1 η Σύνοψη πολιτικής σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση: Πορίσματα της ανάλυσης αναγκών του έργου VIRTUS Σύντομη περιγραφή του έργου Κύριος στόχος του έργου «Εικονική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση VIRTUS» είναι η ανάπτυξη ενός καινοτόμου, πλήρως λειτουργικού εικονικού κέντρου επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, το οποίο θα παρέχει πιστοποιημένα μαθήματα κατάλληλα σχεδιασμένα βάσει αυτοτελών ενοτήτων: 1. στις Υπηρεσίες Τουρισμού και Φιλοξενίας και 2. στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, που αντιστοιχούν στην ανάπτυξη του ανθρωπίνου δυναμικού και έχουν ως στόχο την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των ενηλίκων εκπαιδευομένων στη συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Ανάλυση αναγκών Στο πλαίσιο του έργου, η ανάλυση αναγκών έγινε με σκοπό τον εντοπισμό και την αξιολόγηση των αναγκών των τελικών χρηστών των ομάδων-στόχων του έργου Virtus: ενήλικες εκπαιδευόμενοι, εκπαιδευτικοί Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, εκπρόσωποι των ΜΜΕ στον τουρισμό και κοινωνικές επιχειρήσεις. Η έκθεση ανάλυσης αναγκών είναι η βάση πάνω στην οποία θα αναπτυχθούν και θα διδάσκονται οι ενότητες των μαθημάτων στον τουρισμό και την κοινωνική επιχειρηματικότητα μέσα από το εικονικό κέντρο επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης VIRTUS.Οι ανάγκες κατάρτισης των ακόλουθων ομάδων στόχων του έργου αξιολογήθηκαν στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία και την Αυστρία: Εκπρόσωποι των ΜΜΕ στον τομέα του τουρισμού Εκπαιδευτές ΕΕΚ στον τομέα του τουρισμού Ενήλικοι εκπαιδευόμενοι στον τομέα του τουρισμού Εκπρόσωποι των ΜΜΕ στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας Εκπαιδευτές ΕΕΚ στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας Ενήλικοι Εκπαιδευόμενοι στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας Ευρήματα στον τομέα του τουρισμού Σύμφωνα με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον για την παρακολούθηση μαθημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης προκειμένου να ενισχυθεί η απασχολησιμότητά τους στον τομέα του τουρισμού ή να αποκτήσουν τις ειδικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τη βελτίωση της εργασίας τους σε αυτόν τον τομέα. Είναι αναγκαίο να επισημάνουμε ότι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες τόνισαν τη σημασία των πιο ενεργών, πρακτικών και συμμετοχικών εργασιών και ασκήσεων κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος, οι οποίες μπορούν να τονώσουν τη δημιουργικότητα, να προωθήσουν την αλληλεπίδραση και να βοηθήσουν να διατηρηθεί το επίπεδο προσοχής υψηλό καθ' όλη τη διάρκεια του μαθήματος. Τέτοιες δραστηριότητες θα μπορούσαν να είναι τα παιχνίδια ρόλων, οι ομαδικές δραστηριότητες, 1
οι συζητήσεις, οι προσομοιώσεις, οι μελέτες περιπτώσεων και ο σχεδιασμός προϊόντος. Οι ερωτηθέντες επίσης υποστήριξαν ότι οι δραστηριότητες και τα καθήκοντα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο «πιστά» στην πραγματικότητα για να παρέχουν βαθιά γνώση σχετικά με τον κόσμο των τουριστικών επιχειρήσεων, η οποία μελλοντικά θα συμβάλλει στην αποτελεσματική λειτουργία του τομέα. Επιπλέον, είναι σημαντικό κατά την έναρξη των μαθημάτων οι εκπαιδευτές να προσφέρουν στους συμμετέχοντες τις ίδιες βασικές θεωρητικές γνώσεις για να αποφευχθούν τυχόν γνωστικά κενά μεταξύ των συμμετεχόντων. Παρ' όλα αυτά η απόκτηση των θεωρητικών μερών θα πρέπει πραγματοποιηθεί με έναν πιο διαδραστικό και πρακτικό τρόπο, εφαρμόζοντας τη μέθοδο της «learning by doing» (μάθηση μέσω της πρακτικής άσκησης). Η προσέγγιση αυτή θα βοηθήσει επίσης τους συμμετέχοντες να αποκτήσουν τις δεξιότητες που θεωρούν πιο σημαντικές για τα επαγγέλματά τους. Οι επικοινωνιακές δεξιότητες, οι ήπιες και οι διαπροσωπικές δεξιότητες χαρακτηρίστηκαν από τους ερωτηθέντες ως οι πιο σημαντικές μορφές δεξιοτήτων στον τομέα του τουρισμού, οι οποίες πρέπει να αναπτυχθούν μέσα από την επαγγελματική εκπαίδευση και την κατάρτιση. Ένα σημαντικό μέρος των ερωτηθέντων θεώρησε την αξιολόγηση σε διάφορα στάδια της πορείας στην ΕΕΚ καθώς και την τελική αξιολόγηση ως σημαντικές πτυχές της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι πτυχές αυτές συνδέονται με την ανάγκη για ύπαρξη μόνιμης επαφής με τον εκπαιδευτή, δεδομένου ότι οι περισσότεροι από εκείνους που παρευρίσκονται σε ένα μάθημα μερικές φορές παρουσιάζουν προσωπικούς φόβους και αμφιβολίες σε σχέση με τις ικανότητές τους, καθώς επίσης και έλλειψη κινήτρων. Ο προγραμματισμός του μαθήματος, πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και εμπειριών των συμμετεχόντων και να επιτρέψει την ευελιξία όσον αφορά το χρόνο και τις πληροφορίες. Η ανάγκη αυτή γίνεται πιο επιτακτική αν λάβουμε υπόψη ότι τα μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης Virtus θα υλοποιηθούν μέσω ενός εικονικού περιβάλλοντος. Οι συμμετέχοντες με σχετικές γνώσεις, θα χρειαστούν λιγότερο χρόνο εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ως πιθανή λύση οι ερωτηθέντες πρότειναν να αναπτύξουν τα μαθήματα σε ενότητες και να παράσχουν λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε ενότητα και το περιεχόμενο που περιλαμβάνεται σε αυτές. Μερικοί συμμετέχοντες χρειάζονται περισσότερο χρόνο από άλλους για να ολοκληρώσουν τα καθήκοντα και τις εργασίες, λόγω έλλειψης εμπειρίας, ή επειδή είναι απλά απασχολημένοι και με άλλες υποχρεώσεις. Ως εκ τούτου η ευελιξία πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για πολλούς δυνητικούς εκπαιδευόμενους στα μαθήματα ΕΕΚ. Ευρήματα στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας Από την ανάλυση των δεδομένων των τριών διαφορετικών ομάδων στόχων που συμμετείχαν στην έρευνα, προέκυψαν πολλά παρόμοια προβλήματα, και πτυχές του συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. 2
Και οι τρεις ομάδες επισήμαναν ότι οι πρακτικές δραστηριότητες, όπως: τα παιχνίδια ρόλων, οι ομαδικές δραστηριότητες, οι συζητήσεις, οι προσομοιώσεις, οι μελέτες περιπτώσεων και ο σχεδιασμός προϊόντος, είναι πιο σημαντικά από τη θεωρία όσον αφορά τα μαθήματα ΕΕΚ. Και οι τρεις ομάδες τόνισαν τη σημασία της εξισορρόπησης μεταξύ θεωρίας και πρακτικής δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην πρακτική, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης και κίνητρο τόσο για τους εκπαιδευτές και όσο και για τους εκπαιδευομένους. Όλες οι δραστηριότητες θα πρέπει να συνδέονται με την πραγματικότητα όσο το δυνατόν περισσότερο, έτσι ώστε κατά τη διάρκεια του μαθήματος οι συμμετέχοντες να λάβουν εμπειρία σχετική με τις μελλοντικές τους δραστηριότητες. Μια τέτοια δραστηριότητα θα μπορούσε να είναι η ίδρυση μιας επιχείρησης ή η βελτίωση μιας ήδη υπάρχουσας. Επίσης προτάθηκε η παρουσίαση των πληροφοριών να γίνεται με τρόπο πιο ενδιαφέρον προκειμένου να αποφευχθούν οι βαρετές παρουσιάσεις ή οι μαγνητοσκοπήσεις τις οποίες είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς. Οι συμμετέχοντες υπέβαλλαν διαφορετικές προτάσεις σχετικά με το πώς να βελτιώσουν τα εικονικά μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης: να αναπτυχθούν προγράμματα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εκπαιδευόμενων, τα μαθήματα να αποκτήσουν ενδιαφέρον και να συμπεριλάβουν καινοτόμα υλικά που θα διατηρούν το ενδιαφέρον και θα δημιουργούν κίνητρο στους εκπαιδευόμενους και να εφαρμοστεί μια πιο πρακτική προσέγγιση που θα προσφέρει πραγματική εμπειρία, όπως η επίσκεψη σε κοινωνικές επιχειρήσεις και η παρουσίαση μιας έκθεσης ή η προετοιμασία ενός επιχειρηματικού σχεδίου. Αυτό που τόνισαν ιδιαίτερα οι εκπρόσωποι των ΜΜΕ ήταν ότι μια ομάδα εκπαιδευομένων θα πρέπει να διαθέτει ένα καλά ισορροπημένο επίπεδο γνώσεων και εμπειρίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όταν το επίπεδο των συμμετεχόντων παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις, μερικοί από αυτούς μένουν πίσω, χάνουν το κίνητρό τους και δεν αφήνουν τους άλλους να προχωρήσουν, πράγμα που έχει αρνητικές επιπτώσεις για όλους τους συμμετέχοντες. Η απόκτηση των θεωρητικών μερών θα πρέπει να πραγματοποιείται με πιο διαδραστικό και πρακτικό τρόπο, εφαρμόζοντας τη μέθοδο «learning by doing», που θα επιτρέψει στους συμμετέχοντες να αποκτήσουν τις δεξιότητες που είναι σημαντικές για την επαγγελματική τους ανέλιξη: τις επικοινωνιακές δεξιότητες, τις «ήπιες» και τις διαπροσωπικές δεξιότητες. Μια άλλη σημαντική πτυχή που αναφέρθηκε από τους συμμετέχοντες ήταν ο ρόλος του μεσολαβητή ή του συμβούλου που θα τους καθοδηγήσει σε όλη τη διαδικασία και παράλληλα θα αξιολογεί την πρόοδό τους στα διάφορα στάδια των μαθημάτων. Η πτυχή αυτή συνδέεται με την ανάγκη που έχουν οι εκπαιδευόμενοι για συνεχή επαφή με τον εκπαιδευτή, καθώς εκτός από την αξιολόγηση οι συμμετέχοντες χρειάζονται γενική υποστήριξη 3
καθώς πολλοί απ αυτούς παρουσιάζουν προσωπικούς φόβους, έλλειψη αυτοπεποίθησης και αμφιβολίες σε σχέση με τις ικανότητές τους, καθώς και έλλειψη κινήτρων. Ένα πιο σημαντικό θέμα όσον αφορά τα μαθήματα ΕΕΚ το οποίο αναφέρθηκε από τους συμμετέχοντες είναι το πρόγραμμα. Υπάρχει απόκλιση μεταξύ των απόψεων των συμμετεχόντων σχετικά με τη διάρκεια των μαθημάτων, με κάποιους από αυτούς να τη θεωρούν πολύ μικρή και κάποιους άλλους πολύ μεγάλη. Ως εκ τούτου, για πολλούς πιθανούς εκπαιδευομένους η ευελιξία των μαθημάτων ΕΕΚ αποτελεί προτεραιότητα. Ευρήματα από τις συναντήσεις της ομάδας εστίασης Προκειμένου να γίνει καλύτερη αξιολόγηση των αναγκών των ομάδων στόχων του έργου και να προωθηθεί ο διάλογος, οργανώθηκαν ομάδες εστίασης στην Ελλάδα, την Αυστρία, την Ισπανία και την Ιταλία. Υπήρχε μεγάλη προσδοκία για την ενημέρωση σχετικά με τα μαθήματα που θα αναπτυχθούν σε αυτό το έργο εξαιτίας των μεγάλων τύπων προφίλ που περιλαμβάνονται σε αυτόν τον τομέα. Στον τομέα του τουρισμού και των υπηρεσιών φιλοξενίας, το εύρος των προφίλ εκτείνεται από τον διαχειριστή και τον υπάλληλο υποδοχής σε ένα ξενοδοχείο έως έναν εργαζόμενο σε ένα ταξιδιωτικό γραφείο κ.λπ. Στην κοινωνική επιχειρηματικότητα, υπάρχει υποστήριξη (οικονομική, εκπαιδευτική και διοικητική) για την ίδρυση μιας εταιρίας ή την έναρξη της λειτουργία της. Ωστόσο υπάρχει έλλειψη στήριξης των εταιριών που βρίσκονται ήδη σε λειτουργία για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του ενός ή των δύο ετών. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η εκπαίδευση είναι απαραίτητη για την βιωσιμότητα της επιχείρησης. Σύμφωνα με όλους τους συμμετέχοντες, η εκπαίδευση σχετικά με τη χρήση του εικονικού κέντρου ΕΕΚ που θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του έργου είναι πολύ σημαντική για τους εκπαιδευομένους. Στην Ισπανία, οι διαφορές μεταξύ των τομέων (Τουρισμού και Υπηρεσιών Φιλοξενίας και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας) κατέστησε δύσκολη την πραγματοποίηση μίας μόνο συνάντησης για δύο διαφορετικούς τομείς. Αν και η συζήτηση διεξήχθη ομαλά όσον αφορά τις κοινές πτυχές (ανάγκη για εκπαίδευση, νέοι τρόποι εκπαίδευσης), δεν υπήρξε η ίδια ευχέρεια στην συζήτηση σχετικά με τους δύο τομείς και τις εμπειρίες τους. Στην Ελλάδα, δόθηκε έμφαση στον διάλογο σχετικά με τα προβλήματα και τις εκπαιδευτικές ανάγκες του τουριστικού τομέα και όχι του τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας εξ αιτίας του ότι ο τομέας του τουρισμού αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος στην Ελλάδα. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι ένας σχετικά νέος τομέας στην Ελλάδα ο οποίος σε συνδυασμό με την έλλειψη του απαραίτητου νομικού και θεσμικού πλαισίου δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς. Το κλειδί για την κατάλληλη προετοιμασία των ανθρώπων που θέλουν να δουλέψουν στον τουριστικό τομέα και τις υπηρεσίες φιλοξενίας είναι η διττή φύση της μάθησης: εκπαίδευση και 4
μαθητεία. Ένας ισορροπημένος συνδυασμός μεταξύ εκπαίδευσης, τεχνικής κατάρτισης και μαθητείας είναι ο ιδανικός. Παρατηρήθηκε ότι περίπου το 90% των ανθρώπων που εργάζονται στις υπηρεσίες φιλοξενίας, δεν έχουν εκπαιδευτεί και καταρτιστεί σε αυτόν τον τομέα. Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που ξεκινούν την εργασία τους στον τομέα του τουρισμού θέλουν να βρουν άλλη εργασία. Πολλοί συμμετέχοντες παρατήρησαν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα στον τομέα του τουρισμού είναι η έλλειψη εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού στον τομέα του τουρισμού πρέπει να μάθει βασικές δεξιότητες όπως το πώς να αναπτύσσει κριτική σκέψη, πώς να οργανώνει και πώς να προγραμματίζει όλα τα καθήκοντα που έχει να επιτελέσει στην εργασία του. Ως εξίσου σημαντικός παράγοντας αναφέρθηκε η επίλυση των συγκρούσεων. Το βασικό μήνυμα που μετέδωσαν οι άνθρωποι που ασχολούνται με τον τομέα του τουρισμού ήταν το «Πάθος», ο τρόπος που σκέφτονται για την δουλειά τους. Το να γνωρίζουν σε βάθος τις υπηρεσίες φιλοξενίας είναι ένας άλλος παράγοντας καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία. εργαζόμενους, που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για τον συγκεκριμένο τομέα των υπηρεσιών φιλοξενίας. Αυτό, τα τελευταία χρόνια σταδιακά αλλάζει. Ανάγκη εκπαίδευσης των εργοδοτών Ένας άλλος παράγοντας που προέκυψε στην συνάντηση στην Ελλάδα σε ότι αφορά τον τομέα του τουρισμού είναι το υπόβαθρο των ιδιοκτητών των ξενοδοχείων. Θα πρέπει και αυτοί να συμμετάσχουν στις δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης προκειμένου να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και προσόντα ενός ξενοδόχου. Σχετικά με το περιβάλλον που πρέπει να αναπτυχθεί στην εικονική εκπαίδευση και κατάρτιση, όλοι συμφώνησαν ότι είναι καλύτερο να είναι απλό και εύκολο στη χρήση. Το περιβάλλον δεν θα πρέπει να είναι περίπλοκο και δύσκολο στη διαχείριση. Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων στις υπηρεσίες φιλοξενίας και τουρισμού που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες ψηφιακές ικανότητες για την διεξαγωγή διαδικτυακής εκπαίδευσης σε ένα πολυσύνθετο ψηφιακό περιβάλλον. 5 Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων, η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας τους μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αποτελεσματική απόδοσή τους στην εργασία. Για πολλά χρόνια, πολλοί άνθρωποι επέλεγαν να εργάζονται στον τομέα του τουρισμού επειδή δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά στον τομέα τους. Αυτό οδηγεί σε ανειδίκευτους