Φίλε μαθητή, φίλη μαθήτρια

Φίλε μαθητή, φίλη μαθήτρια Το βιβλίο αυτό αποτελεί βοήθημα για το μάθημα της Τεχνολογίας της Β Γυμνασίου και φιλοδοξεί να σε βοηθήσει να γνωρίσεις τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των σύγχρονων παραγωγικών μονάδων, καθώς και το τεχνολογικό περιβάλλον στο οποίο ζεις. Στόχος του, επίσης, είναι να σε βοηθήσει να αντιληφθείς μέσω της μελέτης του τρόπου λειτουργίας της παραγωγικής μονάδας, το ρόλο και τη σημασία της στο σύγχρονο πολιτισμό. Περιέχει: ανάλυση των βασικών θεμάτων του σχολικού βιβλίου. αναλυτική περιγραφή των βασικών τεχνολογικών εννοιών που σχετίζονται με την παραγωγική διαδικασία. απαντήσεις στις Δραστηριότητες Ερωτήσεις Διαθεματικότητας του σχολικού βιβλίου. οδηγίες, βήμα προς βήμα, πραγματοποίησης της «Ομαδικής Εργασίας» για τη μελέτη της οργάνωσης και λειτουργίας της παραγωγικής μονάδας της προτίμησης των μαθητών. χρήσιμες πληροφορίες για τους ρόλους που αναλαμβάνουν οι μαθητές στη διάρκεια της Ομαδικής Εργασίας. χαρακτηριστικά παραδείγματα που βοηθούν στην κατανόηση βασικών εννοιών/ρόλων κ.λπ. Κάκια Μπαχαρακάκη

ÂÚÈÂ fiìâó Κεφάλαιο 1: Εισαγωγικές πληροφορίες... 11 Kεφάλαιο 2: Συνοπτική περιγραφή της μεθόδου της «Ομαδικής Εργασίας» για τη μελέτη της βιομηχανίας... 23 Κεφάλαιο 3: Οργάνωση των σύγχρονων παραγωγικών μονάδων... 27 3.1 Κέρδος... 28 3.2 Ο ρόλος της νέας τεχνολογίας... 30 3.3 Οι γνώσεις και οι δεξιότητες των εργαζομένων στη σύγχρονη παραγωγική μονάδα... 33 3.4 Επιχείρηση και περιβάλλον... 34 3.5 Οργανόγραμμα παραγωγικής μονάδας... 35 Κεφάλαιο 4: Η μέθοδος της «Ομαδικής Εργασίας» βήμα προς βήμα... 41 4.1 Γενικές πληροφορίες για τη μέθοδο της «Ομαδικής Εργασίας»... 42 4.2 Διάγραμμα δραστηριοτήτων στη μέθοδο της «Ομαδικής Εργασίας» 43 4.3 Οδηγίες για την οργάνωση των σεμιναρίων... 45 4.4 Πηγές πληροφόρησης για αξιοποίηση από τους μαθητές... 48 4.5 Τα βήματα της ομαδικής εργασίας... 51 1ο βήμα Εκλογή παραγωγικής μονάδας... 51 2ο βήμα Επιλογή ρόλου... 66 3ο βήμα Εκτέλεση του ρόλου...131 4ο βήμα Κατασκευή του ομοιώματος...135 5ο βήμα Γραπτή εργασία...151 6ο βήμα Παρουσίαση γραπτής εργασίας και ομοιώματος Διοργάνωση έκθεσης...156

º π 1 π ø π ƒ º ƒπ Ποιο είναι το αντικείμενο μελέτης του μαθήματος της Tεχνολογίας; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Το αντικείμενο μελέτης του μαθήματος της Τεχνολογίας είναι ο τρόπος λειτουργίας των παραγωγικών μονάδων για την παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων. Οι μαθητές θα γνωρίσουν την οργάνωση και τον τεχνολογικό εξοπλισμό αυτών των μονάδων, τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν, τις διαδικασίες παραγωγής των προϊόντων τους, καθώς, επίσης, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αλλά και τα οφέλη που αποκομίζουν οι μονάδες αυτές. Ποιος είναι ο σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος της Τεχνολογίας; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος της Τεχνολογίας είναι οι μαθητές: α. να γνωρίσουν τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας μιας σύγχρονης παραγωγικής μονάδας. β. να εξοικειωθούν με την παραγωγική διαδικασία αυτών των μονάδων και την επίλυση τεχνο-παραγωγικών προβλημάτων στην πράξη. γ. να γνωρίσουν το τεχνολογικό περιβάλλον στο οποίο ζουν, ανεξάρτητα από το επάγγελμα που θα επιλέξουν να ασκήσουν στο μέλλον. 11

δ. να κατανοήσουν τις επιδράσεις και τις συνέπειες των παραγωγικών μονάδων στην κοινωνία, στο περιβάλλον και στο άτομο. ε. να μελετήσουν με το δικό τους ιδιαίτερο τρόπο τη βιομηχανική παραγωγή, τα προϊόντα κτλ. αξιοποιώντας τις πηγές πληροφοριών κ.ά. στ. να εξοικειωθούν με την τεχνολογική έρευνα, που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τομείς οικονομικής ανάπτυξης και προόδου για τις σύγχρονες κοινωνίες. ζ. να αναπτύξουν τις πρακτικές και νοητικές ικανότητες οι οποίες είναι απαραίτητες στην τεχνολογική κοινωνία όπου ζουν. Ποια οφέλη θα αποκομίσουν οι μαθητές από τη μελέτη του τρόπου λειτουργίας μιας σύγχρονης παραγωγικής μονάδας (βιομηχανίας); ΑΠΑΝΤΗΣΗ Οι μαθητές μελετώντας τον τρόπο λειτουργίας μιας βιομηχανικής μονάδας θα ωφεληθούν ως προς τα εξής: α. θα αντιληφθούν το ρόλο της βιομηχανίας στο σύγχρονο πολιτισμό, στον οποίο κυριαρχεί η τεχνολογία. β. θα μάθουν να χρησιμοποιούν εργαλεία και υλικά στις κατασκευαστικές τους δραστηριότητες και θα κατανοήσουν τη σημασία της συνεργασίας όλων των παραγόντων που εμπλέκονται στην παραγωγική διαδικασία των προϊόντων. γ. θα γνωρίσουν τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται αυτή η συνεργασία. apple Ú ÁˆÁÈÎ È ÈÎ Û appleâúèï Ì- ÓÂÈ: ñ ÙËÓ ÔÚÁ ÓˆÛË Î È appleôïèùèî ÙË apple - Ú ÁˆÁÈÎ ÌÔÓ Ø ñ ÙË ÈÔ ÎËÛË ÙÔ appleúôûˆappleèîô ÙˆÓ ÂÚÁ ÔÌ ÓˆÓØ ñ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ Î È ÙÔÓ ÏÂÁ Ô ÙÔ ÂÍÔappleÏÈÛÌÔ apple Ú ÁˆÁ. δ. θα γνωρίσουν τόσο τα προβλήματα όσο και τα οφέλη που προκύπτουν από τη βιομηχανία για την κοινωνία. Ποια είναι η μέθοδος διδασκαλίας που ακολουθείται στο μάθημα της Τεχνολογίας. Τι περιλαμβάνει; Τι προσφέρει στους μαθητές; ΑΠΑΝΤΗΣΗ Η μέθοδος διδασκαλίας που ακολουθείται στο μάθημα της Τεχνολογίας 12

βασίζεται στο πρόγραμμα Maryland Plan. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιέχει κατάλληλες μεθόδους προσέγγισης της Τεχνολογίας ανάλογες με το γνωστικό επίπεδο των μαθητών σε κάθε τάξη. Η καταλληλότερη μέθοδος για τους μαθητές της Β Γυμνασίου είναι η μέθοδος της «Ομαδικής Εργασίας», η οποία περιλαμβάνει: τη μελέτη, το σχεδιασμό, την κατασκευή ενός ομοιώματος μιας παραγωγικής μονάδας σε ομαδικό επίπεδο. Η μέθοδος αυτή προσφέρει στους μαθητές: πληροφορίες για τη βιομηχανία που μελετούν τη δυνατότητα να αναπτύσσουν αφαιρετική σκέψη, δηλαδή να μπορούν να σκέφτονται σε ευρύτερο πλαίσιο, να κάνουν γενικεύσεις και να αντιλαμβάνονται τον τρόπο λειτουργίας άλλων βιομηχανιών ανεξάρτητα από το είδος των προϊόντων που παράγουν. Τι είναι βιομηχανία; Τι είναι σύστημα; Τι είναι παραγωγή; Ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να παράγει προϊόντα σε μεγάλες ποσότητες με χαμηλό κόστος, που σκοπό έχουν τη συνεχή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του. Οτιδήποτε υπάρχει γύρω μας έχει παραχθεί από ένα σύστημα παραγωγής το οποίο, κατά κύριο λόγο, είναι βιομηχανικό. Στη διαδικασία παραγωγής παρατηρούνται πολλές αλλαγές, που οφείλονται κυρίως στη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο. Ωστόσο, το βασικότερο ρόλο στην παραγωγική διαδικασία κατέχουν οι παραγωγικές μονάδες. Ú ÁˆÁÈÎ ÌÔÓ Â Â Ó È ÔÈ ÔÚÁ - ÓÒÛÂÈ ÔÈ ÔappleÔ Â Û Ó Ô Ó Î È ÍÈÔappleÔÈÔ Ó ÙÔ Û ÓÙÂÏÂÛÙ apple Ú ÁˆÁ Ì ÛÎÔapplefi ÙËÓ apple Ú ÁˆÁ appleúô fióùˆó appleëúâûèòó. Πρόκειται για οργανώσεις που συνδυάζουν και αξιοποιούν τους συντελεστές παραγωγής με σκοπό να παράγουν και να προσφέρουν στο περιβάλλον τους συγκεκριμένα προϊόντα ή υπηρεσίες. Αυτές οι οργανώσεις δημιουργούν αξία, αφού με ÓÙÂÏÂÛÙ apple Ú ÁˆÁ ÔÓÔÌ ÔÓÙ È fiï Ù apple Ú ÙËÙ ÛÙÔÈ Â appleô ÚÂÈ- ÔÓÙ È ÁÈ ÙËÓ apple Ú ÁˆÁ ÙˆÓ appleúô fi- ÓÙˆÓ Î È appleëúâûèòó Î È appleúô Ú ÔÓÙ È applefi ÙË Ê ÛË (Ê ÛÈÎÔ applefiúôè) Î È applefi ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ (ÂÚÁ Û Î È ÎÂÊ Ï ÈÔ). 13

την αξιοποίηση των συντελεστών παραγωγής παράγουν αγαθά με τα οποία ικανοποιούνται διάφορες ανθρώπινες ανάγκες. Παραδείγματα τέτοιων οργανώσεων είναι οι επιχειρήσεις, τα νοσοκομεία, τα εργοστάσια, τα σχολεία κ.ά. Κάθε παραγωγική μονάδα λειτουργεί ως ένα σύστημα, δηλαδή ένα σύνολο επιμέρους στοιχείων με οργανωμένο και συντονισμένο τρόπο, προκειμένου να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και οι στόχοι της επιχείρησης. Ο τρόπος λειτουργίας των παραγωγικών μονάδων αναφέρεται: στην οργάνωση και στον τεχνολογικό εξοπλισμό που διαθέτουν, στις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν, στις διαδικασίες παραγωγής που εφαρμόζουν, στα πιθανά προβλήματα και τα οφέλη που προκύπτουν. Η μελέτη των βιομηχανιών έχει γενικό στόχο να εξοικειώσει τους μαθητές με την παραγωγική διαδικασία και την επίλυση τεχνο-παραγωγικών προβλημάτων στην πράξη. Η παραγωγική διαδικασία περιλαμβάνει: α. την οργάνωση και πολιτική της παραγωγικής μονάδας, β. τη διοίκηση του προσωπικού των εργαζομένων, γ. τη λειτουργία και τον έλεγχο του εξοπλισμού παραγωγής. Μέσω αυτής της διαδικασίας οι μαθητές θα αντιληφθούν το ρόλο της βιομηχανίας στο σύγχρονο πολιτισμό. Θα μάθουν: α. να χρησιμοποιούν εργαλεία και υλικά στις κατασκευαστικές δραστηριότητές τους, β. να κατανοούν τη σημασία της συνεργασίας όλων των παραγόντων που εμπλέκονται στην παραγωγική διαδικασία, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους εξασφαλίζεται αυτή η συνεργασία μέσω της δικής τους συμμετοχής στην ομαδική εργασία της τάξης τους. 14

Σχηματικά, ο μαθητής θα εργαστεί στο πλαίσιο τριών δραστηριοτήτων: Συγκέντρωση πληροφοριών για τη μελέτη μιας βιομηχανίας ΜΑΘΗΤΗΣ Ομαδική κατασκευή μοντέλου παραγωγικής μονάδας Οι μαθητές θα μελετήσουν, θα σχεδιάσουν και θα κατασκευάσουν ομαδικά ένα ομοίωμα μιας παραγωγικής μονάδας. Ατομική συγγραφή γραπτής εργασίας Ο κάθε μαθητής ξεχωριστά ή ως μέλος μιας ομάδας θα οργανώσει και θα συνθέσει μια γραπτή εργασία στην οποία θα περιγράψει τα καθήκοντα των υπευθύνων της συγκεκριμένης παραγωγικής μονάδας. Στις σύγχρονες κοινωνίες οι άνθρωποι επιβιώνουν όταν καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες, όπως είναι: η τροφή η στέγη και η ένδυση. Εκτός όμως από τις βασικές τους ανάγκες έχουν και μη υλικές ανάγκες που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής, όπως είναι οι: κοινωνικές ανάγκες (π.χ. φιλία, σχέσεις) ανάγκες για υγεία (π.χ. ιατρική περίθαλψη) ανάγκες για εκπαίδευση ανάγκες για ενημέρωση ανάγκες για ψυχαγωγία εγωιστικές ανάγκες (π.χ. αναγνώριση, κύρος, επιτυχία, σεβασμός, εκτίμηση). Τα μέσα που ικανοποιούν τις ανάγκες των ανθρώπων ονομάζονται αγαθά. Τα αγαθά διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: 15

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΓΑΘΑ είναι αποτέλεσμα της δραστηριότητας του ανθρώπου βρίσκονται σε περιορισμένες ποσότητες αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου σε είδος και ποσότητα, εξαιτίας της εξέλιξης της τεχνολογίας διακρίνονται σε αγαθά: α. πρώτης ανάγκης, π.χ. τρόφιμα, φάρμακα κ.ά. β. πολυτελείας, π.χ. α- ρώματα, κοσμήματα κ.ά. ΤΕΛΙΚΑ ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ ΑΓΑΘΑ τελικά είναι όσα χρησιμοποιούνται άμεσα δίχως παραπέρα επεξεργασία, π.χ. το ψωμί. ενδιάμεσα είναι όσα χρησιμοποιούνται για επιπλέον επεξεργασία ενός προϊόντος, π.χ. το αλεύρι. ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ δημόσια αγαθά είναι όσα διαθέτει το κράτος στους πολίτες (π.χ. σχολεία, πάρκα κ.ά.) και τα απολαμβάνουν όλοι χωρίς πληρωμή. ιδιωτικά αγαθά είναι όσα αποκτά κάποιος με πληρωμή για να καλύψει τις ατομικές του ανάγκες. ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΑ ΑΓΑΘΑ όσα μπορούν να ικανοποιήσουν στον ίδιο βαθμό την ίδια ανάγκη με κάποιο άλλο αγαθό, π.χ. φρέσκο βούτυρο και μαργαρίνη. ΔΙΑΡΚΗ ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ ΑΓΑΘΑ διαρκή προϊόντα είναι όσα χρησιμοποιούνται πολλές φορές για τον ίδιο σκοπό, π.χ. ηλεκτρικές συσκευές. αναλώσιμα είναι όσα χρησιμοποιούνται μία μόνο φορά για το σκοπό που προορίζονται, π.χ. τρόφιμα. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ όσα αγαθά χρησιμοποιούνται μαζί, ώστε να ικανοποιηθεί μια ανάγκη του ανθρώπου, π.χ. το αυτοκίνητο και η βενζίνη. Στη σύγχρονη εποχή δε θα ήταν δυνατή η παραγωγή αγαθών για την ικανοποίηση των αναγκών μας δίχως το βιομηχανικό τρόπο παραγωγής. Στις βιο- 16

μηχανίες παράγεται το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων προς κατανάλωση. Τα προϊόντα κατασκευάζονται από μηχανήματα σε μεγάλες και καλά εξοπλισμένες μονάδες. Ο αριθμός των εργαζομένων είναι μεγάλος, ενώ μεγάλος είναι και ο όγκος της παραγωγής. Για να ιδρυθεί μια βιομηχανική μονάδα και η λειτουργία της να αποβεί κερδοφόρα, πρέπει να εξεταστούν και να καθοριστούν τα εξής: α. τι προϊόν θα παράγει και με ποιον τρόπο (τεχνολογία) β. σε ποιες ποσότητες και για ποιους θα παράγεται το αγαθό γ. σε ποιο χώρο θα παράγει. Βασικά χαρακτηριστικά κάθε σύγχρονης παραγωγικής μονάδας είναι: α. η μηχανοποιημένη παραγωγή β. η οργάνωση, η τυποποίηση και η ποικιλία των προϊόντων. Στο βιομηχανικό σύστημα παραγωγής εμπλέκονται πολλοί και ποικίλοι συντελεστές που επηρεάζουν τη λειτουργία του. Τέτοιοι συντελεστές είναι: 1. Η ανθρώπινη εργασία (σωματική ή πνευματική) και οι γνώσεις. Οι εργαζόμενοι αποτελούν το βασικό συστατικό της ανάπτυξης στην εποχή της τεχνολογικής έκρηξης. Παρά την τεχνολογική πρόοδο, ο άνθρωπος έχει κυριαρχικό ρόλο στην επιχείρηση, η οποία χωρίς εργαζόμενους δεν μπορεί να υπάρξει. Αυτό συμβαίνει γιατί οι μηχανές δε διαθέτουν δύο βασικές ανθρώπινες ιδιότητες: ÈÔÌË Ó Â Ó È Ó ÔÚÁ ÓˆÌ ÓÔ Û ÛÙËÌ apple Ú ÁˆÁ Á ıòó Û ÌÂ- Á ÏË appleôûfiùëù (Ì ÈÎ apple Ú ÁˆÁ ). Ú ÁˆÁ Â Ó È Ë Î Ù ÛΠÁ - ıòó. ÛÙËÌ apple Ú ÁˆÁ ÔÓÔÌ ÂÙ È Ë È ÈÎ Û ÌÂÙ Û ËÌ ÙÈÛÌÔ ÙˆÓ Û ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ apple Ú ÁˆÁ (ÂÈÛÚÔ ) Û appleúô fióù Î È appleëúâû  (ÂÎÚÔ ). ÓÙÂÏÂÛÙ apple Ú ÁˆÁ ÔÓÔÌ Ô- ÓÙ È fiï Ù apple Ú ÙËÙ ÛÙÔÈ Â appleô ÚÂÈ ÔÓÙ È ÁÈ ÙËÓ apple Ú ÁˆÁ ÙˆÓ appleúô fióùˆó Î È appleëúâûèòó Î È appleúô- Ú ÔÓÙ È applefi ÙË Ê ÛË (Ê ÛÈÎÔ applefi- ÚÔÈ) Î È applefi ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ (ÂÚÁ Û Î È ÎÂÊ Ï ÈÔ). α. πρωτοβουλία (π.χ. ως προς το ποιο προϊόν, πόσο και για ποιον θα το παράγουν, σε ποια τιμή θα το πουλούν κ.λπ.), β. φαντασία (π.χ. ποιες ποικιλίες θα παράγονται, με ποια συσκευασία, πώς και πόσο θα διαφημίζονται τα προϊόντα κτλ.). Αξίζει να παρατηρηθεί ότι σήμερα παραγκωνίζεται η ανειδίκευτη εργασία 17

και προωθείται η ειδικευμένη εργασία (τεχνική), που είναι αποτέλεσμα κατάλληλης εκπαίδευσης και μόρφωσης. 2. Οι πρώτες ύλες οι φυσικοί πόροι. Εδώ ανήκουν το έδαφος, τα δάση, οι λίμνες, η θάλασσα, τα μεταλλεύματα, οι διάφορες μορφές ενέργειας και οποιοδήποτε άλλο φυσικό αγαθό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή προϊόντων. Αυτός ο συντελεστής είναι εξαιρετικά σημαντικός για τις γεωργικές επιχειρήσεις, αφού οι καλλιέργειες και η παραγωγή εξαρτώνται από τους φυσικούς παράγοντες. Στη βιομηχανική επιχείρηση παίζει σημαντικό ρόλο, γιατί αποτελεί τον τόπο εγκατάστασης των βιομηχανιών. 3. Τα διαθέσιμα κεφάλαια. Είναι από τους βασικότερους συντελεστές παραγωγής και διακρίνονται σε: α. φυσικά κεφάλαια: περιλαμβάνουν όλα τα υλικά μέσα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή των προϊόντων και είναι αποτέλεσμα της παραγωγικής προσπάθειας του ανθρώπου. Τέτοια κεφάλαια είναι τα μηχανήματα, τα κτίρια κ.λπ. β. ανθρώπινα κεφάλαια: αφορούν το ανθρώπινο δυναμικό, απασχολήσιμο ή μη, στο πλαίσιο μιας οικονομίας. ÙÔÌ ÙÈÛÌfi Ó Ê ÚÂÙ È:. ÛÙË È ÈÎ Û ÂÎÙ ÏÂÛË ÌÈ ÂÚ- Á Û, ÌÈ ÛÂÈÚ ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÒÓ Î.Ïapple., ÙÛÈ ÒÛÙÂ Ó ÂÎÙÂÏÔ ÓÙ È - ÙÔÌ Ùˆ,. ÛÙËÓ appleï ÚË ÌÂÚÈÎ ÂÎÙ ÏÂÛË ÙÂ- ÓÈÎÒÓ ÂÚÁ ÛÈÒÓ Ì Ûˆ ÌË ÓÒÓ appleô ÏÂÈÙÔ ÚÁÔ Ó ˆ ÓıÚÒappleÈÓË apple Ú Ì ÛË. 4. Το επίπεδο του τεχνολογικού εξοπλισμού. Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και του αυτοματισμού επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό άλλες πτυχές του συστήματος παραγωγής, όπως π.χ. την ποσότητα και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, τον αριθμό του εργατικού δυναμικού κ.ά. Η παγκόσμια τεχνολογική πρόοδος ανοίγει νέους δρόμους, προσφέρει τα επιτεύγματά της στο σύνολο των επιχειρήσεων του κόσμου και δημιουργεί νέες συνθήκες στο διεθνή ανταγωνισμό. 5. Ο ανταγωνισμός που αντιμετωπίζει η επιχείρηση στο διεθνοποιημένο παραγωγικό εργασιακό περιβάλλον επηρεάζει τη λειτουργία της. Οι ανταγωνιστι- 18

κές επιχειρήσεις (που παράγουν ή πωλούν το ίδιο προϊόν), με τη συμπεριφορά τους ως προς την ποιότητα, τις τιμές, τη διαφήμιση των προϊόντων και τις εξυπηρετήσεις προς την πελατεία τους, επηρεάζουν τη λειτουργία των ομοειδών τους επιχειρήσεων. Όσο πιο πολλοί είναι οι παραγωγοί ενός προϊόντος τόσο μεγαλύτερος είναι ο ανταγωνισμός στην αγορά αυτού του προϊόντος. Ο ανταγωνισμός είναι σπουδαίος παράγοντας της οικονομίας και έχει κοινωνικό αντίκτυπο. Η αγορά παίρνει τις εξής μορφές με βάση τον ανταγωνισμό: πλήρης ανταγωνισμός (ελεύθερη αγορά) πολλές επιχειρήσεις παράγουν το ίδιο ή παρόμοιο προϊόν. οι επιχειρήσεις προσπαθούν να προσελκύσουν τους περισσότερους καταναλωτές, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε πολλά από τα παρόμοια αγαθά που κυκλοφορούν. η τιμή του προϊόντος μένει ανεπηρέαστη, αφού οι καταναλωτές θεωρούν ίδια ή παρόμοια τα προϊόντα. μονοπώλια μόνο μια επιχείρηση παράγει ένα προϊόν (π.χ. η ΔΕΗ). δεν υπάρχουν άλλα υποκατάστατα προϊόντα. τα προϊόντα δημιουργούνται: για την κάλυψη των αναγκών του συνόλου σε κοινά αγαθά (π.χ. ηλεκτρικό ρεύμα. Εδώ το κράτος ελέγχει την τιμή και το κέρδος του προϊόντος) για την προστασία της υγείας της κοινωνίας (π.χ. το νερό) όταν μία μόνο επιχείρηση έχει την τεχνολογία ή την πρώτη ύλη για την παραγωγή του προϊόντος. ολιγοπώλιο μικρός αριθμός επιχειρήσεων παράγει και προσφέρει ένα συγκεκριμένο προϊόν. οι αποφάσεις τους ε- πηρεάζουν την τιμή πώλησης και την προσφορά του προϊόντος. συμφωνούν μεταξύ τους για καλύτερη εκμετάλλευση της αγοράς και αύξηση των κερδών τους. το κράτος ελέγχει τις επιχειρήσεις για την αποφυγή κερδοσκοπίας. 19

6. Η εργασιακή νομοθεσία που ισχύει στη χώρα στην οποία λειτουργεί η παραγωγική μονάδα έχει κυρίαρχη σημασία. Τα εργατικά συνδικάτα και οι εργατικές ενώσεις στις οποίες ανήκει το προσωπικό της επιχείρησης παρεμβαίνουν για την προστασία του, αποφασίζουν απεργίες, διαμαρτυρίες, στάσεις εργασίας κ.λπ. και επηρεάζουν με αυτές τις συμπεριφορές τη λειτουργία της επιχείρησης. 7. Η διαθέσιμη υποδομή του χώρου στον οποίο είναι εγκατεστημένη η βιομηχανία (συγκοινωνίες, επικοινωνίες κ.λπ.) είναι εξίσου σημαντική. Για παράδειγμα, όταν μια επιχείρηση βρίσκεται κοντά σε σιδηροδρομικό ή οδικό δίκτυο ή λιμάνι, είναι εύκολο τόσο να παραλάβει τις πρώτες ύλες της, όσο και να στείλει τα παραγόμενα προϊόντα της στις διάφορες αγορές. 8. Η ενέργεια που χρησιμοποιείται. Στόχος κάθε επιχείρησης είναι να βρίσκεται κοντά σε πηγές ενέργειας, ώστε να εξασφαλίζει επαρκή και χαμηλού κόστους ενέργεια. Εκτός από τις «συμβατικές πηγές» ενέργειας, όπως λ.χ. η ηλεκτρική, αρκετά δημοφιλείς εμφανίζονται σήμερα και οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική κ.ά. (Η ηλεκτρική ενέργεια, ωστόσο, δεν είναι «συμβατική πηγή ενέργειας». Συμβατικές πηγές ενέργειας θεωρούνται τα ορυκτά που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, όπως το πετρέλαιο ή ο λιγνίτης, οι ποσότητες των οποίων δεν είναι ανεξάντλητες και η χρήση τους επιβαρύνει το περιβάλλον. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, ονομάζονται έτσι γιατί είναι ανεξάντλητες και χρησιμοποιούνται επίσης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας χωρίς να επιβαρύνουν το περιβάλλον. Δηλαδή, η ηλεκτρική ενέργεια δεν είναι η «πηγή», αλλά το αποτέλεσμα της χρήσης της πηγής είτε αυτή είναι συμβατική είτε ανανεώσιμη.) 9. Ορισμένοι θεωρούν και την επιχειρηματικότητα συντελεστή παραγωγής. Επιχειρηματικότητα είναι η ικανότητα του ανθρώπου να συνδυάζει σωστά τους υπόλοιπους συντελεστές παραγωγής, όπως το κεφάλαιο, την εργασία, τους φυσικούς πόρους κ.ά. 20

Συντελεστές Άνθρωποι Πληροφορίες Υλικά Εργαλεία και Μηχανές Ενέργεια Κεφάλαιο Χρόνος Απόβλητα Εισροές Διαδικασίες Παραγωγής Εκροές Προϊόντα Απώλειες Οι λειτουργίες ενός απλού μοντέλου συστήματος παραγωγής. Η επιχείρηση λειτουργεί ως ένα σύστημα, δηλαδή ένα σύνολο επιμέρους στοιχείων με οργανωμένο και συντονισμένο τρόπο, ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και οι στόχοι της επιχείρησης. Τα στοιχεία της διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α. εισροές: τα υλικά αγαθά και οι υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, όπως οι άνθρωποι, οι πληροφορίες, τα υλικά, τα εργαλεία, οι μηχανές, η ενέργεια, το κεφάλαιο, ο χρόνος. Αυτά τα αγαθά μετασχηματίζονται βάσει της οργάνωσης στις διαδικασίες παραγωγής. β. εκροές: είναι τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που παράγει η παραγωγική μονάδα, καθώς και τα απόβλητα ή οι απώλειες της παραγωγής. Η μέγιστη παραγωγή που μπορεί να πραγματοποιηθεί από κάθε παραγωγική μονάδα, εξαρτάται από το επίπεδο τεχνολογίας που διαθέτει. Οι διαφορετικοί συντελεστές που εμπλέκονται στο βιομηχανικό σύστημα παραγωγής αλληλοεπηρεάζονται, γι αυτό οποιαδήποτε αλλαγή σε ένα συντελεστή πρέπει να εναρμονίζεται πάντα με τους υπόλοιπους, διαφορετικά 21

μπορεί να προκύψει ζημία παρά όφελος. Κανένας συντελεστής δεν είναι ανεξάρτητος. Η μεταβολή του ενός προκαλεί αλλαγές στους υπόλοιπους και στο παραγωγικό αποτέλεσμα. Το ανθρώπινο δυναμικό που στελεχώνει τη βιομηχανική μονάδα πρέπει να εξετάσει τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους εξασφαλίζεται η ισορροπία ανάμεσα στους συντελεστές. 22

º π 2 À Δπ ƒπ ƒ º Δ ª À Δ «ª π ƒ π» π Δ ª Δ Δ μπ ª Ã π ª π ƒ π Η τάξη χωρίζεται σε ομάδες των 10-13 ατόμων περίπου. Βήμα 1: Επιλογή παραγωγικής μονάδας (βιομηχανίας) από κάθε ομάδα. Βήμα 2: Ρεαλιστική κατασκευή ομοιώματος πραγματικής βιομηχανίας, που θα περιλαμβάνει: σχεδιασμό μοντέλου βιομηχανίας απεικόνιση εσωτερικών και εξωτερικών χώρων λεπτομερή σχέδια της λειτουργίας της βιομηχανίας χάρτες με οικονομοτεχνικά στοιχεία, το συγκοινωνιακό δίκτυο κ.ά. Βήμα 3: Κατασκευή διαγραμμάτων οργάνωσης της βιομηχανίας που μελετά η ομάδα. Βήμα 4: «Συναντήσεις εργασίας» μεταξύ των μελών της ομάδας υπό την εποπτεία του γενικού διευθυντή, ανάλογες με αυτές που πραγματοποιούν οι ομάδες στελεχών στις πραγματικές βιομηχανίες. Βήμα 5: Αυτοδιοικούμενα σεμινάρια, στα οποία παρουσιάζονται οι πληροφορίες των μαθητών συνολικά, καθώς και η πρόοδος των εργασιών τους. Βήμα 6: Παρουσίαση κατασκευών και γραπτών εργασιών στην τάξη. 23

οφέλη μαθητών 1. Εντοπίζουν, αξιολογούν, ταξινομούν και αξιοποιούν τις σχετικές με το θέμα τους πληροφορίες. 2. Αναπτύσσουν γενικές πρακτικές γνώσεις και δεξιότητες. 3. Συνδυάζουν τις πρακτικές δεξιότητες με τις σύγχρονες τεχνολογικές γνώσεις. 4. Μαθαίνουν στην πράξη για τη λειτουργία των παραγωγικών μονάδων και των επιχειρήσεων και τη σχέση της τεχνολογίας με την παραγωγή. 5. Ανταλλάσσουν γνώσεις, βοηθούν ο ένας τον άλλον και κρίνουν τη δουλειά των συμμαθητών τους. Δ ªπ ƒ π Ο κάθε μαθητής, εκτός από τη συμμετοχή του στην ομαδική εργασία, αναλαμβάνει τις παρακάτω δραστηριότητες: Βήμα 1: Επιλογή ρόλου αντίστοιχου με κάποιον πραγματικό στην αγορά εργασίας. Βήμα 2: Εκτέλεση του ρόλου που έχει επιλέξει. Βήμα 3: Σύνταξη ατομικής γραπτής εργασίας σχετικά με το ρόλο του. 24

οφέλη μαθητών 1. Εντοπίζουν, αξιολογούν, ταξινομούν και αξιοποιούν τις σχετικές πληροφορίες με το ρόλο τους. 2. Η εκτέλεση ρόλων τούς εξοικειώνει με τη λειτουργία της βιομηχανίας και με τους παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία της. 3.Συνδυάζουν τις μεταξύ τους ατομικές εργασίες σε ενιαίο αρμονικό σύνολο, ανταλλάσσουν γνώσεις, συνεργάζονται κ.ά. Ο ρόλος του καθηγητή είναι να: 1. παρακολουθεί και να αξιολογεί την πρόοδο των μαθητών σε όλη τη διάρκεια πραγματοποίησης των ομαδικών εργασιών τους. 2. επιβλέπει τα σεμινάρια στα οποία οι μαθητές παρουσιάζουν την πρόοδο των εργασιών τους. 3. παρακινεί τους μαθητές να εξοικειωθούν με την παραγωγική διαδικασία. 4. συνδέει τα πρακτικά, τεχνικά κ.ά. προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές στην πράξη με την καθημερινότητά τους και να βοηθά στην επίλυσή τους. 5. δίνει έμφαση στη διαθεματικότητα της γνώσης από διαφορετικούς τομείς, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα στην παραγωγή. 25

º π 3 ƒ ø Δø À Ã ø ƒ ø π ø ª ø Βασικά θέματα του κεφαλαίου 1. Κέρδος 2. Ο ρόλος της νέας τεχνολογίας 3. Οι γνώσεις και οι δεξιότητες των εργαζομένων στη σύγχρονη παραγωγική μονάδα 4. Επιχείρηση και περιβάλλον 5. Οργανόγραμμα παραγωγικής μονάδας Προσδοκώμενα οφέλη για τους μαθητές 1. Εξοικείωση με την οργάνωση και τη λειτουργία των σύγχρονων παραγωγικών μονάδων. 2. Διαμόρφωση ξεκάθαρης αντίληψης για τη σχέση της νέας τεχνολογίας και των εργαζομένων με την παραγωγική διαδικασία. 3. Κατανόηση των επιδράσεων και των συνεπειών του βιομηχανικού τρόπου παραγωγής στην κοινωνία, στο περιβάλλον και στο άτομο. 27

3.1 Ú Ô À μ π ø ª Δø Οι επιχειρήσεις γνωρίζοντας τη ζήτηση για ορισμένα προϊόντα επιλέγουν ποια απ αυτά θα παραγάγουν. Η παραγωγή των προϊόντων πραγματοποιείται σε συγκεκριμένους χώρους, που ονομάζονται παραγωγικές μονάδες (βιομηχανίες, εργοστάσια κ.ά.). Τα χρήματα που δαπανά η επιχείρηση για να παραγάγει ένα προϊόν ονομάζονται έξοδα (κόστος), ενώ τα επιπλέον των εξόδων χρήματα που εισπράττει η παραγωγική μονάδα από την πώληση ενός προϊόντος είναι το κέρδος. Βασικός στόχος κάθε παραγωγικής μονάδας είναι η μεγιστοποίηση (αύξηση) του κέρδους της, δηλαδή η δυνατότητα να πουλάει όσο γίνεται περισσότερες μονάδες του προϊόντος στην αγορά σε όσο το δυνατόν υψηλότερη τιμή και να δαπανά όσο το δυνατόν λιγότερα για την παραγωγή των μονάδων προϊόντος που πουλά. Κέρδος = Έσοδα Έξοδα Ως κέρδος, λοιπόν, ορίζεται η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα έσοδα (εισπράξεις) και τα έξοδα (κόστος). Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τα κέρδη των επιχειρήσεων είναι: η ζήτηση του προϊόντος ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης είναι βασικός για την οικονομία. Σύμφωνα με το νόμο αυτόν, η τιμή ενός προϊόντος διαφοροποιείται στην αγορά ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση που υπάρχει γι αυτό. Όταν η ζήτηση για ένα προϊόν είναι μεγάλη, αυτό αποτελεί κίνητρο για τις παραγωγικές μονάδες να παράγουν και να προσφέρουν σε μεγαλύτερες ποσότητες αυτό το προϊόν. Κατά συνέπεια, οι παραγωγικές ÚÔÛÊÔÚ Â Ó È Ë appleôûfiùëù ÙˆÓ appleúô fióùˆó appleô È Ù ıâù È ÛÙËÓ ÁÔÚ. ÙËÛË Â Ó È Ë appleôûfiùëù ÙˆÓ appleúô fi- ÓÙˆÓ ÙËÓ ÔappleÔ ÔÈ Î Ù Ó ÏˆÙ ı - 28

ÏÔ Ó Î È ÌappleÔÚÔ Ó Ó ÁÔÚ ÛÔ Ó ÛÂ Û ÁÎÂÎÚÈÌ ÓË ÙÈÌ. È appleúòùâ ÏÂ appleúô Ú ÔÓÙ È applefi ÙË ÁË, ÙË ı Ï ÛÛ, ÙÔÓ Ú (apple.. Ê ÛÈ- Îfi ÚÈÔ, appleâùú Ï ÈÔ, ÌÂÙ ÏÏÂ Ì Ù, ÔÚ ÎÙ Î..). μονάδες προσαρμόζουν την παραγωγή τους στις επιθυμίες των καταναλωτών, ώστε να έχουν μεγαλύτερες πωλήσεις και μεγαλύτερα κέρδη. οι τιμές των πρώτων υλών ένα μεγάλο ποσοστό του κόστους παραγωγής της βιομηχανίας αποτελούν οι πρώτες ύλες. Πολλές φορές οι πρώτες ύλες μπορούν να ξεπεράσουν το 90% του κόστους παραγωγής ενός προϊόντος (π.χ. η συσκευασία του ελαιόλαδου: το ελαιόλαδο, ως πρώτη ύλη, κοστίζει περισσότερο από το συνολικό κόστος παραγωγής της συσκευασίας του). Ακόμη και στην περίπτωση που το κόστος των πρώτων υλών δε συμμετέχει τόσο πολύ στη διαμόρφωση της τελικής τιμής του προϊόντος, πάντα την επηρεάζει. Η τιμή των πρώτων υλών εξαρτάται τόσο από την παραγωγή τους και την προσφορά τους όσο και από τη ζήτηση που υπάρχει γι αυτές. η διαφήμιση στην ελεύθερη οικονομία ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων αποτελεί το βασικό κίνητρο για την ανάπτυξη της οικονομίας. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων είναι πολυμέτωπος, αλλά εκεί που κυρίως εντοπίζεται είναι στην προσπάθεια πώλησης των προϊόντων και διεύρυνσης της πελατείας. Στην ελεύθερη οικονομία, για να μεγαλώσει ο αριθμός των πελατών και να αυξηθεί η κατανάλωση του προϊόντος, το κύριο μέσο είναι η διαφήμιση. Η διαφήμιση αποτελεί αναπόσπαστο εργαλείο του σύγχρονου μάρκετινγκ και της προώθησης προϊόντων. Γίνεται από εξειδικευμένες διαφημιστικές εταιρείες, που διαμορφώνουν την επικοινωνία της εταιρείας με τους μελλοντικούς της πελάτες. Η διαφήμιση χρησιμοποιεί τα ΜΜΕ για να πετύχει τους σκοπούς της, π.χ. η επιτυχία της διαφήμισης οδηγεί σε αύξηση των πωλήσεων του προϊόντος, η δε αύξηση των πωλήσεων οδηγεί σε αύξηση των κερδών της εταιρείας. ο τρόπος παραγωγής των προϊόντων η «φιλοσοφία» της επιχείρησης αναφορικά με τον τρόπο παραγωγής των προϊόντων της (π.χ. την παραγωγική διαδικασία που επιλέγει, τα μέσα που χρησιμοποιεί, τον τρόπο εργασίας του προσωπικού της κ.λπ.), επηρεάζει αντίστοιχα θετικά ή αρνητικά τα κέρδη της. 29

3.2 ÚfiÏÔ ÙË Ó ÙÂ ÓÔÏÔÁ Η λειτουργία μιας επιχείρησης επηρεάζεται σημαντικά από το επίπεδο του τεχνολογικού της εξοπλισμού. Η τεχνολογική πρόοδος και εξέλιξη προσφέρει συνεχώς νέα, τελειοποιημένα μηχανήματα και νέες παραγωγικές μεθόδους. Ενδεικτικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τα παρακάτω είναι: α. Στον τομέα της γεωργίας χρησιμοποιούνται σύγχρονα εξειδικευμένα μηχανήματα με συγκεκριμένες λειτουργίες, που ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες των διάφορων καλλιεργειών. β. Στον τομέα της βιομηχανίας χρησιμοποιούνται αυτοματοποιημένα συστήματα παραγωγής και ελέγχου, που οδηγούν σε μείωση του κόστους παραγωγής και σε βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. γ. Στον τομέα των υπηρεσιών παρατηρείται η μεγαλύτερη χρήση της τεχνολογίας, από την οποία εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα της προσφερόμενης υπηρεσίας. Η παραγωγική μονάδα στην κοινωνία της πληροφορίας Στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αι. σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία, αφού η κοινωνία της εποχής άρχισε να χρησιμοποιεί μηχανές για την παραγωγή των προϊόντων. Επίσης, οι άνθρωποι της εποχής χρησιμοποιούσαν τις μηχανές και μèôìë ÓÈÎ apple Ó ÛÙ ÛË (18Ô - 19Ô È.) ÔÓÔÌ ÛÙËÎÂ Ë ÌÂÙ ÔÏ ÂÓfi Ï Ô ÌÂ ÁÚÔÙÈÎ Û ÔÏ Â Î È ÙÔappleÈÎ ÁÔÚ ÛÂ ÈÔÌË ÓÈÎ ÎÔÈ- ÓˆÓ ÌÂ apple ÁÎfiÛÌÈÂ Û ÛÂÈ. για την εξυπηρέτηση του εμπορίου σε μεγάλη κλίμακα μέσω μιας σειράς παγκόσμιων ανταλλαγών. Κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής η παραγωγή των προϊόντων πραγματοποιούνταν σε εργοστάσια. Αυτές οι αλλαγές ονομάστηκαν βιομηχανική επανάσταση, η οποία άρχισε στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η βιομηχανική εποχή οδήγησε τον πληθυσμό στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα, καθώς οι άνθρωποι ήθελαν να εργαστούν στα εργοστάσια για να επιβιώσουν. 30