Εφαρμοσμένη Οικονομική Ανάπτυξη

Εφαρμοσμένη Οικονομική Ανάπτυξη Δρ. Φάνης Παπαγεωργίου papageorgioutheofanis@gmail.com 2016-2017 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΝΟΠΕ

καλείται το φαινόμενο κατά το οποίο οι χώρες εμφανίζουν μειούμενες ευκαιρίες βιομηχανικής παραγωγής ταχύτερα και σε επίπεδα εισοδήματος πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τις παραδοσιακές βιομηχανικές χώρες. Αναφερόμαστε κυρίως στις χώρες εξαγωγής μηχανολογικού εξοπλισμού και δη στις Ασιατικές και στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Βασική αιτία της αποβιομηχάνισης εντοπίζεται στην παγκοσμιοποίηση και στις τεχνολογίες υποκατάστασης εργασίας από κεφάλαιο, ενώ στις συνέπειες της αναφέρονται η χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη και το δημοκρατικό έλλειμμα (Rodrick 2015, σελ. 1)

Για τις φτωχές και τις αναπτυσσόμενες χώρες η προσέλκυση επενδύσεων και η ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα παραμένει το ζητούμενο σε σχέση με τη μεγέθυνση (θυμηθείτε την συζήτηση στην Ενότητα 5 σχετικά με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και το τεχνολογικό σύνορο technological frontier). Για τις πλούσιες και τις ανεπτυγμένες χώρες, οι οποίες έχουν μετακινηθεί στη μετά-βιομηχανική τους φάση, αναπτύσσοντας κυρίως τον τριτογενή τομέα και τις αλυσίδες αξίας η ιδέα της αποβιομηχάνισης δεν είναι καινούρια.

Εδώ και δεκαετίες η αποβιομηχάνιση εντοπίζεται στην συρρίκνωση της μερίδας της απασχολούμενης εργασίας στη βιομηχανία σε σχέση με την εργασία της συνολικής οικονομίας. Σύμφωνα με τον Tregenna (2009) η αποβιομηχάνιση πρέπει να εντοπίζεται στη μείωση της εργασίας της βιομηχανίας σε σχέση με τη συνολική με ταυτόχρονη κάμψη στο παραγόμενο προϊόν, καθότι μπορεί να εμφανίζονται αλλαγές στη σύνθεση της εργασίας ή απλά σε κεφαλαιακή εμβάθυνση. Σε ότι αφορά το παραγόμενο προϊόν η αποβιομηχάνιση δεν ήταν το ίδιο εμφανής και ομοιογενής, καθώς η συζήτηση συσκοτίζεται κάνοντας χρήση ονομαστικών τιμών αντί πραγματικών αξιών (Rodrick 2015).

Εμπειρικά η μείωση του παραγόμενου προϊόντος της βιομηχανίας ισοδυναμεί με μείωση του απασχολούμενου δυναμικού ενώ το αντίστροφο δεν ισχύει πάντα. Μετακίνηση σε τριτογενή τομέα υπηρεσιών και χρήση τριτογενούς ως εισροή για την παραγωγή περισσότερο αποτελεσματικά. Άρα παραγωγικότητα και σχετικές τιμές με άλλους κλάδους σημασία για κατανόηση αποβιομηχάνισης. Σημασία σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και θέση σε τεχνολογικό σύνορο. Όταν η αποβιομηχάνιση είναι αποτέλεσμα απώλειας ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος τότε μπορεί να στηριχτεί το ενδεχόμενο επαναβιομηχανοποίησης (Peneder και Streicher 2017).

Προκειμένου για τη μετάβαση από μια κατάσταση αποβιομηχάνισης σε μια άλλη επαναβιομηχάνισης το ζητούμενο είναι αφενός η μεταβίβαση πόρων και εισροών από πτωτικούς σε ανερχόμενους κλάδους, και αφ ετέρου από τους μακροχρόνιους προσδιορισμούς της εξειδίκευσης. Σκεφτείτε τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με γνώμονα την παραπάνω συζήτηση: πως μια χώρα θα μπορούσε να επισπεύσει την επαναβιομηχάνιση της η Ευρώπη. Η απάντηση πρέπει σίγουρα να λάβει υπ όψη τις μεταβολές της εργασίας (προστασία απασχόλησης, πολιτικές πρόσληψης και απόλυσης).

Για παράδειγμα στις ΗΠΑ η απασχόληση στη βιομηχανία μειώνεται συνεχώς από τη δεκαετία του 50 φτάνοντας από 25% της συνολικής απασχόλησης σε λιγότερο από 10% σήμερα. Ακόμα, η προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας στο συνολικό ΑΕΠ έχει διατηρηθεί στα ίδια επίπεδα, αναδεικνύοντας την επιταχυνόμενη αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας στον κλάδο. Ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο η απασχόληση στη βιομηχανία τη δεκαετία του 70 έφτανε το 33% % της συνολικής απασχόλησης, φτάνοντας σε κάτι περισσότερο από10% σήμερα, ενώ η προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας στο συνολικό ΑΕΠ έχει μειωθεί από 25% του ΑΕΠ σε λιγότερο από 15% σήμερα, αναδεικνύοντας την μειωμένη ανταγωνιστικότητα της Βρετανικής βιομηχανίας στον καταμερισμό εργασίας.

Ο όρος αναφέρεται παραδοσιακά στις ανεπτυγμένες χώρες, ενώ από τη δεκαετία του 80 παρατηρείται μια επίμονη τάση για αποβιομηχάνιση τόσο σε όρους απασχόλησης, προϊόντος και προστιθέμενης αξίας σε μέσου και χαμηλού εισοδήματος χώρες (Σκεφτείτε τους όρους ανάπτυξης και της χρηματοοικονομικής δομής όπως έχουν συζητηθεί στην Ενότητα 4 και σκεφτείτε τις εξελίξεις αυτές σε αυτό το πλαίσιο). Οι χώρες αυτές έχουν επενδύσει και επιδείξει ανάπτυξη της βιομηχανίας κυρίως από τις δεκαετίες του 50 και του 60, ισχυροποιώντας της βιομηχανίες τους κυρίως κάνοντας χρήση προστατευτικών μέτρων και πολιτικών ενίσχυσης της βιομηχανίας, όπως υποκατάσταση εισαγωγών (ανυπαρξία ανεστραμμένης καμπύλης U στην πορεία της μεγέθυνσης, κυρίως για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και της υπό-σαχάριας Αφρικής Rodrick 2015) Premature deindustrialization.

Premature deindustrialization: Το φαινόμενο κατά το οποίο η βιομηχανία συρρικνώνεται, ή βρίσκεται σε τροχιά συρρίκνωσης σε επίπεδα εισοδήματος τα οποία είναι κλάσματα των εισοδημάτων στα οποία οι ανεπτυγμένες χώρες ξεκίνησαν την πορεία αποβιομηχάνισης. Συνήθης αιτιολογία για την αποβιομηχάνιση μετρημένη σε όρους απασχόλησης δίνεται μέσω των διαφορετικών ρυθμών τεχνολογικής προόδου (Lawrence και Edwards 2013). Κατά κανόνα η βιομηχανία παρουσιάζει μεγαλύτερη αύξηση της παραγωγικότητας σε σχέση με την υπόλοιπη οικονομία, επιφέροντας πτώση στην συμμετοχή της βιομηχανίας στην απασχόληση. Αυτό συμβαίνει ενώ το παραγόμενο προϊόν του κλάδου αυξάνεται (υποθέτοντας ξανά διαφορετικούς ρυθμούς τεχνολογικής προόδου). Αυτό συμβαίνει όταν η ελαστικότητα υποκατάστασης μεταξύ μεταποίησης και άλλων τομέων είναι μικρότερη της μονάδας.

Προκειμένου να παρατηρήσω αποβιομηχάνιση μετρούμενη ταυτόχρονα ως συρρίκνωση και σε όρους απασχόλησης και παραγόμενου προϊόντος χρειάζομαι συμπληρωματικές υποθέσεις: Το εμπορικό έλλειμμα της μεταποίησης αυξάνεται Ή απροσδόκητη μείωση της ζήτησης της βιομηχανίας Επίλυση με διτομεακό μοντέλο και πλήρως ευέλικτη εργασία στην μετακίνηση από τομέα σε τομέα.

Για αναπτυσσόμενες χώρες το επιχείρημα είναι διαφορετικό, καθώς το ερώτημα τίθεται σε μεταβολές των εγχώριων σχετικών τιμών. Διαφορικές τεχνολογικές πρόοδοι υποτιμούν τις σχετικές αξίες της βιομηχανίας και με ελαστικότητα υποκατάστασης μεταξύ μεταποίησης και άλλων τομέων μικρότερη της μονάδας η μείωση είναι αρκούντος ισχυρή προκειμένου η ζήτηση για εργασία στη βιομηχανία να είναι μικρότερη στη νέα ισορροπία. Η ουσιώδης διαφορά αφορά το γεγονός ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι αρκετά μικρές στην διεθνή αγορά βιομηχανικών προϊόντων όπου είναι δέκτες τιμών. Στο όριο όπου οι σχετικές τιμές είναι δεδομένες αυξημένη μεταβολή της παραγωγικότητας επιφέρει βιομηχανοποίηση στην εγχώρια βιομηχανία (τόσο σε όρους απασχόλησης και προϊόντος). Άρα το αποτύπωμα και η αιτία της αποβιομηχάνισης πρέπει να αναζητηθεί στο εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση.

Άρα οι αναπτυσσόμενες χώρες χωρίς ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στη βιομηχανία γίνονται εισαγωγείς βιομηχανικών προϊόντων, αντιστρέφοντας μια διαδικασία υποκατάστασης εισαγωγών. Ακόμα οι αναπτυσσόμενες χώρες γίνονται εισαγωγείς της αποβιομηχάνισης των ανεπτυγμένων οικονομιών, καθώς εκτίθενται στις σχετικές τιμές των ανεπτυγμένων οικονομιών. Οι μειούμενες σχετικές τιμές των ανεπτυγμένων οικονομιών επιφέρουν συρρίκνωση της βιομηχανίας σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στις χώρες που δεν έχουν επιδείξει σημαντική τεχνολογική αλλαγή. Έτσι, τελικά μειώνεται τόσο η απασχόληση όσο και το προϊόν στις αναπτυσσόμενες οικονομίες και ιδίως σε εκείνες που δεν έχουν εξειδίκευση στη βιομηχανία.

Rodrick 2015 Fixed effects analysis, quadratic estimation, period dummies and population size control. 6 η Ενότητα: manemp: συμμετοχή απασχόλησης στο παραγόμενο προϊόν καμπή στα 5500$ (αξίες 1990), αφού ξεπεράσει ένα ποσοστό του 20% realmva: αξία παραγόμενου προϊόντος σε σταθερές τιμές, καμπή πολύ αργά σε επίπεδα εσοδήματος άνω των 70.000$ (αξίες 1990). Μετά το 1990 σε μικρότερα επίπεδα εισοδήματος η καμπή προς την αποβιομηχάνιση. nommva: ονομαστική αξία τελικού προϊόντος νωρίτερη καμπή (σχετική αξία αγαθών).

Γιατί μειώνεται η αξία και η συνεισφορά της βιομηχανίας στο ΑΕΠ; Απάντηση από την πλευρά της ζήτησης: μετακινήσεις προτιμήσεων από αγαθά στις υπηρεσίες Απάντηση από πλευρά παραγωγής: η βιομηχανία επιδεικνύει την μεγαλύτερη μεταβολή παραγωγικότητας στη βιομηχανία σε σχέση με την υπόλοιπη βιομηχανία. Άπαξ και η ελαστικότητα υποκατάστασης μεταξύ μεταποίησης και άλλων τομέων είναι μικρότερη της μονάδας, επιφέρει μείωση απασχόλησης και αύξηση προϊόντος. Χρειαζόμαστε ζεύξη των απαντήσεων από τη ζήτηση και την παραγωγή (μέσω όρων εμπορίου και εμπορικής ανοιχτότητας).

Προβλήματα Υπολογισμού: Περιπτώσεις outsourcing υπολογίζονται ως παρεχόμενες υπηρεσίες ενώ πρόκειται για μέρος παραγωγικής διαδικασίας (τεχνητή αύξηση υπηρεσιών). Πρόβλημα ορισμού βιομηχανικής παραγωγής. Ύπαρξη πολλών σταδίων στην παραγωγή και παραγωγή ημικατεργασμένων προϊόντων σε διαφορετικές χώρες οδηγεί σε δυσκολία υπολογισμού. Ακόμα ο ρόλος των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων συγχέει την διαδικασία και την επίδραση της οικονομικής ολοκλήρωσης. Ποιος έφτιαξε τι; Και που μειώθηκε η απασχόληση; Πως σχετίζεται η αποβιομηχάνιση με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου;

Rodrick 2015

Rodrick 2015 manemp

Rodrick 2015 nommva

Rodrick 2015 realmva

Rodrick 2015

Συμπεράσματα: Η αποβιομηχάνιση και ιδίως η πρόωρη αποβιομηχάνιση (premature deindustrialization) αδρανοποιεί το βασικό πλεονέκτημα των αναπτυσσόμενων χωρών και της ιδιότητας τους να αστικοποιούν πληθυσμό πετυχαίνοντας μεγάλες αυξήσεις της παραγωγικότητας της εργασίας κρατώντας χαμηλό το κόστος εργασίας, καθώς είναι γνωστό ότι η βιομηχανία εμπεριέχει μεγαλύτερη παραγωγικότητα εργασίας. Οι πληθυσμοί της Αφρικής που μετακινούνται από την ύπαιθρο προς τις πόλεις τείνουν να απασχολούνται σε υπηρεσίες χαμηλής παραγωγικότητας και προστιθέμενης αξίας. Η μεγέθυνση προέρχεται από μεγάλες κεφαλαιακές ροές, μεταβιβάσεις ή από φούσκες της αγοράς αγαθών αμφισβητώντας την ικανότητα της να είναι βιώσιμη.

Συμπεράσματα: Το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ Βορρά και Νότου δεν έχει σημασία για την αποβιομηχάνιση. Οι σημαντικότερες όψεις της αποβιομηχάνισης έχουν να κάνουν με το εμπόριο και τον ανταγωνισμό μεταξύ των αναπτυγμένων οικονομιών και δευτερευόντως από τις αναπτυγμένες προς τις αναπτυσσόμενες. Η μεγέθυνση μέσα από τη βιομηχανία ίσως προσπαθήσει να αναιρέσει την εμπορική ολοκλήρωση και επανοικειοποιηθεί τον προστατευτισμό. Διαφορετικά η μεγέθυνση θα μεσολαβηθεί στην αύξηση της παραγωγικότητας των υπηρεσιών. Τεχνολογική καινοτομία από labour saving σε product innovation.

Συμπεράσματα: Μεγαλύτερη καταστροφή θέσεων εργασίας στον κλάδο ενδιάμεσων αγαθών και τελικών καταναλωτικών προϊόντων. Αγροτοδιατροφικά βιομηχανικά προϊόντα και τελικά καταναλωτικά όπου ο αυτοματισμός είναι λιγότερο παρών. Ο διεθνής ανταγωνισμός και η αυτοματοποίηση εντείνονται στον κλάδο αυτοματισμού, ενδιάμεσων προϊόντων και εξοπλισμό.

Ερώτημα: Σκεφτείτε την σχέση μεταξύ μεγέθυνσης, μαύρης αγοράς και black market premium, επένδυσης και όσων συζητήσαμε στο κεφάλαιο για την αποβιομηχάνιση. Τοποθετήστε τις χώρες που πλήττονται από την αποβιομηχάνιση και δείτε τις αποδόσεις της μαύρης αγοράς. Τέλος, σκεφτείτε τις χώρες που επέδειξαν αντοχή στην αποβιομηχάνιση και συζητήστε την ύπαρξη του πολιτικού οικονομικού κύκλου.

Ερώτημα: Σκεφτείτε την επίδραση των νομισματικών ζωνών στην αποβιομηχάνιση καθώς σύμφωνα με την κριτική στη θεωρία των Άριστων Νομισματικών Περιοχών οι Krugman (1991), Kalemli-Ozcan, Sorensen και Yosha (2001) ισχυρίζονται ότι ή αυξανόμενη ολοκλήρωση θα οδηγήσει σε περιφερειακή συγκέντρωση και εξειδίκευση των βιομηχανιών και άρα σε αποκλίνοντες οικονομικούς κύκλους και διαταραχές τοπικές και κλαδικές. Ενώ οι Coe and Helpman (1995), Frankel και Rose (1998), Duecker και Wesche (1999), Artis και Zhang (1999) ισχυρίζονται τη δημιουργία μια ευρωπαϊκής αλυσίδας αξίας με συγχρονισμένους οικονομικούς κύκλους.

Μετά την αποβιομηχάνιση: Κλάδοι που εξειδικεύονται και δέχονται επενδύσεις ως αποτέλεσμα της αποβιομηχάνισης: Τομέας μεταφορών (κυρίως πλωτών containerization) Τηλεπικοινωνίες Υψηλής τεχνολογίας βαριά βιομηχανία (αεροναυπηγική και πολεμική βιομηχανία) Creativity (entrepreneurial creative cities gendrification).