Αναπτυξιακή Προσέγγιση της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Δρ Αννα Κ. Τουλουμάκου Εκ. Συνεργάτης, Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Επ. Συνεργάτης, Κέντρο SKOPE, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Με ευχαριστίες στις Δρ Αδαμοπούλου
Ακαδημαϊκά & Διοικητικά Θέματα! E- class: Αναπτυξιακή προσέγγιση της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (600317)! Επικοινωνία μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου! annatouloumakos@gmail.com
Διαλέξεις 7-9 Ομάδα 3: Διαφορετικότητα στη μάθηση! Μάθημα 1. Διαφορετικότητα και ιδιαιτερότητα: είδη και δεδομένα! Μαθημα 2. Εκπαιδευτική Πολιτική Ε.Ε.Α, Μοντέλα Παρέμβασης και Ενσωμάτωσης! Μαθημα 3. Εκφοβισμός
Ειδική αγωγή! Οποιδήποτε πρόγραμμα παρέχεται σε παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αντί ή επιπλέον του προγράμματος τάξης γενικής εκπαίδευσης! Οι υπηρεσίες περιλαμβάνουν από άμεση και έμμεση παροχή συμβουλών μέχρι ειδικό σχολείο, οικοτροφείο ή άσυλο
! Από το 1975 ο νόμος 94-142: Εξασφαλίζει πως σε κάθε παιδί παρέχεται κάποια μορφή δημόσιας εκπαίδευσης! Νόμος περί Εκπαίδευσης Ατόμων με Αναπηρίες (IDEA), 1990 & 1997 [νόμοι 101-476 και 105-17 αντίστοιχα]! Οπου σημειώνεται η αλλαγή του όρου ανάπηρα παιδιά με τον όρο παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες! Συμφωνείται η συμμετοχή των εκπαιδευτικών κανονικής τάξης στο σχεδιασμό προγραμμάτων και αξιολόγιση! Βασικές αρχές του Νόμου: 1. Ελεύθερη, κατάλληλη δημόσια εκπαίδευση 2. Δίκαιη και με ακρίβεια αξιολόγηση (από ειδικούς επαγγελματίες) 3. Εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα (περιγραφή αναγκών και σκιαγράφηση πορείας) 4. Εκπαίδευση σε ένα περιβάλλον όσο το δυνατόν λιγότερο περιοριστικό- νομική βάση για συνεκπαίδευση 5. Τα δικαιώματα των μαθητών και των γονιών τους πρέπει να προστατεύονται ο ρόλος των γονέων στη λήψη αποφάσεων ενισχύεται 6. Διαδικαστικές ασφαλιστικές δικλίδες (π.χ. Για προστασία δικαιωμάτων και επίλυση διαφορών)
! Το φάσμα των υπηρεσιών για παιδιά με ε.ε.α από τις λιγότερο στις περισσότερο περιοριστικές περιλαμβάνει! Τοποθέτηση σε τάξη γενικής εκπαίδευσης! Μικρή ή καμία εξωτερική βοήθεια χρήση κατάλληλων στρατηγικών (π.χ. Μαθητές με ελαφριά απώλεια όρασης)! Πολύ ευεργετική η ένταξη στην τάξη γενικής εκπαίδευσης (ΤΓΕ) δείχνει η έρευνα! Σύμπραξη με συμβούλους, εκπαιδευτικούς και άλλους επαγγελματίες (λογοθεραπευτές, ψυχολόγοι, παρουσία ειδικών παιδαγωγών στην τάξη μερικές φορές την εβδομάδα)! Τοποθέτηση σε βοηθητική τάξη (ένας εκπαιδευτικός με μικρές ομάδες μαθητών)! Τοποθέτηση σε ΤΓΕ για το περισσότερο της μέρας αλλά ταυτόχρονα και σε βοηθητικές τάξεις για κάποιες ώρες! Βοηθητικές τάξεις
! Το φάσμα των υπηρεσιών για παιδιά με ε.ε.α από τις λιγότερο στις περισσότερο περιοριστικές περιλαμβάνει! Τοποθέτηση σε τάξη ειδικής αγωγής με μερική ένταξη! Τοποθέτηση σε ειδικές τάξεις και συμμετοχή σε ΤΓΕ για μαθήματα μουσικής, καλλιτεχνικών κλπ! Αυτόνομη ειδική αγωγή! Ειδική τάξη χωριστά από το πρόγραμμα γενικής εκπαίδευσης (μέχρι τη κίνημα της συνεκπαίδευσης)! Σχετικές υπηρεσίες που βοηθούν το παιδί να επωφεληθεί από τη γενική ή ειδική αγωγή (συμβουλευτικοί ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί)
! Ο Ν.1143/81! Η Ειδική Αγωγή είναι αποκολλημένη και αποστασιοποιημένη από τον όλο κορμό της εκπαίδευσης των κανονικών παιδιών! Ο Ν. 1566/1985! Η υιοθέτηση της αρχής της ενσωμάτωσης (mainstreaming) των παιδιών με ειδικές ανάγκες στο κορμό των κανονικών σχολείων! Ο Ν. 2817/2000! Κατοχύρωσε το θεσμό της «ένταξης» των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα σχολεία γενικής αγωγής! Ο όρος : «Ατομα με Ειδικές ανάγκες» αντικαταστάθηκε από το σύγχρονο όρο : «Ατομα με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες»
! Ο Ν. 3699/2008! Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Ατόμων με Αναπηρία ή με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες! Περιλαμβάνονται η διαφοροδιάγνωση, η διάγνωση, η αξιολόγηση και αποτύπωση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, η συστηματική παιδαγωγική παρέμβαση με εξειδικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα εκπαιδευτικά εργαλεία και προγράμματα, τα οποία υλοποιούνται από τα κατά τόπους ΚΕΔΔΥ και από τις δημόσιες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες! 2014! Οπου στη νομοθεσία αναφέρεται ο όρος "ειδική αγωγή" αντικαθίσταται με τον όρο «ειδική εκπαίδευση»
! Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εξακολουθεί να ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό ένα νοσοκομειακό μοντέλο παροχής υπηρεσιών, όπου ο μαθητής απομακρύνεται από το σχολείο του για να αξιολογηθεί, ενώ και η παρέμβαση είναι αποσπασματική! Τα σχολεία των ΗΠΑ (και όχι μόνον τα ειδικά) στελεχώνονται και με επικουρικό προσωπικό (child services team), όπως σχολικούς ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς ειδικής εκπαίδευσης, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και φυσικοθεραπευτές, νοσοκόμους, και άλλους (κατά περίπτωση) που πλαισιώνουν τους εκπαιδευτικούς αυτών των σχολικών μονάδων
Αποτυχία ειδικής αγωγής Εκπαίδευση μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μέσα σε ένα ελάχιστα περιοριστικό περιβάλλον Ενταξη: Προσπάθεια ενσωμάτωσης των παιδιών με ειδικές εκπαίδευτικές ανάγκες στο παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα Αύξηση στην πολυπλοκότητα της διδασκαλίας στην τάξη και του ρόλου του εκπαιδευτικού
! Η υποστήριξη μαθητών και μαθητριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο γενικό σχολείο υπαγορεύεται από σημαντικούς ηθικούς, εκπαιδευτικούς και νομικούς λόγους και γι αυτό αποτελεί μια από τις πλέον δυναμικές τάσεις της σύγχρονης εκπαιδευτικής πολιτικής σε πολλές χώρες του κόσμου! Η υποστήριξη μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μέσα στη γενική τάξη προϋποθέτει τη διατήρηση μιας ισορροπίας μεταξύ της ειδικών εκπαιδευτικών παροχών και των συνθηκών μάθησης που πρέπει να δημιουργηθούν για τα υπόλοιπα άτομα της γενικής τάξης
! Κυρίως σε παδιά με μαθησιακές δυσκολίες, ελαφριά νοητική υστέρηση και ελαφριές συναισθηματικές διαταραχές! Οταν ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί μια μέθοδο σχεδιασμένη για ευρύ φάσμα επιπέδεων ικανότητας, τα αποτελέσματα για αυτές τις ομάδες είναι καλύτερα σε σχέση με τους αντίστοιχους μαθητές σε ειδικές τάξεις
! α) Σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, εφόσον πρόκειται για μαθητές με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης, ο οποίος συνεργάζεται κατά περίπτωση με τα ΚΕΔΔΥ, με τους σχολικούς συμβούλους γενικής και ειδικής εκπαίδευσης! β) Σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, με παράλληλη στήριξη συνεκπαίδευση, από εκπαιδευτικούς ειδικής εκπαίδευσης, όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών
! Στο δρόμο για μια επικαιροποιημένη προσέγγιση...
Δυσκολίες μάθησης και προσαρμογής οφείλονται αποκλειστικά σε εγγενείς παράγοντες (σε ατομική παθολογία) Σαφείς κατηγορίες ατόμων με μοναδικά προφίλ δυνατοτήτων και αδυναμιών (ετικετοποίηση) Οι εγγενείς παράγοντες μπορούν να ανιχνευθούν με εργαλεία και διαδικασίες που υπάρχουν ή μπορούν να επινοηθούν Τα άτομα που ανήκουν σε μια και την αυτή κατηγορία μπορούν να διδαχθούν με προκατασκευασμένα προγράμματα, μόλις προσδιοριστεί η κατηγορία στην οποία ανήκει το κάθε άτομο Ο ρόλος του περιβάλλοντος διδασκαλίας του ατόμου και κατά πόσο μπορούν να γίνουν προσαρμογές που θα κάνουν δυνατή την πρόσβασή του στη μάθηση Οι εγγενείς παράγοντες δεν είναι πάντα διακριτοί και ποικίλλουν κατά την εμφάνιση, ανάλογα με το περιβάλλον, Τα εργαλεία και οι διαδικασίες ανίχνευσης έχουν χαμηλή εγκυρότητα και αξιοπιστία Οι παραδοσιακές κατηγορίες προσφέρουν γενικές πληροφορίες για τη σχέση του προγράμματος που πρέπει να ακολουθήσει το παιδί
! Εμφαση σε διαδικασίες που προσφέρουν πληροφορίες για τη λειτουργία του παιδιού στο συγκεκριμένο μαθησιακό περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα η εκπαιδευτική αλληλεπίδραση! Μειώνεται σταδιακά η εξάρτηση από τις ψυχομετρικές δοκιμασίες! Η χρήση διαδικασιών στο πλαίσιο των οποίων οι αποφάσεις για την ύπαρξη ή μη ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών κρίνονται με βάση το ρυθμό προόδου που παρουσιάζουν τα άτομα στην κατάκτηση σχολικών γνώσεων και το βαθμό στον οποίο ανταποκρίνονται στις συνήθεις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, με την προϋπόθεση ότι αυτές υλοποιούνται με τον κατάλληλο τρόπο (ανταπόκριση στη διδακτική παρέμβαση)
! Απαραίτητο δομικό στοιχείο και αναπόδραστο προ- στάδιο της οργάνωσης οποιουδήποτε εξατομικευμένου προγράμματος είναι οι λεγόμενες «προπαραπεμπτικές παρεμβάσεις»! Στόχος αυτών των παρεμβάσεων είναι, βέβαια, να αντιμετωπισθούν οι όποιες δυσκολίες του παιδιού μέσα στη γενική τάξη
! Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) το παραδοσιακό κατηγορικό μοντέλο της Ειδικής Εκπαίδευσης αλλάζει οτιδήποτε υπάρχει από το ιατρικό και κλινικό μοντέλο που βασίζεται στις ελλείψεις του μαθητή, σε ένα πιο λειτουργικό, βασιζόμενο στη διδασκαλία μέσα στην τάξη μοντέλο! Στη θέση των μαθητοκεντρικών δυσκολιών τοποθετείται η χρήση λειτουργικών προσεγγίσεων που επικεντρώνονται στην τάξη και δίνουν έμφαση στην τροποποίηση του περιβάλλοντος, της διδασκαλίας και του αναλυτικού προγράμματος για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παιδιού με μαθησιακά προβλήματα (Prasse & Schang, 1999)
! Αντί να εστιαζόμαστε στα προβλήματα εντός του παιδιού που χρειάζονται αποκατάσταση και στη μέτρηση των επιδόσεων των μαθητών για να εντοπίσουμε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, σκοπός μας είναι να διαγνώσουμε τις συνθήκες υπό τις οποίες η μάθηση των παιδιών βελτιώνεται και αναπτύσσεται! Σε μια μη- κατηγορική προσέγγιση, το παιδί περιγράφεται από την άποψη των εκπαιδευτικών του αναγκών, και ως πρόβλημα ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ του τι προσδοκάται και του τι πραγματικά συμβαίνει σε μια δεδομένη κατάσταση (Deno, 2002)
Πολυεπίπεδο Μοντέλο Παρέμβασης Τριτογενής Παρέμβαση Ατομική παρέμβαση με μαθητές Δευτερογενής Παρέμβαση Μερικοί μαθητές Ομάδες «υψηλού κινδύνου» Το ΟΡΑΜΑ: Να παρέχονται αποτελεσματικές παρεμβάσεις ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες ΟΛΩΝ των μαθητών μέσα από εγκαιρες και επιστημονικά Βασισμένες παρεμβάσεις μέσα από προσεκτικό σχεδιασμό σε επίπεδο συστήματος Πρωτογενής Παρέμβαση Στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού Πρόληψη, προαγωγή
! Προσαρμογή της διδασκαλίας
Τρία βασικά στοιχεία προσαρμογής! Προσαρμογή μορφής για γραπτές εργασίες, π.χ. όταν! Μια εργασία είναι πολύ εκτενής! Μικρά διαστήματα σελίδας και δυσκολία μαθητή να εστιάσει! Ελλιπείς οδηγίες! Ανεπαρκή ή παραπλανητικά παραδείγματα (ή οδηγίες)! Προσαρμογές περιεχομένου, π.χ! Στην ποσότητα της πληροφορίας (- > μικρότερες ενότητες ύλης)! Κάλυψη άγνωστου λεξιλογίου ή άλλης προαπαιτούμενης γνώσης (π.χ. Λεξιλόγιο, διαίρεση τριψήφιων αριθμών)! Προσαρμογή τρόπου επικοινωνίας! Χρήση δημιουργικών μεθόδων όπως παρακολούθηση επίδειξης ή ταινίας για μετάδοση πληροφορίας, ή καταγραφή προφορικής απάντησης στην εξέταση
Πρόληψη και πρώιμη παρέμβαση! Αποτροπή και αποφυγή απομάκρυνσης από τάξεις γενικής εκπαίδευσης! Εντατική πρώιμη παρέμβαση που προφυλάσσει μαθητές ευάλωτων ομάδων ή υψηλού ρίσκου! Προγραμμα ανταπόκριση στην παρέμβαση (RtI)! Προγράμματα υψηλής ποιότητας στην πρώτη παιδική ηλικία
! Μέσα βοηθητικής τεχνολογίας! Αντικείμενο, εξοπλισμός ή προιόν συστήματος, π.χ., μολύβι με προσαρμοσμένη λαβή ή ένα ηλεκτρονικό βιβλίο! Υπηρεσίες βοηθητικής τεχνολογίας! Υπηρεσία που βοηθάει άμεσα ένα άτομο στην επιλογή, απόκτηση ή χρήση ενός μέσου τεχνολογίας! Πλεονεκτήματα να κάνει πράγματα μέσα στην τάξη που πριν ήταν ανέφικτα, ενίσχυση της αυτο- αντίληψης, εξατομίκευση διδασκαλίας, τύπου/συχνότητας ενίσχυσης, και επιπέδου διδασκαλίας, παροχή άμεσης διορθωτικής ανατροφοδότησης, διατήρηση προσοχής μαθητών, απόλυτος σεβασμός σε ρυθμό μαθητή! Περιορισμοί - ο τρόπος χρήσης της τεχνολογίας, εκπαιδευτικό εργαλείο και όχι πανάκεια, ως μέρος ενός σχεδιασμένου προγράμματος
! Υποστήριξη από φίλους («κολλητούς) π.χ. με περιπτώσεις παιδιών με προβλήματα ακοής! Φροντίζει για σημειώσεις, βοηθά στην κατανόηση οδηγιών, βοηθά στην προσαρμογή, διασφαλίζει ότι είναι «στην ίδια σελίδα» με τους υπόλοιπους μαθητές! Διδασκαλία με συνομηλίκους! Φροντιστηριακού τύπου, όπου ο μαθητής δάσκαλος είναι καλά εκπαίδευμένος (με ευθύνη του δασκάλου)! Ομάδες ειδικής αγωγής! Ειδικοί που συνεργάζονται με εκπαιδευτικό της τάξης, όπως ειδικός παιδαγωγός- συγκεκριμένοι ρόλοι και ευθύνες ειδικών
! (α) πλήρη στοιχεία για το παρόν επίπεδο επίδοσης του παιδιού στην περιοχή στην οποία παρουσιάζει τα σημαντικότερα προβλήματα και σε όσες άλλες περιοχές είναι σχετικές,! (β) γενικούς ή μακροπρόθεσμους στόχους, των οποίων η κατάκτηση πρόκειται να επιδιωχθεί στο χρονικό διάστημα εφαρμογής του εξατομικευμένου προγράμματος,! (γ) επιμέρους ή βραχυπρόθεσμους στόχους, που θα αποτελούν τους ενδιάμεσους σταθμούς μέχρι την επίτευξη των γενικών στόχων,
1. Να γνωρίζουν πολύ καλά την ύλη των μαθημάτων στα οποία δυσκολεύονται οι μαθητές τους, όχι μόνο με την έννοια των στόχων του επίσημου προγράμματος, αλλά και με την έννοια δομικών στοιχείων, 2. Να διατυπώνουν διδακτικούς στόχους, χρησιμοποιώντας λειτουργικούς όρους και περιλαμβάνοντας τη συμπεριφορά του παιδιού, τις συνθήκες εμφάνισής της και το κριτήριο κατοχής της σχετικής δεξιότητας, 3. Να είναι εξοικειωμένοι με τις δυνατότητες που προσφέρει η κάθε μια από τις γνωστότερες διδακτικές μεθόδους ανά γνωστικό αντικείμενο, καθώς επίσης και με την καταλληλότητα των διαφόρων υλικών διδασκαλίας, ανάλογα με τις ανάγκες των παιδιών,
4. Να μπορούν να συνδυάσουν παρεμβάσεις προερχόμενες από διαφορετικές επιστημονικές περιοχές σε ένα συνεκτικό πρόγραμμα, 5. Να είναι σε θέση να υλοποιήσουν έγκυρες και αξιόπιστες αποτιμήσεις των προγραμμάτων που εφαρμόζουν, ώστε να προσφέρουν και την κατάλληλη ανατροφοδότηση στους μαθητές τους, 6. Να διαθέτουν ικανότητα αποτελεσματικής συνεργασίας με τους γονείς.
Βιβλιογραφία! Slavin R. E. (2006). Εκπαιδευτική ψυχολογία. Θεωρία και πράξη. (Μφρσ: Ε. Εκκεκάκη, Επιμ.: Κ. Κόκκινος), Αθήνα: Μεταίχμιο! Κεφάλαιο 12 (σελ. 506-533)! Ellio, S. N., Kratochwill, T. R., Li lefield- Cook, J., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική ψυχολογία: Αποτελεσματική Διδασκαλία - Αποτελεσματική μάθηση. Αθήνα: Gutenberg.! Κεφάλαιο 5 (σελ. 208-266)! Διαφάνειες παρουσίασης
Ευχαριστώ! annatouloumakos@gmail.com