ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΥΚΟΥΒΟΥ EDITORS: POLYXENI ADAM-VELENI ANGELIKI KOUKOUVOU ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 THESSALONIKI

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΥΚΟΥΒΟΥ EDITORS: POLYXENI ADAM-VELENI ANGELIKI KOUKOUVOU ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 THESSALONIKI

74 Η συλλογή της British Salonica Force στο Βρετανικό Μουσείο - ANDREW SHAPLAND 1. Ο ανθυποπλoίαρχος Ernest Gardner καθώς εξετάζει κεραμική στον Λευκό Πύργο. Imperial War Museum (Q 31874) Lieutenant-Commander Ernest Gardner examining pottery in the White Tower. Imperial War Museum (Q 31874) 1

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙA ΣΤΑ ΜΕΤΟΠΙΣΘΕΝ 75 Η συλλογή της British Salonica Force (Βρετανική Δύναμη Θεσσαλονίκης) στο Βρετανικό Μουσείο* ANDREW SHAPLAND Ο Λευκός Πύργος στη Θεσσαλονίκη γνώρισε διάφορες χρήσεις αλλά μουσείο έγινε για πρώτη φορά το 1916. Μετά την άφιξη των βρετανικών και γαλλικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1915, ο Λευκός Πύργος παρέμεινε στον έλεγχο των ελληνικών στρατιωτικών αρχών. Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε κατάλληλος να στεγάσει το Μουσείο της Βρετανικής Δύναμης της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ των ελληνικών αρχών και των αντιπροσώπων του βρετανικού και του γαλλικού στρατού πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις σχετικά με τον καλύτερο τρόπο εφαρμογής της ελληνικής αρχαιολογικής νομοθεσίας, όσο η Μακεδονία βρισκόταν ουσιαστικά κάτω από στρατιωτική κατοχή. Συμφωνήθηκε ό,τι έβρισκαν οι στρατιώτες να καταγράφεται και να μεταφέρεται στη Θεσσαλονίκη. Η Βρετανική Δύναμη επιθυμούσε να παραμείνουν τα ευρήματά της υπό ελληνικό έλεγχο και έτσι ένας όροφος του Λευκού Πύργου μετατράπηκε σε Μουσείο της Βρετανικής Δύναμης, αρχικά υπό την επιμέλεια του ανθυποπλοίαρχου Ernest Gardner, καθηγητή αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου 1 (εικ. 1). Τα ευρήματα των Γάλλων φυλάσσονταν αλλού 2. Το 1918 η συλλογή της βρετανικής στρατιάς μεταφέρθηκε στο βρετανικό αρχηγείο στο Παπάφειο Ορφανοτροφείο, όπου στεγάστηκε σε ένα κτήριο το οποίο κατασκευάστηκε στον κήπο 3. Το 1919 συμφωνήθηκε μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του στρατηγού Milne, αρχιστράτηγου του βρετανικού στρατού στη Μακεδονία, ότι η συλλογή έπρεπε να δωρηθεί στη Βρετανία 4. Με τον τρόπο αυτό, και παρά το γεγονός ότι πολλοί από όσους είχαν εμπλακεί πίστευαν ότι αυτά τα αντικείμενα έπρεπε να παραμείνουν στην Ελλάδα και να εκτεθούν στη Θεσσαλονίκη, η συλλογή αρχαιοτήτων που συστάθηκε από τον βρετανικό στρατό στάλθηκε στο * Μετάφραση από τα αγγλικά: Αναστασία Σακελλαριάδη. 1. Picard et al. 1919, 10-12. 2. Descamps-Lequime 2011, 58. 3. Picard et al. 1919, 27. 4. Picard et al. 1919, 43. Βοκοτοπούλου 1986, 5-7. Βρετανικό Μουσείο. Σήμερα οι συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης ξεπερνούν κατά πολύ αυτήν της Βρετανικής Δύναμης, αλλά η έκθεση «Αρχαιολογία στα μετόπισθεν. Στη Θεσσαλονίκη των ταραγμένων χρόνων (1912-1922)» προσφέρει την ευκαιρία να αναφερθούν οι ιστορίες κάποιων από τα αντικείμενα που βρίσκονται τώρα στο Βρετανικό Μουσείο, καθώς και των ανθρώπων που σχετίζονται με αυτά. Η συλλογή της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης στο Βρετανικό Μουσείο αποτελείται από περίπου 3.000 αντικείμενα, η πλειονότητα των οποίων είναι όστρακα (κεραμικά θραύσματα) που χρονολογούνται από τη νεολιθική έως την ελληνιστική περίοδο. Υπάρχει μικρός αριθμός γλυπτών και επιγραφών, όπως και αντικειμένων που βρέθηκαν σε τάφους, συμπεριλαμβανομένων ενός κράνους της κλασικής περιόδου και άλλων κτερισμάτων από το Καραμπουρνάκι καθώς και κοσμημάτων της γεωμετρικής περιόδου από την Τσαουσίτσα Κιλκίς. Ορισμένα από αυτά περιγράφονται στα έγγραφα που συνόδευαν τα αντικείμενα, όπως σε έναν κατάλογο που συνέταξε ο έφορος αρχαιοτήτων, Ευστράτιος Πελεκίδης, σε σημειώσεις που συνέταξαν οι βρετανοί επιμελητές της συλλογής και σε επιστολές των στρατιωτών, σχετικών με ευρήματα που αποκάλυπταν κατά τη διάρκεια σκαπτικών εργασιών για την κατασκευή χαρακωμάτων ή πυροβολείων. Τέλος, υπάρχει ένας αριθμός επιστολών σχετικά με τη μεταφορά των αντικειμένων: υπήρξε κάποια σύγχυση σχετικά με το αν επρόκειτο να δοθούν στο νεοιδρυθέν Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου (Imperial War Museum) στο Λονδίνο ή στο Βρετανικό Μουσείο. Από τη στιγμή που αναγνωρίστηκαν ως αρχαιολογικά αντικείμενα περιήλθαν στο Βρετανικό Μουσείο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα αντικείμενα αυτά που βρέθηκαν από βρετανούς στρατιώτες αποτελούν ταυτόχρονα και κομμάτι της ιστορίας της εκστρατείας στη Μακεδονία. Ένα όστρακο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού από

76 Η συλλογή της British Salonica Force στο Βρετανικό Μουσείο - ANDREW SHAPLAND το ενδεικτικά αποκαλούμενο Πυροβολείο των Τούρκων κοντά στο Langavuk (σημερινά Λαγκαδίκια) αποτελεί έξοχο παράδειγμα (εικ. 2). Έχει εγχάρακτη διακόσμηση σπείρας της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, αλλά φέρει επίσης ενδείξεις της σύγχρονης ιστορίας του με τη μορφή μίας χειρόγραφης ετικέτας με την προέλευση και άλλα προσδιοριστικά στοιχεία. Με σχεδόν απόλυτη βεβαιότητα η ετικέτα γράφτηκε από τον λοχαγό J. P. Cockerell, ο οποίος αναφέρει σε μία επιστολή προς τον Gardner, που σώζεται μεταξύ των εγγράφων της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης, ότι επισυνάπτει κάποια όστρακα από την τούμπα. Στην ίδια επιστολή αναφέρει ότι θα «ανασκάψει την κυρία του Κάρι Γκιούλ αυτήν την εβδομάδα», μία αναφορά σε ένα ελληνιστικό γυναικείο γλυπτό το οποίο επίσης περιλήφθηκε στη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου. Και τα όστρακα και το γλυπτό φωτογραφήθηκαν αργότερα από τη Βασιλική Αεροπορία (εικ. 3 & 4). Οι φωτογράφοι της Βασιλικής Αεροπορίας ήταν περισσότερο συνηθισμένοι να φωτογραφίζουν τις οχυρώσεις του εχθρού από το αεροπλάνο, συχνά κατά τη διάρκεια μίας επίθεσης. Επομένως αυτά τα κομμάτια θα αποτελούσαν λιγότερο απαιτητικά θέματα 5. Στις φωτογραφίες διακρίνονται διάφοροι αριθμοί γραμμένοι στην μπροστινή και πίσω όψη του οστράκου: το «B32» αναφέρεται στη θέση (Το Πυροβολείο των Τούρκων), ακολουθώντας το σύστημα αρίθμησης που υιοθέτησε ο καθηγητής A.J.B Wace για να περιγράψει τις διάφορες τούμπες που είχε εντοπίσει στη Μακεδονία το 1909, και χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια από τους επιμελητές του Μουσείου της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης 6. Στην πίσω όψη είναι γραμμένο «9,β», το οποίο αναφέρεται σε μία εγγραφή στον κατάλογο του εφόρου Ε. Πελεκίδη (εικ. 5) στον οποίο κατηγοριοποιεί τους διαφορετικούς τύπους κεραμικής, και περιγράφει με λεπτομέρειες τα οστέινα και λίθινα εργαλεία της συλλογής, αποδίδοντας σε κάθε ένα αντικείμενο έναν αριθμό. Το 1918, ο Πελεκίδης είχε γίνει μέλος της επιτροπής που επέβλεπε το Μουσείο, και είναι σαφές από τις εγγραφές ότι ο κατάλογος καταρτίστηκε εκείνη την εποχή. Ο Πελεκίδης πραγματοποίησε τουλάχιστον μία ανασκαφή, στο Καραμπουρνάκι, με τον Ταγματάρχη Wade στο τέλος του πολέμου, και ανακάλυψε έναν τάφο πολεμιστή του 5ου αιώνα π.χ. που περιλάμβανε και ένα κράνος Χαλκιδικού τύπου 7 (εικ. 6). Οι άλλοι αριθμοί στο όστρακο είναι ο αριθμός εγγραφής του Βρετανικού Μουσείου (1919,1119.228) που καταγράφει ότι εισήχθη στη συλλογή το 1919. Ένα μέρος των μακεδονικών οστράκων συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο 5. Wakefield & Moody 2011, 188. 6. Wace 1913-1914. 7. Wade 1938. προϊστορικής κεραμικής που εκδόθηκε το 1925, και η χάρτινη ετικέτα καταγράφει αυτόν τον αριθμό 8. Αμέσως μετά τον πόλεμο η συλλογή δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση Annual of the British School at Athens, από τον Gardner και άλλους, μεταξύ των οποίων ο Stanley Casson, ο Marcus Tod, ο Arthur Woodward και ο Francis Welch, οι οποίοι ήταν όλοι φοιτητές στη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και υπηρέτησαν στη Βρετανική Δύναμη Θεσσαλονίκης 9. Εικονογραφημένo με τις φωτογραφίες της Βασιλικής Αεροπορίας, αυτό το άρθρο παραμένει η πιο σημαντική δημοσίευση των ερευνών της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης. Ένα εισαγωγικό μέρος από τον Charles Picard αναφέρεται συνοπτικά στις ανακαλύψεις των αρχαιολόγων που ακολουθούσαν τον γαλλικό στρατό, αλλά τα αποτελέσματα των Γάλλων αρχαιολόγων δημοσιεύτηκαν αλλού με έναν αντίστοιχο απολογισμό των βρετανικών ανακαλύψεων 10. Οι δύο συλλογές διατηρούνταν πάντα χωριστά. Είναι δυνατόν να εντοπίσουμε στα έγγραφα της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης και κάποιες άλλες από τις πηγές του άρθρου στο BSA που αναφέραμε παραπάνω: συγκεκριμένα, μία πολύ ωραία εικονογραφημένη επιστολή (χρονολογημένη τον Φεβρουάριο του 1916) σχετικά με ευρήματα από έναν τάφο στο Αϊβαζίλ (τον σημερινό Άγιο Βασίλειο) αντιγράφηκε σχεδόν αυτούσια. Συντάκτης της ήταν ο Ταγματάρχης John Gayer Anderson, ο οποίος είχε αποκτήσει αρχαιολογική εμπειρία μαζί με τον αδελφό του στην Αίγυπτο πριν τον πόλεμο, και στη συνέχεια έγινε σχεδιαστής (εικ. 7). Μία ομάδα τάφων αποκαλύφθηκε στη διάρκεια κατασκευής χαρακωμάτων στο Αϊβαζίλ, και παρά το ότι είναι πιθανό οι στρατιώτες να κράτησαν κάποια ευρήματα για τους ίδιους, ο Anderson έφτασε εγκαίρως ώστε να ανασκάψει έναν άθικτο τάφο του 6ου αιώνα π.χ. Μεταξύ των ευρημάτων ήταν ένα εξάλειπτρο (μικρό δοχείο για αρωματικά έλαια), γυάλινες και κεχριμπαρένιες χάντρες, ένα χρυσό επιστόμιο και μία περόνη. Ο Gardner έφτασε πολύ αργά ώστε να ανακαλύψει κάτι σημαντικό. Τα ευρήματα στο Αϊβαζίλ φωτογραφήθηκαν επίσης από έναν επίσημο πολεμικό φωτογράφο και δημοσιεύτηκαν στο λονδρέζικο περιοδικό Illustrated War News, (23 Αυγούστου, 1916, σελ. 24). Ο ρόλος του Ernest Gardner ως «συμβούλου αρχαιολογίας» συζητήθηκε επίσης στον βρετανικό τύπο, και ο ίδιος συνέβαλε με ένα άρθρο σχετικά με τις ανακαλύψεις 8. Forsdyke 1925, 21. Τώρα είναι δημοσιευμένο και στον ιστότοπο του Βρετανικού Μουσείου μαζί με την υπόλοιπη συλλογή της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης: http://www.britishmuseum. org/research/search_the_collection_database.aspx. 9. Picard et al. 1919. Gill 2011b. 10. Rey 1916, 1917. Casson 1916.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙA ΣΤΑ ΜΕΤΟΠΙΣΘΕΝ 77 στη Μακεδονία 11. Ενώ το βρετανικό κοινό σαφώς ενδιαφερόταν για αυτές τις ανακαλύψεις, οι αναφορές εμφανίστηκαν εν μέσω ειδήσεων για μάχες σε άλλα μέρη, και ίσως συνέβαλαν σε μία αίσθηση ότι ο βρετανικός στρατός στη Μακεδονία είχε πολύ ελεύθερο χρόνο 12. Ένα παρόμοιο συναίσθημα επικράτησε στον γαλλικό τύπο, αλλά οι Γάλλοι αρχαιολόγοι είδαν τον ρόλο τους με πιο επαγγελματικό τρόπο, στην παράδοση των επιστημόνων που ακολουθούσαν την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο 13. Αντίθετα, οι βρετανοί αρχαιολόγοι που υπηρετούσαν στη Μακεδονία είχαν πρωταρχικά σταλεί εκεί για τη συλλογή πληροφοριών, καθώς γνώριζαν τις τοπικές γλώσσες, με την αρχαιολογία να παραμένει κάτι σαν χόμπι 14. Ο Stanley Casson υποστήριξε με έμφαση στα απομνημονεύματά του ότι τα καθήκοντά του στη συλλογή πληροφοριών και η ένταση των πολεμικών επιχειρήσεων τον απέτρεψαν από το να πραγματοποιήσει επαρκές αρχαιολογικό έργο, αν και ίσως το έκανε για να αντικρούσει το αρνητικό στερεότυπο των αργόσχολων στρατιωτών 15. Μία τελευταία θέση που αξίζει να αναφερθεί είναι η Τσαουσίτσα, όπου βρέθηκαν αντικείμενα από ταφές της γεωμετρικής περιόδου 16 (εικ. 8). Κοντά στην πρώτη γραμμή, και συχνά κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών, ανασκάφηκε μερικώς από τη ΧΑΝΘ, μία ομάδα πολιτών που υποστήριζαν τον βρετανικό στρατό. Δεν κα- τέληξαν όλα τα ευρήματα στο Μουσείο της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης, αφού κάποια αντικείμενα βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας. Αντιλαμβανόμενος τη σημασία της θέσης, ο Stanley Casson ξανάρχισε ανασκαφές μετά το τέλος του πολέμου, και βρήκε περισσότερες ταφές το 1921 και το 1922 17. Τα ευρήματα της Τσαουσίτσας αποκαλύπτουν τη συμβολή της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης. Παρά τις τυχαίες συνθήκες ανασκαφής, τα αντικείμενα και οι συνοδευτικές αναφορές που έφτασαν στο Μουσείο της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης πρόσφεραν μία σύντομη ματιά στο μακεδονικό παρελθόν, αλλά αποτέλεσαν και μία χρήσιμη βάση για τη μελλοντική έρευνα. Ευχαριστίες Με ευχαριστίες στους: Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, Ευρυδίκη Κεφαλίδου, Κώστα Κωτσάκη, Λιάνα Στεφανή, Lesley Fitton, David Gill, Ross Irving, Cathy Morgan, Alan Wakefield, Ken and Diana Wardle. Η Αναστασία Σακελλαριάδη ευγενικά πραγματοποίησε τη μετάφραση στα ελληνικά. Η δουλειά μου πάνω στο υλικό της Βρετανικής Δύναμης Θεσσαλονίκης δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη βοήθεια τριών εθελοντών: Sophie Hawkins, Κατερίνα Κανατσέλου και Αργυρώ Καραγιώργη. 2 2. Όστρακο της Ύστερης Εποχής Χαλκού από το Πυροβολείο των Τούρκων GR 1919,1119.228. Late Bronze Age Sherd from Turk s Battery. GR 1919,1119.228. 11. Gardner 1918. Gill 2011a. 12. Palmer 1965, 145. 13. Mendel 1918. 14. Gill 2011a. 15. Casson 1935. 16. Picard et al. 1919, 36-38. Bailey 1969. 17. Casson 1919-1921. Casson 1923-1925.

78 The British Salonika Force collection at the British Museum - ANDREW SHAPLAND 3. Όστρακα της Ύστερης Εποχής Χαλκού. Φωτογραφία της Βασιλικής Αεροπορίας. Late Bronze Age sherds. Photo taken by the Royal Air Force. 4. Ελληνιστικό γλυπτό από το νεκροταφείο του Καρί Γκιούλ κοντά στο Ζαγκλιβέρι. GR 1919,1119.176. Φωτογραφία της Βασιλικής Αεροπορίας. Hellenistic sculpture from the Kari Geul cemetery near Zangliveri. GR 1919,1119.176. Photo taken by the Royal Air Force. 5. Σελίδες από τον κατάλογο του εφόρου Ε. Πελεκίδη. Pages from Ephor Pelekidis catalogue. 3 4 5

ARCHAEOLOGY BEHIND BATTLE LINES 79 The British Salonika Force collection at the British Museum ANDREW SHAPLAND T he White Tower in Thessaloniki has been used for many things, but it first became a museum in 1916. After the arrival of the British and French forces in Thessaloniki in October 1915 the White Tower remained under the control of the Greek military authorities, and it was for this reason that it was chosen to house the British Salonika Force [BSF] Museum. There had been discussions between Greek authorities and representatives from the British and French armies about the best way to uphold Greek antiquities laws while Macedonia was essentially under military occupation, and it was agreed that finds made by the soldiers would be reported and brought to Thessaloniki. The BSF wanted to keep their finds under Greek control and so one floor of the White Tower became the BSF Museum, at first under the care of Lieutenant- Commander Ernest Gardner, Professor of Archaeology at the University of London 1 (fig. 1). French finds were kept elsewhere 2. In 1918 the BSF collection was moved to British Headquarters at the Papapheion Orphanage, where it was housed in a building constructed in the garden 3. In 1919 an agreement was made between the Greek government and General Milne, Commander-in-Chief of the British Army in Macedonia, that the collection should be donated to Britain 4. In this way, and in spite of the fact that many of those involved had thought that these objects should remain in Greece and be displayed in Thessaloniki, the collection of antiquities made by the British Army was sent to the British Museum. Today the collections of the Archaeological Museum of Thessaloniki surpass those of the BSF Museum, but the exhibition Archaeology behind Battle Lines. In Thessaloniki of the turbulent years (1912-1922) provides a chance to tell the stories of some of the objects now in the British Museum and the people associated with them. 1. Picard et al. 1919, 10-12. 2. Descamps-Lequime 2011, 58. 3. Picard et al. 1919, 27. 4. Picard et al. 1919, 43. Βοκοτοπούλου 1986. A Late Bronze Age sherd from the evocativelynamed Turk s Battery near Langavuk (now Langadikia) is a perfect example (fig. 2). The BSF collection in the British Museum consists of about 3000 objects, the majority of which are potsherds dating from the Neolithic to Hellenistic periods. There are a small number of sculptures and inscriptions, and objects found in tombs, including a Classical helmet and other grave goods from Karabournaki and jewellery of the Geometric period from Chauchitsa (Kilkis). Some of these are described in the documents which accompanied the objects, including a catalogue compiled by the Ephor of Antiquities, Εfstratios Pelekidis, notes compiled by the British curators of the collection and letters from soldiers about finds they recovered while digging to make trenches or gun emplacements. Finally, there are a number of letters about the transport of the objects: there was some confusion about whether they were to be given to the newlyestablished Imperial War Museum in London or the British Museum. Since they were defined as archaeological objects they came to the British Museum, but this is an important reminder that these finds made by British soldiers are also part of the history of the Macedonia Campaign. It is incised with a Late Bronze Age spiral design but also bears signs of its modern history in the form of a hand-written label giving its provenance and other identifying marks. The label was almost certainly written by Captain J.P. Cockerell, who says in a letter to Gardner which is preserved among the BSF papers that he is enclosing some sherds from the mound. In the same letter he says that he will dig up the Kari Geul lady this week : a reference to a Hellenistic female figure which also entered the British Museum collection. Both the sherd and the sculpture were later photographed by the Royal Air Force (fig. 3 & 4). The Royal Air Force photographers were more accustomed to taking pictures of the enemy fortifications from aeroplanes, often while under attack, and so

80 The British Salonika Force collection at the British Museum - ANDREW SHAPLAND these pieces would have been less challenging subjects 5. Visible in the photos are various numbers written on the front and back of the sherd: B32 refers to the site (Turk s Battery), following a numbering system developed by Prof. AJB Wace to describe the various mounds he had encountered in Macedonia in 1909, and extended by the curators of the BSF Museum 6. On the back 9,b is written, which refers to an entry in Ephor Pelekidis catalogue (fig. 5) in which he classifies the different types of pottery, and details the bone and stone tools in the collection, giving each individual object a number. By 1918, Pelekidis was on the committee overseeing the Museum, and it is clear from the entries that the catalogue was written at this time. Pelekidis undertook at least one excavation, at Karabournaki, with Major Wade at the end of the war, finding a 5 th C BC warrior s grave complete with Chalcidian helmet 7 (fig. 6). The other numbers on the sherd are the British Museum registration number (1919,1119.228), recording that it entered the collection in 1919. A number of the Macedonian sherds were included in the prehistoric pottery catalogue published in 1925, and the paper label records this number 8. Immediately after the war the collection was published in the Annual of the British School at Athens by Gardner and others, including Stanley Casson, Marcus Tod, Arthur Woodward and Francis Welch, who were all students of the British School at Athens who served in the BSF 9. Illustrated by the RAF photographs, this article remains the most significant publication for the BSF material. An introductory section by Charles Picard outlined the discoveries made by archaeologists attached to the French Army, but the French archaeological results were published elsewhere, with a corresponding account of British discoveries 10, and the two collections were always maintained separately. It is possible to piece together some of the other sources of the BSA article from the BSF papers: in particular, a beautifully illustrated letter (dated February 1916) about finds from a tomb at Aivasil (today Aghios Vasilios) was copied almost directly. Its author was Major John Gayer Anderson, who had gained archaeological experience with his brother in Egypt before the war, and went on to become an illustrator (fig. 7). A group of tombs was uncovered during trench-building at Aiva- 5. Wakefield & Moody 2011, 188. 6. Wace 1913-1914. 7. Wade 1938. 8. Forsdyke 1925, 21. It is now also published on the British Museum website with the rest of the BSF collection: http://www. britishmuseum.org/research/search_the_collection_database. aspx. 9. Picard et al. 1919. Gill 2011b. 10. Rey 1916. Rey 1917. Casson 1916. sil, and although it is likely that the soldiers kept some finds for themselves, Anderson arrived in time to excavate one 6 th C BC tomb intact. Among the finds was an exaleiptron (a small container for aromatic oil), beads of glass and amber, and a gold mouth-piece and pin. Gardner arrived too late to find anything of significance. The Aivasil finds were also photographed by an official war photographer and published in the London Illustrated War News (August 23 1916, p. 24). Ernest Gardner s role as consultant archaeologist was also discussed in the British press, and he himself contributed an article about discoveries in Macedonia 11. While the British public was clearly interested in these discoveries, the reports appeared amidst news of battles elsewhere, and perhaps contributed to a sense that the British Army had too much time for leisure in Macedonia 12. A similar sentiment prevailed in the French press, but the French archaeologists saw their role in more professional terms, in the tradition of the scientists attached to Napoleon s campaign in Egypt 13. In contrast the British archaeologists serving in Macedonia had primarily been sent there for intelligence work, given their knowledge of local languages, with archaeology remaining something of a hobby 14. Stanley Casson emphasised in his memoirs that his intelligence duties and the strain of warfare prevented him from undertaking much archaeological work, although this was perhaps to counter the negative stereotypes of soldiers at leisure 15. A final site worth mentioning is Chauchitsa, where objects from Geometric burials were found 16 (fig. 8). Close to the front line, and frequently under shellfire, it was partially excavated by the YMCA, a civilian group which supported the British Army. Not all of the finds ended up in the BSF Museum, since some objects are now in the National Museum of Scotland. Realising the potential importance of the site, Stanley Casson resumed excavations after the end of the War, finding further graves in 1921 and 1922 17. The discoveries at Chauchitsa reveal the contribution of the BSF: despite the haphazard circumstances of excavation, the objects and accompanying reports which came back to the BSF Museum provided both a glimpse of the Macedonian past and a useful basis for future research. 11. Gardner 1918. Gill 2011a. 12. Palmer 1965, 145. 13. Mendel 1918. 14. Gill 2011a. 15. Casson 1935. 16. Picard et al. 1919, 36-38. Bailey 1969. 17. Casson 1919-1921. Casson 1923-1925.

ARCHAEOLOGY BEHIND BATTLE LINES 81 Acknowledgements With thanks to: Polyxeni Adam-Veleni, Eurydice Kefalidou, Kostas Kotsakis, Liana Stefani, Lesley Fitton, David Gill, Ross Irving, Cathy Morgan, Alan Wakefield, Ken and Diana Wardle. Anastasia Sakellariadi kindly produced the Greek translation. My work on the BSF material would not have been possible without the help of three volunteers: Sophie Hawkins, Katerina Kanatselou and Argyro Karagiorgi. 6 7 8 6. Κράνος χαλκιδικού τύπου και άλλα κτερίσματα που βρέθηκαν στο Καραμπουρνάκι. Chalcidian type Helmet and other grave goods found at Karabournaki. 7. Σχέδιο από εξάλειπτρο του 6ου αιώνα π.χ. που βρέθηκε στο Αϊβαζίλ από τον ταγματάρχη J.G. Anderson. Drawing of the 6 th C BC exaleiptron found at Aivasil by Major John Gayer Anderson. 8. Τυχαία ευρήματα από την Τσαουσίτσα. Φωτογραφία της Βασιλικής Αεροπορίας. Stray finds from Chauchitsa. Photo taken by the Royal Air Force.