ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΣΤΡΙΤΣΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΕΣΥΠ «ESCAPE: Μία εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την ενίσχυση της αυτογνωσίας των μαθητών» ΘΕΜΑ: ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΗΣ Σχολικό έτος 2012-2013 1
Υπεύθυνες καθηγήτριες: Χαλκιοπούλου Αντιγόνη Π.Ε.11 Δαλάπα Ασημίνα Π.Ε.19 Οι μαθητές και οι μαθήτριες Ονοματεπώνυμο Τάξη 1.Ζαφειράτου Ιωάννα A 2.Παπαδάτου Πηνελόπη-Ανδριάννα Α 3.Σουλιντζή Ανθούλα Α 4.Γιανναδάκη Δέσποινα 5.Γιαννόπουλος Παναγιώτης 6.Γκότση Πολυτίμη Άννα 7.Γραμματικοπούλου Βλασσοπούλου Μαριάνθη 8.Κουφοπαύλου Χριστίνα 9.Λογοθέτη Ασημένια 10.Αγγελοπούλου Νικολίτσα 11.Αναστασόπουλος Παναγιώτης Λουκάς 12.Ανδρουλάκης Σίλας Β 13.Βανταράκη Μαρία-Θεανώ 14.Βουλδή Μαρία 15.Καλαφάτη Φωτεινή 16.Καλλιντέρη Δάφνη-Κων/να 17.Κατσίκης Θεόδωρος 18.Μαστοροπούλου Σταματία 19.Βλαχογιάννης Ιωάννης Γ 20.Θεοδοσίου Παναγιώτης Γ 21.Κόλλιας Αντώνης-Νικόλαος Γ 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 4 Στόχοι 5 Ιστορία του καπνού και του καπνίσματος 6 Παρενέργειες της νικοτίνης στο ανθρώπινο σώμα 8 Μεταβολισμός της νικοτίνης 8 Απομάκρυνση της νικοτίνης 9 Νικοτίνη και καρκίνος 10 Νικοτίνη και κατάθλιψη Απεξάρτηση 11 Χημικές ουσίες του τσιγάρου 12 Το χημικό σύμβολο της νικοτίνης 15 Παθητικό κάπνισμα 16 Αθλητισμός και κάπνισμα 21 Συνέντευξη με αθλητή καπνιστή 23 Βιβλιογραφία 25 3
Εισαγωγή Κατά το σχολικό έτος 2012 2013 το σχολείο μας με τους πιο πάνω μαθητέςτριες πήρε μέρος στο πρόγραμμα Αγωγής Σταδιοδρομίας με τίτλο «ESCAPE: Μία εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την ενίσχυση της αυτογνωσίας των μαθητών». Οι μαθητές ενημερώθηκαν πάνω στις θεματικές ενότητες του προγράμματος και αποφάσισαν να ασχοληθούν με τα φύλλα εργασίας «Μαραθώνιος και αθλητής» και «Κάπνισμα και αθλητής αγώνων δρόμου». Οι μαθητές αναζήτησαν πληροφορίες από διάφορες διαδικτυακές πηγές σχετικά με τα θέματα που επιλέχθηκαν και εργάστηκαν σε ομάδες 4-5 μαθητών για την επεξεργασία των πληροφοριών. Πήραν μέρος στον αγώνα δρόμου που διοργανώθηκε από το πρόγραμμα και βίωσαν την εμπειρία της συμμετοχής σε έναν αγώνα δρόμου αντοχής. 4
Στόχοι Οι μαθητές Να γνωρίσουν την ιστορία του καπνού και του καπνίσματος. Να εντοπίσουν και να αναλύσουν τους παράγοντες που οδηγούν τους ανθρώπους στο κάπνισμα. Να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι καταλήγουν στην εξάρτηση από το κάπνισμα. Να γνωρίσουν καλύτερα την επίδραση που έχει ο εθισμός στον καπνό και τις επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου και έτσι αυτό να αποτελέσει κίνητρο για την ενασχόλησή τους με τον αθλητισμό. Να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα του παθητικού καπνίσματος στην υγεία και να είναι ικανοί να δράσουν αρνητικά σαν αποδέκτες στο μήνυμα του καπνίσματος. 5
Ιστορία του καπνού και του καπνίσματος Η νικοτίνη είναι το δραστικό αλκαλοειδές συστατικό των φύλλων του καπνού (Nicotiana tabacum), που ανήκει στην οικογένεια των σολανιδών (solanaceae), στην οποία ανήκουν φυτά όπως η μελιτζάνα, η πατάτα, η τομάτα και η πιπεριά. Η περιεκτικότητα σε νικοτίνη των ξηρών φύλλων του καπνού κυμαίνεται από 0,6 έως 3%. Η νικοτίνη δρα ως προστατευτική ουσία του φυτού έναντι των εντόμων. Ο Χριστόφορος Κολόμβος και οι πρώτοι άποικοι που έφθασαν στην Αμερική στα μέσα του 15 ου αιώνα βρήκαν τους ιθαγενείς στη Βόρεια και στη Νότια Αμερική να καπνίζουν φύλλα καπνού και πούρα. Ο πρώτος που έγραψε για τον καπνό και το κάπνισμα από Ευρωπαίους άποικους και ιθαγενείς ήταν ο Γάλλος Jacques Cartier. Η εισαγωγή καπνού στην Ευρώπη έγινε για πρώτη φορά κατά τον 16º αιώνα. Στη Γαλλία εισήχθει το 1556, στην Πορτογαλία το 1558, στην Ισπανία το 1559 και στην Αγγλία το 1565, όπου ο Sir Walter Raleigh πρότεινε και έπεισε τη Βασίλισσα Ελισάβετ να αρχίσει το κάπνισμα. Αρχικά η χρήση του καπνού περιοριζόταν στη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Το 1560 ο Γάλλος πρέσβης στην Πορτογαλία Jean Nicot de Villemain έστειλε 6
σπόρους καπνού από τη Βραζιλία στο Παρίσι και τον πρότεινε ως θεραπευτικό φυτό στην Αικατερίνη των Μεδίκων. Από τονnicot πήρε το όνομα το φυτό και αργότερα το κύριο δραστικό συστατικό του η νικοτίνη, όπως και μια σειρά ενώσεων που περιέχουν βασικά τμήματα του μορίου της νικοτίνης (νικοτινικό οξύ, νικοτιναμίδιο και παράγωγά τους). Στις ΗΠΑ η καλλιέργεια του καπνού έγινε προσοδοφόρος επιχείρηση και για κάποιο διάστημα ο καπνός ανταλλάσσονταν με εμπορεύματα από την Ευρώπη. Στα μέσα του 19ου αιώνα το κάπνισμα έγινε συνήθεια της υψηλής κοινωνίας και προς το τέλος του αιώνα εμφανίστηκαν οι πρώτες βιομηχανίες τσιγάρων. Μετά τον 2º Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισαν οι πρώτες έρευνες ως προς τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία του ανθρώπου. Το 1964, για πρώτη φορά, ο Υπουργός Υγείας των ΗΠΑ στην ετήσια έκθεσή του κατηγορεί το κάπνισμα για τον πρόωρο θάνατο περισσότερων από 3 εκατομμύρια ανθρώπων ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα και ζητά να αναγράφονται στα πακέτα των τσιγάρων προειδοποιήσεις για τις επικίνδυνες επιπτώσεις του καπνίσματος. 7
Παρενέργειες της νικοτίνης στο ανθρώπινο σώμα Κατά το κάπνισμα αναπτύσσεται θερμοκρασία 650-700 ο C στο κύριο ρεύμα του καπνού (mainstream smoke) του τσιγάρου που εξατμίζει την νικοτίνη και κατακαίει το μεγαλύτερο ποσοστό της. Το "μέσο" τσιγάρο περιέχει 8-9 mg νικοτίνης, από τα οποία ο καπνιστής εισπνέει περίπου 1 mg. Με την είσοδο των ατμών της νικοτίνης στους πνεύμονες απορροφάται ταχύτατα από το κυκλοφορούν αίμα και διαπερνά πολύ εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, ένα είδος "φίλτρου" το οποίο προστατεύει το κεντρικό νευρικό σύστημα από βλαβερές ουσίες που θα εισέρχονταν στην κυκλοφορία του αίματος. Κατά μέσον όρο αρκούν μόλις 7 δευτερόλεπτα για να φθάσει η νικοτίνη στον εγκέφαλο μετά την εισπνοή του καπνού. Η ημιζωή της νικοτίνης στο σώμα είναι περίπου 2 ώρες και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η νικοτίνη εισέρχεται ευκολότατα στην κυκλοφορία του αίματος και μέσω του δέρματος, γεγονός που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή κατά την εργασία (π.χ. σε ψεκασμούς με νικοτινούχα σκευάσματα) με αυτήν. Αναφέρεται πως 1/60 γραμμαρίου νικοτίνης (λιγότερο από μισή σταγόνα) στη γλώσσα του ανθρώπου προκαλεί τον θάνατο. Στο ph 7,3 του αίματος το μεγαλύτερο ποσοστό της νικοτίνης βρίσκεται υπό τη μορφή μονοφορτισμένου κατιόντος, ενώ μόλις το 5% της νικοτίνης δεσμεύεται από τις πρωτεΐνες του αίματος. Μεταβολισμός της νικοτίνης Η νικοτίνη μεταβολίζεται κατά 80-90% στο ήπαρ από τα κυτοχρωμικά ένζυμα Ρ450 (κυρίως τα CYP2A6 και CYP2B6) και σε μικρότερο ποσοστό στους πνεύμονες. Κατά κύριο λόγο μετατρέπεται σε κοτινίνη και σε μικρότερο ποσοστό σε Ν-οξείδιο της νικοτίνης. Τα επίπεδα της συγκέντρωσης κοτινίνης (και του υδροξυλιωμένου παραγώγου της trans-3'-υδροξυκοτινίνης) σε βιολογικά υγρά αποτελούν δείκτη των καπνιστικών συνηθειών ενός ατόμου. 8
Σε αντίθεση με τη νικοτίνη, ο χρόνος ημιζωής της κοτινίνης στο σώμα είναι πολύ μεγαλύτερος (μέχρι και 24 ώρες) και οι προσδιορισμοί αυτοί πραγματοποιούνται σχετικά εύκολα με υγροχρωματογραφία. Συχνά, ασφαλιστικές εταιρείες ζητούν τον προσδιορισμό της κοτινίνης σε δείγματα αίματος υποψήφιων πελατών τους για να διαπιστωθεί αν αυτοί είναι καπνιστές και να καθορίσουν ανάλογα τα ασφάλιστρά τους. Ορισμένα άτομα παρουσιάζουν μια ανωμαλία σε γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή ενζύμων που διασπούν τη νικοτίνη. Στα άτομα αυτά η νικοτίνη διατηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο αίμα και στον εγκέφαλό τους, με αποτέλεσμα να μη χρειάζονται πολλά τσιγάρα για να διατηρήσουν σταθερά τα επίπεδα νικοτίνης στον οργανισμό τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα άτομα αυτά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν "τυχερά", αλλά η ανεπάρκεια στα ένζυμα αυτά καθιστά τον οργανισμό τους ευάλωτο από πολλές τοξικές ουσίες. Απομάκρυνση της νικοτίνης Το αίμα απαλλάσσεται μέσω των νεφρών από τη νικοτίνη και τους μεταβολίτες της που έτσι αποβάλλονται με τα ούρα. Επίσης νικοτίνη εκκρίνεται και στο σάλιο και είναι χαρακτηριστική η πικρή γεύση που αισθάνονται στο στόμα τους (καμιά φορά "κατά κύματα") οι καπνιστές. Από το 9
σάλιο περνάει στο στομάχι και μέσω του λεπτού εντέρου η νικοτίνη επανέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος, γεγονός που ερμηνεύει ένα είδος διακυμάνσεων της συγκέντρωσής της στο αίμα κατά τη διακοπή του καπνίσματος. Κατά την εγκυμοσύνη, η νικοτίνη διαπερνά εύκολα τον πλακούντα και έχει βρεθεί στο αμνιωτικό υγρό που περιβάλλει το έμβρυο, όπως επίσης και στο αίμα των νεογνών. Ακόμη, νικοτίνη έχει βρεθεί και στο γάλα θηλασμού καπνιστριών. Νικοτίνη και καρκίνος Η νικοτίνη διαπιστώθηκε ότι δεν είναι η ίδια καρκινογόνος ή μεταλλαξιγόνος ουσία. Ωστόσο, συνδέεται έμμεσα με τον καρκίνο διότι διαπιστώθηκε σε πειράματα in vitro και in vivo ότι διεγείρει τους μηχανισμούς αγγειογένεσης και ο σχηματισμός νέων αγγείων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την τροφοδοσία με αίμα και επομένως την ανάπτυξη ενός κακοήθους όγκου. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση διάγνωσης καρκίνου σε καπνιστή, ανεξάρτητα του είδους του καρκίνου και του σταδίου του, πρέπει να διακόπτεται αμέσως το κάπνισμα. 10
Νικοτίνη και κατάθλιψη Απεξάρτηση Είναι γνωστό ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος και κατάθλιψης. Μελέτες σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων που πάσχουν από χρόνια κατάθλιψη έδειξαν ότι ο αριθμός των καπνιστών είναι διπλάσιος σε σχέση με τους μη καπνιστές. Επίσης, έρευνες έδειξαν ότι το κάπνισμα είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας για μείωση των αρνητικών φαινόμενων της κατάθλιψης και του άγχους, ενώ τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα δύσκολο να απαλλαχθούν από το κάπνισμα. Τα κύρια στερητικά συμπτώματα που εμφανίζονται σε κάθε προσπάθεια απεξάρτησης από το κάπνισμα συνοψίζονται στα εξής: Ευερεθιστότητα, ανυπομονησία, εχθρική συμπεριφορά, άγχος, κατάθλιψη, ανησυχία, βραδυκαρδία, αύξηση όρεξης και απόκτηση βάρους. Η θεραπεία της εξάρτησης από το κάπνισμα και ιδιαίτερα της νικοτίνης αποτελεί εθνική στρατηγική υγείας στις αναπτυγμένες χώρες. Κάθε χρόνο ξοδεύονται τεράστια χρηματικά ποσά από τις Εθνικές Υπηρεσίες Υγείας για την καταπολέμηση του καπνίσματος. Ωστόσο, πολύ μεγαλύτερες είναι οι δαπάνες στις οποίες υποβάλλονται τα Εθνικά Συστήματα Υγείας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας που προέρχονται εξαιτίας του καπνίσματος. Πλήθος ερευνητικών εργασιών αναφέρονται στις διαθέσιμες στρατηγικές απαλλαγής από τη συνήθεια του καπνίσματος. 11
Χημικές ουσίες του τσιγάρου 4000 χημικές ουσίες περιέχει το τσιγάρο, οι περισσότερες έχουν αρκετά δηλητηριώδης δράση, ενώ τουλάχιστον οι 43 από αυτές τις ουσίες, ευθύνονται για τη δημιουργία καρκίνου στον οργανισμό. Οι πιο γνωστές χημικές ουσίες (δηλητήρια) που περιέχονται στα τσιγάρα, συνοψίζονται παρακάτω: Μονοξείδιο του Άνθρακα: Βασικό συστατικό των καυσαερίων, που δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη και στερεί οξυγόνο από τα κύτταρα Πίσσα: Επιφάνεια Δρόμων Άσφαλτος Νικοτίνη: Εντομοκτόνο Aκετόνη - Ασετόν: Ουσία που υπάρχει και στα καθαριστικά των νυχιών, το γνωστό ασετόν - Διαλυτικό Χρωμάτων Αμμωνία: Χρησιμοποιείται στα καθαριστικά πατωμάτων και που προστίθεται στα τσιγάρα για να αυξήσει την απορρόφηση της νικοτίνης Αρσενικό: Γνωστό δηλητήριο, που χρησιμοποιείται και για τα ποντικοφάρμακα Βενζίνη: Πετρέλαιο Κίνησης Βουτάνιο: Υγρό Αναπτήρων Φορμαλδεϊδη: Υγρό Ταρίχευσης (βαλσάμωμα) - Γνωστή Καρκινογόνος Ουσία Κυανιδικό Υδρογόνο: Δηλητήριο στους Αγωγούς Αέρος Μεθανόλη: Καύσιμο στα Πυραυλικά Συστήματα Τολουένιο: Βιομηχανικό Διαλυτικό DDT: Εντομοκτόνο Ράδιο: Ραδιενεργό Αέριο Πολλώνιο: Ραδιενεργή Σκόνη στην Ατμόσφαιρα Ανιλίνη: Βασικό χημικό συστατικό χρωμάτων 12
Ναφθαλίνη: Γνωστή ουσία που χρησιμοποιούμε για την προστασία των ρούχων από το σκώρο Κυανιούχες Ενώσεις: Δημιουργούν φυτοφάρμακα Προπάνιο: Χρησιμοποιείται σε λάμπες αερίου / γκαζάκια Ραδιενεργά Κατάλοιπα: από την μόλυνση των καλλιεργειών Υπάρχουν πάνω από 4.000 χημικές ουσίες στον καπνό τσιγάρου και τουλάχιστον 69 εκείνων των χημικών ουσιών είναι γνωστό ότι προκαλούν καρκίνο. Ο κατάλογος 599 πρόσθετων ουσιών που εγκρίνονται από την αμερικανική κυβέρνηση για τη χρήση στην κατασκευή των τσιγάρων είναι κάτι που κάθε καπνιστής πρέπει να δει. Υποβληθείς από τις πέντε σημαντικές αμερικανικές επιχειρήσεις τσιγάρων στο τμήμα της υγείας και των ανθρώπινων υπηρεσιών τον Απρίλιο του 1994, αυτός ο κατάλογος συστατικών ήταν κρατημένος από καιρό ένα μυστικό. Οι επιχειρήσεις καπνών που εκθέτουν αυτές τις πληροφορίες ήταν: Αμερικανική επιχείρηση καπνών Brown & Williamson 13
Liggett Group, A.E. Philip Morris Α.Ε. R.J. Reynolds Tobacco Company Ενώ αυτά τα συστατικά εγκρίνονται δεδομένου ότι χρησιμοποιούνται και σε τρόφιμα, δεν εξετάστηκαν μετά το κάψιμο τους, και είναι το κάψιμο που αλλάζει την ιδιότητα σε πολλές από αυτές τις ουσίες, συχνά προς το χειρότερο. Πάνω από 4000 χημικές ενώσεις δημιουργούνται με το κάψιμο ενός τσιγάρου 69 εκείνων των χημικών ουσιών είναι γνωστές για την πρόκληση καρκίνου. Το μονοξείδιο άνθρακα, τα οξείδια αζώτου, τα υδροκυάνια και η αμμωνία υπάρχουν με τη σειρά τους στον καπνό τσιγάρων. Σαράντα τρεις γνωστές καρκινογόνες ουσίες είναι στον επικρατούντα καπνό, τον δευτερεύον καπνό ή και στους δύο. Την επόμενη φορά που θα κρατάτε στα χέρια σας ένα τσιγάρο εξετάστε καλά την παραπάνω φωτογραφία για να γνωρίσετε τι ακριβώς κρατάτε. 14
Το χημικό σύμβολο της νικοτίνης Νικοτίνη Χημικό όνομα (Θ*ς)-3-(1-μετχυλπυρροληδην-2- yl)pyridine Χημικός τύπος Γ 10 Χ 14 Ν 2 Μοριακή μάζα 162.23 γ/μορ. Πυκνότητα 1,01 γ/μιλ. Σημείο τήξης -7.9 C Σημείο βρασμού 247 C Αριθμός CAS 54-11-5 15
Παθητικό κάπνισμα Μιλώντας για παθητικό κάπνισμα αφορά μια μερίδα ανθρώπων, που υφίστανται διπλή αδικία και ζημιά χωρίς οι ίδιοι να είναι άμεσα υπεύθυνοι. Πρόκειται για τους μη καπνιστές που εισπνέουν παθητικά τον καπνό του αναμμένου τσιγάρου του καπνιστή καθώς και τον καπνό της εκπνοής του. Το παθητικό κάπνισμα είναι ενοχλητικό έως και αποκρουστικό για τον μη καπνιστή, αλλά ακόμη και πολύ επιβαρυντικό για την υγεία του! Έτσι ταλαιπωρείται διπλά χωρίς να φταίει. Εξαναγκάζεται να δέχεται φθοροποιές συνθήκες που του επιβάλλει ο άλλος και καταπιέζεται με το να συμβιβάζεται και να ανέχεται κάτι που ο ίδιος αντιπαθεί και το έχει απορρίψει. Η ευθύνη του μη καπνιστή εδώ είναι να προσπαθήσει να μεταπείσει τον καπνιστή να αλλάξει συνήθειες, να περάσει στην αντίπερα όχθη και να παραιτηθεί από το κάπνισμα. Θα χρειαστεί την υποστήριξή του για να επιτύχει να αλλάξει στρατόπεδο. Εάν το καταφέρει, Θα είναι μία νίκη ζωής. Εάν δεν καταλήξει να περάσει στο άλλο στρατόπεδο, τότε θα παρακληθεί να περάσει στο μπαλκόνι για να μην ενοχλεί και καταστρέφει και άλλες ζωές. Το παθητικό κάπνισμα αποτελεί την κυριότερη πηγή ρύπανσης του αέρα σε εσωτερικούς χώρους. Με το παθητικό κάπνισμα εισπνέονται καρκινογόνες αλλά και τοξικές ουσίες που βρίσκονται στον καπνό του τσιγάρου. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει περισσότερες από 4.000 χημικές ουσίες, κάποιες από αυτές έχουν χαρακτηριστεί ως ερεθιστικές, ενώ 60 είναι γνωστές καρκινογόνες ουσίες. 16
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν συγκεντρωθεί πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι το παθητικό κάπνισμα έχει μεγάλη επίπτωση στην υγεία. Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός κεντρικής ροής), και κυρίως ο καπνός που εξέρχεται από την άκρη του τσιγάρου μεταξύ δύο εισπνοών (καπνός περιφερικής ροής), έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και των μη καπνιστών. Στα ούρα και στο αίμα ατόμων που εκτέθηκαν σε παθητικό κάπνισμα εντοπίστηκαν νικοτίνη, κοτίνη (το μεταβολικό της προϊόν) και καρκινογόνες ουσίες Στους μη καπνιστές, ο καπνός (ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους) ερεθίζει τα μάτια, προδιαθέτει σε συχνές φλεγμονές του επιπεφυκότα, ερεθίζει το αναπνευστικό σύστημα. Επίσης, προκαλεί ρινικά συμπτώματα, βήχα και κεφαλαλγίες, καθώς και κρίσεις βρογχικού άσθματος ή άλλες αλλεργικές αντιδράσεις. Οι επιδράσεις αυτές είναι πιο έντονες στα παιδιά. Σήμερα, στα εστιατόρια, στα αεροπλάνα, στο μετρό, στο ασανσέρ, το κάπνισμα έχει απαγορευτεί. Στα γραφεία, οι ταλαιπωρημένοι τόσα χρόνια παθητικοί καπνιστές παίρνουν τώρα την εκδίκησή τους. Οι φανατικοί της "τζούρας" υποχρεώνονται να βγουν στους δρόμους ή στα μπαλκόνια για να απολαύσουν στα γρήγορα αυτό που οι ίδιοι θεωρούν δικαίωμα. Στις επιχειρήσεις έχουν φτάσει να κάνουν αναλύσεις ούρων προκειμένου να προβούν σε προσλήψεις, ενώ η Κράισλερ σε μία κίνηση εκκεντρικού 17
μάρκετινγκ, ανακοίνωσε την έκδοση μοντέλων της με προαιρετικό τασάκι και αναπτήρα. Είναι πια φανερό ότι οι καιροί έχουν αλλάξει. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σεβαστούμε τα παιδιά. Είναι απαράδεκτο και ανεπίτρεπτο να μετατρέπουμε τα παιδιά σε παθητικούς καπνιστές. Οι γονείς πρέπει να περιφρουρήσουν και να διδάξουν τα παιδιά τους, ώστε και αυτά από μικρά να γνωρίζουν και να προστατεύουν την υγεία τους, διεκδικώντας αυτό το δικαίωμα. Τα νεογέννητα των καπνιστριών μητέρων γεννιούνται με βάρος κατά μέσο όρο 200 γρ. λιγότερο, με μικρότερη περίμετρο κεφαλής, θώρακα και ώμων, καθώς και μικρότερο ύψος. Μειωμένο βάρος παρουσιάζουν και τα νεογνά μητέρων μη καπνιστριών που εκτέθηκαν σε παθητικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Στις περιπτώσεις αυτές έχει διαπιστωθεί διπλάσιος σχετικός κίνδυνος. Η διακοπή του καπνίσματος πριν από την εγκυμοσύνη ή κατά τη διάρκεια των πρώτων 3-4 μηνών προστατεύει το έμβρυο από μείωση του βάρους. Το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη επηρεάζει σημαντικά και την αναπνευστική λειτουργία των νεογνών, ενώ παράλληλα αυξάνει την επίπτωση των αναπνευστικών νοσημάτων κατά την παιδική ηλικία και τον 18
κίνδυνο για χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια κατά την ενήλικη ζωή τους. Επίσης, το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη αυξάνει τις αυτόματες εκτρώσεις, την περιγεννητική θνησιμότητα, τις συγγενείς ανωμαλίες και τους πρόωρους τοκετούς. Έχει επίσης αναφερθεί ότι το 1/6 περίπου των παιδικών καρκίνων (κυρίως καρκίνοι των οστών και λευχαιμίες) οφείλεται σε βλάβη στο DNA του σπέρματος του πατέρα εξαιτίας του καπνίσματος. Το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη επιδρά αρνητικά και στην υγεία της εγκύου. Αυξημένη παρουσιάζεται στις καπνίστριες η συχνότητα της αποκόλλησης του πλακούντα, του πρόδρομου πλακούντα, των αιμορραγιών και της πρόωρης ρήξης του θυλακίου. Ακόμη και τα έμβρυα γίνονται παθητικοί καπνιστές, όταν η έγκυος μέλλουσα μητέρα καπνίζει κανονικά ή παθητικά. Αρκετές έρευνες έχουν διαπιστώσει αυξημένη συχνότητα αναπνευστικών νοσημάτων και νοσηλείας σε βρέφη με καπνιστές γονείς. Κυρίως ευθύνεται το κάπνισμα της μητέρας, που έχει ως αποτέλεσμα τον υπερτριπλασιασμό στις νοσηλείες των βρεφών. Οι νοσηλείες είναι ακόμα περισσότερες όταν και οι δύο γονείς καπνίζουν. Στα μεγαλύτερα παιδιά με γονείς καπνιστές ο κίνδυνος για βρογχίτιδα και πνευμονία εμφανίζεται αυξημένος κατά 50%, ενώ έχει διαπιστωθεί αυξημένος κίνδυνος και για τις άλλες παθήσεις του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού συστήματος. Εκτός από τις άμεσες επιδράσεις, ο καπνός του τσιγάρου αυξάνει τον σχετικό κίνδυνο για όλα τα βασικά νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα. Ο σχετικός κίνδυνος για ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου έχει αναφερθεί 1,3 φορές μεγαλύτερος σε όσους μη καπνιστές εκτίθενται συστηματικά στον καπνό του τσιγάρου σε σχέση με μη καπνιστές που δεν εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα. Από ανασκόπηση δέκα διαφορετικών επιδημιολογικών μελετών διαπιστώθηκε 30% αύξηση του κινδύνου για ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου και έμφραγμα σε μη καπνιστές που ζούσαν με καπνιστές. Άλλες μελέτες, λιγότερο τεκμηριωμένες, κάνουν λόγο για ακόμα μεγαλύτερο σχετικό κίνδυνο. Ιστορικής σημασίας θεωρείται η μελέτη του ακαδημαϊκού Δ. Τριχόπουλου και των συνεργατών του, που τεκμηρίωσε τη σχέση του παθητικού καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα. Σε ελληνίδες μη καπνίστριες με σύζυγο καπνιστή διαπιστώθηκε σχετικός κίνδυνος για καρκίνο του πνεύμονα 2,4-3,4 φορές μεγαλύτερος, ανάλογα με 19
την κατανάλωση τσιγάρων του συζύγου απ ότι σε μη καπνίστριες με μη καπνιστή σύζυγο. Εν συνεχεία, πολλές έρευνες στη Μ. Βρετανία και στις ΗΠΑ επιβεβαίωσαν τη συσχέτιση του παθητικού καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 17% της επίπτωσης του καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές οφείλεται στο παθητικό κάπνισμα. Οι μη καπνιστές που ζουν με καπνιστές διατρέχουν 35% μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα απ ό,τι οι μη καπνιστές που δεν ζουν με καπνιστές. Ενδείξεις υπάρχουν ακόμα για τη συσχέτιση του παθητικού καπνίσματος με τους καρκίνους του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης, του νεφρού, του παγκρέατος, του εγκέφαλου, του θυρεοειδούς και του μαστού. 20
Αθλητισμός και κάπνισμα Η έναρξη του καπνίσματος πραγματοποιείται σε πολύ μικρή ηλικία, ενώ σε όσο μικρότερη ηλικία γίνεται η έναρξη του καπνίσματος τόσο πιο πιθανόν είναι να γίνουν ενήλικοι καπνιστές(chassin, Presson, Sherman, &Edwards, 1990). Υπάρχουν έρευνες οι οποίες σχετίζουν τη συμπεριφορά του καπνίσματος με τη συμπεριφορά της άσκησης. Για παράδειγμα οι Θεοδωράκης, Γιώτη και Ζουρμπάνος (2005) από σχετική βιβλιογραφική ανασκόπηση παρατήρησαν ότι η ένταξη προγραμμάτων άσκησης μέσα σε προγράμματα διακοπής του καπνίσματος είναι πιθανόν να ενισχύσου την προσπάθεια των καπνιστών να περιορίσουν ή να διακόψουν το κάπνισμα. Οι Θεοδωράκης και Χασάνδρα (2005) διερεύνησαν τις διαφορές μεταξύ ασκουμένων και μη ασκουμένων ως προς το κάπνισμα και παρατήρησαν, μεταξύ άλλων, ότι τα άτομα που ασκούνταν κάπνιζαν λιγότερο και ότι οι πρώην αθλητές κάπνιζαν λιγότερο από τα άτομα που δεν ήταν αθλητές. Υπάρχουν αντικρουόμενα αποτελέσματα σχετικά με τη σχέση του καπνίσματος και της άσκησης. Ανασκοπήσεις δείχνουν ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για την επίδραση της άσκησης στη διακοπή του καπνίσματος ή τη μείωση του (Ussher,Taylor, West & Mcwen,2000; 2005; Ussher,West, McEwen, Taylor, & Steptoe,2003) σχέση μεταξύ των δύο αυτών συμπεριφορών (άσκησης-καπνίσματος) Για τον αθλητή, η χρήση καπνού μειώνει τα επίπεδα απόδοσης του και μπορεί να βάλει τέλος στην καριέρα του. Ακόμη και για εκείνους που κάνουν κάποια απλή σωματική δραστηριότητα με λιγότερο έντονους ρυθμούς, το κάπνισμα επηρεάζει την απόδοσή τους. Το κάπνισμα μειώνει την αναπνευστική ικανότητα των πνευμόνων, αυξάνει τον χρόνο ανάνηψης και εξουδετερώνει τα ενεργητικά αποτελέσματα της άθλησης και οποιασδήποτε μορφής σωματικής δραστηριότητας. Βάσει ερευνών το κάπνισμα στους αθλητές έχει διαπιστωθεί ότι μειώνει την αντοχή (αναπνευστική λειτουργία), αυξάνει τους καρδιακούς σφυγμούς, μειώνει την μυϊκή δύναμη, την ευλυγισία, προκαλεί κόπωση, εξάντληση, δύσπνοια, πόνο και επηρεάζει τον ύπνο του αθλητή. Τα αποτελέσματα των 21
ερευνών που διερευνούν το κάπνισμα αθλητών είναι διφορούμενα. Από την έρευνα των Pritchard, Milligan, Elgin, Rush και Shea (2008) παρατηρήθηκε ότι οι μη αθλητές κάπνιζαν καθημερινά μεγαλύτερο αριθμό τσιγάρων, από τους αθλητές. Όμως παρατήρησαν μια αλληλεπίδραση μεταξύ φύλου και αθλητισμού στο κάπνισμα, αλλά μόνο για τους άνδρες. Ένα πρόγραμμα που είχε ως στόχο την προώθηση της υγείας, ερεύνησε την χρήση το καπνίσματος σε νεαρούς αθλητές με μέσο όρο ηλικίας 19,6έτη. Συμμετείχαν 163 αθλητές, οι οποίοι συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο, εξετάζοντας έτσι τη χρήση καπνών και τη γνώση των συνεπειών του καπνίσματος. Από τα αποτελέσματά τους φάνηκε ότι οι αθλητές γνώριζαν πολύ καλά τα αποτελέσματα της επίδρασης του καπνού στην υγεία. Αυτή η μελέτη παρουσιάζει ουσιαστικά τη χαμηλότερη χρήση καπνών μεταξύ αυτής της ομάδας των νέων αθλητών σε σχέση με το υπόλοιπο μέσο όρο. Αυτά τα συμπεράσματα προτείνουν ότι η συμμετοχή στον οργανωμένο αθλητισμό μπορεί να είναι ένας προστατευτικός παράγοντας ενάντια στη χρήση καπνών(yakiwchuk, Stasiuk, Wiltshire, & Brothwell, 2005). Δεν υπάρχει όμως έρευνα που να διερευνά αν και κατά πόσο ο αθλητισμός σε αγωνιστική μορφή μπορεί μελλοντικά να αποτρέψει τον πρώην αθλητή από το κάπνισμα. Επιμέλεια Οικονόμου Τριαντάφυλλος Καθ. Φυσ. Αγ. -Προπονητής Φυσικής Κατάστασης 22
Συνέντευξη με αθλητή - καπνιστή 1. Πολλοί αθλητές και μάλιστα νέοι σε ηλικία, παρ όλες τις ιατρικές συμβουλές που αναφέρουν πως το κάπνισμα είναι επικίνδυνο για την υγεία,καπνίζουν. Για ποιους λόγους φαντάζεστε ότι συμπεριφέρονται έτσι ανόητα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Πολλές φορές τα παιδιά και οι νέοι παρασύρονται από άλλους με αποτέλεσμα να κάνουν πράγματα που δεν ταιριάζουν στην ηλικία τους. Το κάπνισμα είναι ένα από αυτά και τις περισσότερες φορές ξεκινάει χωρίς πολύ σκέψη αλλά καταλήγει να γίνει εξάρτηση.τα παιδιά νομίζουν ότι μεγαλώνουν νωρίτερα,ότι ωριμάζουν πιο γρήγορα και είναι σε ηλικία να κάνουν πράγματα όπως κάνουν και οι μεγάλοι. 2. Πόσο χρονών είσαι; Εάν καπνίζεις, πόσα τσιγάρα την ημέρα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Είμαι 25 χρονών. Καπνίζω 8-10 τσιγάρα την ημέρα. 3. Πόσο καιρό καπνίζεις; 4. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Καπνίζω 4 χρόνια. 5. Έχει επιπτώσεις η συνήθειά σας αυτή στο άθλημά σας; Αν ναι ποιες είναι αυτές; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αυτή τη στιγμή νομίζω δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στην προπόνηση.μόνο κάποιες φορές που είναι πιο απαιτητική η προπόνηση αισθάνομαι να κουράζομαι γρηγορότερα. 6. Οι συναθλητές σας τι σχέση έχουν με το τσιγάρο; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Υπάρχουν άλλοι δύο που καπνίζουν στην ομάδα. Οι υπόλοιποι δεν καπνίζουν και μερικές φορές όταν είμαστε σε αγώνες εκτός έδρας τους ενοχλεί ο καπνός. 7. Εσείς σαν καπνιστής νομίζετε ότι η πορεία σας στο άθλημα θα ήταν διαφορετική αν δεν καπνίζατε; ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Σίγουρα γιατί θα ανταποκρινόμουν καλύτερα στις απαιτήσεις των προπονήσεων. 8. Έχετε προσπαθήσει να το κόψετε ή η δύναμη της εξάρτησης είναι πιο ισχυρή από τη θέλησή σας να θέσετε τέρμα σε αυτήν την άσχημη και καταστροφική συνήθεια; 23
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Γνωρίζω τα άσχημα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις του καπνίσματος αλλά δυσκολεύομαι να το κόψω, αν και προσπαθώ να το περιορίσω σε μικρό αριθμό τσιγάρων την ημέρα. Προς το παρόν δεν αντιμετωπίζω πρόβλημα με τις προπονήσεις, δεν ξέρω όμως στο μέλλον.βλέποντας και κάνοντας. Μάλλον πρέπει να πάρω την σημαντική απόφαση να κόψω οριστικά το κάπνισμα. 24
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ https://www.google.gr/search?q=life-nosmoking.gr&oq=lifenosmo&aqs=chrome.1.69i57j0l3.23600j0j8&sourceid=chrome&espv=210&es_sm=1 22&ie=UTF-8 http://00357.info/com/index/nosmoking/pathitiko.htm http://www.numbersland.gr/sciencestech/2009-04-30-17-27-37/1833-4000- http://www.bestrong.org.gr/el/health/nosmoking/passivesmoking/whatispassivesmoki ng/ http://www.skepsy.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=98%3a2010-10-14-07-46-18&catid=34%3a2010-08-30-15-10-04&itemid=72%e2%8c%a9=el http://www.oekk.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=170:pathhtikokapnismaenas-ypoylos-exthros&catid=195:cat17&itemid=351 http://www.trussel.com/stamps/smoking/mexico8.htm http://www.pe.uth.gr/xsmoke/images/stories/download/askisi_kapnisma.pdf 25