ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ «ΤΟ ΣΥΝΝΕΦΟ ΕΦΕΡΕ ΒΡΟΧΗ» Εισαγωγή Μελετώντας το νέο Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών (ΑΠΣ), το Διαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράµµατος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και τα νέα βιβλία Γεωγραφίας και Φυσικής της Ε και ΣΤ τάξης του δηµοτικού σχολείου, δηµιουργήσαµε το λογισµικού «Το σύννεφο έφερε βροχή» που ασχολείται µε την ατµόσφαιρας της γης και µε διάφορα µετεωρολογικά και ατµοσφαιρικά φαινόµενα. Το εκπαιδευτικό λογισµικό «Το σύννεφο έφερε βροχή» αποτελεί συµπληρωµατικό εργαλείο για τη διδασκαλία της δοµής της ατµόσφαιρας, του υδρολογικού κύκλου και των µετεωρολογικών φαινοµένων (Γεωγραφία ΣΤ Δηµοτικού, Βιβλίο Μαθητή, 9ο Κεφάλαιο, Ατµόσφαιρα, σελ. 35-38). Απευθύνεται κυρίως στους µαθητές της ΣΤ τάξης, όµως επιµέρους ενότητες µπορούν να διδαχθούν και σε άλλες τάξεις. Για παράδειγµα, η προσοµοίωση του κύκλου του νερού ή το φαινόµενο του θερµοκηπίου, µπορεί να αξιοποιηθούν σε ένα πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, σε σχετικές εκδηλώσεις για την Παγκόσµια Ηµέρα Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου) ή να ενταχθούν σε σχετικό σχέδιο εργασίας της Ευέλικτης Ζώνης. Η ταυτότητα του λογισµικού Κατά το σχεδιασµό και την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού λογισµικού «Το σύννεφο έφερε βροχή», ακολουθήσαµε τις σύγχρονες εποικοδοµητικές απόψεις, δίνοντας σηµασία στην ανάδειξη των απόψεων και των εµπειριών των µαθητών για τα εξεταζόµενα φαινόµενα, όπου ήταν δυνατόν, προκειµένου να τις αξιοποιήσουµε στην διδακτική διαδικασία. Βασική αρχή που διέπει το λογισµικό, είναι να δίνει τη δυνατότητα στους µαθητές να αλληλεπιδρούν ως οµάδα όχι µόνο µε το υπολογιστικό περιβάλλον αλλά και µε τους υπόλοιπους συµµαθητές και µε το δάσκαλό τους. Το λογισµικό δίνει αφορµές για συζήτηση και διαπραγµάτευση νοηµάτων στην οµάδα που βρίσκεται µπροστά σε κάθε υπολογιστή, αλλά συχνά καλεί και την ολοµέλεια της τάξης να 1
συζητήσει για κάποιο θέµα ή να συνεργαστεί προκειµένου να βρει λύση στις προτεινόµενες δραστηριότητες στην τάξη. Πρόκειται για εκπαιδευτικό λογισµικό, δοµηµένο µε τη µορφή σεναρίου και δραστηριοτήτων και αποτελείται από 4 ενότητες. Ο προτεινόµενος χρόνος υλοποίησης είναι 5 διδακτικά δίωρα: 4 δίωρα για τη διερεύνηση κάθε ενότητας και 1 για την αξιολόγηση. Κάθε ενότητα παρουσιάζεται µε τη µορφή ενός γρίφου και εξετάζει ένα συγκεκριµένο ατµοσφαιρικό φαινόµενο. Οι ενότητες - γρίφοι παρουσιάζονται µε σειριακή δοµή και ο δάσκαλος µπορεί να επιλέγει κάθε φορά µία ενότητα. Οι µαθητές σε κάθε γρίφο έχουν την ευκαιρία: να γνωρίσουν τη δοµή και τη σύσταση της ατµόσφαιρας, να εστιάσουν στην Τροπόσφαιρα, ως χώρο όπου συµβαίνουν τα διάφορα µετεωρολογικά φαινόµενα, να µελετήσουν τον κύκλο του νερού και τον τρόπο δηµιουργίας των νεφών να παρατηρήσουν τον τρόπο δηµιουργίας κάποιων µορφών υετού (βροχή, χιόνι, χαλάζι) να διερευνήσουν το φαινόµενο θερµοκηπίου και τους παράγοντες που οδήγησαν στην εµφάνιση του ενισχυµένου φαινοµένου του θερµοκηπίου. Διδακτικοί Στόχοι Οι µαθητές, µε βάση τη στοχοθεσία της αντίστοιχης ενότητας του βιβλίου Γεωγραφίας ΣΤ τάξης, µετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας, θα πρέπει να είναι σε θέση: να γνωρίζουν τι είναι η ατµόσφαιρα να γνωρίζουν τη σύσταση της ατµόσφαιρας να περιγράφουν τη δοµή της ατµόσφαιρας να αξιολογούν το ρόλο της ατµόσφαιρας στη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη (Γεωγραφία ΣΤ, βιβλίο δασκάλου). Επιπλέον οι µαθητές µε την ενασχόλησή τους µε το εκπαιδευτικού λογισµικού έχουν τη δυνατότητα: Να αισθητοποιήσουν αφηρηµένες έννοιες που συνδέονται µε την ατµόσφαιρα Να παρατηρήσουν τον κύκλο του νερού και τον τρόπο δηµιουργίας των νεφών 2
Να διερευνήσουν τον τρόπο δηµιουργίας διαφόρων µετεωρολογικών φαινοµένων, ώστε να είναι ικανοί να τα ερµηνεύουν Να κατανοήσουν το φαινοµένου του θερµοκηπίου και να διερευνήσουν τους παράγοντες που ευθύνονται για τη δηµιουργία του ενισχυµένου φαινοµένου του θερµοκηπίου Εννοιολογικοί χάρτες Στην εφαρµογή προτείνεται στον εκπαιδευτικό να χρησιµοποιήσει τους εννοιολογικούς χάρτες στην αρχή της συνολικής διαδικασίας και πριν οι µαθητές ασχοληθούν µε το λογισµικό, ώστε να λειτουργήσουν ως εργαλεία ανάδειξης των ιδεών τους. Στο τέλος της διδασκαλίας όλης της ενότητας (στο 5 ο διδακτικό δίωρο) ζητείται από τους µαθητές η σχεδίαση νέου εννοιολογικού χάρτη, ώστε οι αρχικές ιδέες των µαθητών να συγκριθούν τις µε τις τελικές και να διαγνώσουµε αν υπάρχουν εννοιολογικές αλλαγές. Στην περίπτωση αυτή ο εννοιολογικός χάρτης χρησιµοποιείται και ως εργαλείο τελικής αξιολόγησης, προκειµένου να εξεταστεί η επίτευξη των διδακτικών στόχων. Προκαταβολικοί οργανωτές Σύµφωνα µε τις σύγχρονες εποικοδοµητικές προσεγγίσεις οι προκαταβολικοί οργανωτές επιτελούν διάφορες διδακτικές λειτουργίες, όπως: κινητοποιούν την προσοχή και το ενδιαφέρον των µαθητών συνδέουν το εισαγόµενο θέµα µε τις γνώσεις και τις εµπειρίες των µαθητών κατευθύνουν την προσοχή στα κύρια σηµεία υπενθυµίζουν τις υπάρχουσες γνώσεις που σχετίζονται. Στην έναρξη κάθε ενότητας γρίφου παρουσιάζεται ο προκαταβολικός οργανωτής µε τη µορφή ενός ερωτήµατος και συνοδεύεται από σχετικά εικονίδια. Με τον τρόπο αυτό ο µαθητής ενηµερώνεται για το θέµα που θα εξεταστεί και εισάγεται σε προβληµατική κατάσταση, αναδεικνύοντας τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις ή τις πρότερες γνώσεις που έχει για το θέµα. 3
Οι δραστηριότητες Οι δραστηριότητες είναι δύο ειδών: A. Οι ενσωµατωµένες στο Εικ. 1 Προκαταβολικός οργανωτής λογισµικό, που αποτελούν µέρος του σεναρίου και η επίλυσή τους γίνεται είτε από κάθε µαθητή µεµονωµένα, είτε από την οµάδα των µαθητών που βρίσκεται σε κάθε υπολογιστή και B. Οι ανεξάρτητες του λογισµικού οι οποίες βρίσκονται στα χέρια του δασκάλου και συνοδεύουν το λογισµικό. Προτείνονται να εκτελούνται στην τάξη σε συγκεκριµένα στάδια εκτέλεσης του λογισµικού. Σε όλες τις δραστηριότητες, στην περίπτωση λάθους απάντησης από την πλευρά του µαθητή, αποφεύγονται τα ηχητικά µηνύµατα ή άλλου είδους συµπεριφοριστικά πρότυπα και κάθε µαθητής έχει τη δυνατότητα να προσπαθήσει όσες φορές επιθυµεί, ώστε να οδηγηθεί στην εύρεση της σωστής απάντησης, χρησιµοποιώντας κάθε φορά και την ανάλογη βοήθεια. Ως τελική επιβράβευση των προσπαθειών τους, απονέµεται στους µαθητές το «Δίπλωµα του µικρού Μετεωρολόγου». Οι µαθητές συµπληρώνουν τα προσωπικά τους στοιχεία και εκτυπώνουν το «δίπλωµά» τους. Το σενάριο της εφαρµογής Η ιστορία εκτυλίσσεται µία καλοκαιρινή ηµέρα σε απροσδιόριστο τόπο της Ελλάδας. Τρεις φίλοι (2 αγόρια ηλικίας 10-12 χρονών και ένα κορίτσι 7-8 χρονών) αναγκάζονται, λόγω µιας ξαφνικής και έντονης καλοκαιρινής βροχής, να κλειστούν στο δωµάτιο του ενός παιδιού. Τα παιδιά προβληµατίζονται για την έντονη βροχή και ενοχλούνται από τη διάρκειά της, αφού τους στερεί το παιχνίδι. Η είσοδος της µεγαλύτερης αδερφής του ενός παιδιού, που σπουδάζει µετεωρολόγος, δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν τις απορίες και τα παράπονά τους. Η µετεωρολόγος προτείνει, αντί να τους λύσει όλες τις απορίες, να παίξουν ένα παιχνίδι που αποτελείται από γρίφους. Κάθε γρίφος θα ασχολείται µε ένα από τα άγνωστα γι αυτούς 4
φαινόµενα και η επιτυχής επίλυση όλων θα τους οδηγήσει στην απόκτηση του διπλώµατος βασικών γνώσεων ενός µετεωρολόγου. Κατά την επίλυση των γρίφων, εµφανίζεται ένας βοηθός, ο Σταγονούλης, ο οποίος παρέχει τις απαραίτητες διευκολύνσεις, εκφράζει απορίες, παρακινεί τα παιδιά στο έργο τους και επιβραβεύει τις προσπάθειές τους. Κουµπιά πλοήγησης Ο µαθητής πλοηγείται στις σελίδες του λογισµικού µε ένα βασικό κουµπί, Εικ. 2 Οι ήρωες του λογισµικού που έχει το σχήµα υδρόγειας σφαίρας. Ο µαθητής έχει τη δυνατότητα να µεταφερθεί µπροστά και πίσω στις σελίδες, να συµβουλευθεί το γλωσσάριο ή να εγκαταλείψει τηνεικ. εφαρµογή. 3 Βασικό κουµπί πλοήγησης Περιεχόµενα Ο µαθητής, σε όλη τη διάρκεια πλοήγησης και ανεξάρτητα σε ποια ενότητα βρίσκεται, έχει τη δυνατότητα να επιλέγει την ενότητα που θέλει, µέσω αναδυόµενου µενού περιεχοµένων που παρουσιάζεται στην κορυφή της οθόνης, προκειµένου να αντλήσει συµπληρωµατικές πληροφορίες και κατόπιν να επιστρέψει στη σκηνή που εξετάζει. Επιλέγοντας έναν συγκεκριµένο γρίφο, παρουσιάζονται όλα όσα αφορούν τη ζητούµενη ενότητα, εξαιρώντας τις συνοδευτικές δραστηριότητες. Ο λόγος είναι ότι ο µαθητής έχει ήδη ασχοληθεί µε τη συγκεκριµένη ενότητα και µε τις δραστηριότητες και επιστρέφει σ αυτήν επειδή χρειάζεται να επανεξετάσει κάποιες πληροφορίες ή να παρατηρήσει κάποια οπτικοποίηση προκειµένου να προχωρήσει στην επεξεργασία της επόµενης ενότητας. Ενότητα Α - 1ο διδακτικό δίωρο Διδακτικοί στόχοι Εικ. 5 Περιεχόµενα Στην πρώτη ενότητα οι µαθητές θα ασχοληθούν µε την ατµόσφαιρα της γης. Οι επιµέρους διδακτικοί στόχοι είναι: 5
Οι µαθητές να γνωρίσουν τι είναι η ατµόσφαιρα να διερευνήσουν τη δοµή και τη σύσταση της ατµόσφαιρας να εστιάσουν στην Τροπόσφαιρα, ως το στρώµα της ατµόσφαιρας όπου συµβαίνουν τα διάφορα ατµοσφαιρικά φαινόµενα. Σχέδιο µαθήµατος Α) Ξεκινώντας τη διδασκαλία προτείνεται ο εκπαιδευτικός να συζητήσει µε τους µαθητές του πάνω στα θέµατα που θα µελετήσουν µαζί, δηλ. για την ατµόσφαιρα της γης, ώστε να ανιχνεύσει τις προϋπάρχουσες ιδέες και αντιλήψεις των µαθητών του. Ως εργαλείο ανάδειξης ιδεών των µαθητών προτείνεται η δηµιουργία εννοιολογικού χάρτη. Β) Οι µαθητές ανοίγουν το λογισµικό και ο Σταγονούλης τους καλεί στο «ταξίδι της γνώσης και διασκέδασης». Ακολουθεί βίντεο σχετικό µε σχηµατισµούς νεφών και ο τίτλος του λογισµικού µε τη συνοδεία ήχου βροχής. Εικ. 5 Βίντεο σχηµατισµού νεφών Παρουσιάζεται το βασικό σκηνικό το δωµάτιο των παιδιών και ακολουθούν οι διάλογοι των παιδιών οι οποίοι εισάγουν τους µαθητές στη διαδικασία επίλυσης των γρίφων. Γ) Παρουσίαση 1 ου γρίφου: Πού δηµιουργούνται τα σύννεφα Κάθε ενότητα γρίφος εµφανίζεται µε τη µορφή ενός ερωτήµατος και σχετικών εικονιδίων. Αποτελούν τους Εικ. 6 Τίτλος του λογισµικού 6
προκαταβολικούς οργανωτές της συγκεκριµένης ενότητας. Ο πρώτος γρίφος παρουσιάζει την ατµόσφαιρα της γης, τη δοµή και τη σύστασή της. Οι µαθητές καθοδηγούνται από το Σταγονούλη να διερευνήσουν τη βιβλιοθήκη, προκειµένου να βρουν τις απαραίτητες πληροφορίες. Πατώντας στην εικόνα της βιβλιοθήκης ή στο κουµπί επόµενο οδηγούνται σε ένα ανοιχτό βιβλίο, όπου ακούν και διαβάζουν ένα µικρό πληροφοριακό κείµενο για την ατµόσφαιρα. Ο Σταγονούλης παρακινεί τους µαθητές να ανακαλύψουν περισσότερα πατώντας σε καθένα από τα πλαίσια που εµφανίζονται. Το πρώτο πλαίσιο οδηγεί στην παρουσίαση της δοµής της ατµόσφαιρας. Παρουσιάζονται τα στρώµατα της ατµόσφαιρας και διάφορα αντικείµενα που έχουν σχέση µε κάθε στρώµα. Για παράδειγµα, σύννεφα στην Τροπόσφαιρα, πτήσεις των αεροπλάνων και το αέριο όζον στη Στρατόσφαιρα κλπ. Περνώντας το ποντίκι από κάθε στρώµα αλλά και από κάθε αντικείµενο, εµφανίζονται οι αντίστοιχες πληροφορίες. Οι πληροφορίες, δηλαδή βρίσκονται «κρυµµένες» µέσα στις κινούµενες εικόνες και ο µαθητής καλείται να τις ανακαλύψει εξερευνώντας την οθόνη. Ο Σταγονούλης µε κατάλληλες ερωτήσεις παρακινεί τους µαθητές να εστιάσουν την παρατήρησή τους στην εµφάνιση των νεφών και να τα συνδέσουν µε το αντίστοιχο στρώµα της ατµόσφαιρας. Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει την ατµόσφαιρα ως σύστηµα, εστιάζει την παρατήρηση των παιδιών σε κάθε στρώµα και µε κατάλληλες ερωτήσεις αναδεικνύει το ρόλο του κάθε στρώµατος. Εικ. 7 Προκαταβολικός οργανωτής - 1 ος γρίφος Εικ. 8 Πληροφορίες για την ατµόσφαιρα Εικ. 9 Η δοµή της ατµόσφαιρας 7
Επιστρέφοντας οι µαθητές στο βιβλίο της ατµόσφαιρας, πατούν το δεύτερο πλαίσιο (Η ατµόσφαιρα µε εικόνα και κίνηση), όπου διάφορες κινούµενες εικόνες (animation) και προσοµοιώσεις παρουσιάζουν την ατµόσφαιρα µε εικόνα και κίνηση. Αναλυτικά παρουσιάζονται: καθηµερινά συµβάντα σχετικά µε κάθε στρώµα, τα στρώµατα σε συνδυασµό µε τα διαγράµµατα θερµοκρασίας και ύψους καθώς και η σύσταση της ατµόσφαιρας. Οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να παρατηρούν ένα θέµα κάθε φορά ή πατώντας το ανάλογο κουµπί, να παρουσιαστούν όλες οι πληροφορίες σε ένα animation. Εικ. 10 Η ατµόσφαιρα µε εικόνα και κίνηση Όταν οι µαθητές διερευνήσουν την ενότητα ατµόσφαιρα µε εικόνα και κίνηση, καλούνται να εργαστούν µε τις οµάδες τους στην τάξη µε το 1 ο φύλλο εργασίας, το οποίο εστιάζει σε ερωτήσεις σχετικές µε την πυκνότητα της ατµόσφαιρας και τα στοιχεία που βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια της γης. Οι Εικ. 11 Φύλλα εργασίας (1 ο και 2 ο ) µαθητές συνεχίζουν την εργασία σε οµάδες και ασχολούνται µε το 2 ο φύλλο εργασίας, όπου καλούνται να υπολογίσουν τη θερµοκρασία που υπάρχει στην κορυφή των Ιµαλαΐων, λαµβάνοντας υπόψη το υψόµετρο και το διάγραµµα της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας. Μπορούν, αν επιθυµούν, να παρατηρούν και να συµβουλεύονται από το λογισµικό την αντίστοιχη οθόνη (Η ατµόσφαιρα µε εικόνα και κίνηση). 8
Επιστρέφοντας στο λογισµικό και πατώντας το κουµπί επόµενο, παρουσιάζεται η δραστηριότητα τοποθέτησης (drag and drop) των στρωµάτων της ατµόσφαιρας στη σωστή θέση. Κατόπιν καλούνται να γράψουν το όνοµα του στρώµατος της ατµόσφαιρας όπου δηµιουργούνται τα σύννεφα (Τροπόσφαιρα). Εικ. 12 Δραστηριότητα drag and drop Εικ. 13 Δραστηριότητα συµπλήρωσης Στο σηµείο αυτό οι µαθητές ολοκληρώνουν την ενασχόλησή τους µε τον 1 ο γρίφο, δηλαδή µε την ατµόσφαιρα της γης και τελειώνει το πρώτο διδακτικό δίωρο. 9
Ενότητα Β - 2 ο διδακτικό δίωρο Διδακτικοί στόχοι Στη δεύτερη ενότητα οι µαθητές θα ασχοληθούν µε τον υδρολογικό κύκλο. Οι επιµέρους διδακτικοί στόχοι της παρούσας ενότητας είναι: Να παρατηρήσουν τον κύκλο του νερού Να διερευνήσουν τον τρόπο δηµιουργίας των νεφών Να αξιολογούν το ρόλο της ατµόσφαιρας στη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Σχέδιο µαθήµατος Κατά την εισαγωγή των µαθητών στο 2 ο γρίφο, ο Σταγονούλης προβάλλει το ερώτηµα στους µαθητές πώς βρέθηκαν στην Τροπόσφαιρα τα σύννεφα που παρατήρησαν στον 1 ο γρίφο, συνδέοντας µε τον τρόπο αυτό τον 1 ο µε το 2 ο γρίφο, ώστε η µάθηση να έχει νόηµα. Οι µαθητές καλούνται να γράψουν τις ιδέες τους Εικ. 14 Ανάδειξη ιδεών των µαθητών (δραστηριότητα ανάδειξης ιδεών), πριν προχωρήσουν στη διερεύνηση του επόµενου γρίφου. Δίδεται η δυνατότητα εκτύπωσης των απόψεων αυτών, ώστε ο δάσκαλος να ενηµερωθεί και να σχεδιάσει ανάλογα τη διδακτική του παρέµβαση. Πατώντας επόµενο εµφανίζεται ο 2 ος γρίφος. Στη συνέχεια ο Σταγονούλης δίνει τη δική του απάντηση στο προηγούµενο ερώτηµα, Εικ. 15 Εισαγωγή 2 ου γρίφου αφού ως ήρωας σκοπό έχει να εισάγει ερωτήµατα και προβληµατισµούς και να συµµετέχει ισότιµα στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία. Πληροφορεί τους µαθητές ότι η απάντησή του είναι µία ζωγραφιά µε τίτλο Ο κύκλος του νερού, 10
δηµιουργώντας έτσι την απαραίτητη σύνδεση µε την επόµενη σκηνή, όπου παρουσιάζεται ο υδρολογικός κύκλος. Εξερευνώντας οι µαθητές τον υδρολογικό κύκλο, βρίσκουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες, τις οποίες καλούνται να διαπραγµατευθούν στην τάξη συζητώντας Εικ. 16 Ο υδρολογικός κύκλος και προβάλλοντας τα δικά τους ερωτήµατα ή απόψεις. Δίνοντας την ανάλογη εντολή, µπορούν να παρακολουθήσουν τον κύκλο του νερού σε προσοµοίωση. Επιστρέφοντας στο δωµάτιο των παιδιών, τα παιδιά - ήρωες κάνουν ανασκόπηση των όσων έχουν προηγηθεί και εκφράζουν την απορία αν η συνολική ποσότητα του νερού παραµένει η ίδια σε όλες τις φάσεις του Εικ. 17 Προσοµοίωση υδρολ. κύκλου υδρολογικού κύκλου. Ο Σταγονούλης καλεί τους µαθητές να βοηθήσουν τους ήρωες στην εύρεση της απάντησης και ως βοήθεια δίνει τη δυνατότητα επιπλέον παρατήρησης της προσοµοίωσης του υδρολογικού κύκλου. Εδώ δίδεται το 3ο φύλλο εργασίας (δραστηριότητα δηµιουργικής ανασύστασης δεδοµένων), όπου οι µαθητές καλούνται να συνθέσουν τη δική τους ιστορία για τον υδρολογικό κύκλο. Επιστρέφοντας καλούνται να στο επιλέξουν Εικ. 18 Φύλλο εργασίας 3 λογισµικό τη σωστή απάντηση στο ερώτηµα που εµφανίζεται. Στην περίπτωση λανθασµένης απάντησης, ως βοήθεια εµφανίζεται ο κύκλος του νερού και η προτροπή του Σταγονούλη για µια πιο προσεκτική παρατήρηση. Εικ. 19 Ερώτηµα προς διερεύνηση 11
Επιστρέφοντας στο ερώτηµα και επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, δίδεται η επιβεβαίωση αλλά και προβάλλεται ο προβληµατισµός προς τους µαθητές, ώστε να συζητήσουν την υπόθεση: τι θα συνέβαινε αν κάποια ποσότητα νερού «χανόταν» στις διάφορες φάσεις του Εικ. 20 Υποθέσεις υδρολογικού κύκλου. Στη συνέχεια ο Σταγονούλης καλεί τους µαθητές να δοκιµάσουν τις γνώσεις τους και παρουσιάζεται η δραστηριότητα τοποθέτησης των ετικετών του υδρολογικού κύκλου στην ανάλογη θέση. Ως βοήθεια σε κάθε κενή ετικέτα εµφανίζονται οι ανάλογες πληροφοριών, ώστε να οδηγηθούν οι µαθητές στην επιλογή της σωστής απάντησης. Εικ. 21 Δραστηριότητα drag and drop Με αφορµή τις απόψεις των ηρώων σχετικά µε το σχήµα και το χρώµα που παίρνουν τα σύννεφα, ο Σταγονούλης καλεί τους µαθητές σύννεφο να και παρατηρήσουν παρουσιάζονται ένα σε προσοµοίωση ο τρόπος δηµιουργίας. Στην αρχή γίνεται η σύνδεση µε τη σύσταση της ατµόσφαιρας του 1ου γρίφου και εξηγείται η εµφάνιση των κόκκων σκόνης Εικ. 22 Σύνδεση µε τα προηγούµενα που παρατηρήθηκαν. Αν ο δάσκαλος κρίνει σκόπιµο, µπορεί να επιστρέψει µέσω των περιεχοµένων στον 1ο γρίφο, ώστε οι µαθητές να ανανεώσουν τις γνώσεις τους. Στην τελική φάση δηµιουργίας του σύννεφου, ο Σταγονούλης παρακινεί τους µαθητές να παρατηρήσουν σε ποια θερµοκρασία τα υδροσταγονίδια µετατρέπονται Εικ. 23 Δηµιουργία σύννεφου 12
σε παγοκρυστάλλους, αφού η παρατήρηση αυτή αποτελεί προϋπόθεση για τον τρόπο δηµιουργίας της βροχής, του χιονιού και του χαλαζιού, που αποτελούν το θέµα του επόµενου γρίφου. Ακολουθεί δραστηριότητα δηµιουργικής έκφρασης. Οι µαθητές παρατηρούν εικόνες νεφών και καλούνται να δώσουν τίτλο σε κάθε εικόνα. Στο τέλος ανακοινώνουν τους τίτλους που έδωσαν, συγκρίνουν και επιλέγουν τους Εικ. 24 Δραστηριότητα δηµιουργικής έκφρασης τίτλους που προτιµούν. Συµπληρωµατικά ο δάσκαλος µπορεί να δώσει επιπλέον εικόνες µε σχηµατισµούς νεφών ή να προτείνει στους µαθητές να επισκεφθούν συγκεκριµένες ιστοσελίδες για παρατήρηση νεφών καθώς και για πληροφορίες σχετικά µε την κατάταξη των νεφών. Στην ώρα της Αισθητικής Αγωγής µπορούν να δηµιουργήσουν τις δικές τους συνθέσεις µε κολλάζ ή ζωγραφιές νεφών. Στο σηµείο αυτό ολοκληρώνεται η ενασχόληση των µαθητών µε το 2 ο γρίφο. Ενότητα Γ - 3 ο διδακτικό δίωρο Διδακτικοί στόχοι Το τρίτο διδακτικό δίωρο εξετάζει τις µορφές µε τις οποίες επιστρέφει το νερό στη γη. Οι επιµέρους διδακτικοί στόχοι της παρούσας ενότητας είναι: Να διερευνήσουν οι µαθητές τον τρόπο δηµιουργίας διαφόρων µετεωρολογικών φαινοµένων (βροχή, χιόνι, χαλάζι), ώστε να είναι ικανοί να τα ερµηνεύουν Να προβληµατιστούν για τις συνέπειες από τα ακραία καιρικά φαινόµενα. 13
Σχέδιο µαθήµατος Αρχικά ο Σταγονούλης κάνει µία ανασκόπηση των όσων διερεύνησαν οι µαθητές στους δύο προηγούµενους γρίφους και εισάγει τον προβληµατισµό για τον τρόπο µε τον οποίο επιστρέφει το νερό στη γη, βοηθώντας τους µαθητές να οργανώσουν τις γνώσεις τους. Στην οθόνη παρουσιάζεται το ερώτηµα του 3 ου γρίφου. Εµφανίζονται οι ήρωες του λογισµικού στο παιδικό δωµάτιο, συζητούν για όσα έχουν ήδη µάθει και εκφράζουν απορίες για τις διαφορές που υπάρχουν µεταξύ των διάφορων µορφών του νερού καθώς και για τον τρόπο δηµιουργίας τους. Στην επόµενη οθόνη εµφανίζεται ο Σταγονούλης και τρία συννεφάκια µε τις αντίστοιχες ετικέτες, βροχή, χιόνι, χαλάζι. Καλεί τους µαθητές να εξετάσουν τον τρόπο δηµιουργίας τους πατώντας σε κάθε συννεφάκι. Εικ. 25 Εισαγωγή στην 3 η ενότητα Οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν αναλυτικά σε ειδικά σχεδιασµένες προσοµοιώσεις τον τρόπο δηµιουργίας των συγκεκριµένων ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων. Ο δάσκαλος µε κατάλληλες ερωτήσεις βοηθά τους µαθητές να προβάλλουν ερωτήµατα ή απορίες αναζητώντας τις απαντήσεις µέσα στο λογισµικό. Εικ. 26 Παρουσίαση 3 ου γρίφου Εικ. 27 Μορφές υετού 14
Κατόπιν παρουσιάζει το 4 ο φύλλο εργασίας το οποίο ζητά από τους µαθητές, αφού µελετήσουν τις προσοµοιώσεις να καταλήξουν σε συµπεράσµατα για τον τρόπο δηµιουργίας τους. Οι µαθητές αφού διαπραγµατευθούν το ζητούµενο θέµα στις οµάδες καλούνται να απαντήσουν. Ακολουθεί δραστηριότητα δηµιουργικής έκφρασης. Οι µαθητές καλούνται να ετοιµάσουν ένα ρεπορτάζ για µία αγροτική περιοχή, η οποία έχει πληγεί από χαλαζόπτωση. Ο δάσκαλος σε συνεργασία µε τους µαθητές αποφασίζει µε Εικ. 28 Φύλλο εργασίας 4 ποιον τρόπο θα παρουσιαστεί η δραστηριότητα. Για παράδειγµα, µπορεί να παρουσιαστεί µε τη µορφή θεατρικού παιχνιδιού, παιχνίδι ρόλων ή συγγραφή άρθρου. Οι µαθητές επιστρέφουν στο λογισµικό και ασχολούνται µε τη δραστηριότητα αντιστοίχισης. Στο σηµείο αυτό οι µαθητές ολοκληρώνουν την ενασχόλησή τους µε τον τρίτο γρίφο. Εικ. 29 Δραστηριότητα δηµιουργικής έκφρασης Εικ. 30 Δραστηριότητα αντιστοίχισης 15
Ενότητα Δ - 4ο διδακτικό δίωρο Διδακτικοί στόχοι Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα του λογισµικού οι µαθητές εξετάζουν το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Οι επιµέρους διδακτικοί στόχοι της παρούσας ενότητας είναι: Να κατανοήσουν το φαινοµένου του θερµοκηπίου Να διερευνήσουν τους παράγοντες που ευθύνονται για τη δηµιουργία του ενισχυµένου φαινοµένου του θερµοκηπίου Σχέδιο µαθήµατος Μετά συζήτηση από παρατήρηση εικόνων καταστροφές που από και απεικονίζουν έντονα καιρικά φαινόµενα, γίνεται σύνδεση των ακραίων καιρικών φαινοµένων µε το φαινόµενο του θερµοκηπίου. εύλογες Οι απορίες µαθητές για τον εκφράζουν όρο και Εικ. 31 Προσανατολισµός για τον 4ο γρίφο αποφασίζουν να το διερευνήσουν. Ο Σταγονούλης καλεί τους µαθητές να διερευνήσουν µαζί το φαινόµενο του θερµοκηπίου και στην οθόνη εµφανίζεται σε προσοµοίωση το φυσικό φαινόµενο του θερµοκηπίου. Υπάρχει σε αφήγηση η ερµηνεία του τρόπου λειτουργίας και οι Εικ. 32 Εισαγωγή 4ου γρίφου µαθητές εξερευνώντας την εικόνα έχουν τη δυνατότητα να ανακαλύψουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικές µε το φαινόµενο. Εικ. 33 Το φυσικό φαινόµενο του θερµοκηπίου 16
Οι µαθητές πληροφορούνται ότι η σταθερή µέση θερµοκρασία της γης, άρα και η ύπαρξη της ζωής, οφείλεται στο φυσικό αυτό φαινόµενο και οι ήρωες εκφράζουν διάφορες απορίες, όπως θερµοκρασία φαινόµενο ποια θα της γης αν του ήταν δεν θερµοκηπίου η µέση υπήρχε ή σε το ποια κατάσταση θα ήταν το νερό στον πλανήτη. Εικ. 34 Φύλλο εργασίας 5 Στο σηµείο αυτό ο δάσκαλος µοιράζει στις οµάδες το 5ο φύλλο εργασίας, στο οποίο οι µαθητές καλούνται να συζητήσουν και να απαντήσουν στα σχετικά ερωτήµατα. Τελειώνοντας µε το φύλλο εργασίας, οι µαθητές επιστρέφουν στο λογισµικό και παρατηρούν τον τρόπο δηµιουργίας του Εικ. 35 Το ενισχυµένο φαινόµενο του θερµοκηπίου ενισχυµένου φαινοµένου του θερµοκηπίου. Ακολουθεί ένα βίντεο χωρίς αφήγηση, στο οποίο παρουσιάζονται οι κυριότερες πηγές των θερµοκηπικών αερίων και ο Σταγονούλης καλεί τους µαθητές αφού παρατηρήσουν προσεκτικά το βίντεο, να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους. Στη συνέχεια στην οθόνη εµφανίζεται µία οθόνη µε σταθερά και κινούµενα γραφικά. Καθώς διερευνούν µε το ποντίκι οι µαθητές, ανακαλύπτουν περισσότερες πληροφορίες Εικ. 36 Παρακολούθηση βίντεο διατύπωση παρατηρήσεων για τα θερµοκηπικά αέρια και τις πηγές εκποµπής των. Εικ. 37 Πηγές εκποµπών θερµοκηπικών αερίων 17
Συνεχίζοντας την πλοήγηση οι µαθητές παρακολουθούν ένα βίντεο, το οποίο παρουσιάζει τις επιπτώσεις που θα φέρει στη γη η αύξηση των εκποµπών των θερµοκηπικών αερίων. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση των µαθητών στο θέµα, η αναγνώριση και η συνέχιση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην αύξηση των θερµοκηπικών αερίων, καθώς και η ανάγκη να ληφθούν µέτρα,ώστε να αποφευχθούν οι δυσοίωνες προβλέψεις των επιστηµόνων. Η παρακολούθηση του επόµενου βίντεο, αφορά την ανάγκη αλλαγής των µικρών καθηµερινών ενεργειών, ώστε ο καθένας να συµβάλλει στην αποφυγή των συνεπειών αυτών. Θεωρώντας ότι οι µαθητές έχουν ενηµερωθεί και έχουν ευαισθητοποιηθεί για το θέµα, ώστε να είναι έτοιµοι να προχωρήσουν σε αλλαγή συµπεριφοράς, ο Σταγονούλης καλεί τους µαθητές να δράσουν, προτείνοντας τρόπους αλλαγής στις καθηµερινές τους συνήθειες. Στο σηµείο αυτό ο δάσκαλος µοιράζει το 6 ο φύλλο εργασίας, καλώντας τους µαθητές να διατυπώσουν υποθέσεις και προτάσεων προς τους συµµαθητές τους αλλά και προς τους µεγαλύτερους, µε σκοπό την ενηµέρωση και την ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας για το θέµα. Εικ. 38 Βίντεο για τις επιπτώσεις του ενισχυµένου φαινοµένου του θερµοκηπίου Εικ. 40 Βίντεο για αλλαγή στάσης Εικ. 41 Φύλλο εργασίας 6 18
Ενότητα Ε - 5 ο διδακτικό δίωρο Στο τελευταίο διδακτικό δίωρο προτείνεται, αφού προηγηθεί συζήτηση για τα όσα αποκόµισαν οι µαθητές από την ενασχόλησή τους µε το θέµα, να αφιερωθεί σε δραστηριότητες ανασκόπησης, αναστοχασµού και αξιολόγησης. Δραστηριότητες που προτείνουµε: Δηµιουργία γραπτού κειµένου µε επιλογή λέξεων από το γλωσσάριο Δηµιουργία τελικού εννοιολογικού χάρτη από το σύνολο της τάξης Παρακολούθηση της κινηµατογραφικής ταινίας The inconvenient truth, που αναλύει το φαινόµενο θερµοκηπίου και εστιάζει σε δράσεις για την αποφυγή των δυσµενών επιπτώσεων από τις συνεχιζόµενες ανθρώπινες δραστηριότητες. Ανάληψη πρωτοβουλιών από τους µαθητές για την ενηµέρωση της σχολικής κοινότητας για το θέµα (π.χ. εφηµερίδα τοίχου, πικετοφορία, προβολές, παρουσιάσεις κτλ.) Τα ανωτέρω αποτελούν κάποιες προτάσεις για τον τρόπο χρήσης και αξιοποίησης του λογισµικού. Επαφίεται στην κρίση και την ευρηµατικότητα του εκπαιδευτικού για τον τρόπο τελικής αξιοποίησης του µε τους µαθητές της τάξης του. 19