώρας, η τιθάσευση της υψηλής ανεργίας, ο περιορισµός της παραοικονοµίας, η εξάλειψη της διαφθοράς, η ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας, ούτε η ανατροπή του αντίξοου επιχειρηµατικού κλίµατος (βλ. επίσης Wr W s s r). Οι εν λόγω αρνητικοί παράγοντες συνεχίζουν έτσι να αποτελούν την κύρια αιτία για τη χαµηλή προσέλκυση νέων (greenfield) επενδύσεων που εξ ορισµού αποτελούν το σοβαρότερο 2 διαθέσιµα στοιχεία για το 2010 7
,,!-$%-%./0".!"$&'()/1#2344 µοχλό οικονοµικής ανάπτυξης για κάθε χώρα. Ενδεχόµενη πολιτική αστάθεια στο µέλλον αποτελεί, επίσης, έναν εξ ίσου σοβαρό αρνητικό παράγοντα που απωθεί τους δυνητικούς επενδυτές. ΑΕΠ (σε εκατ. δηνάρια) 449.632 ΑΕΠ (σε ευρώ) 7,3 δισ. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ*(σε ευρώ) 3.563 Ρυθµός αύξησης ΑΕΠ 3% είκτης Βιοµηχανικής παραγωγής 3,3% Πληθωρισµός 3,9% είκτης Τιµών Λιανικής 4,0% Ποσοστό ανεργίας 31,8% Αριθµός απασχολουµένων 645.085 Αριθµός ανέργων 294.963 Συνολικά έσοδα του προϋπολογισµού (σε εκατ. 137.166 δηνάρια) Συνολικά έσοδα του προϋπολογισµού (σε ευρώ) 2,23 δισ. Συνολικές δαπάνες του προϋπολογισµού (σε εκατ. 148.649 δηνάρια) Συνολικές δαπάνες του προϋπολογισµού (σε ευρώ) 2,41 δισ. Έλλειµµα του προϋπολογισµού (σε εκατ. 11.483 δηνάρια) Έλλειµµα του προϋπολογισµού (σε ευρώ) 186,6 εκατ. Έλλειµµα του προϋπολογισµού ως ποσοστό 2,55% του ΑΕΠ ηµόσιο χρέος (σε εκατ. ευρώ) 2.060,17 ηµόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 28,19% Ακαθάριστο εξωτερικό χρέος (σε εκατ. ευρώ) 4.874,8 Ακαθάριστο εξωτερικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 66,7% Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (σε εκατ. ευρώ) -201.1 Ξένα συναλλαγµατικά αποθέµατα (σε εκατ. ευρώ) 2.068,9 Εξαγωγές (σε εκατ. ευρώ) 3.178,9 Εισαγωγές (σε εκατ. ευρώ) 4.860,5 Ισοζύγιο εµπορικών συναλλαγών (σε εκατ. ευρώ) -1,681.7 Άµεσες Ξένες επενδύσεις (σε 303,50 8
εκατ. ευρώ) Μέσος µηνιαίος µεικτός µισθός 497 ευρώ Μέσος µηνιαίος καθαρός µισθός 339 ευρώ Μέση τιµή συναλλαγµατικής ισοτιµίας δηναρίου/ευρώ 61,54 Μέση τιµή συναλλαγµατικής ισοτιµίας δηναρίου/δολαρίου 44,23 Τραπεζικές καταθέσεις (σε 247 δισ. δηνάρια)** Αποθέµατα σε χρυσό (σε 6,8 '())!## $ * +!, - τόνους)*** *%$" $, # Άνοδος χρηµατιστηρίου σε 133,71% *%$" $ $ *#$.% /# % σύγκριση µε το 2010**** / $! " # # $%#&! Ετήσιος κύκλος εργασιών 222 εκατ. χρηµατιστηρίου (σε ευρώ)**** ',!-$%-%./0".!"$&'()61! 7$8$ Είναι γεγονός ότι µέχρι το 2008, η ΠΓ Μ κατέγραφε ρυθµούς ανάπτυξη της τάξης του 5%, αν και, πάλι, παρέµενε ουραγός της περιοχής (Αλβανία 6,8%, Βουλγαρία 6%, Σερβία 5,4% για το ίδιο έτος). Το 2009 έγινε αισθητή η επίδραση της διεθνούς οικονοµικής κρίσης, µε συνέπεια την εµφάνιση ύφεσης (-0,9%). Κάποια ανάκαµψη παρουσιάσθηκε το 2010, όταν ο ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ ήταν 1,8% 3 και, περαιτέρω, το 2011, όταν το ΑΕΠ είχε ρυθµό αύξησης 3% 4, φθάνοντας, σε απόλυτους αριθµούς, στα 7,3 δισ. ευρώ. Οι τρεις τοµείς της οικονοµίας συµµετείχαν στο ΑΕΠ κατά 70,74% (πρωτογενής τοµέας 10,68%, δευτερογενής τοµέας 18,28% τριτογενής τοµέας 41,78%), ενώ το λοιπό ποσοστό του ΑΕΠ σχηµατίζεται από την προστιθέµενη αξία και τους καθαρούς φόρους επί των προϊόντων. Περαιτέρω, οι κλάδοι που παρουσίασαν την µεγαλύτερη αύξηση κατά το 2011, είναι των κατασκευών (ρυθµός αύξησης 15,6%), των ξενοδοχείων και εστιατορίων (10,7%) και των χονδρικών και λιανικών πωλήσεων (7,1%). Η οικονοµική κρίση που εκδηλώθηκε το 2009, καταδεικνύεται και από την πτώση, τη χρονιά εκείνη, του πλέον αντιπροσωπευτικού οικονοµικού δείκτη, της βιοµηχανικής παραγωγής (-8,7%). Η πτωτική αυτή τάση αναχαιτίσθηκε έως έναν βαθµό, καθώς η µείωση της βιοµηχανικής παραγωγής κατά το 2010 ήταν της τάξης του 4,8%. Το 2011, η βιοµηχανική παραγωγή παρουσίασε συνολικό ρυθµό αύξησης 3,3%. Ωστόσο, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι από το Σεπτέµβριο του έτους, άρχισε να παρουσιάζεται ξανά πτώση της βιοµηχανικής παραγωγής (-2,3% το Σεπτέµβριο, -3,8% τον Οκτώβριο, -5,3% το 3 Κατ εκτίµηση µέγεθος 4 Κατ εκτίµηση µέγεθος 9
Νοέµβριο και -4,8% το εκέµβριο), µε αποτέλεσµα το τελευταίο τρίµηνο του έτους η βιοµηχανική παραγωγή να παρουσιάζει συνολική πτώση κατά -4,7%, σε σύγκριση µε την αύξηση 13,8% που είχε σηµειώσει το πρώτο τρίµηνο του έτους. Η πτωτική αυτή πορεία αφορά κυρίως στις βιοµηχανίες κλωστοϋφαντουργικών και δερµάτινων ειδών, των οποίων η παραγωγή το 2011 µειώθηκε σχεδόν κατά το ήµισυ σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Σηµαντική ήταν επίσης η πτώση στους τοµείς της ενέργειας, του τοµέα παροχής ηλεκτρισµού, φυσικού αερίου και θέρµανσης, καθώς και της µεταποιητικής βιοµηχανίας. Θετικό πρόσηµο καθ όλο το έτος διατήρησε ο δείκτης βιοµηχανικής ανάπτυξης στον τοµέα της εξόρυξης µετάλλων και των λατοµείων. Η εξέλιξη αυτή αυξάνει τους φόβους στη χώρα ότι η κλιµάκωση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους θα πλήξει τον τοµέα της πραγµατικής οικονοµίας, ο οποίος είχε πληγεί σκληρά από την προαναφερθείσα κρίση του 2009, όταν η βιοµηχανική παραγωγή αντιµετώπισε ύφεση για 11 µήνες. Ενδεχόµενη νέα οικονοµική κρίση εκτιµάται ότι θα θέσει σε κίνδυνο κυρίως τις εξαγωγικές εταιρείες, καθώς πάνω από το ήµισυ των συνολικών εξαγωγών της ΠΓ Μ κατευθύνονται προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εξ άλλου το γεγονός ότι η πτώση της βιοµηχανικής παραγωγής συνεχίσθηκε και κατά το πρώτο δίµηνο του 2012 (-8% τον Ιανουάριο και -8,8% το Φεβρουάριο), επιβεβαιώνει, σύµφωνα µε τους οικονοµικούς αναλυτές, την ανησυχία ότι η χώρα βρίσκεται µπροστά σε µια δύσκολη και αβέβαιη χρονιά όσον αφορά στην οικονοµία της. Το 2011 ο πληθωρισµός σηµείωσε αύξηση, φτάνοντας στο 3,9%. Το ίδιο έτος, η ανεργία στην ΠΓ Μ ανήλθε στο 31,8% µειωµένη κατά 0,3 ποσοστιαίες µονάδες σε σύγκριση µε το έτος 2010 (όταν ανήλθε στο 32,1%). Ας σηµειωθεί, πάντως, ότι οι επίσηµες στατιστικές δεν καταγράφουν την πραγµατική εικόνα της οικονοµίας της ΠΓ Μ, δεδοµένου ότι δεν συνυπολογίζονται οι δραστηριότητες στο πλαίσιο της έντονης παραοικονοµίας (άνω του 20% της συνολικής δραστηριότητας στη χώρα) που την χαρακτηρίζει. Κατά την άποψη του υπουργού Εργασίας της ΠΓ Μ, τα επίσηµα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας για την ανεργία στη χώρα είναι εξωπραγµατικά καθώς η πραγµατική ανεργία θεωρεί ότι είναι χαµηλότερη σε σύγκριση µε ό,τι εµφανίζουν τα στοιχεία αυτά - κυµαίνεται δηλαδή στο 25% - εφ όσον πολλοί εργαζόµενοι εγγράφονται επισήµως ως άνεργοι είτε διότι απασχολούνται στην παραοικονοµία, είτε προκειµένου να αποφύγουν, µαζί µε τους εργοδότες τους, την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών, είτε τέλος για να επωφεληθούν από το προσφερόµενο επίδοµα ανεργίας. Κατά την εκτέλεση του προϋπολογισµού του 2011, παρά τις υποδείξεις της Ε.Ε. και διεθνών οργανισµών όπως το ΝΤ, η κυβέρνηση απέτυχε, για µία ακόµη χρονιά, να συγκρατήσει το δηµοσιονοµικό έλλειµµα. Ο κρατικός προϋπολογισµός το 2007 ήταν πλεονασµατικός (0,6% του ΑΕΠ), το 2008 όµως παρουσίασε έλλειµµα της τάξης του 0,9% του ΑΕΠ (3,9 δισ. ηνάρια), το οποίο το 2009 αυξήθηκε στο 2,7% του ΑΕΠ (10,9 δισ. ηνάρια), το 2010 σηµείωσε ελαφρά µείωση στο 2,5% του ΑΕΠ (10,5 δισ. ηνάρια) και, τέλος, το 2011 ανήλθε στο 2,6% του ΑΕΠ (11,5 δισ. ηνάρια). Το δηµόσιο χρέος της χώρας στα τέλη του 2011 είχε αγγίξει τα 2,06 δισ. ευρώ σε σύγκριση µε 1,42 δισ. ευρώ στα τέλη του 2010, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 45%. Εξ άλλου, το δηµόσιο χρέος βαίνει σταθερά αυξανόµενο ως ποσοστό του ΑΕΠ (28,19 % του ΑΕΠ το 2011 σε σύγκριση µε 20,63% το 2010, 19,76% το 2009 και 16,52% το 2008). Σύµφωνα µε την άποψη που εκφράζουν οι οικονοµικοί αναλυτές, το δηµόσιο χρέος της ΠΓ Μ βρίσκεται µεν σε χαµηλά επίπεδα συγκριτικά µε άλλες χώρες, ωστόσο η σύγκριση θα πρέπει να γίνεται µε βάση την αύξηση του ΑΕΠ της χώρας, η οποία υπολείπεται της σηµειωθείσας αύξησης του δηµόσιου χρέους. Κατά τους ίδιους, µε τους τρέχοντες ρυθµούς οικονοµικής µεγέθυνσης και προκειµένου το ποσοστό του χρέους να 10
d_elko\jgah] gajgzjr). Ιδιαιτέρως αυξηµένο επίσης παρουσιάζεται και το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος της χώρας που ανέρχεται, ως ποσοστό, στο 66,7% του ΑΕΠ (4,87 δισ. ευρώ), σηµειώνοντας αύξηση κατά περίπου 18% σε σύγκριση µε το 2010, ενώ παρουσιάζει W gah] W d_elko\j είναι ασφαλές, δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 10-20% του ΑΕΠ (βλ. επίσης κατωτέρω ιδιαιτέρως gajgzjr). ανησυχητικές τάσεις περαιτέρω αύξησης (βλ. επίσης κατωτέρω Το µεγαλύτερο τµήµα του εξωτερικού χρέους αφορά στην πραγµατική οικονοµία και στον δηµόσιο τοµέα. Εξ άλλου, σύµφωνα µε δηµοσιογραφικές πληροφορίες, υπερδιπλασιάστηκε το χρέος της Κεντρικής Τράπεζας (από 102,1 εκατ. δολάρια το Σεπτέµβριο 2010 σε 223,3 εκατ. το Σεπτέµβριο 2011, ενώ το αντίστοιχο ποσό κατά το 2008 ήταν µόλις 12,9 εκατ. δολάρια). Αρνητικό επίσης ήταν κατά το 2011 και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο ανήλθε στο 2,8% του ΑΕΠ ( -201,1 εκατ. ευρώ) σε σύγκριση µε -2,2% του ΑΕΠ (- 150,4 εκατ. ευρώ) το 2010. Το 2009, τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα αυξήθηκαν, φθάνοντας τα 1.597,5 εκατ. έναντι 1.494,9 εκατ. το 2008, ως αποτέλεσµα της προσπάθειας της Κεντρικής Τράπεζας να εξασφαλίσει τη στήριξη του ηναρίου, µέσω έκδοσης οµολόγων µε ρήτρα σε ευρώ, ενώ το 2010 τα συναλλαγµατικά αποθέµατα αυξήθηκαν περαιτέρω, φθάνοντας στα 1.714,5 εκατ. ευρώ. Η αυξητική τάση συνεχίστηκε και εντός του 2011, όταν τα συναλλαγµατικά αποθέµατα ανήλθαν στα 2.068,9 εκατ.. Το 2011 η εµπορική δραστηριότητα της ΠΓ Μ µε το εξωτερικό παρουσιάσθηκε αυξηµένη σε σύγκριση µε το 2010: οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 27,52% και οι εισαγωγές κατά 22,71%. Το εµπορικό ισοζύγιο παρέµεινε ελλειµµατικό και αυξηµένο κατά 14,57% σε σύγκριση µε το 2010. Σηµειώνεται ότι το 2010 το εµπορικό ισοζύγιο είχε παρουσιασθεί µειωµένο κατά 8,59% σε σύγκριση µε το 2009. Οι ΑΞΕ παρουσίασαν αξιοσηµείωτη αύξηση (90,8%), το 2011 σε σύγκριση µε το προηγούµενο έτος. Οι ξένες επενδύσεις στην ΠΓ Μ το 2011 ανήλθαν στα 303,5 εκατ. ευρώ, ποσό διπλάσιο σε σχέση µε το αντίστοιχο του 2010 (159,06 εκατ. ευρώ). Σύµφωνα µε την Κρατική Στατιστική Υπηρεσία της ΠΓ Μ, ο µέσος µηνιαίος καθαρός µισθός στη χώρα το 2011 ανήλθε σε 20.848 δηνάρια (περίπου 339 ευρώ), ενώ ο µέσος µηνιαίος µεικτός µισθός ανήλθε σε 30.603 δηνάρια (497 ευρώ). Σύµφωνα µε έρευνα που διεξήγαγε στην ΠΓ Μ το ίδρυµα «Progress», δηµοσιεύθηκε το 2012 και αφορά στο επίπεδο φτώχειας στην ΠΓ Μ, αυτό βαίνει αυξανόµενο, καθώς οι µισθοί που λαµβάνει το 47% των πολιτών επαρκούν µόνον για την κάλυψη της αγοράς τροφίµων και της πληρωµής των λογαριασµών κοινής ωφελείας. Περαιτέρω, το 28% των πολιτών λαµβάνουν µισθούς επαρκείς µόνον για την αγορά τροφίµων, ενώ το 18% των πολιτών µπορούν µε το µισθό τους να καλύψουν απλώς την αγορά των πλέον απαραίτητων αγαθών. Μόνον το 5% των πολιτών δήλωσαν ότι έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν οτιδήποτε χρειάζονται. Βάσει εξ άλλου των στοιχείων της Στατιστικής Υπηρεσίας της χώρας, µία µέση οικογένεια χρειάζεται µηνιαίως για τρόφιµα άνω των 12.000 δηναρίων (195,5 ευρώ). Εάν προστεθούν δε τα έξοδα για λογαριασµούς κοινής ωφελείας, µεταφορά, υγεία, εκπαίδευση κλπ, το εν λόγω ποσό ανέρχεται στα 30.000 δηνάρια (489 ευρώ). Από την άλλη πλευρά, ο µισθός που λαµβάνουν περισσότεροι από 90.000 εργαζοµένους στη χώρα, ανέρχεται µόλις 8.000 δηνάρια (130 ευρώ) µηνιαίως. Σύµφωνα µε τους αναλυτές, οι οικονοµικοί µετανάστες της χώρας στο εξωτερικό στηρίζουν σε µεγάλο βαθµό τα νοικοκυριά στην ΠΓ Μ, προκειµένου να αντεπεξέλθουν στις δαπάνες τους. Ακόµη, σύµφωνα µε την δήλωση του ιοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της ΠΓ Μ, οι τραπεζικές καταθέσεις στη χώρα ανέρχονται σε αξία στα 247 δισ. δηνάρια (περίπου 4 δισ. ευρώ), εκ των οποίων το 46% είναι δε δηνάρια και το 54% σε ξένο 11
νόµισµα. Πρόκειται ωστόσο για το µεγαλύτερο έως τώρα ποσοστό καταθέσεων σε δηνάρια. Περαιτέρω, σύµφωνα µε το Παγκόσµιο Συµβούλιο Χρυσού (World Gold Council), τα αποθέµατα χρυσού που κατέχει η ΠΓ Μ ανέρχονται σε 6,8 τόνους και κατατάσσουν τη χώρα στην 71 η θέση παγκοσµίως στην αντίστοιχη κατάταξη. Τέλος, κατά το 2011 το Χρηµατιστήριο της ΠΓ Μ κατέγραψε ετήσια άνοδο 133,71% τσε σύγκριση µε το 2010, πραγµατοποιώντας κύκλο εργασιών αξίας περίπου 222 εκατ. ευρώ. Όσον αφορά στις διεθνείς κατατάξεις και αξιολογήσεις της οικονοµίας και της επιχειρηµατικότητας στην Π ΓΜ, ισχύουν τα εξής: Στις αρχές Αυγούστου 2011, ο διεθνής οίκος αξιολόγησης Fitch αναβάθµισε την πιστοληπτική ικανότητα της ΠΓ Μ από ΒΒ+ µε σταθερή προοπτική σε ΒΒ+ µε θετική προοπτική. Η αξιολόγηση βασίστηκε στη σταθερή µακροοικονοµική πολιτική, στο χαµηλό χρέος και δηµοσιονοµικό έλλειµµα καθώς και στο σταθερό τραπεζικό σύστηµα. Ωστόσο, κατά τον εν λόγο διεθνή οίκο, εξακολουθούσαν να υπάρχουν κάποιοι πολιτικοί και οικονοµικοί κίνδυνοι για τη χώρα. Στη συνέχεια ο διεθνής οίκος αξιολόγησης Standard and Poor s, έπειτα από την αναθεώρηση της µεθοδολογίας και των κριτηρίων του, υποβάθµισε στις 24 τρέχοντος µηνός την πιστοληπτική ικανότητα της ΠΓ Μ κατά µία βαθµίδα [από ΒΒ+ σε ΒΒ], ενώ η προοπτική παραµένει σταθερή. Η αιτιολόγηση της υποβάθµισης αναφέρεται στη µη ευέλικτη δοµή των δηµοσίων δαπανών του κράτους και στον σταθερά υπαρκτό κίνδυνο διεθνοτικών εντάσεων στη χώρα. Επίσης, η σχετική ανακοίνωση του οίκου επισηµαίνει ότι, αν και η υποψηφιότητα της χώρας για ένταξη στην ΕΕ λειτούργησε ως εφαλτήριο για τη βελτίωση της οικονοµικής και πολιτικής της σταθερότητας, ωστόσο εµπόδια όπως η ανεπίλυτη διένεξη µε την Ελλάδα για το ζήτηµα του ονόµατος παραµένουν. Σύµφωνα µε την κατάταξη ως προς το δείκτη οικονοµικής ελευθερίας (Index of Economic Freedom) για το 2011 του «The Heritage Foundation», η οικονοµία της ΠΓ Μ καταλαµβάνει την 55 η θέση στον κατάλογο 179 χωρών παγκοσµίως, την 23 η θέση µεταξύ των 43 ευρωπαϊκών χωρών και την καλύτερη θέση από όλες τις χώρες των Βαλκανίων. Τέλος, η ΠΓ Μ µετακινήθηκε κατά 12 θέσεις στην έκθεση της Παγκόσµιας Τράπεζας «Doing Business» 2012, καταλαµβάνοντας την 22 η θέση σε σύνολο 183 χωρών, από την 34 η θέση που κατείχε στην κατάταξη του 2011. Αυτή η πρόοδος προκύπτει ως αποτέλεσµα των µεταρρυθµίσεων που πραγµατοποιήθηκαν σε τέσσερις κυρίως τοµείς (λήψη οικοδοµικών αδειών, λήψη δανείων, απλούστευση διαδικασίας πτώχευσης και εγγραφή της ακίνητης περιουσίας στο κτηµατολόγιο). Σύµφωνα µε τα (:8#"#;0$<#$%# εγχώρια ΜΜΕ, η Παγκόσµια Τράπεζα κατατάσσει "#"$$% την ΠΓ Μ!"#=&'() στην τρίτη θέση παγκοσµίως ως προς την πρόοδο σχετικά µε τη δηµιουργία ευνοϊκών προϋποθέσεων και συνθηκών για την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας (έπειτα από το Μαρόκο και τη Μολδαβία), ενώ, επίσης κατά τα ΜΜΕ, ξένοι επιχειρηµατίες που εργάζονται στη χώρα εκτιµούν ότι το εργασιακό κλίµα είναι καλό, ωστόσο σχολιάζουν αρνητικά την ελλιπή πολιτική σταθερότητα καθώς και τις ελλιπείς υποδοµές. Η ΠΓ Μ αντιµετώπισε αρκετά ικανοποιητικά την προηγούµενη κρίση των ετών 2008-2009 διότι η οικονοµία της, σε σύγκριση µε τις οικονοµίες των λοιπών χωρών της ΝΑ Ευρώπης, της Βαλτικής και της Κεντρικής Ευρώπης, προχωρούσε µε πολύ βραδύτερους ρυθµούς, χωρίς να γνωρίσει υπερθέρµανση που θα έκανε πιο έντονα αισθητό το σοκ της οικονοµικής κρίσης. 12
Η χώρα λοιπόν κατάφερε να διατηρήσει τη µακροοικονοµική σταθερότητα για διάστηµα άνω της δεκαετίας, ακόµη και κατά την κρίση των ετών 2008-2009, στηριζόµενη σε ελεγχόµενα ελλείµµατα και χαµηλό δηµόσιο χρέος, στα µεγάλα ξένα συναλλαγµατικά αποθέµατα και στη χρήση διορθωτικών πολιτικών όταν προέκυπτε ανάγκη. Ωστόσο, σύµφωνα µε τους διεθνείς οικονοµικούς φορείς και τα διεθνή χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα, η ΠΓ Μ δεν πρόκειται να µείνει ανεπηρέαστη από την οικονοµική κρίση που έχει ήδη εκδηλωθεί στην Ευρώπη (σύµφωνα µάλιστα µε το ΝΤ, αυτή έχει αρχίσει ήδη να γίνεται αισθητή στη χώρα), και η οποία θα διοχετευθεί στην ΠΓ Μ µέσω των εξαγωγών, του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και των εµβασµάτων από το εξωτερικό που θα συρρικνωθούν. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (EBRD) εξ άλλου, προβλέπει µικρό ρυθµό αύξησης και για τα έτη 2013 και 2014, ενώ δεν αποκλείεται και το ενδεχόµενο να σηµειωθεί ύφεση. Ο βασικός κίνδυνος, σύµφωνα µε τον ίδιο φορέα, είναι η επιδείνωση της κρίσης στην ευρωζώνη, η οποία θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στις εξαγωγές προς τις χώρες της περιοχής και στην εισροή κεφαλαίων, καθώς ακόµη και στη σταθερότητα του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και στην αύξηση των ιδιωτικών πιστώσεων. Μολονότι δε η οικονοµία της ΠΓ Μ θεωρείται από την Κεντρική Τράπεζα καλύτερα προετοιµασµένη για να αντεπεξέλθει στην επερχόµενη κρίση συγκριτικά µε το 2008, ωστόσο υπάρχουν πολλά τρωτά σηµεία τόσο στον χρηµατοπιστωτικό και τον δηµοσιονοµικό τοµέα όσο και στον τοµέα της πραγµατικής οικονοµίας. Κατά τους οικονοµικούς αναλυτές, η κυβέρνηση της χώρας οφείλει να λάβει τα απαραίτητα µέτρα ώστε να απορροφηθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι κραδασµοί από την επικείµενη κρίση, παραµένοντας όµως πάντοτε στην τροχιά της ευρωπαϊκής σύγκλισης. Εν γένει, η χώρα θα πρέπει να ενισχύσει τους τοµείς που δρουν προστατευτικά έναντι της κρίσης, και κυρίως τη µακροοικονοµική, χρηµατοπιστωτική και νοµισµατική πολιτική, οι οποίες θα πρέπει να παραµείνουν συνετές. Θα πρέπει λοιπόν, στο πλαίσιο αυτό, να αναπτύξει περαιτέρω τη στρατηγική αντιµετώπισης του δηµοσίου χρέους, να διατηρήσει το χαµηλό επίπεδο δανεισµού, και µάλιστα καταφεύγοντας στις εγχώριες πηγές χρηµατοδότησης παρά στις διεθνείς τράπεζες, και να διασφαλίσει τα συναλλαγµατικά αποθέµατα. Θα πρέπει επιπλέον, χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τη µακροοικονοµική σταθερότητα, να αυξήσει τη δυναµική της ανάπτυξης καθώς, παρά τα θετικά µεγέθη που έχει σηµειώσει η οικονοµία της ΠΓ Μ κατά τα τελευταία έτη, στην πραγµατικότητα ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης είναι πολύ βραδύτερος από τον απαιτούµενο για µία αναπτυσσόµενη οικονοµία, προκειµένου να επιτύχει τη σύγκλιση µε τις ανεπτυγµένες χώρες. Επιπλέον, παραµένουν αρκετές σηµαντικές προκλήσεις τις οποίες η κυβέρνηση της ΠΓ Μ θα πρέπει να αντιµετωπίσει, όπως: η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναµικού, η λειτουργία πλήρους ανταγωνισµού και ελεύθερου εµπορίου, η διεύρυνση και διαφοροποίηση της εξαγωγικής της βάσης, η αύξηση των ΑΞΕ και της ανταγωνιστικότητας, η ανάπτυξη των υποδοµών, η εξασφάλιση πρόσβασης των επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση, η αντιµετώπιση της παραοικονοµίας και της διαφθοράς και η βελτίωση του θεσµικού περιβάλλοντος. Εκπρόσωποι της Κυβέρνησης της ΠΓ Μ δήλωσαν εντός του 2011 ότι η εξωτερική οικονοµική κρίση αναµένεται ότι θα έχει επιπτώσεις και στην εγχώρια οικονοµία, περιορίζοντας τις δυνατότητες οικονοµικής µεγέθυνσης. ιαβεβαίωσαν ωστόσο ότι η Κυβέρνηση θα προστατεύσει τη µακροοικονοµική σταθερότητα, θα φροντίσει να παραµείνει υψηλό το επίπεδο των επενδύσεων κεφαλαίου αλλά και, κυρίως, να διατηρηθεί η σταθερή συναλλαγµατική ισοτιµία του δηναρίου ενώ 13
:(!$%*#1-1#"#&'() υποστήριξαν ότι το τραπεζικό σύστηµα της χώρας δεν πρόκειται να υποστεί σηµαντικές αρνητικές συνέπειες από την οικονοµική και χρηµατοπιστωτική κρίση στην Ευρώπη. Παρ όλα αυτά, ως σηµαντικό πρόβληµα για τη χώρα άρχισε να διαγράφεται η συνεχώς αυξανόµενη ανάγκη δανεισµού της και η αύξηση του δηµοσίου και του εξωτερικού της χρέους (βλ. παρακάτω). Στις 21 Ιανουαρίου 2011 το ΝΤ ενέκρινε για την ΠΓ Μ το χρηµατοδοτικό µέσο «Ανοιχτή Γραµµή Πίστωσης» (Precautionary Credit Line), ύψους 631 εκατ. δολαρίων (480 εκατ. ευρώ), ισχύος 2 ετών (2011-2012). Το εν λόγω δάνειο χορηγήθηκε ως ασφαλιστική δικλείδα για την κυβέρνηση σε περίπτωση που δεν θα κατάφερνε να καλύψει τις ανάγκες του προϋπολογισµού από ίδιους πόρους ή από άλλες πηγές. Η χώρα θα πρέπει να καταβάλει σχετικά χαµηλό επιτόκιο (2,3%, συν τα κόστη, ύψους 0,5%, για κάθε δόση του δανείου), καθώς και µια προµήθεια σε περίπτωση που αποφασίσει να µην κάνει χρήση των χρηµάτων της πιστωτικής γραµµής. Στις 29 Μαρτίου 2011, η Κυβέρνηση της ΠΓ Μ προέβη στη χρήση κεφαλαίων, ύψους 300 εκατ. δολαρίων (220 εκατ. ευρώ), από την εν λόγω πιστωτική γραµµή, προβάλλοντας ως δικαιολογία κυρίως τις δυσµενείς επιπτώσεις στην αγορά που προκλήθηκαν από την προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Ωστόσο, σύµφωνα µε το ίδιο το ΝΤ, το γεγονός ότι η χώρα έκανε χρήση των χρηµάτων που έθεσε στη διάθεσή της µέσω της προαναφερθείσας πιστωτικής γραµµής, καταδεικνύει ότι η χώρα εξακολουθεί να είναι ευάλωτη στις εξωτερικές οικονοµικές πιέσεις. Επιπλέον, η Παγκόσµια Τράπεζα, στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής συνεργασίας (CPS) 2011-2014 µε την ΠΓ Μ, αποφάσισε να προσφέρει στη χώρα τη δυνατότητα χρηµατοδοτικής στήριξης, ύψους 155 εκατ. δολαρίων και για την περίοδο 2011-2012, µε σκοπό την υλοποίηση µεγάλων έργων και την κάλυψη του προϋπολογισµού. Στη συνέχεια, και όπως δήλωσε εντός του 2012 ο Υπουργός Οικονοµικών και Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης της ΠΓ Μ, η Κυβέρνηση θα κάνει χρήση της ανωτέρω δυνατότητας και θα προβεί στη λήψη δανείου από την Παγκόσµια Τράπεζα, ύψους 100 εκατοµµυρίων δολαρίων, το οποίο θα χρησιµοποιηθεί για µεταρρυθµίσεις στους τοµείς της οικονοµίας, της υγειονοµικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης και των κοινωνικών παροχών, καθώς και για την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας. Οι λεπτοµέρειες του δανείου (χρόνος έγκρισής του και περίοδος αποπληρωµής) δεν είναι ακόµη γνωστές, ωστόσο εκτιµάται ότι το επιτόκιο θα κυµαίνεται στο 1-3%. Επιπλέον, τον εκέµβριο του 2011 η Κυβέρνηση της ΠΓ Μ υπέγραψε σύµβαση µε τις τράπεζες Deutsche Bank και City Bank για τη λήψη δανείου ύψους 130 εκατ. ευρώ, το οποίο θα χρησιµοποιηθεί για την κάλυψη του ελλείµµατος του προϋπολογισµού του 2012 καθώς και για επενδύσεις κεφαλαίου. Η σύµβαση προβλέπει πενταετή περίοδο αποπληρωµής του δανείου και επιτόκιο ύψους 4,8%, γεγονός που σηµαίνει ότι το 2016 η ΠΓ Μ θα πρέπει να επιστρέψει στους πιστωτές της 160 εκατ. ευρώ. Το δάνειο συνήφθη µε τη χορήγηση εγγύησης, ύψους 100 εκατ. ευρώ, από την Παγκόσµια Τράπεζα. Όπως επίσης ανακοινώθηκε εντός του 2012, η Κυβέρνηση πρόκειται να λάβει δάνειο 250 εκατ. ευρώ από την Deutche Bank προκειµένου να καλύψει µέρος των αναγκών του κρατικού προϋπολογισµού αποφεύγοντας, κατ αυτόν τον τρόπο, να κάνει για δεύτερη φορά χρήση κεφαλαίων από την ως άνω πιστοληπτική γραµµή, αλλά και να αποπληρώσει τα οµόλογα του δηµοσίου της ΠΓ Μ µε ρήτρα σε ευρώ, τα οποία λήγουν 14
τον Ιανουάριο του 2013. Το δάνειο από την ανωτέρω γερµανική τράπεζα έχει πενταετή χρονική διάρκεια και το επιτόκιο του ανέρχεται στο 6,83%. Τα προαναφερθέντα δάνεια σηµαίνουν ότι, µέσα σε έναν περίπου χρόνο, η Κυβέρνηση της ΠΓ Μ προέβη σε δανεισµούς συνολικού ύψους περίπου 700 εκατ. ευρώ. Πέραν αυτών, κατά το 2011 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ενέκρινε για την ΠΓ Μ 50 εκατ. ευρώ ως δεύτερη φάση της γραµµής πίστωσης, αρχικού ύψους 100 εκατ. ευρώ και διετούς διάρκειας (2009 και 2010), η οποία προοριζόταν κυρίως για τη χρηµατοδότηση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων της χώρας µε τη µορφή δανείων που θα παρέχονταν µέσω της Τράπεζας για την Προώθηση της Ανάπτυξης της Π ΓΜ. Όπως δήλωσε στις αρχές του 2012 ο Υπουργός Οικονοµικών της χώρας, δεδοµένου ότι κατά την ανωτέρω δεύτερη φάση χρηµατοδότησης υπήρξε απορρόφηση κεφαλαίων άνω του 70%, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, βάσει και των όρων της σχετικής συµφωνίας, πρόκειται να εγκρίνει νέα πιστωτική γραµµή, ύψους 100 εκατ. ευρώ. Σε σχέση µε το θέµα του δανεισµού, ο ιοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της ΠΓ Μ έχει δηλώσει ότι το επίπεδο του χρέους της χώρας είναι χαµηλό, καθώς αντιστοιχεί περίπου στο 28% του ΑΕΠ (σχετικά µε το δηµόσιο και το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος της ΠΓ Μ βλ. ανωτέρω, ΙΙ. dklh alha_aolh oecnmz s_dbglh t, ενώ σε άλλες χώρες της περιοχής ανέρχεται στο 30-40% του ΑΕΠ και σε ορισµένες ευρωπαϊκές χώρες έως και στο 100% του ΑΕΠ. Είναι επίσης αναµενόµενο, κατά τον ίδιο, σε περιόδους οικονοµικής κρίσης να αυξάνονται τόσο το έλλειµµα του προϋπολογισµού όσο και το δηµόσιο χρέος, ωστόσο χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή προκειµένου να µην υπάρξει περαιτέρω µακροπρόθεσµη αύξηση του χρέους. Παρόµοια δήλωση περί χαµηλού επιπέδου χρέους της χώρας έκανε και ο Πρωθυπουργός της ΠΓ Μ, ο οποίος επίσης εξέφρασε την εκτίµηση ότι η λήψη του δανείου από την Deutsche Bank δεν πρόκειται να δηµιουργήσει κίνδυνο υπερχρέωσης της χώρας. Ωστόσο, το ΝΤ προειδοποιεί ότι η ΠΓ Μ δεν θα πρέπει να αυξήσει περαιτέρω το δηµόσιο χρέος της. Όπως ακόµη εκτιµά το εν λόγω διεθνές χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα, το εξωτερικό χρέος της ΠΓ Μ (συντιθέµενο από το χρέος της κυβέρνησης, των κρατικών φορέων και του ιδιωτικού τοµέα) κατά τη διάρκεια των επόµενων τριών ετών, θα υπερβεί τα 6 δισ. ευρώ, τείνοντας να εξισωθεί σχεδόν µε το ΑΕΠ της χώρας. Το γεγονός αυτό σηµαίνει ότι η χώρα θα ενταχθεί στην κατηγορία των υπερχρεωµένων χωρών και, συνεπώς, δεν θα πληροί τα κριτήρια για ένταξη στην ΕΕ. Σύµφωνα µε εγχώρια δηµοσιεύµατα που σχολιάζουν τις ανωτέρω πληροφορίες, το 2014 2015 η ΠΓ Μ θα πρέπει να επιστρέψει οφειλόµενα από εξωτερικό δανεισµό κεφάλαια ύψους 500 εκατ. ευρώ, αντίστοιχο περίπου ποσό θα πρέπει να αποπληρώσει το 2016, ενώ το 2017 θα πρέπει να αποδώσει στους εξωτερικούς δανειστές της 700 εκατ. ευρώ. 15
Η οικονοµία της ΠΓ Μ χαρακτηρίζεται από διογκωµένο τοµέα υπηρεσιών (συµµετοχή στο ΑΕΠ περίπου 67% το 2011, σύµφωνα µε κατ εκτίµηση στοιχεία της Κρατικής Στατιστικής Υπηρεσίας της χώρας), µεσαίου µεγέθους βιοµηχανικό τοµέα (21% του ΑΕΠ) και µικρό αγροτικό τοµέα (12% του ΑΕΠ). Σηµειώνεται επίσης ότι το 1992, δηλαδή κατά την αµέσως µετα-γιουγκοσλαβική περίοδο, στον βιοµηχανικό τοµέα αντιστοιχούσε άνω του ενός τρίτου του συνολικού ΑΕΠ. Ο εν λόγω τοµέας κυριαρχείται από τη µεταλλοβιοµηχανία (σιδήρου και χάλυβα), την κλωστοϋφαντουργία, τις κατασκευές και την εξόρυξη ορυκτών και µετάλλων. Τέλος, σε αντίθεση µε τους δύο άλλους τοµείς, οι υπηρεσίες, οι οποίες το 1992 αντιστοιχούσαν στο 44% του ΑΕΠ, σηµείωσαν άνοδο. &7.$#%/!# Τη ραχοκοκαλιά της εθνικής οικονοµίας αποτελούν οι µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες δραστηριοποιούνται σε όλους τους τοµείς της εθνικής οικονοµίας, ανέρχονται στις 61.000 και απασχολούν το 80% του συνολικού εργατικού δυναµικού. Αναπτύσσονται δε µε αρκετά ικανοποιητικούς ρυθµούς, αν και απαιτούνται αρκετές νέες επενδύσεις προς την κατεύθυνση της αύξησης της ανταγωνιστικότητας και της καταστολής της παραοικονοµίας. Από τα σηµαντικότερα αγροτικά προϊόντα της ΠΓ Μ είναι ο οίνος, ο καπνός, το ρύζι, τα φρούτα και τα λαχανικά. Συνεπώς, για την προστασία και την ενίσχυση των εν λόγω προϊόντων υπάρχει συνήθως αυξηµένη κρατική µέριµνα που εκδηλώνεται µέσω επιδοτήσεων ή άλλων µέτρων (λ.χ. χρήση προστατευτικών µέτρων, όπως οι δασµοί και οι ποσοστώσεις, µε σκοπό τον περιορισµό των εισαγωγών και την προστασία της εγχώριας παραγωγής). Σηµειώνεται ότι η καλλιέργεια σταφυλιών στην ΠΓ Μ παράγει εισόδηµα για 30.000-40.000 οικογένειες. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ως προς την οινοποιία στην ΠΓ Μ, ότι η εισαγωγή φελλών για τις φιάλες οίνου γίνεται κυρίως από την Ελλάδα, η εισαγωγή φιαλών από την Κροατία και τη Βουλγαρία και βαρελιών από τη Γαλλία, την Ουγγαρία και τις ΗΠΑ. Ακόµη, ξένες εταιρείες και χρηµατοπιστωτικοί φορείς συµµετέχουν ως εταίροι στη διανοµή του εγχώριου οίνου στις διεθνείς αγορές, αλλά και στην ίδια την παραγωγή του οίνου. Συγκεκριµένα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (EBRD) διαθέτει το 25% του γνωστού οινοποιείου της χώρας Tikves (βλ. επίσης V. ΟΙ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ/ A. Γενικά). Εν τούτοις, η χώρα προσπαθεί να προωθήσει τα κρασιά της στο εξωτερικό χρησιµοποιώντας την επωνυµία «Μακεδονία» ή «Μακεδονικός», η οποία αναγράφεται στις ετικέτες των φιαλών. Στην προσπάθειά της αυτή προσκρούει, όπως είναι φυσικό, στις ελληνικές αντιδράσεις αλλά και στην ευρωπαϊκή νοµοθεσία. Σύµφωνα µε την τελευταία, η πλευρά της ΠΓ Μ δεν µπορεί να προωθήσει στην αγορά τα κρασιά της µε την ανωτέρω επωνυµία, καθώς αυτή αποτελεί Προστατευόµενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ) κατοχυρωµένη από την Ελλάδα. Η ΠΓ Μ λοιπόν προσπαθεί εναλλακτικά, αλλά και για οικονοµικούς λόγους, να προωθήσει το κρασί της σε χύδην µορφή. Παρ όλα αυτά, όσον αφορά στην ευρωπαϊκή αγορά, υπάρχουν κάποιες ποσοστώσεις για µειωµένους εισαγωγικούς δασµούς, η δε αύξηση των ποσοστώσεων αυτών για την ΠΓ Μ εξαρτάται από την υπογραφή πρωτοκόλλου για τον οίνο µεταξύ της χώρας και της ΕΕ. Η ολοκλήρωση όµως του πρωτοκόλλου έως αυτή τη στιγµή εκκρεµεί, καθώς συναρτάται µε τη διευθέτηση του θέµατος της επωνυµίας. 16
Κρατικές επιδοτήσεις προσφέρονται κάθε έτος και στους καπνοπαραγωγούς. Η παραγωγή καπνού στην ΠΓ Μ απασχολεί περίπου 35.000 οικογένειες. Κυρίως καλλιεργείται καπνός ανατολικού τύπου, ο οποίος παράγεται στο 90% της συνολικής καλλιεργηµένης επιφάνειας καπνού, ενώ η χώρα συµµετέχει µε ποσοστό 3% στην παγκόσµια παραγωγή του συγκεκριµένου τύπου. Στον τοµέα επεξεργασίας καπνού δραστηριοποιείται, κατέχοντας σηµαντικό µερίδιο του συνόλου της παραγωγής, η ελληνικών συµφερόντων εταιρεία Strumica Tabak. Τέλος, η καλλιέργεια του ρυζιού συµµετέχει στο σύνολο της αγροτικής παραγωγής της χώρας κατά 3%. Όσον αφορά στα µεταποιηµένα φρούτα και λαχανικά, οι βιοµήχανοι του τοµέα δήλωσαν ικανοποιηµένοι από τις εξαγωγές του έτους 2011. Μάλιστα, σηµειώθηκε αύξηση των εξαγωγών που οφείλεται κυρίως στη σταθεροποίηση των πωλήσεων στη γερµανική αγορά, ενώ οι ιδιοκτήτες των βιοµηχανιών µεταποίησης φρούτων και λαχανικών της ΠΓ Μ σχεδιάζουν την αύξηση των πωλήσεων στην ευρύτερη περιοχή, ιδίως στη Σερβία, την Κροατία και το Κοσσυφοπέδιο. Ωστόσο, σύµφωνα µε τους ανωτέρω, υπάρχουν αρκετά προβλήµατα στον κλάδο τους. Κατ αρχάς, η αύξηση της τιµής των πρωτογενών αγροτικών προϊόντων καθώς και η έλλειψη εγχώριας παραγωγής κατάλληλων συσκευασιών για τα µεταποιηµένα προϊόντα αυξάνουν τις δαπάνες. Επιπλέον, η παραγωγή των βιοµηχανικών µονάδων επεξεργασίας φρούτων και λαχανικών δεν καλύπτει τις δυνατότητες για εξαγωγή στις ξένες αγορές, µε αποτέλεσµα να εξάγουν σε χαµηλότερες τιµές σε συνθήκες αυξηµένων δαπανών παραγωγής. Οι ίδιοι ζητούν παρεµβατική ρύθµιση της αλυσίδας παραγωγής, καθώς, όπως υποστηρίζουν, οι ανεξέλεγκτες εξαγωγές φρέσκων φρούτων και λαχανικών ευνοούν τους περιφερειακούς και όχι τους εγχώριους βιοµηχάνους του κλάδου.,(1.$#b%/!# Τέλος, πρόβληµα υπάρχει και ως προς τη χρηµατική ρευστότητα, καθώς δεν εγκρίνονται C67DE!$1. εύκολα! πιστώσεις και ο κλάδος αποτελεί έναν από τους πλέον υπερχρεωµένους στη χώρα. Όπως εξηγούν οι υπεύθυνοι του κλάδου, η παραγωγή είναι εποχιακή και απαιτεί υψηλά κεφάλαια για µία σύντοµη χρονική περίοδο (Αύγουστο Οκτώβριο). Ο εν λόγω τοµέας επλήγη ιδιαίτερα από τη διεθνή οικονοµική κρίση που εκδηλώθηκε το 2008, και ως το έτος 2010. Πολλοί εργαζόµενοι είχαν απολυθεί ή τεθεί σε υποχρεωτική αργία έως και το φθινόπωρο του 2010, ως αποτέλεσµα της έλλειψης εργασίας και παραγγελιών «φασόν» από το εξωτερικό. Λόγω δε της οικονοµικής κρίσης, η παραγωγή και οι εξαγωγές κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων το 2009 µειώθηκαν κατά 20% σε σύγκριση µε το 2008 ενώ ο αριθµός των εργαζοµένων µειώθηκε πλέον του 20%. Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 2011 όλες οι κλωστοϋφαντουργικές επιχειρήσεις λειτούργησαν µε πλήρη δυναµικότητα, έχοντας εξασφαλίσει παραγγελίες µέχρι και τα τέλη Μαρτίου. Στην αρχή του έτους µάλιστα εκδηλώθηκε µεγάλο ενδιαφέρον για συνεργασία από νέες επιχειρήσεις της Γερµανίας, της Ολλανδίας, της Ιταλίας και της Αγγλίας. Κυρίως, οι θετικές τάσεις αποδίδονται από τους αρµόδιους του συγκεκριµένου κλάδου στο γεγονός ότι η Κίνα άρχισε να αποφεύγει τις µικρότερες σειρές παραγωγής καθώς και στην ανακοίνωση των ξένων εταιρειών για µετατόπιση της παραγωγής τους από την Αίγυπτο και το Μαρόκο στην ΠΓ Μ. Ωστόσο, εκπρόσωποι του τοµέα 17
υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση πρέπει να ενισχύσει την κλωστοϋφαντουργική βιοµηχανία, µειώνοντας τους φόρους αλλά και τους υπερβολικούς, κατά την άποψή τους, ελέγχους που διενεργούνται στις επιχειρήσεις και συνεπάγονται αυξηµένα πρόστιµα µε τη διαπίστωση και της παραµικρής παρατυπίας. Ζητούν ακόµη την κατάργηση του εισαγωγικού δασµού για τα ενδιάµεσα αγαθά µε προέλευση την Κίνα καθώς και την έγκριση πιστώσεων µε χαµηλότερο επιτόκιο από το ισχύον. Στον εν λόγω κλάδο στην ΠΓ Μ η παραγωγή lohn (φασόν) κατέχει δεσπόζουσα θέση, αντιπροσωπεύοντας το 93% των εξαγωγών ενδυµάτων, οι οποίες, µε τη σειρά τους, καλύπτουν το 20-22% του συνόλου των εξαγωγών της χώρας. Επίσης, σαράντα χιλιάδες εργαζόµενοι (περίπου το 40% του συνολικού αριθµού των εργαζοµένων στον τοµέα της µεταποίησης) απασχολούνται στην κλωστοϋφαντουργία. Σηµαντικό µερίδιο στη παραγωγή και εξαγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων κατέχουν οι ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου, οι οποίες τα τελευταία χρόνια µετέφεραν εξ ολοκλήρου ή µερικώς τις παραγωγικές τους δραστηριότητες στην ΠΓ Μ. εν είναι εύκολος ο προσδιορισµός του ποσοστού της συµµετοχής τους στο σύνολο του συγκεκριµένου κλάδου, δεδοµένου ότι η χώρα δεν διαθέτει σχετικά στοιχεία. Όσες [klhade]xa dtnyldcldkofe]xbz :$/.! ZgZjrkgafe]l[e]eldh\f]\c]doodga]^klhadc^ca ελληνικές επιχειρήσεις διατήρησαν τµήµατα της παραγωγής τους στην Ελλάδα, εξάγουν το τελικό προϊόν από την ΠΓ Μ στη χώρα µας µε σκοπό την επανεξαγωγή του στις χώρες της ΕΕ. Στη διάρκεια του 2011 υπήρξαν πολλές κυβερνητικές ανακοινώσεις και αντίστοιχα δηµοσιεύµατα, σχετικά µε την προοπτική της χώρας για ένταξη στο περιφερειακό πρόγραµµα του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου South Stream, του οποίου διακλάδωση ενδέχετο να διασχίζει την επικράτεια της χώρας, στο πλαίσιο της διευθέτησης του ρωσικού χρέους clearing προς την ΠΓ Μ, ύψους 60 εκατοµµυρίων δολαρίων. Με βάση τα σενάρια που διατυπώθηκαν, η συµφωνία που θα υπογραφόταν µεταξύ Ρωσίας (εταιρείας Gazprom) ΠΓ Μ, θα προέβλεπε την ένταξη της τελευταίας στο περιφερειακό πρόγραµµα του αγωγού µέσω της αύξησης της διανοµής φυσικού αερίου προς τη χώρα µε δύο τρόπους: µε επέκταση των τεχνικών δυνατοτήτων του υπάρχοντος αγωγού και µε κατασκευή νέας διακλάδωσης. Με την προσπάθεια επίτευξης της συµφωνίας αυτής η Κυβέρνηση επεδίωκε την επίλυση του επί δεκαετίες προβλήµατος εξασφάλισης φυσικού αερίου για τη χώρα και τη µελλοντική κατασκευή νέων ενεργειακών έργων σε αυτήν. Ωστόσο, η συµµετοχή της ΠΓ Μ στον αγωγό φυσικού αερίου South Stream, εξακολουθεί και παραµένει έως τώρα αβέβαιη. Συγκεκριµένα, από τη µία πλευρά µεν η ρωσική εταιρεία Gazprom ανακοίνωσε τη διαδροµή του αγωγού µε επίσηµο χάρτη που έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της και στον οποίο παρακάµπτεται η ΠΓ Μ. Σύµφωνα λοιπόν µε τα νέα δεδοµένα, ο διεθνής αγωγός ξεκινά από τη Ρωσία, διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα και συνεχίζει έως τη Βουλγαρία, όπου αποκτά δύο διακλαδώσεις: η µία καταλήγει στην Ιταλία µέσω της Κροατίας και της Σλοβενίας και η άλλη φθάνει στην Κεντρική Ευρώπη (Αυστρία) µέσω της Σερβίας και της Ουγγαρίας. Από την άλλη πλευρά ωστόσο, όπως τουλάχιστον ανέφεραν κάποια εγχώρια δηµοσιεύµατα, εκπρόσωπος της ρωσικής εταιρείας δήλωσε σε συνέντευξή του ότι η Σερβία πρόκειται να αποτελέσει το κοµβικό σηµείο του αγωγού, προσθέτοντας ότι προετοιµάζεται τεχνική µελέτη αναφορικά µε τη σύνδεση στον αγωγό της ΠΓ Μ και του Μαυροβουνίου. 18
kgdmoa t fac]d[ko[^_xdj cldgz_ hdgdkhegay]azbehg]lha Το 2011 υπεγράφησαν τόσο η συµφωνία δανεισµού µεταξύ της κρατικής εταιρείας παραγωγής ηλεκτρισµού της ΠΓ Μ ELEM και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (EBRD), όσο και η εγγυητική συµφωνία µεταξύ του κράτους της ΠΓ Μ και της EBRD για την κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθµού ct rhdgdkhe Boskov Most στα δυτικά elyxhgac]dooi_zbehg]lhje_n]celdjoecelga_lhnji]ej της ΠΓ Μ. Βάσει των συµφωνιών αυτών, η EBRD πρόκειται να χορηγήσει στην ELEM για την κατασκευή του Boskov Most δάνειο ύψους 65 εκατοµµυρίων ευρώ, το οποίο συνοδεύεται από δωρεά, από πλευράς της EBRD, ύψους 340.000 ευρώ για την εκπόνηση λεπτοµερούς τεχνικής και περιβαλλοντικής µελέτης. Επίσης, η ELEM πρόκειται να επενδύσει στο έργο 42 εκατοµµύρια ευρώ εξ ιδίων κεφαλαίων. Το έργο αναµένεται να ξεκινήσει εντός του 2012 ενώ ο εν λόγω υδροηλεκτρικός σταθµός εκτιµάται ότι θα είναι έτοιµος να τεθεί σε λειτουργία το 2016. YtWfn_YkZlkfd_lhjegdl]eXdjkedlablh\f ]ha Εντός του 2011 ανακοινώθηκε ότι η ΠΓ Μ πρόκειται να κατασκευάσει δίκτυο ενεργειακής διασύνδεσης µε γειτονικές χώρες, στο οποίο θα επενδύσει 60 εκατ. ευρώ. Συγκεκριµένα, το έργο αφορά στην κατασκευή δικτύου γραµµών ηλεκτρικής ενέργειας, ισχύος 400 κιλοβατώρων, µε την Αλβανία, τη Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο, αναµένεται δε να ολοκληρωθεί εντός πέντε ετών. Εντός του 2011 επίσης, ανακοινώθηκε ότι η ισπανική εταιρία INVAL πρόκειται να εγκαταστήσει 37 ανεµογεννήτριες, ισχύος 50 MW, κοντά στις πόλεις Stip και Radovis. Η εταιρεία 'B.$#B%/!# έλαβε αυτήν την απόφαση έπειτα από τέσσερα έτη διενεργούµενων εδαφολογικών και µετεωρολογικών ερευνών. Η επένδυση, ύψους 140 εκατ. ευρώ, αναµένεται να ξεκινήσει έως τα τέλη του 2012, έπειτα από την έκδοση όλων των απαραίτητων αδειών. Εκπρόσωπος της εταιρείας ωστόσο σχολίασε ότι ο τοµέας της αιολικής ενέργειας στη χώρα δεν είναι ανεπτυγµένος, κυρίως εξ αιτίας της έλλειψης σχετικού νοµοθετικού πλαισίου. &6"E Σύµφωνα µε τους ειδικούς, η αγορά πληροφορικής της ΠΓ Μ παραµένει υποανάπτυκτη και, µολονότι παρουσιάζει δυνατότητες, οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις του χώρου δεν µπορούν να αντιµετωπίσουν τον ανταγωνισµό των µεγάλων περιφερειακών κοινοπραξιών. Όσον αφορά ιδιαιτέρως στις πωλήσεις, οι µεγάλες εταιρείες προσφέρουν πολύ χαµηλότερες τιµές στους διαγωνισµούς, µε αποτέλεσµα να περιορίζονται οι δυνατότητες για τις εγχώριες εταιρείες. Κατά τη διετία 2009-2010 υπήρξε στη χώρα µία άνθηση του τοµέα, καθώς ο αριθµός των επιχειρήσεων πληροφορικής αυξήθηκε περίπου κατά 30%, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 51% και οι θέσεις εργασίας αυξήθηκαν κατά 86%. Οι ειδικοί ωστόσο υποστηρίζουν ότι η αγορά δεν έχει ακόµη αναπτυχθεί αρκετά, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ο δηµόσιος τοµέας παραµένει ο µεγαλύτερος καταναλωτής προϊόντων 19
B1%*# τεχνολογίας της πληροφορικής. Εξ άλλου, σε αντίθεση µε την ανάπτυξη λογισµικού, λείπουν οι επιχειρήσεις προσφοράς υπηρεσιών «hardware». Παλαιότερα στατιστικά στοιχεία καταδείκνυαν ότι στο σύνολο της παγκόσµιας κατανάλωσης στον τοµέα της πληροφορικής, τα Βαλκάνια καταλαµβάνουν µόνο το 0,5% ενώ κάθε πολίτης της ΠΓ Μ δαπανά κατά µέσο όρο µόνον 77 δολάρια ανά έτος για τέτοια προϊόντα. Η ΠΓ Μ αποτελεί ως επί το πλείστον χώρα τουριστικής διαµετακόµισης παρά τουριστικό προορισµό. Σύµφωνα µε την Κρατική Στατιστική Υπηρεσία της ΠΓ Μ, ο αριθµός των τουριστών που επισκέφθηκαν τη χώρα το 2011 ανήλθε στις 647.568, παρουσιάζοντας αύξηση άνω του 10% σε σύγκριση µε το 2010. Αυξητικές τάσεις, ειδικά κατά το 2011, παρουσιάζει ο αριθµός των Ελλήνων που εισέρχονται στη χώρα. Συγκεκριµένα, το 2008 ο αριθµός των Ελλήνων που επισκέφθηκαν την ΠΓ Μ ανήλθε στα 21.060 άτοµα, το 2009 στα 22.253 άτοµα (αύξηση 5,66%), το 2010 στα 26.843 άτοµα (αύξηση 20,62% από το προηγούµενο έτος) και το 2011 στα 45.509 άτοµα, σηµειώνοντας αύξηση 69,5% από το προηγούµενο έτος. Οι Έλληνες επισκέπτονται την ΠΓ Μ κυρίως για την πραγµατοποίηση φθηνών αγορών αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και λόγω των καζίνο της χώρας. Όσον αφορά στο τουριστικό ρεύµα από την ΠΓ Μ προς την Ελλάδα, δεν υπάρχουν πρόσφατα επεξεργασµένα και ακριβή στατιστικά δεδοµένα από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., ωστόσο, σύµφωνα µε παλαιότερες µετρήσεις της ανωτέρω Στατιστικής Αρχής, τα εµπειρικά δεδοµένα καθώς και τα εγχώρια δηµοσιεύµατα, αυτό προκύπτει ιδιαιτέρως αυξηµένο. Κατ εκτίµηση, ο αριθµός των τουριστών της ΠΓ Μ στη χώρα µας, σε ετήσια βάση, υπολογίζεται στα 490.000 µε 500.000 άτοµα. Οι τουρίστες της ΠΓ Μ επισκέπτονται τη χώρα µας τόσο τα σαββατοκύριακα ή τα εορταστικά τριήµερα όσο και, κυρίως, το καλοκαίρι, για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα. Ο κύριος προορισµός τους για παραθέριση είναι οι ακτές της βορείου Ελλάδος (Χαλκιδική και Πιερία, όπου τα ξενοδοχεία, γνωρίζοντας την προτίµηση των τουριστών της B-F# ΠΓ Μ για την περιοχή, προσφέρουν εξαιρετικά ελκυστικά πακέτα), εν τούτοις τα τελευταία χρόνια επιλέγουν όλο και περισσότερες περιοχές της κυρίως Ελλάδος καθώς και τα νησιά. Σηµαντικά, κυρίως για την αγορά της Θεσσαλονίκης, είναι τα µονοήµερα ή ολιγοήµερα ταξίδια των κατοίκων της ΠΓ Μ για ψώνια. Οι αγορές αυτές αποτελούν έµµεσες εξαγωγές για τη χώρα µας και, βεβαίως, συντελούν στην τόνωση της εγχώριας οικονοµίας. Στην ΠΓ Μ παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση τραπεζών αλλοδαπών συµφερόντων, γεγονός το οποίο εκτιµάται γενικά ότι µπορεί να οδηγήσει σε συστηµικό κίνδυνο σε περίπτωση που οι µητρικές τράπεζες αντιµετωπίσουν χρηµατοπιστωτικές δυσκολίες. Τέτοια θεωρήθηκε η περίπτωση της οικονοµικής κρίσης στην Ελλάδα, καθώς στην ΠΓ Μ υπάρχει σηµαντική παρουσία των ελληνικών τραπεζών (σύµφωνα µε εκτιµήσεις, µερίδιο αγοράς στην ΠΓ Μ άνω του 40%). Εποµένως, σε περίπτωση κρίσης των ελληνικών τραπεζών, ο κίνδυνος διάχυσής της στην τραπεζική αγορά της ΠΓ Μ θα εµφανιζόταν µεγάλος. Εν τούτοις, οι ελληνικών συµφερόντων τράπεζες στην ΠΓ Μ δεν έχουν αγοράσει ελληνικά κρατικά οµόλογα, ενώ επίσης η εξάρτησή τους για χρηµατοδότηση από τις µητρικές τους τράπεζες είναι περιορισµένη. Συνεπώς, θεωρείται 20
πιο πιθανό ότι τυχόν αρνητική επιρροή από το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα θα συνίστατο σε µειωµένη χρηµατοδότηση και χορήγηση πιστώσεων. Εξ άλλου, ο ρυθµός αύξησης των εγχώριων πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τοµέα άρχισε να παρουσιάζει µείωση από το 2008. Ξένες τράπεζες, όπως η Raiffeisen International, έχουν δηλώσει ότι σε περίπτωση χρεωκοπίας ή περιορισµού των εργασιών κάποιας από τις ελληνικών συµφερόντων τράπεζες, θα καταλάβουν οι ίδιες το κενό που θα δηµιουργηθεί. Εντός του 2010 η Κεντρική Τράπεζα της ΠΓ Μ προέβη σε διαδοχικές µειώσεις του επιτοκίου αναφοράς, το οποίο έφτασε τελικά στο 4%, σε µία προσπάθεια βελτίωσης του δυσµενούς χρηµατοπιστωτικού περιβάλλοντος στη χώρα και µείωσης του κόστους δανεισµού του ηµοσίου. Το εν λόγω επιτόκιο αναφοράς ίσχυσε καθ όλο το έτος 2011. Επίσης, µε τροποποιήσεις του σχετικού νόµου και έπειτα από την ανωτέρω µείωση του επιτοκίου των κρατικών οµολόγων από την Κεντρική Τράπεζα, από 1 ης Ιουλίου 2010 το ανώτερο επιτρεπόµενο τραπεζικό επιτόκιο πιστώσεων για φυσικά πρόσωπα στην ΠΓ Μ µειώθηκε από 16,6% σε 13% ενώ το αντίστοιχο για τις επιχειρήσεις µειώθηκε από 18,5% σε 15%. Ως αποτέλεσµα επίσης της επανειληµµένης µείωσης του επιτοκίου αναφοράς της Κεντρικής Τράπεζας, από 1 ης Ιανουαρίου 2011 οι εµπορικές τράπεζες στην ΠΓ Μ προέβησαν σε µείωση των επιτοκίων δανεισµού για τους ιδιώτες καθώς και των επιτοκίων των πιστωτικών καρτών, ενώ επίσης τα επιτόκια πιστώσεων για τις εταιρίες µειώθηκαν από 0,5 έως 2%. Παράλληλα µε τη µείωση των επιτοκίων πιστώσεων µειώθηκαν επίσης τα επιτόκια καταθέσεων, των µεν ιδιωτών κατά 0,5% και των εταιρειών κατά περίπου 1%. Όσον αφορά στο σύνολο του 2011, το µέσο σταθµισµένο επιτόκιο καταθέσεων σε δηνάρια ήταν 5,9% (σε σύγκριση µε 7,1% το 2010), ενώ το µέσο σταθµισµένο επιτόκιο C!!1/# δανεισµού σε δηνάρια ήταν 8,9% (σε σύγκριση µε 9,5% το 2010). Ένα θέµα του τραπεζικού τοµέα στην ΠΓ Μ που απασχολεί ιδιαιτέρως τους επιχειρηµατίες, είναι η έλλειψη πιστώσεων και, συνακόλουθα, η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Σύµφωνα µε τους επιχειρηµατίες, η χορήγηση πιστώσεων στην ΠΓ Μ είναι εξαιρετικά συντηρητική και προϋποθέτει καταβολή εγγυήσεων και υποθηκεύσεις από πλευράς C"%!%*#%/!# των εταιρειών, ενώ οι τράπεζες δηλώνουν ότι δεν εγκρίνουν πιστώσεις διότι δεν υποβάλλονται αξιόλογα και τεκµηριωµένα προγράµµατα. Ο εν λόγω τοµέας είναι από τους σηµαντικότερους της χώρας, καθώς το 2011 συµµετείχε στο σχηµατισµό του ΑΕΠ κατά 7,3% (σε σύγκριση µε 6,3% το 2010). Η ΠΓ Μ βρίσκεται στη δεύτερη θέση, µετά την Ουγγαρία, σε κατάλογο 20 χωρών της Ευρώπης που διαθέτουν τις καλύτερες προϋποθέσεις για επενδύσεις σε ακίνητη περιουσία, σύµφωνα µε την έκθεση «Global Property Guide». Βάσει της πηγής αυτής, στην ΠΓ Μ πραγµατοποιούνται τεράστια κέρδη από την εµπορία ακινήτων, η αγορά ενοικίασης κατοικιών και επιχειρηµατικών χώρων είναι ευνοϊκή για τους ιδιοκτήτες και οι δαπάνες συναλλαγής, όπως και οι φόροι, είναι χαµηλοί. Ωστόσο, στην έκθεση επισηµαίνεται ότι η χώρα παρουσιάζει περιορισµούς στην ιδιοκτησία και ανησυχίες τόσο πολιτικού χαρακτήρα όσο και σε σχέση µε την ασφάλεια. Ωστόσο, οι αγοραπωλησίες διαµερισµάτων στην ΠΓ Μ έχουν σηµειώσει αύξηση 30%, ενώ αναµένεται ότι οι τιµές των ακινήτων το 2012 θα παρουσιάσουν περαιτέρω αύξηση κατά 10-15%. 21