ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

1. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 22.4.2015 COM(2015) 176 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ σχετικά με την αναθεώρηση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων για τους γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ) EL EL

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ H Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγκροτήθηκε βάσει των πολιτικών κατευθυντήριων γραμμών που παρουσίασε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στις εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές, η Επιτροπή δεσμεύτηκε να αναθεωρήσει την τρέχουσα νομοθεσία για την έγκριση των γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ). Στην παρούσα ανακοίνωση παρατίθενται τα αποτελέσματα της αναθεώρησης που διεξήγαγε η Επιτροπή για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με την έγκριση των ΓΤΟ και παρουσιάζεται το σκεπτικό που οδήγησε στη νομοθετική πρόταση που ενέκρινε η Επιτροπή 1. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων στον τομέα των ΓΤΟ διέπεται τόσο από ένα ειδικό νομικό πλαίσιο όσο και από κοινούς θεσμικούς κανόνες. Στην παρούσα ανακοίνωση συνοψίζεται το πλαίσιο τέτοιων αποφάσεων, εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησε στην πράξη η διαδικασία έγκρισης και περιγράφονται οι αλλαγές που εισήχθησαν πρόσφατα. Εξηγείται το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε η Επιτροπή και ο προβληματισμός βάσει του οποίου η Επιτροπή κατέληξε στο εν λόγω συμπέρασμα: οι εξαιρετικές περιστάσεις που αφορούν ειδικά τους ΓΤΟ και υπαγορεύουν τη δέσμευση στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές, ιδίως τα δημοκρατικά και νομικά ζητήματα. 2. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΓΤΟ 2.1.Το νομικό πλαίσιο Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την έγκριση, την ιχνηλασιμότητα και την επισήμανση των ΓΤΟ. Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές 2 («ο κανονισμός του 2003») καλύπτει τα τρόφιμα, τα συστατικά τροφίμων και τις ζωοτροφές που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από ΓΤΟ. Καλύπτει επίσης ΓΤΟ για άλλες χρήσεις όπως η καλλιέργεια, αν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη για την παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών. Όλα τα ανωτέρω, όπως καλύπτονται από τον κανονισμό του 2003, αναφέρονται στο εξής ως «ΓΤ τρόφιμα και ζωοτροφές». Η άλλη νομοθετική πράξη στον τομέα αυτόν είναι η οδηγία 2001/18/ΕΚ για τη σκόπιμη ελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον 3 («η οδηγία του 2001»). Αυτή καλύπτει τους ΓΤΟ για χρήσεις άλλες από αυτές στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (κυρίως για καλλιέργεια). Και οι δύο νομοθετικές πράξεις θεσπίζουν διαδικασίες έγκρισης, σκοπός των οποίων είναι να διασφαλιστεί ότι η διάθεση στην αγορά των εν λόγω προϊόντων δεν θα θέσει σε 1 2 3 Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 όσον αφορά τη δυνατότητα των κρατών μελών να περιορίζουν ή να απαγορεύουν τη χρήση γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών στην επικράτειά τους [COM(2015) 177 final]. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ΕΕ L 268 της 18.10.2003, σ. 1). Οδηγία 2001/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Μαρτίου 2001, για τη σκόπιμη ελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον και την κατάργηση της οδηγίας 90/220/ΕΟΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 106 της 17.4.2001, σ. 1). 2

κίνδυνο την υγεία του ανθρώπου ή των ζώων ή το περιβάλλον. Για τον σκοπό αυτό, η επιστημονική αξιολόγηση του κινδύνου βρίσκεται στο επίκεντρο της διαδικασίας: κάθε άδεια για τη διάθεση ενός προϊόντος στην αγορά πρέπει να αιτιολογείται δεόντως και ο κύριος λόγος στον οποίο μπορεί να βασιστεί αυτή η αιτιολόγηση είναι η επιστημονική αξιολόγηση 4. Η νομοθεσία δίνει την αρμοδιότητα για τις επιστημονικές αξιολογήσεις του κινδύνου στην Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), σε συνεργασία με τους επιστημονικούς φορείς των κρατών μελών. Από νομική άποψη, οι αποφάσεις για την έγκριση των ΓΤΟ λαμβάνουν τη μορφή εκτελεστικών πράξεων που εκδίδονται από την Επιτροπή 5. Ενώ η Επιτροπή διαδραματίζει, συνεπώς, αποφασιστικό ρόλο στη διαδικασία έγκρισης, τα κράτη μέλη εμπλέκονται επίσης πάρα πολύ. Η συμμετοχή των κρατών μελών στο στάδιο της έγκρισης Τα κράτη μέλη εμπλέκονται σε δύο στάδια: ψηφίζουν επί των σχεδίων των αποφάσεων που συζητά η μόνιμη επιτροπή κατόπιν πρότασης της Επιτροπής και, αν δεν ληφθεί απόφαση σ αυτό το επίπεδο, ψηφίζουν ξανά στην επιτροπή προσφυγών 6. Όπως συμβαίνει και σε όλες τις άλλες επιτροπές που έχουν δημιουργηθεί δυνάμει της νομοθεσίας της ΕΕ, τα κράτη μέλη ψηφίζουν στις εν λόγω επιτροπές βάσει του κανόνα της ειδικής πλειοψηφίας, όπως ορίζεται στη Συνθήκη 7. Όταν δεν υπάρχει ειδική πλειοψηφία υπέρ ή κατά του σχεδίου απόφασης στην επιτροπή προσφυγών, το αποτέλεσμα είναι «δεν διατυπώνεται γνώμη». Τελική έκδοση από την Επιτροπή Οι κανόνες που διέπουν τη διαδικασία [κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 182/2011 8 ] προβλέπουν ότι όταν η επιτροπή προσφυγών «δεν διατυπώνει γνώμη», «η Επιτροπή μπορεί να εκδώσει το σχέδιο εκτελεστικής πράξης» 9. Η διατύπωση αυτή συνεπάγεται ότι η Επιτροπή διαθέτει κάποια διακριτική ευχέρεια 10. Ωστόσο, στην περίπτωση αποφάσεων που έχουν σχέση με ΓΤΟ, ο κανονισμός του 2003 και η οδηγία του 2001 μειώνουν σημαντικά το περιθώριο κινήσεων που διαθέτει. Το σύστημα προηγούμενης έγκρισης, όπως ερμηνεύεται υπό το 4 5 6 7 8 9 10 Τα άρθρα 7 και 19 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 προβλέπουν ότι η Επιτροπή δύναται να λάβει υπόψη «και άλλους κατά νόμον [θεμιτούς] παράγοντες που αφορούν το υπό εξέταση ζήτημα», επιπλέον της γνώμης που έχει εκδώσει η EFSA. Σύμφωνα με τη διαδικασία εξέτασης που προβλέπεται από τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 182/2011. Αν η μόνιμη επιτροπή διατυπώσει αρνητική γνώμη (ειδική πλειοψηφία κατά της πρότασης) ή «δεν διατυπώσει γνώμη», η Επιτροπή δύναται να αποφασίσει να παραπέμψει το θέμα στην επιτροπή προσφυγών. Άρθρο 16 παράγραφοι 4 και 5 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από την 1η Νοεμβρίου 2014, ως ειδική πλειοψηφία ορίζεται ο αριθμός των ψήφων που αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 55 % των 28 κρατών μελών και τουλάχιστον το 65 % του πληθυσμού της ΕΕ. Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 182/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Φεβρουαρίου 2011, για τη θέσπιση κανόνων και γενικών αρχών σχετικά με τους τρόπους ελέγχου από τα κράτη μέλη της άσκησης των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων από την Επιτροπή (ΕΕ L 55 της 28.2.2011, σ. 13). Άρθρο 6 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 182/2011. Αυτό διαφέρει από την προηγούμενη διαδικασία που περιγράφεται στην απόφαση 1999/468/EΚ του Συμβουλίου. Σύμφωνα με την εν λόγω διαδικασία, η Επιτροπή δεν είχε περιθώριο κινήσεων στην περίπτωση που το Συμβούλιο δεν ήταν σε θέση να εκδώσει γνώμη υπέρ ή κατά των προτεινόμενων μέτρων. Σε περίπτωση που το Συμβούλιο κατέληγε σε «δεν διατυπώνεται γνώμη» (ή όταν το Συμβούλιο δεν διατύπωνε γνώμη εντός τριών μηνών), η Επιτροπή ήταν υποχρεωμένη να εγκρίνει την πρόταση που είχε υποβληθεί στο Συμβούλιο. 3

πρίσμα του άρθρου 41 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και τη νομολογία του Δικαστηρίου 11, απαιτεί από την Επιτροπή να εκδώσει απόφαση (με την οποία εγκρίνει ή απαγορεύει τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά της ΕΕ) εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Αυτό σημαίνει ότι όταν η νομοθεσία απαγορεύει τη διάθεση ενός προϊόντος στην αγορά (στην περίπτωσή μας, ενός ΓΤΟ) εκτός αν υπάρχει έγκρισή του, δεν είναι δυνατό για το όργανο που εγκρίνει (στη συγκεκριμένη περίπτωση την Επιτροπή) απλώς να απέχει για απεριόριστο χρονικό διάστημα από τη λήψη απόφασης (είτε είναι για την έγκριση είτε για την απαγόρευση του προϊόντος), εφόσον έχει υποβληθεί έγκυρο αίτημα για την έγκριση. Κατά συνέπεια, όταν μια ψηφοφορία καταλήξει σε «δεν διατυπώνεται γνώμη», η Επιτροπή δεν μπορεί απλώς να απέχει από τη λήψη απόφασης. Ενδεχόμενα μέτρα έκτακτης ανάγκης σε επίπεδο ΕΕ ή επίπεδο κράτους μέλους Ο κανονισμός του 2003 περιέχει διατάξεις που επιτρέπουν στην Επιτροπή ή στα κράτη μέλη να θεσπίζουν μέτρα έκτακτης ανάγκης για να αποτρέπουν τη διάθεση στην αγορά ή τη χρήση ενός εγκεκριμένου ΓΤΟ. Προσφυγή στα μέτρα αυτά μπορεί να γίνει μόνο αν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το προϊόν είναι πιθανό να αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο για την υγεία ή για το περιβάλλον. 2.2.Πώς λειτουργεί στην πράξη η διαδικασία λήψης αποφάσεων για την έγκριση των ΓΤΟ Από την έναρξη ισχύος του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, δεν επιτεύχθηκε ποτέ ειδική πλειοψηφία μεταξύ των κρατών μελών υπέρ ή κατά ενός σχεδίου απόφασης της Επιτροπής για την έγκριση ΓΤΟ, είτε επρόκειτο για την καλλιέργεια είτε για γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές 12. Το αποτέλεσμα ήταν πάντα «δεν διατυπώνεται γνώμη». Αυτό συνέβαινε συστηματικά σε όλα τα στάδια της διαδικασίας (τόσο στη μόνιμη επιτροπή όσο και στην επιτροπή προσφυγών, δυνάμει των ισχυόντων κανόνων, και στο Συμβούλιο στο παρελθόν) (βλ. πίνακες 1 έως 3 και διάγραμμα 1 του παραρτήματος). ΓΤΟ για καλλιέργεια Η καλλιέργεια των ΓΤΟ στην ΕΕ είναι περιορισμένη. Από το 1990 μόνο τρεις ΓΤΟ έχουν εγκριθεί για καλλιέργεια και μόνον ένα προϊόν έχει επί του παρόντος άδεια (ο αραβόσιτος MON810). Καλλιεργείται σε πέντε κράτη μέλη και οι περιοχές στις οποίες φύεται 11 12 Βλ. ιδίως την απόφαση στην υπόθεση C-390/99, Canal Satélite Digital SL, σύμφωνα με την οποία οι διαδικασίες προηγούμενης έγκρισης, όπως το σύστημα έγκρισης των ΓΤΟ και των γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών, εμποδίζουν τη διάθεση στην αγορά ενός προϊόντος χωρίς έγκριση και, συνεπώς, είναι σύμφωνες με τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) μόνο στον βαθμό που: 1) δικαιολογούνται από θεμιτούς λόγους (π.χ. λόγω των δυνητικών συνεπειών για την υγεία και το περιβάλλον, και 2) δεν μπορούν, λόγω της διάρκειάς τους ή των δυσανάλογων εξόδων που συνεπάγονται ή λόγω της ασάφειας ως προς τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, να αποτρέπουν τους ενδιαφερομένους φορείς να εξακολουθήσουν το σχέδιό τους. Μόνο δύο ΓΤΟ έχουν εγκριθεί στην Ένωση για χρήσεις άλλες πλην της καλλιέργειας και των τροφίμων και ζωοτροφών. Πρόκειται για είδη γαρυφάλλων των οποίων η διάθεση στην αγορά έχει εγκριθεί για διακοσμητική χρήση. Ο τρόπος ψηφοφορίας για τέτοιους ΓΤΟ είναι παρόμοιος με αυτόν που προβλέπεται για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Το αποτέλεσμα των ψηφοφοριών ήταν πάντα «δεν διατυπώνεται γνώμη», όπου τα περισσότερα κράτη μέλη ψηφίζουν υπέρ. Η διαμόρφωση των ψήφων είναι παρόμοια, ανεξάρτητα από το αν οι ΓΤΟ εγκρίνονται για καλλιέργεια, τρόφιμα και ζωοτροφές ή για άλλους σκοπούς. 4

καλύπτουν μόνο το 1,5 % της συνολικής έκτασης στην οποία καλλιεργείται αραβόσιτος στην ΕΕ 13. Το γεγονός ότι έχουν δοθεί ελάχιστες άδειες για καλλιέργεια έως σήμερα, όπως και οι ρήτρες διασφάλισης που έχουν θεσπίσει ορισμένα κράτη μέλη για να εμποδίσουν τη χρήση ΓΤΟ που είναι εγκεκριμένοι από τη νομοθεσία της ΕΕ 14, καταδεικνύουν τη θέση πολλών κρατών μελών για το ζήτημα αυτό. Η αντίσταση στην καλλιέργεια ΓΤΟ αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια και είναι πολλά τα κράτη μέλη που αντιτέθηκαν στην έγκριση του αραβοσίτου 1507 στο Συμβούλιο τον Φεβρουάριο του 2014 15 (βλ. πίνακα 1 του παραρτήματος). Γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές Ο αριθμός των γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων που είναι διαθέσιμα για αγορά είναι μικρός (ακόμη κι αν η από κοινού έγκριση με τις ζωοτροφές συνεπάγεται ότι ο αριθμός των εγκεκριμένων είναι μεγαλύτερος). Από τις δημοσκοπήσεις επιβεβαιώνεται η γενική εντύπωση ότι οι πολίτες της ΕΕ είναι αντίθετοι με τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα 16. Πολλοί έμποροι στον τομέα του λιανικού εμπορίου έχουν επιλέξει να μην τοποθετούν γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα στα ράφια τους. Σ αυτό μπορεί να συνετέλεσαν οι απαιτήσεις επισήμανσης 17 για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα αλλά και το γεγονός ότι υπάρχουν διαθέσιμα, εναλλακτικά, μη γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα. Ορισμένοι καταναλωτές θέλουν να είναι βέβαιοι ότι δεν εμπλέκονται ΓΤΟ σε κανένα στάδιο της παραγωγής των τροφίμων που αγοράζουν. Ορισμένοι κτηνοτρόφοι και έμποροι χονδρικής ή λιανικής πώλησης κτηνοτροφικών προϊόντων, σε διάφορα κράτη μέλη, προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν το γεγονός ότι δεν περιέχουν τα προϊόντα τους 13 14 15 16 17 148 660 εκτάρια το 2013, κυρίως στην Ισπανία (136 962 εκτ.), μικρότερες εκτάσεις στην Πορτογαλία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία. Εννέα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει ρήτρες διασφάλισης που εμποδίζουν τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση στην επικράτειά τους του μόνου προς το παρόν ΓΤΟ που έχει εγκριθεί προς καλλιέργεια στην ΕΕ. Όταν ζητήθηκε από τη μόνιμη επιτροπή να προβεί σε ψηφοφορία για την έγκριση του αραβόσιτου MON810 το 1998, υπήρξε ειδική πλειοψηφία υπέρ (και το Συμβούλιο, συνεπώς, δεν χρειαζόταν να ψηφίσει): 10 κράτη μέλη τάχθηκαν υπέρ, 1 κράτος μέλος κατά, 4 κράτη μέλη απείχαν. Όταν υποβλήθηκε στο Συμβούλιο προς έγκριση το σχέδιο απόφασης για την πατάτα Amflora το 2007, δεν διατυπώθηκε γνώμη: 10 κράτη μέλη τάχθηκαν υπέρ, 11 κράτη μέλη κατά και 6 κράτη μέλη απείχαν. Όταν υποβλήθηκαν το 2009 στη μόνιμη επιτροπή για ψηφοφορία ο αραβόσιτος 1507 και Bt 11, δεν διατυπώθηκε γνώμη: 6 κράτη μέλη τάχθηκαν υπέρ, 12 κράτη μέλη κατά και 7 απείχαν. Όταν υποβλήθηκε ο αραβόσιτος 1507 για ψηφοφορία στο Συμβούλιο το 2014, δεν διατυπώθηκε γνώμη: 5 κράτη μέλη τάχθηκαν υπέρ, 19 κράτη μέλη κατά και 4 κράτη μέλη απείχαν (άτυπη ψηφοφορία). Μια ειδική έρευνα του ευρωβαρόμετρου για τη βιοτεχνολογία, η οποία δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2010, δείχνει ότι οι πολίτες της ΕΕ δεν θεωρούν ότι έχουν όφελος από τη χρήση γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων, θεωρούν ότι αυτά μάλλον δεν είναι ασφαλή ή ότι είναι έως και βλαβερά και δεν τάσσονται υπέρ της ανάπτυξης γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων. Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, στην επισήμανση των τροφίμων που περιέχουν ΓΤΟ ή αποτελούνται από ΓΤΟ καθώς και όλων των τροφίμων και ζωοτροφών που προέρχονται από ΓΤΟ πρέπει να αναφέρεται η παρουσία γενετικώς τροποποιημένων υλών. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, επιτρέπεται να μην έχουν ετικέτα γενετικώς τροποποιημένου τροφίμου ή ζωοτροφής, τα τρόφιμα και οι ζωοτροφές που περιέχουν γενετικώς τροποποιημένο υλικό σε ποσότητα όχι μεγαλύτερη από 0,9 % για κάθε μεμονωμένο συστατικό τροφίμων ή επί τροφίμου ή ζωοτροφής που αποτελείται από ένα μόνο συστατικό, υπό την προϋπόθεση ότι η παρουσία αυτή είναι τυχαία ή τεχνικώς αναπόφευκτη. 5

ΓΤΟ. Αυτό οδήγησε στη χρήση ετικετών όπως «εκτροφή με ζωοτροφές χωρίς ΓΤΟ» 18 ή βιολογικό προϊόν. Σε αντίθεση με την κατάσταση που παρατηρείται για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, υπάρχει σημαντική αγορά στην ΕΕ για τις γενετικώς τροποποιημένες ζωοτροφές. Αυτό είναι αληθές ιδίως για τις σύνθετες ζωοτροφές, οι οποίες αποτελούνται από μείγμα υλικών για εκτρεφόμενα ζώα που είναι εξαιρετικά πρωτεϊνούχο και δίνει μεγάλη ενέργεια. Οι περισσότερες από τις ζωοτροφές που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ εισάγονται (πάνω από το 60 % των αναγκών της ΕΕ σε φυτικές πρωτεΐνες καλύφθηκε από τις εισαγωγές το 2013 - κυρίως σπόρους σόγιας και σογιάλευρα) και οι εισαγωγές προέρχονται κυρίως από χώρες στις οποίες κυριαρχεί η καλλιέργεια ΓΤΟ - το 90 % των εισαγωγών είναι από χώρες όπου περίπου το 90 % της γης που χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια σόγιας είναι φυτεμένο με γενετικώς τροποποιημένη σόγια 19. Οι κύριοι λόγοι για την ευρεία χρήση γενετικώς τροποποιημένου σογιάλευρου φαίνεται να είναι η διαθεσιμότητα, η τιμή 20 και η ανταγωνιστικότητα 21. Το γεγονός ότι οι ΓΤ ζωοτροφές χρησιμοποιούνται ευρέως δεν επηρεάζει, ωστόσο, το αποτέλεσμα των ψηφοφοριών. Οι ψηφοφορίες για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές συστηματικά καταλήγουν στο «δεν διατυπώθηκε γνώμη» (βλ. πίνακες 2 και 3 και διάγραμμα 1 του παραρτήματος). Οι θέσεις των κρατών μελών έχουν σε γενικές γραμμές παγιοποιηθεί με την πάροδο του χρόνου και συνήθως είναι περισσότερα τα κράτη μέλη που τάσσονται υπέρ του σχεδίου απόφασης σε σχέση με αυτά που τάσσονται κατά. Ενώ ορισμένα κράτη μέλη εισήγαγαν ρήτρες διασφάλισης για να εμποδίσουν τη χρήση ΓΤΟ για καλλιέργεια, οι ρήτρες αυτές δεν χρησιμοποιήθηκαν ευρέως για γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές (ένα μόνο κράτος μέλος έχει επιβάλει μέτρα που αφορούν τρία προϊόντα). Ωστόσο, ο αριθμός των κρατών μελών που ψηφίζουν κατά της έγκρισης γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών δείχνει ότι τα κράτη μέλη δεν νιώθουν ότι η διαδικασία τούς καλύπτει πλήρως ως προς τις ανησυχίες που διατυπώνονται σε εθνικό επίπεδο. Συμπέρασμα για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων Έχει πλέον γίνει «κανόνας» να επιστρέφεται στην Επιτροπή ο φάκελος μιας απόφασης για έγκριση ΓΤΟ, ώστε να λάβει αυτή την τελική απόφαση, οπότε οι αποφάσεις στον τομέα αυτόν είναι εξαίρεση στη συνήθη λειτουργία της διαδικασίας επιτροπολογίας της ΕΕ συνολικά 22. Τα ζητήματα που εγείρουν τα αντιτιθέμενα στις εγκρίσεις κράτη μέλη δεν 18 19 20 21 22 Στην πράξη, η αγορά παραμένει μικρή και είναι διαθέσιμο ένα σχετικά περιορισμένο εύρος προϊόντων. Το 2013 το 43,8 % των εισαγόμενων ζωοτροφών στην ΕΕ προέρχονταν από τη Βραζιλία όπου το 89% της καλλιεργούμενης σόγιας είναι γενετικώς τροποποιημένη το 22,4 % προερχόταν από την Αργεντινή όπου το 100 % της καλλιεργούμενης σόγιας είναι γενετικώς τροποποιημένη το 15,9 % από τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου το 93 % της καλλιεργούμενης σόγιας είναι γενετικώς τροποποιημένη και το 7,3 % από την Παραγουάη όπου το 95 % της καλλιεργούμενης σόγιας είναι γενετικώς τροποποιημένη. Πηγή: Eurostat και Διεθνές Συμβούλιο Σιτηρών. Από τα στοιχεία του κλάδου φαίνεται ότι υπάρχει προσαύξηση στην τιμή ύψους 40 ευρώ ανά τόνο για τη μη γενετικώς τροποποιημένη ζωοτροφή στο πλαίσιο μακροχρόνιων συμβατικών συμφωνιών και η προσαύξηση αυτή μπορεί να φτάσει έως και τα 100 ευρώ επιπλέον ανά τόνο στην αγορά εκτός πλαισίου συμφωνίας. Η αγορά σύνθετων ζωοτροφών αντιπροσωπεύει πάνω από το 32% της αξίας της κτηνοτροφικής παραγωγής της ΕΕ. Το 2012 έγιναν 1946 ψηφοφορίες στη μόνιμη επιτροπή στο πλαίσιο της διαδικασίας της επιτροπολογίας της ΕΕ. Από αυτές, μόνο 82 ψηφοφορίες είχαν αποτέλεσμα «δεν διατυπώνεται γνώμη». 6

έχουν συνήθως επιστημονική βάση, αλλά αντανακλούν εθνικές ανησυχίες που δεν έχουν σχέση μόνο με ζητήματα που αφορούν την ασφάλεια των ΓΤΟ για την υγεία και το περιβάλλον. Eνώ η Επιτροπή έχει το δικαίωμα, βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, να λάβει υπόψη της «άλλους θεμιτούς παράγοντες», επιπλέον της αξιολόγησης κινδύνου που διεξάγει η EFSA, δεν μπόρεσε να αιτιολογήσει βάσει αυτών των παραγόντων έναν πανευρωπαϊκό αποκλεισμό προϊόντων που η EFSA θεωρεί ασφαλή 23. Αυτό συνεπάγεται, εκ των πραγμάτων, ότι η Επιτροπή βρίσκεται συστηματικά σε μια θέση στην οποία πρέπει να λάβει απόφαση για τις εγκρίσεις χωρίς την υποστήριξη των κρατών μελών στις αντίστοιχες επιτροπές. Η κατάσταση αυτή αφορά ειδικά την έγκριση ΓΤΟ. 3. Η ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΤΟ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΠΡΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Το 2010 η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για την τροποποίηση της νομοθεσίας για τους ΓΤΟ ώστε να διευρυνθούν οι λόγοι για τους οποίους τα κράτη μέλη μπορούν να περιορίζουν ή να απαγορεύουν να καλλιεργούνται στην επικράτειά τους ΓΤΟ που είναι εγκεκριμένοι από την ΕΕ (ρήτρα εξαίρεσης). Στην αιτιολογική έκθεση της πρότασης, η Επιτροπή εξήγησε ότι «το εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο λήψης αποφάσεων είναι το πλέον κατάλληλο επίπεδο για την αντιμετώπιση των ιδιαιτεροτήτων σχετικά με την καλλιέργεια των ΓΤΟ». Η τροποποίηση που προτάθηκε έχει εν τω μεταξύ ενσωματωθεί στη νομοθεσία της ΕΕ ως οδηγία (EΕ) 2015/412 24 (στο εξής «η οδηγία του 2015»). Με την πράξη αυτή δίνεται στα κράτη μέλη η δυνατότητα να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια ΓΤΟ στην επικράτειά τους (ή σε μέρος αυτής), υπό την προϋπόθεση ότι τέτοια μέτρα δικαιολογούνται βάσει επιτακτικών λόγων, διαφορετικών από τον κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία ή την υγεία των ζώων και το περιβάλλον, δηλ. μπορούν να επικαλούνται κριτήρια άλλα από αυτά που χρησιμοποιεί η EFSA στην αξιολόγηση κινδύνου. Αυτό συνιστά σημαντική εξέλιξη, αφού τα κράτη μέλη δύνανται να λάβουν υπόψη το εθνικό πλαίσιο, σε περίπτωση που θα μπορούσαν να υπάρχουν θεμιτοί λόγοι για τον περιορισμό ή την απαγόρευση της καλλιέργειας ΓΤΟ, πλην αυτών που συνδέονται με κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον. Συνεπώς, τα κράτη μέλη μπορούν να λάβουν υπόψη προβληματισμούς πέραν όσων καλύπτονται από το σύστημα έγκρισης της ΕΕ, το οποίο εστιάζεται στην επιστημονική αξιολόγηση και λειτουργεί εντός των ορίων που επιβάλλει 23 24 Εννέα από τις εν λόγω διαδικασίες παραπέμφθηκαν στην επιτροπή προσφυγών. (Τα αριθμητικά στοιχεία για το 2013 και 2014 αντιστοίχως είναι τα εξής: 1959/53/28 και 1908/46/21). Η χρήση από την Επιτροπή των «άλλων κατά νόμον [θεμιτών] παραγόντων», που αναφέρονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1829/2003, για την άρνηση χορήγησης της έγκρισης μπορεί να είναι νομικώς αποδεκτή αν δικαιολογείται από επιτακτικούς λόγους δημόσιου συμφέροντος της ίδιας φύσης με εκείνους που αναφέρονται στο άρθρο 36 της ΣΛΕΕ και στη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου [βλ., για παράδειγμα, ΔΕΕ, 20.2.1979, υπόθεση 120/78, Rewe-Zentral (Cassis de Dijon) (Συλλογή 1979, σ. 649) και από στόχο γενικού συμφέροντος, όπως αναφέρεται στο άρθρο 52 παράγραφος 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (βλ. για παράδειγμα την απόφαση του Δικαστηρίου της 12.7.2012 στην υπόθεση C-59/11, Association Kokopelli, ECLI:EU:C:2012:447]. Οδηγία (ΕΕ) 2015/412 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 2015, για την τροποποίηση της οδηγίας 2001/18/ΕΚ όσον αφορά τη δυνατότητα που παρέχεται στα κράτη μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) στην επικράτειά τους (ΕΕ L 68 της 13.3.2015, σ. 1). 7

η νομοθεσία της ΕΕ. Η διάταξη εφαρμόζεται και στις μελλοντικές εγκρίσεις και στους ΓΤΟ που έχουν ήδη εγκριθεί σε επίπεδο ΕΕ. Συνεπώς, η οδηγία του 2015 δίνει στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ευελιξία να αποφασίζουν αν επιθυμούν ή όχι την καλλιέργεια ΓΤΟ στο έδαφός τους, ενώ διατηρεί το σύστημα έγκρισης της ΕΕ το οποίο βασίζεται στην αξιολόγηση κινδύνου. Ως εκ τούτου, η οδηγία απαντά σε μία από τις κυριότερες ανησυχίες που είχαν εκφραστεί όλα αυτά τα χρόνια για τη διαδικασία έγκρισης και ευθυγραμμίζεται πλήρως με την προσέγγιση που υιοθετείται στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές που παρουσίασε η Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η οδηγία του 2015 εφαρμόζεται, ωστόσο, μόνο στους ΓΤΟ για καλλιέργεια και όχι σε γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές που αντιστοιχούν στο μεγαλύτερο μέρος των εγκρίσεων που χορηγούνται στην ΕΕ. 4. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Βάσει του ανωτέρω σκεπτικού, η Επιτροπή προτείνει να τροποποιηθεί ο κανονισμός του 2003 κατά τρόπο ώστε να επιτρέπεται στα κράτη μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν τη χρήση, σε μέρος ή στο σύνολο της επικράτειάς τους, γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών που έχουν λάβει έγκριση σε επίπεδο ΕΕ για επιτακτικούς λόγους, άλλους πλην του κινδύνου για την υγεία του ανθρώπου ή των ζώων ή το περιβάλλον δηλ. με βάση κριτήρια άλλα από αυτά που λαμβάνει υπόψη της η EFSA κατά την αξιολόγηση κινδύνου 25. Τα μέτρα που εγκρίνουν τα κράτη μέλη πρέπει να είναι σύμφωνα με τους κανόνες για την εσωτερική αγορά, και ιδίως με το άρθρο 34 της ΣΛΕΕ, το οποίο απαγορεύει μέτρα που έχουν αποτέλεσμα ισοδύναμο με αυτό των ποσοτικών περιορισμών της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Τα κράτη μέλη που κάνουν χρήση αυτής της πρότασης θα χρειαστεί, συνεπώς, να αιτιολογήσουν τα μέτρα που εισάγουν για λόγους που είναι σύμφωνοι με το άρθρο 36 της ΣΛΕΕ και τη νομολογία του Δικαστηρίου για επιτακτικούς λόγους δημόσιου συμφέροντος 26. Εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος που επιθυμεί να κάνει χρήση αυτής της ρήτρας εξαίρεσης να αναπτύξει αυτή την αιτιολόγηση για κάθε περίπτωση χωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τον σχετικό ΓΤΟ, το είδος του προβλεπόμενου μέτρου και τις ειδικές περιστάσεις σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο που δικαιολογούν μια τέτοια εξαίρεση. Κατά την άσκηση αυτής της νέας αρμοδιότητας, τα κράτη μέλη παραμένουν πλήρως δεσμευμένα από τις διεθνείς υποχρεώσεις τους, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων για τους ΓΤΟ. Η εν λόγω πρόταση αντανακλά και συμπληρώνει τα δικαιώματα που έχουν ήδη δοθεί στα κράτη μέλη όσον αφορά τους ΓΤΟ για καλλιέργεια με την οδηγία του 2015 και καλύπτει τον πολύ μεγαλύτερο αριθμό χορηγηθεισών εγκρίσεων, που αφορούν τρόφιμα και ζωοτροφές. Η ΕΕ θα αποκτήσει ένα συνεκτικό σύνολο κανόνων για τις εγκρίσεις ΓΤΟ για καλλιέργεια και για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Όπως στην περίπτωση της οδηγίας του 2015, το πρακτικό αποτέλεσμα της πρότασης θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον τα κράτη μέλη κάνουν χρήση των διατάξεων της. 25 26 Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1829/2003 όσον αφορά τη δυνατότητα των κρατών μελών να περιορίζουν ή να απαγορεύουν τη χρήση γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών στην επικράτειά τους [COM(2015) 177 final]. Απόφαση στην υπόθεση 120/78 Rewe-Zentral (Cassis de Dijon), της 20.2.1979, [1979] Συλλογή 649. 8

Η Επιτροπή πιστεύει ότι αυτός είναι ο σωστός δρόμος για να απαντηθούν οι προκλήσεις σε σχέση με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε επίπεδο ΕΕ. Κατά την εκπόνηση αυτής της πρότασης η Επιτροπή έλαβε υπόψη τις ακόλουθες βασικές παραμέτρους: Πρώτον, η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι σημαντικό να διατηρήσει ένα ενιαίο σύστημα διαχείρισης του κινδύνου βάσει ανεξάρτητης αξιολόγησης του κινδύνου, κατά προτίμηση σε σχέση με ένα σύστημα που εμπεριέχει εθνικές εγκρίσεις με αμοιβαία αναγνώριση. Ένα ενιαίο σύστημα διαχείρισης του κινδύνου είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να εξασφαλιστεί το ίδιο επίπεδο προστασίας σε όλη την ΕΕ, όπως και η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Δεύτερον, το άρθρο 41 του Χάρτη και η νομολογία του Δικαστηρίου για τα καθεστώτα προέγκρισης υποχρεώνουν την Επιτροπή, ως διαχειριστή κινδύνου, να λάβει αποφάσεις επί των αιτήσεων για έγκριση. Η Επιτροπή δεν έχει το δικαίωμα να αναβάλλει επ αόριστον τις αποφάσεις, δηλ. στην πράξη να θέτει υπό αναστολή τις εγκρίσεις. Τρίτον, πρέπει να τηρείται το υφιστάμενο νομικό και θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ. Η σχετική στάθμιση των ψήφων των κρατών μελών στο Συμβούλιο ορίζεται στις Συνθήκες και ο κανονισμός που διέπει την έκδοση των εκτελεστικών πράξεων βασίζεται στους εν λόγω κανόνες. Ο ίδιος κανονισμός θέτει, επίσης, τους κανόνες που εφαρμόζονται σε καταστάσεις όπου δεν υπάρχει ειδική πλειοψηφία υπέρ ή κατά ενός σχεδίου εκτελεστικού μέτρου. Οι κανόνες αυτοί εφαρμόζονται σε όλους τους τομείς πολιτικής. Η Επιτροπή δεν θεωρεί δικαιολογημένο να αποκλίνει από τους οριζόντιους διαδικαστικούς κανόνες που έχουν συμφωνηθεί για την εφαρμογή του ενωσιακού κεκτημένου. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η Επιτροπή θεωρεί ότι το νομικό πλαίσιο για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές χρειάζεται αναπροσαρμογή. Στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές που παρουσίασε η Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξηγήθηκε το πρόβλημα που αφορά το ειδικό πλαίσιο για τους ΓΤΟ δηλ. ότι το σύστημα δεν επέτρεπε να ληφθούν υπόψη οι επιμέρους ανησυχίες δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων. Η Επιτροπή προτείνει στα κράτη μέλη να κάνουν χρήση θεμιτών παραγόντων για να περιορίσουν ή να απαγορεύσουν τη χρήση των ΓΤΟ στο έδαφός τους, ενώ διασφαλίζει ότι τα μέτρα είναι σύμφωνα με τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς και το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ. Κατ αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν τα κράτη μέλη να απαντήσουν στις ανησυχίες που εκφράζονται σε εθνικό επίπεδο και δεν καλύπτονται από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Όπως επίσης αναφέρθηκε στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές, η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να προχωρήσει σε εμβάθυνση της εσωτερικής αγοράς. Τα συμπεράσματα που εξάγονται στην παρούσα ανακοίνωση αφορούν τα προβλήματα που προέκυψαν στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων για τις εκτελεστικές πράξεις για τους ΓΤΟ και δεν μπορούν να επεκταθούν και πέραν του συγκεκριμένου πλαισίου. Συνεπώς, η Επιτροπή προτείνει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να τροποποιηθεί το νομικό πλαίσιο για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές, ώστε η λύση που δόθηκε στην αρχή του έτους από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το 9

Συμβούλιο για τους ΓΤΟ που προορίζονται για καλλιέργεια να επεκταθεί και στα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές. 10