ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΕΡΓΟ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦOΡΟΥ ΑΝAΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦEΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΛΕΙΔΑ: ΤΡΙΠΟΛΗ ΕΙΔΟΣ / ΣΤΑΔΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ: Β' ΦΑΣΗ: ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ - ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΠΧΣΑΑ Β. 1 ΣΤΑΔΙΟ ΘΕΜΑ ΤΕΥΧΟΥΣ: ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ Υ. Α. AΡΙΘΜΟΣ TEYXOYΣ : Β Π 1 2 ΑΝΑΔΟΧΟΣ: ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΡΓΟΥ : 20219 'Εδρα : Αιγιδών 13 & Σενέκα, 145 64 Ν. Κηφισιά, Τηλ. 210 6246300, fax:210 6246399, email: doxiadis@doxiadis.com ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ TEYXOYΣ : ONOMATEΠΩΝΥΜΟ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΜΕΛΕΤΗ ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ 03-2015 ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΟΞΙΑΔΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΕ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΝΑΣ 03-2015 ΝΟΜΙΜΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΑΚΑΡΕΛΛΟΥ 03-2015 ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ: ONOMATEΠΩΝΥΜΟ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΡΑΜΜΟΣ Αρχιτέκτων Μηχανικός ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΘΕΩΡΗΣΗ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΒΟΥΡΒΑΧΗΣ Τοπογράφος Μηχανικός ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ Τοπογράφος Μηχανικός Σ. ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΙΔΗΣ Αρχιτέκτων Μηχανικός Διευθυντής Χωροταξίας Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Η δράση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡΑΑ κα του ΠΕΠ «Πελοποννήσου»
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ - ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ & ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Β' ΦΑΣΗ : ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΠΧΣΑΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΤΑΔΙΟ Β.1 Β.1.2 Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υπουργικής Απόφασης Μάρτιος 2015 Πίνακας περιεχομένων 1. Εισηγητική Έκθεση... 2 Α. Προοίμιο... 10 Β. Πρόταση αναθεώρησης και εξειδίκευσης υφιστάμενου ΠΠΧΣΑΑ Πελοποννήσου... 35 Β.1 Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης... 35 Β.1.1 Βασικοί άξονες και πόλοι ανάπτυξης... 35 Β.1.2 Ευρύτερες χωρικές ενότητες... 36 Β.1.3 Σημειακές παραγωγικές δραστηριότητες εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας (ενεργειακά κέντρα, ΠΟΤΑ, ΒΕΠΕ) Δυνατότητες υποδοχής μεγάλων επενδύσεων... 43 Β.1.4 Πύλες του δικτύου μεταφορών Διαμετακομιστικά κέντρα εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας... 46 Β.1.5 Φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας Προτεινόμενα Δίκτυα φυσικών και πολιτιστικών πόρων... 46 Β.1.6 Ανάδραση προς το σχεδιασμό εθνικού επιπέδου.... 60 Β.2 Εξειδίκευση των κατευθύνσεων του Περιφερειακού Πλαισίου σε χωρικές υποενότητες της Περιφέρειας... 62 Β.2.1 ΠΕ Αρκαδίας... 62 Β.2.2 ΠΕ Αργολίδας... 66 Β.2.3 ΠΕ Κορινθίας... 71 Β.2.4 ΠΕ Λακωνίας... 76 Β.2.5 ΠΕ Μεσσηνίας... 80 Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 1 από 84
1. Εισηγητική Έκθεση Η παρούσα πρόταση αναθεώρησης εξειδίκευσης του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Πελοποννήσου (2003) βασίζεται στα πορίσματα της Έκθεσης Αξιολόγησης η οποία εγκρίθηκε από τη Δ/ση Χωροταξίας του ΥΠΕΚΑ μετά από θετική γνωμοδότηση του Περιφερειακού Συμβουλίου της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Η Αξιολόγηση λαμβάνει υπόψη τις νεώτερες του θεσμοθετημένου ΠΠΧΣΑΑ χωροταξικές και αναπτυξιακές πολιτικές εθνικού και περιφερειακού επιπέδου, και αφορά το σύνολο των θεματικών ενοτήτων του ΠΠΧΣΑΑ: χωροταξική ένταξη της Περιφέρειας στον εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο, φυσικο-γεωγραφικά χαρακτηριστικά, διοικητική οργάνωση, πληθυσμιακή εξέλιξη και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά, παραγωγικές δραστηριότητες, οικιστικό δίκτυο, τοπίο και φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, μεταφορική υποδομή, λοιπή τεχνική υποδομή, θεσμοθετημένες χρήσεις γης κάλυψη εδάφους, προγραμματικό πλαίσιο. Προέκυψαν συμπεράσματα α) για την συμβατότητα του θεσμοθετημένου ΠΠΧΣΑΑ σε σχέση με τα νεώτερα πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού, β) για βαθμό εφαρμογής του προγράμματος δράσης του ΠΠΧΣΑΑ και γ) για τις ενέργειες που είναι αναγκαίες για την εφαρμογή των κατευθύνσεων του ΠΠΧΣΑΑ στο νέο οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνεται στη χώρα. Με βάση τα παραπάνω συμπεράσματα, τεκμηριώθηκε η αναγκαιότητα της αναθεώρησης του εγκεκριμένου ΠΠΧΣΑΑ και προσδιορίστηκαν οι Στρατηγικές και Συμπληρωματικές Επιλογές Προτεραιότητας για την εξωστρεφή ανάπτυξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου με χρονικό ορίζοντα 15ετίας, οι οποίες έχουν συγκεντρωτικά ως εξής: Στρατηγικές Επιλογές Προτεραιότητας Οι Στρατηγικές Επιλογές Προτεραιότητας για την εξωστρεφή ανάπτυξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου, οι οποίες πρέπει να τεθούν στην κορυφή των επιλογών, αναδείχθηκαν κατά την Α Φάση της μελέτης (Αξιολόγηση της Εφαρμογής του θεσμοθετημένου ΠΠΧΣΑΑ Πελοποννήσου) και είναι συγκεντρωτικά οι εξής: Ολοκλήρωση Υποδομών Στρατηγικού Χαρακτήρα Ολοκλήρωση Αυτοκινητοδρόμων 1 / Βελτίωση προσπελασιμότητας 2 Ανάδειξη Λιμένα Καλαμάτας σε Πύλη Εισόδου Αναβάθμιση Αεροδρομίου Καλαμάτας Μετατροπή Αεροδρομίου Τρίπολης σε πολιτικό Ανάπτυξη Σιδηροδρομικών Υποδομών Υλοποίηση Συνδυασμένων Μεταφορών Ενίσχυση Εξωστρέφειας, διαπεριφερειακής και ενδοπεριφερειακής Συνοχής Μεγέθυνση του ρόλου του πρωτογενούς τομέα Καθορισμός / Προστασία Γεωργικής Γης Α Προτεραιότητας στο σύνολο της Περιφέρειας Προώθηση Αρδευτικών Έργων / Φραγμάτων Ενίσχυση Αγροτοδιατροφικού τομέα 1 2 Περιλαμβάνεται η χωροθέτηση της Ιόνιας Οδού στο τμήμα μετά τον Πύργο. Περιλαμβάνεται ο Ανατολικός Οδικός Άξονας της Πελοποννήσου. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 2 από 84
Ενίσχυση κτηνοτροφικής δραστηριότητας (υλοποίηση κτηνοτροφικών ζωνών) Ολοκλήρωση χωροταξικού σχεδιασμού Υδατοκαλλιεργειών Χωρική Οργάνωση Παραγωγικών Δραστηριοτήτων Εξορθολογισμός χωροθέτησης παραγωγικών δραστηριοτήτων Οργανωμένη ανάπτυξη δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέμενης αξίας: ναυτιλιακές, ενέργεια, μεταφορές - logistics Καθορισμός Ειδικών Οικονομικών Ζωνών βάσει ειδικής αναπτυξιακής μελέτης Αξιοποίηση Ηλιακού και Αιολικού Δυναμικού Πολυμορφική Τουριστική Ανάπτυξη Ενίσχυση της Πελοποννήσου ως αναγνωρίσιμου τουριστικού προορισμού, διεθνώς Ενίσχυση της συμμετοχής του τουρισμού στο παραγόμενο περιφερειακό προϊόν και την απασχόληση Εναλλακτικός Τουρισμός, Θαλάσσιος τουρισμός, Καταδυτικά Πάρκα Βιώσιμη Εκμετάλλευση Φυσικών Πόρων Διασφάλιση αξιοποίησης ορυκτών στους οποίους η Πελοπόννησος έχει συγκριτικό πλεονέκτημα: λιγνίτης, μάρμαρα, πέτρα (εξειδίκευση ΓΠΧΣΑΑ και Εθνικής Πολιτικής ΟΠΥ). Υλοποίηση του ΠΠΧΣΑΑ από τα υποκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού Παροχή κατευθύνσεων χωρικού σχεδιασμού προς τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια. Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση των Επιλογών Προτεραιότητας, που διακρίνονται σε Στρατηγικές και Συμπληρωματικές (βλ. Α Φάση - Σύνοψη Πορισμάτων Έκθεσης αξιολόγησης, σελ. 36 κ.ε.). Στρατηγικές Επιλογές Προτεραιότητας Υλοποίηση Υποδομών Στρατηγικού Χαρακτήρα. H δημιουργία συστήματος συνδυασμένων μεταφορών αποτελεί πρωταρχικό στόχο και προϋπόθεση για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη του χώρου. H διαμόρφωση του συστήματος μεταφορών, με την ολοκλήρωση των οδικών αξόνων και τις βελτιώσεις των χαρακτηριστικών του Εθνικού και Επαρχιακού Δικτύου, αναμένεται να αποτελέσει την προϋπόθεση για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων που έχουν σχέση με τη μετεξέλιξη της Περιφέρειας σε ανταγωνιστικό σύμπλεγμα με σημαντικό βαθμό αυτονομίας και Μεσογειακό πόλο προσέλκυσης και αναδιανομής της μεταφορικής κίνησης που ευνοείται από τις σύγχρονες τάσεις μεταφορών στη Μεσόγειο. Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, οι παρακάτω υποδομές αποτελούν στρατηγικού χαρακτήρα επιλογές προτεραιότητας και ως τέτοιες είναι απαραίτητο να προχωρήσουν αποφασιστικά και να ολοκληρωθούν. Ολοκλήρωση του δικτύου αυτοκινητοδρόμων Βελτίωση της προσπελασιμότητας Ανάδειξη του λιμένα Καλαμάτας σε κύρια πύλη εισόδου στην Ευρωπαϊκή αγορά Αναβάθμιση του αεροδρομίου Καλαμάτας Μετατροπή του αεροδρομίου της Τρίπολης σε πολιτικό Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 3 από 84
Ανάπτυξη των σιδηροδρομικών υποδομών. Με δεδομένο ότι το νέο ΕΣΠΑ δεν επικεντρώνεται σε υποδομές, δυσχεραίνεται ακόμη περισσότερο η υλοποίηση των προαναφερθέντων έργων και συνεπώς θα πρέπει να γίνει ιεράρχηση της υλοποίησης τόσο αυτών όσο και των συμπληρωματικών έργων υποδομής (π.χ. ο Ανατολικός Οδικός Άξονας της Πελοποννήσου, τα μεγάλα αρδευτικά έργα βάσει Ολοκληρωμένου Διαχειριστικού Σχεδίου για τα νερά, κ.λπ.). Εξωστρέφεια. Η ενίσχυση της εξωστρέφειας της Περιφέρειας έχει ήδη τεθεί ως στόχος από το εγκεκριμένο ΠΠΧΣΑΑ. Ειδικότερα, στο Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης, η ενίσχυση της εξωστρέφειας αποτελεί το αντικείμενο δύο Γενικών Στόχων: α) Ισχυροποίηση του περιφερειακού ρόλου της Περιφέρειας και δημιουργία ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων σε διαπεριφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο και β) Δημιουργία προϋποθέσεων για μελλοντική ανάδειξη της Περιφέρειας σε ισχυρό εναλλακτικό συγκοινωνιακό κόμβο στο Μεσογειακό χώρο. Από χρηματοδοτική άποψη, η ενίσχυση της εξωστρέφειας αποσκοπεί πρωτίστως στον περιορισμό της εξάρτησης της Περιφέρειας από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και τις κρατικές επιχορηγήσεις, που λόγω της κρίσης έχει συρρικνωθεί, η τάση δε αυτή θα αναμένεται να ισχύσει και για τα επόμενα χρόνια. Η εξωστρέφεια συνδέεται μακροπρόθεσμα με την ενίσχυση των εξαγωγών σε όλους τους δυναμικούς κλάδους της Περιφέρειας, η οποία προϋποθέτει νέες αγορές και μεταβολή των παραγωγικών δομών των ντόπιων επιχειρήσεων. Η Πελοπόννησος διακρίνεται για τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και τροφίμων-ποτών. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Εξαγωγικών Ερευνών και Σπουδών (ΙΕΕΣ), η Πελοπόννησος είναι η πιο εξωστρεφής Περιφέρεια μετά την Κ. Μακεδονία, με τις εξαγωγές να κυμαίνονται (για την περίοδο 2004-2007) από το 12,0-13,5% του Περιφερειακού ΑΕΠ με έντονες όμως διακυμάνσεις. Η προσέλκυση νέων επενδύσεων για τη διαμόρφωση ενός πολυκλαδικού προτύπου θα πρέπει να ακολουθήσει την αρχή της εξωστρέφειας για τη μεγέθυνση της Περιφερειακής Οικονομίας με αύξηση της συμμετοχής εξαγώγιμων προϊόντων τεχνολογικού περιεχομένου και αναπροσανατολισμό των εξαγωγών από τις «συνήθεις» αγορές της ΝΑ Ευρώπης και της Μεσογείου, σε νέες, ανεπτυγμένες (Β. Ευρώπη, Β. Αμερική) και, αναδυόμενες (Ασία, Ν. Αφρική, Αυστραλία) αγορές. Τέλος, η εξωστρέφεια θα πρέπει να καλλιεργηθεί σε όλους τους τομείς, δηλαδή την έρευνα, την καινοτομία, τα δίκτυα συνεργασιών και, βεβαίως, τον τουρισμό. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει διατυπώσει την πρόθεση της για δημιουργία «Ειδικών Οικονομικών Ζωνών» (ΕΟΖ), προκειμένου να προσελκύσει επενδύσεις σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς, στους οποίους διαπιστώνει ότι διαθέτει ευνοϊκά χαρακτηριστικά και σημαντικές αναπτυξιακές προοπτικές. Η υλοποίηση των ΕΟΖ είναι προφανώς ένα σύνθετο θέμα, το οποίο μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνον βάσει ειδικής ολοκληρωμένης αναπτυξιακής μελέτης και όχι μεμονωμένα από την παρούσα μελέτη. Το Νέο ΠΠΧΣΑΑ θα πρέπει να υποστηρίζει τη δυνατότητα οργανωμένης ανάπτυξης των συγκεκριμένων κατηγοριών δραστηριοτήτων που έχουν αξιολογηθεί θετικά από την Περιφέρεια για την υψηλή προστιθέμενη αξία που θα προσδώσουν στο περιφερειακό προϊόν. Ως τέτοιες αξιολογούνται από την Περιφέρεια οι ναυτιλιακές δραστηριότητες, η ενέργεια, και οι μεταφορές και logistics. Yπάρχουν ισοδύναμα θεσμικά και χωρικά εργαλεία, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν με τα ίδια οφέλη των ΕΟΖ και, κυρίως, με πρακτικά αποτελέσματα. Κοινός παρονομαστής της Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 4 από 84
προσπάθειας αυτής αποτελεί το γενικότερο ευνοϊκό επιχειρηματικό και επενδυτικό περιβάλλον. Οι ΕΟΖ αποτελούν συνήθως επακριβώς προσδιορισμένες γεωγραφικές ζώνες, έκτασης 100-5.000 στρ., περιφραγμένες για έλεγχο εισερχομένων και εξερχομένων προϊόντων και προσώπων, σε επιλεγμένες περιοχές μιας χώρας που το χαρακτηριστικό τους είναι ότι, είτε αποτελούν θύλακες ισχυρής τοπικής υπανάπτυξης (π.χ. ανεργία>20%, εισόδημα κατά κεφαλή<60% του εθνικού μέσου όρου και <80% του μέσου όρου της περιφέρειας που ανήκει ο θύλακας, με σημαντική υστέρηση σε διοικητικές, κοινωνικές και τεχνικές υποδομές και υπερδομές, ή αντίθετα, διαθέτουν όλες ή μερικές διοικητικές, κοινωνικές και τεχνικές υποδομές και υπερδομές, αλλά για λόγους κινδύνου η μη ελκυστικότητας χώρας, στερούνται επενδύσεων. Στην Ευρώπη, οι ΕΟΖ δε μπορούν να είναι ολόκληρες περιοχές, (π.χ. μια ολόκληρη περιφέρεια) για λόγους νομικούς, αφού το κοινοτικό δίκαιο προβλέπει κανόνες υγιούς ανταγωνισμού, απαγορεύοντας αθέμιτο διαπεριφερειακό ανταγωνισμό. Η προώθηση της διαδικασίας δημιουργίας ΕΟΖ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί μια προσπάθεια αξιοποίησης της εγγύτητας της μητροπολιτικής αγοράς της Αττικής σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση ελλείψεων σε παραγωγικές, βιομηχανικές κ.λπ. υποδομές. Περαιτέρω, εκφράζεται σαν μια προσπάθεια δημιουργίας ευνοϊκού ανταγωνιστικού περιβάλλοντος στην Περιφέρεια, η οποία διακρίνεται από ισχυρό και δυναμικό πρωτογενή Τομέα, σταδιακή ολοκλήρωση βασικών οδικών υποδομών, ενώ διαθέτει λειτουργικά δύο Λιμάνια (Πάτρα, Καλαμάτα) με ώριμες υποδομές ή με δυνατότητες σημαντικής ανάπτυξης. Μετά την τροποποίηση του Καν (ΕΟΚ)2913/92 του Συμβουλίου και του Καν (ΕΟΚ)2454/93 της Επιτροπής, στον ήδη υπάρχοντα τύπο Ελεύθερης Ζώνης (Ε.Ζ), που ονομάστηκε Ε.Ζ ελέγχου τύπου Ι (περιφραγμένη και διακριτή χωρικά ζώνη), προστέθηκε και αυτός της Ε.Ζ ελέγχου τύπου ΙΙ 3. Η Ε.Ζ τύπου II ενδείκνυται στις περιπτώσεις λιμένων με πολλές δραστηριότητες. Ενδείκνυται επίσης στην περίπτωση αξιοποίησης υφιστάμενων ΒΕΠΕ, στις οποίες λειτουργούν ήδη επιχειρήσεις, μη-υποκείμενες σε ένα μελλοντικό καθεστώς ΕΟΖ. Στην περίπτωση που ένα λιμάνι δεν μπορεί να «διαχωριστεί» έτσι ώστε ένα τμήμα του να λειτουργεί ως Ε.Ζ τύπου I και ένα άλλο τμήμα του ως κοινοτικός λιμένας, ώστε να διευκολύνεται το κοινοτικό εμπόριο, τότε μπορεί να λειτουργήσει σε αυτό Ε.Ζ τύπου II. Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν 3 Ε.Ζ: Ε.Ζ Ελέγχου τύπου II λιμένος Πειραιώς, Ε.Ζ Ελέγχου τύπου I λιμένος Θεσσαλονίκης και, Ε.Ζ Ελέγχου τύπου I λιμένος Ηρακλείου Κρήτης. Μια «παράλληλη» προς τις ΕΟΖ ρύθμιση στην Ελλάδα αποτελούν τα Επιχειρηματικά Πάρκα (ΕΠ, πρώην ΒΕΠΕ). Η διαχείριση ενός ΕΠ διακρίνεται από υψηλούς βαθμούς ελευθερίας, αφού έχει επιλεγεί το μοντέλο «αυτο-διαχείρισης» με τη συγκρότηση Φορέων Διαχείρισης με τη μορφή Α.Ε. από τους ιδιοκτήτες της γης και τις εγκατεστημένες επιχειρήσεις. Ο Ν. 3982/2011 (άρθρο 45) προβλέπει ότι η πρωτοβουλία ανάπτυξης Επιχειρηματικού Πάρκου. ανήκει σε Εταιρία Ανάπτυξης Επιχειρηματικού Πάρκου (ΕΑΝΕΠ), η οποία έχει τη νομική 3 Η Ελεύθερη Ζώνη Ελέγχου τύπου II χαρακτηρίζεται από μη υποχρεωτική περίφραξη, άρα μπορεί να λειτουργεί και στο πλαίσιο μιας ήδη λειτουργούσας εξαγωγικής μονάδας, τήρηση λογιστικής τελωνειακής αποταμίευσης, όπου δίδεται η δυνατότητα απλών εργασιών (συνήθεις εργασίες, του παραρτήματος 72 του Καν (ΕΟΚ)2454/93 που επιτρέπονται στο καθεστώς της τελωνειακής αποταμίευσης. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 5 από 84
μορφή της ανώνυμης εταιρίας σύμφωνα με τις διατάξεις του κ.ν. 2190/1920 (Α 37), όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Θεωρείται ότι η ύπαρξη, η διαμόρφωση και η αξιοποίηση σημαντικών πλεονεκτημάτων στην Πελοπόννησο θα μπορούσε να συνδεθεί με τη δημιουργία ή επέκταση υφιστάμενων ΒΕΠΕ στον άξονα Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα με συνδυασμό Ε.Π. και «Ελεύθερων Αποθηκών» (Ε.Α.) με ενιαία συμφέροντα και διοίκηση, με παράλληλη αξιοποίηση των Λιμενικών εγκαταστάσεων στους λιμένες της Καλαμάτας και της Κορίνθου. Η μορφή των Ε.Π. μπορεί δυνητικά να αξιοποιήσει όλες τις κατηγορίες του Ν. 3982/2011. Οι λειτουργίες εντός των Ε.Π./Ε.Α. μπορούν να επεκταθούν σε τεχνολογικές, ερευνητικές, προηγμένες υπηρεσίες κ.λπ., εφόσον διαμορφωθεί σταδιακά ένα ευνοϊκό περιβάλλον προσέλκυσης αντίστοιχων επενδύσεων. Η «γραμμική» αυτή προσέγγιση προϋποθέτει πιθανά και μείζονες εξωτερικές υποδομές διευκόλυνσης του επενδυτικού εγχειρήματος, ενώ θα πρέπει να λάβει υπόψη της την κατάταξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου στις πολιτικές της Συνοχής για την περίοδο 2014-2020 4, η οποία μεταξύ άλλων θα επηρεάσει τις μορφές και τα ποσοστά άμεσων ενισχύσεων στο πλαίσιο του νέου Περιφερειακού Χάρτη 2014-2020. Αξιοποίηση ηλιακού και αιολικού δυναμικού. Το ισχύον ΕΠ-ΑΠΕ προσδιορίζει στην Περιφέρεια Πελοποννήσου μία εκτεταμένη περιοχή στις ΠΕ Λακωνίας και Αρκαδίας, που λόγω του υψηλού αιολικού δυναμικού της αξιολογείται ως περιοχή αιολικής προτεραιότητας, κατάλληλη για επίτευξη χωροταξικών στόχων, και καθορίζεται μέγιστο ποσοστό κάλυψης 8% ανά ΟΤΑ για αιολικές εγκαταστάσεις. Ειδικά για τον τ. Δήμο Μονεμβασίας, που χαρακτηρίζεται από «υψηλό δείκτη τουριστικής ανάπτυξης», το ποσοστό κάλυψης μειώνεται σε 4%. Όλες οι υπόλοιπες περιοχές της περιφέρειας αξιολογούνται σε χαμηλότερη βαθμίδα ως περιοχές αιολικής καταλληλότητας με κάλυψη 5%. Το ΕΠ-ΑΠΕ καθορίζει επίσης περιοχές αποκλεισμού χωροθέτησης, ελάχιστες αποστάσεις από γειτνιάζουσες χρήσεις, και κριτήρια ένταξης στο τοπίο. Πολυμορφική Τουριστική ανάπτυξη. Η τουριστική ανάπτυξη παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην Περιφέρεια. Διαπιστώνεται ότι υπάρχουν σημαντικές προοπτικές για ενίσχυση της συμμετοχής του τουρισμού στο παραγόμενο περιφερειακό προϊόν και την απασχόληση. Το πρότυπο Ήλιος-Θάλασσα εκτιμάται ότι θα εξακολουθήσει να είναι κυρίαρχο, εφόσον τα φυσικά αυτά στοιχεία αποτελούν σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα γεωγραφικών περιοχών, όπως η Πελοπόννησος, που βρίσκονται σε νότιο, σχετικά ήπιο γεωγραφικό πλάτος. Όμως η χωρική έκφραση του προτύπου αυτού, που συνδέεται κατά κανόνα με μαζικό τουρισμό, μπορεί σταδιακά να απομακρυνθεί από το γνωστό πρότυπο των ξενοδοχειακών καταλυμάτων που δομούνται σε εκτός σχεδίου περιοχές, και να στραφεί και προς ένα νέο πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης, που θα υλοποιείται (κατά προτεραιότητα) σε προσδιορισμένες ζώνες τουρισμού-αναψυχής, ή σε οργανωμένους υποδοχείς (π.χ. ΠΟΤΑ, με την Πελοπόννησο να έχει υλοποιήσει την πρώτη τέτοια εκμετάλλευση στην Ελλάδα). Το νέο αυτό πρότυπο λαμβάνει υπόψη του τις σύγχρονες τάσεις παραθερισμού και διακοπών και παρέχει διαμονή σε συνδυασμό ξενοδοχειακών καταλυμάτων και τουριστικών κατοικιών που αναπτύσσονται μαζί με εγκαταστάσεις αναψυχής και ειδικές τουριστικές εγκαταστάσεις σε ενιαίο χώρο βάσει ενός συνολικού πολεοδομικού, αρχιτεκτονικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού. 4 Σύμφωνα με την Εγκύκλιο 1 του Υπ.Αν.ΥΠ (Απρίλιος 2012), η Πελοπόννησος κατατάσσεται στις «μεταβατικές Περιφέρειες», ενώ πρόσφατα, στις Περιφέρειες σε μετάβαση εξερχόμενες του Στόχου 1. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 6 από 84
Παράλληλα, ο συνδυασμός φυσικού περιβάλλοντος και πολιτιστικών πόρων με τις διαχρονικές παραδόσεις και τα ονομαστά τοπικά προϊόντα της Πελοποννήσου, δημιουργούν ένα υγιές επιχειρηματικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη ποικίλων μορφών και δράσεων ήπιου / εναλλακτικού τουρισμού. Αναδύεται με τον τρόπο αυτό ένα επιπλέον πρότυπο χωρικής ανάπτυξης τουρισμού, που αξιοποιεί τις ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου, την διασχίζει μέσα από υπαρκτά και άυλα δίκτυα (ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, διαδρομές ιδιαιτέρου φυσιολατρικού ενδιαφέροντος, «δρόμοι» του κρασιού, μυθολογικά «μονοπάτια», κ.λπ.), φέρνει σε επαφή τον επισκέπτη (αλλοδαπό ή έλληνα) με τις τοπικές κοινωνίες και δημιουργεί νέες προϋποθέσεις γνωριμίας με το χώρο διακοπών, ενώ παράλληλα υπηρετεί το στόχο της συγκράτησης του πληθυσμού στους φθίνοντες οικισμούς της Περιφέρειας. Το πρότυπο του εναλλακτικού τουρισμού μπορεί να συνυπάρξει με το πρότυπο του μαζικού τουρισμού και να λειτουργήσει συμπληρωματικά στην ικανοποίηση του στρατηγικού στόχου της Περιφέρειας να δημιουργήσει το δικό της αναγνωρίσιμο στίγμα στους τουριστικούς προορισμούς, διεθνώς. Μια ειδική κατηγορία εναλλακτικού τουρισμού είναι ο θαλάσσιος τουρισμός, για τον οποίο το ΕΠ-Τουρισμού ήδη μεριμνά με τον καθορισμό Ζωνών Ναυσιπλοΐας και Αναψυχής (ΖΝΑ). Επιπλέον, με το Ν. 3409 (ΦΕΚ 273/Α/2005) έχει καθορισθεί το θεσμικό πλαίσιο για την ίδρυση καταδυτικών πάρκων για αναψυχή, εκπαίδευση και έρευνα. Προβλέπονται «Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικού Πάρκου» (ΠΟΑΚΠ), οι οποίες αναπτύσσονται κατά το άρθ. 10 του Ν. 2742/1999. Ο ίδιος ο Ν.3409 προβλέπει και τη δυνατότητα να χαρακτηρίζονται συγκεκριμένοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι ως «υποβρύχια μουσεία», γεγονός που δημιουργεί πολύ σημαντικά περιθώρια αξιοποίησης για την Πελοπόννησο λόγω των εξαιρετικά πλούσιων πόρων της στον τομέα αυτό (βλ. Πύλος/Ναυαρίνο, βυθισμένες πόλεις όπως το Παυλοπέτρι, κ.λπ.). Σημειώνεται ότι ήδη καθορίσθηκαν οι προϋποθέσεις για ίδρυση ενάλιων επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων στη Μεθώνη και Ναυαρίνο (ΦΕΚ 2489/Β/3.10.2013). Υποκείμενος Σχεδιασμός. Εγκεκριμένα και σε εξέλιξη βρίσκονται σήμερα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ σε 51 τ. καποδιστριακούς Δήμους (επί συνόλου 107), που εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις του εγκεκριμένου ΠΠΧΣΑΑ αλλά και των μεταγενέστερων αυτού Γενικού και Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων. Με την έγκριση του Νέου ΠΠΧΣΑΑ, τα μεν εγκεκριμένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ θα πρέπει να αναθεωρηθούν όπου ενδεχομένως απαιτηθεί, τα δε εκπονούμενα θα πρέπει και αυτά να λάβουν υπόψη τις νέες κατευθύνσεις, αντίστοιχα. Νέα δεδομένα θα προκύψουν και από την προωθούμενη μεταρρύθμιση του συστήματος Χωροταξικού και Πολεοδομικού Σχεδιασμού, σύμφωνα με την οποία τα ΓΠΣ εξετάζεται να αντικατασταθούν από Τοπικά Πλαίσια Χωρικής Οργάνωσης σε επίπεδο Καλλικράτειου δήμου (βλ. έγγραφο αναπλ. Υπουργού ΥΠΕΚΑ, α.π. 2966/21.11.2012). Γεωργική Γη Α Προτεραιότητας. Η κατεύθυνση της προστασίας της γεωργικής γης, ιδιαιτέρα της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, από μη συμβατές χρήσεις, διατυπώνεται ρητά σε όλα τα χωροταξικά πλαίσια, όμως δεν μπορεί να υλοποιηθεί συνολικά για την Περιφέρεια όσο δεν προσδιορίζονται χωρικά οι κατηγορίες παραγωγικότητας της αγροτικής γης, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις των Υπουργών ΥΠΕΚΑ και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (αρ.168040, ΦΕΚ 1528/Β/7.9.2010, τροπ. αρ. 072528, ΦΕΚ 102/Β/2011). Η υστέρηση αυτή καλύπτεται σε κάποιο βαθμό από τα εκπονούμενα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, αλλά είναι σαφές ότι η διαδικασία αυτή δεν μπορεί να υποκαταστήσει μια συνολική ρύθμιση βάσει των Αποφάσεων 2010, 2011, δεδομένου του αποσπασματικού χαρακτήρα της, του αργού ρυθμού θεσμοθέτησης των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ και του ελλείμματος στον καθορισμό χρήσεων γης που εξακολουθεί να είναι υψηλό για την Περιφέρεια. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 7 από 84
Συμπληρωματικές Επιλογές Προτεραιότητας Ανατολικός Οδικός Άξονας της Πελοποννήσου. Η επίτευξη ενός «οδικού συνεχούς» στην ανατολική ακτή της Πελοποννήσου, με κατασκευή ενός δρόμου, προφανώς περιορισμένων γεωμετρικών χαρακτηριστικών, ο οποίος θα συνδέσει το Λεωνίδιο με την Μονεμβασιά, μέσω της διαδρομής Λεωνίδιο Πούλιθρα Φωκιανός Κυπαρίσσι Χάρακας Λαμπόκαμπος Ρειχιά Γέρακας Μονεμβασιά, θα συνεισέφερε σημαντικά στην ισορροπία του οδικού δικτύου της Περιφέρειας. Ήδη, πρόσφατα, αποφασίστηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης η έγκριση διάθεσης πίστωσης για τη δημοπράτηση του έργου «Κατασκευή του τμήματος Φωκιανός - Κυπαρίσσι της οδού Μύλοι Άστρος Λεωνίδιο Πούλιθρα Φωκιανός Κυπαρίσσι» -οπότε απομένει το τμήμα Πούλιθρα Φωκιανός. Η παραπάνω στρατηγική επιλογή επισημαίνεται εδώ σε συνέχεια διαβούλευσης με την Περιφέρεια, από την οποία προέκυψε η βαρύτητα του ανατολικού άξονα στον περιφερειακό σχεδιασμό της Πελοποννήσου (τροποποίηση της κατεύθυνσης του εγκεκριμένου ΠΠΧΣΑΑ για σύνδεση με τη Μονεμβασία μέσω ορεινής διαδρομής). Προβλέπεται επίσης η πύκνωση του περιφερειακού δικτύου με στόχο την βελτίωση της προσπελασιμότητας στο σύνολο της Περιφέρειας. Αγροτοδιατροφικός Τομέας. Η υλοποίηση κτηνοτροφικών ζωνών έχει σκοπό την τόνωση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας, που παρουσιάζει σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης και, επιπλέον, συμβάλλει στην συνολική αναβάθμιση του πρωτογενούς τομέα και στην υποστήριξη των πολιτικών που σχετίζονται με την κοινωνικο-οικονομική αναζωογόνηση του ορεινού χώρου και τη συγκράτηση του πληθυσμού. Θα απαιτηθεί η εκπόνηση ειδικής μελέτης, η οποία θα εξετάσει όλα τα ζητήματα, μεταξύ των οποίων κυριότερα είναι: η υφιστάμενη κατάσταση κτηνοτροφικής δραστηριότητας, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα ορισμένων περιοχών έναντι άλλων, η ύπαρξη βοσκοτόπων και η ανάγκη προστασίας τους από μη συμβατές δραστηριότητες, η δυνατότητα συνεργειών με άλλους παραγωγικούς τομείς, κλπ. Αρδευτικά Έργα. Το Νέο ΠΠΧΣΑΑ θα υποστηρίξει και θα αναδείξει τα μεγάλα αρδευτικά έργα, λόγω της καθοριστικής σημασίας τους στην μεγέθυνση του πρωτογενούς τομέα στην Περιφέρεια. Χωρική οργάνωση παραγωγικών δραστηριοτήτων. Στις ΠΕ Κορινθίας, Αργολίδας και Λακωνίας δεν υπάρχουν οργανωμένοι υποδοχείς παραγωγικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα, καταγράφεται εκτεταμένη δόμηση στις εκτός σχεδίου παρυφές των σημαντικών αστικών κέντρων της Περιφέρειας, με ιδιαίτερη ένταση συγκέντρωσης στην ΠΕ Κορινθίας (η κατεύθυνση του ΠΠΧΣΑΑ για θεσμοθέτηση ΒΕΠΕ, δεν υλοποιήθηκε). Το εγκεκριμένο ΠΠΧΣΑΑ προβλέπει τη δυνατότητα δημιουργίας ΠΟΑΠΔ σε όλους τους τ. καποδιστριακούς δήμους, και δίνει κατευθύνσεις / κριτήρια χωροθέτησης. Η κατεύθυνση αυτή υλοποιείται σταδιακά μέσω των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ. Γενικότερα, τόσο το ΓΠΧΣΑΑ όσο και το Ειδικό Πλαίσιο Βιομηχανίας, δίνουν έμφαση στον εξορθολογισμό της χωροθέτησης της βιομηχανίας, με κύρια κατεύθυνση τη χωροθέτηση σε οργανωμένους υποδοχείς. Κριτήρια χωροθέτησης των υποδοχέων δίδονται στο άρθρο 8 του ΕΠ-Βιομηχανίας. Το πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο του Ν. 3982/2011 «Απλοποίηση αδειοδότησης», θέτει νέα δεδομένα με την εισαγωγή του θεσμού των Επιχειρηματικών Πάρκων, στα οποία μπορούν να εγκαθίστανται ποικίλες δραστηριότητες του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 8 από 84
Τουριστικοί Λιμένες Καταφύγια. Από πλευράς χωροταξικού σχεδιασμού ισχύουν οι κατευθύνσεις του ΕΠ-Τουρισμού που αναφέρονται στο θαλάσσιο τουρισμό, οι οποίες προβλέπουν την οργάνωση του θαλάσσιου χώρου σε Ζώνες Ναυσιπλοΐας Αναψυχής (ΖΝΑ), τρείς από τις οποίες αντιστοιχούν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Στις κατευθύνσεις του ΕΠ-Τ για τον θαλάσσιο τουρισμό περιλαμβάνεται η πύκνωση του δικτύου των τουριστικών λιμένων (μαρίνες, τουριστικά καταφύγια και αγκυροβόλια). Το ΕΠ-Τ αναφέρεται επίσης και στον τουρισμό κρουαζιέρας, που μπορεί να συνεισφέρει στη διεύρυνση της περιφερειακής οικονομικής βάσης, ιδιαίτερα σε περιοχές που διαθέτουν διεθνούς εμβέλειας πολιτιστικούς πόρους (Ναύπλιο, Γύθειο, κ.λπ.). Φυσικοί Πόροι. Το Νέο ΠΠΧΣΑΑ θα ενσωματώσει κατευθύνσεις για τη διασφάλιση της αξιοποίησης ορυκτών πόρων στους οποίους η Περιφέρεια έχει εξειδίκευση, όπως κοιτασμάτων λιγνίτη, μαρμάρων, πέτρας κ.α., που εξυπηρετούν εγχώριες ανάγκες ή απευθύνονται σε διεθνείς αγορές. Οι κατευθύνσεις στο Νέο ΠΠΧΣΑΑ θα εξειδικεύουν τις προβλέψεις του ΓΠΧΣΑΑ και της Εθνικής Πολιτικής για τις ΟΠΥ. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 9 από 84
2. Σχέδιο Υπουργικής Απόφασης Α. Προοίμιο 1. Έχοντας υπόψη: Τις διατάξεις του άρθρου 8 του Ν.2742/99, τα εγκεκριμένα Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128/Α/03.07.2008), τα Ειδικά Πλαίσια Τουρισμού (ΦΕΚ 1138/Β/11.06.2009), Βιομηχανίας (ΦΕΚ 151/ΑΑΠ/13.04.2009), Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΦΕΚ 2464/Β/03.12.2008), Υδατοκαλλιεργειών (ΦΕΚ 2505/Β/04.11.2011) και Καταστημάτων Κράτησης (ΦΕΚ 1575/Β/28.11.2001), τη γνωμοδότηση του Περιφερειακού Συμβουλίου Περιφέρειας Πελοποννήσου και την εισήγηση της Δ/σης Χωροταξίας για την αναθεώρηση εξειδίκευση του εγκεκριμένου Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Πελοποννήσου (ΦΕΚ 1485/Β/10.10.2003). 2. Λαμβάνοντας υπόψη: Το σύνολο των νομοθετημάτων και συμφωνιών, εθνικών και ευρωπαϊκών που επηρεάζουν τη χωρική ανάπτυξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου και πρέπει να ληφθούν υπόψη στη διατύπωση των κατευθύνσεων, και ειδικότερα: Τα θεσμοθετημένα Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Εθνικού Επιπέδου, την Αναπτυξιακή Πολιτική Εθνικού και Περιφερειακού Επιπέδου και ιδιαίτερα την αναθεώρηση του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς 2007-2013, του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 και του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης Αλιείας 2007-2013, τον Σχεδιασμό για την κατάρτιση του Αναπτυξιακού Προγραμματισμού της περιόδου 2014-2020 στον οποίο εντάσσεται η αναθεώρηση του ΠΕΠ Πελοποννήσου, τη Στρατηγική «Ευρώπη 2020», το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων, το Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο και τα Μνημόνια Οικονομικής Πολιτικής καθώς και τις επιμέρους τομεακές πολιτικές. 3. Εκτιμώντας Τις συνολικές διαπιστώσεις και εκτιμήσεις που απορρέουν από την αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης και των προοπτικών σύμφωνα με την εγκεκριμένη έκθεση αξιολόγησης και κατ αντιστοιχία προς τις θεματικές ενότητες του Χωροταξικού Πλαισίου Πελοποννήσου, και ειδικότερα: Α. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ ΜΕ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 1. Χωροταξική ένταξη της Περιφέρειας στον εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο Η Περιφέρεια Πελοποννήσου εντάσσεται στην προγραμματική Χωρική Ενότητα (Χ.Ε.) Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και Ιονίων Νήσων (ΔΕΠΙΝ). Ο πληθυσμός της Χωρικής Ενότητας ανέρχεται περίπου στο 1,6 εκ. κατοίκους, με την μεγαλύτερη πληθυσμιακή συγκέντρωση να παρατηρείται στην Δυτική Ελλάδα. Το μέσο κ.κ. ΑΕΠ της ΧΕ ΔΕΠΙΝ διαμορφώνεται σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με το μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ της χώρας. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 10 από 84
Η Περιφέρεια Πελοποννήσου, θεωρούμενη ως προς τον Εθνικό, Ευρωπαϊκό και Διεθνή χώρο, βρίσκεται τόσο από πλευράς γεωγραφικής θέσης, χωρικών συγκεντρώσεων αστικού πληθυσμού και παραγωγικών δραστηριοτήτων, όσο δε εν τέλει και των μείζονος σημασίας αξόνων και κόμβων μεταφορών (χερσαίων, εναέριων και θαλάσσιων), σε «γωνιακή θέση», δηλαδή μειονεκτούσα. Στην Περιφέρεια, η μετάβαση από την Κρατική στην Αιρετή Περιφέρεια διατήρησε τα διοικητικά όρια, ωστόσο μεταβλήθηκαν οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας της Περιφέρειας. Σύμφωνα με το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ, η δυναμική ένταξη της Ελλάδας στο διεθνές και ιδιαίτερα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον θεωρείται προϋπόθεση για την ανάπτυξη του εθνικού χώρου. Ένας από τους τρεις άξονες προσανατολισμού της χώρας είναι ο Ν. προς ΝΑ και την ευρύτερη Μεσόγειο καθώς και προς την Ερυθρά Θάλασσα, η ολοκλήρωση του οποίου μπορεί να καταστήσει την χώρα διεθνή κόμβο εντός ενός ρευστού γεωπολιτικού περιβάλλοντος. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει δυνατότητες και προοπτική να διαδραματίσει έναν δυναμικότερο ρόλο στο χώρο της νότιο - ανατολικής Μεσογείου και των θαλάσσιων μεταφορών συμβάλλοντας στην ολοκλήρωση του τρίτου άξονα προσανατολισμού της χώρας. Με δεδομένα, τόσο το σημερινό πρότυπο χωρικής ανάπτυξης της χώρας, όσο και αυτό που απορρέει μέσα από τα κατασκευασμένα και κατασκευαζόμενα τμήματα των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών στην Ελλάδα (Εγνατία οδός, λιμάνια Πάτρας Ηγουμενίτσας Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, γέφυρα ζεύξης Ρίου Αντιρρίου κ.α.), αναμένεται να ενισχυθούν οι σημερινοί περιφερειακοί αστικοί πόλοι ανάπτυξης και πύλες εισόδου εξόδου της χώρας, και διαφαίνεται ότι προδιαγράφονται, μεσοπρόθεσμα, προοπτικές δημιουργίας ενός ισχυρού περιφερειακού πόλου ανάπτυξης εθνικής εμβέλειας (δίπολο Καλαμάτας - Τρίπολης) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Συγκρίνοντας την Περιφέρεια Πελοποννήσου με τις υπόλοιπες Περιφέρειες της Χώρας διαπιστώνονται τα ακόλουθα: Συνθήκες χαμηλής πυκνότητας, αποτελώντας την 4 η χαμηλότερη πυκνότητα μεταξύ των Περιφερειών της χώρας. Ως προς το ΑΕΠ εμφανίζει συνεχή διολίσθηση από το 2000. Η Περιφέρεια εξακολουθεί να παρουσιάζει αυξημένο βαθμό γήρανσης, υψηλό ποσοστό αναλφάβητων και χαμηλό δείκτη αστικοποίησης. Όσον αφορά στον τουρισμό, το 2009 για πρώτη φορά οι αφίξεις υπερβαίνουν το 1,0 εκ. επισκέπτες ενώ το 2010, η αναλογία ημεδαπών προς αλλοδαπούς αντιστρέφεται πλήρως: με τις αφίξεις αλλοδαπών να αγγίζουν το 70% του συνόλου από 26% που ήταν την αμέσως προηγούμενη χρονιά, γεγονός που αποτελεί την πρώτη ένδειξη για την επιζητούμενη εξωστρέφεια του τουριστικού μοντέλου της Περιφέρειας. 2. Φυσικο-γεωγραφικά χαρακτηριστικά Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει σημαντικούς ορεινούς όγκους, που περιβάλλουν σχετικά μικρές αλλά πολύ εύφορες πεδιάδες. Διαθέτει μεγάλο μήκος ακτών και πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο. Το κλίμα που επικρατεί είναι το θαλάσσιο μεσογειακό στις παραθαλάσσιες και πεδινές περιοχές, ενώ προς το εσωτερικές ορεινές περιοχές το κλίμα εξελίσσεται σε ηπειρωτικό, με κατά τόπους διαφοροποιήσεις. Σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, περιοχές της Περιφέρειας που μπορεί να επηρεασθούν μελλοντικά από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας εντοπίζονται στις ακτές της Κορινθίας, Αργολίδας, Μεσσηνίας και Λακωνίας. Παράλληλα, κίνδυνο υφαλμύρωσης υδροφορέων στην Περιφέρεια αντιμετωπίζουν οι παράκτιες ζώνες της Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 11 από 84
Κορινθίας, της Αργολίδας, οι δυτικές ακτές του Μεσσηνιακού κόλπου και οι βόρειες και ανατολικές ακτές του Λακωνικού κόλπου. Σημαντικές είναι και οι επιπτώσεις της ανόδου της θερμοκρασίας, ιδιαίτερα στο αστικό περιβάλλον αλλά και στους τουριστικούς προορισμούς και στον πρωτογενή τομέα. Ως προς τους υδάτινους πόρους, η Περιφέρεια εντάσσεται στα Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών των Υδατικών Διαμερισμάτων Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου και Ανατολικής Πελοποννήσου. Τα ΥΔ Δυτικής και Βόρειας Πελοποννήσου έχουν τα χαρακτηριστικά περιορισμένης ανάπτυξης, ενώ το ΥΔ Ανατολικής Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια υδατικών πόρων. Σε ό,τι αφορά προβλήματα ερημοποίησης, οι παραλιακές περιοχές του Αργολικού, του Λακωνικού, του Μεσσηνιακού κόλπου και του κόλπου της Κυπαρισσίας παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο αλάτωσης, ενώ οι περιοχές με υψηλό κίνδυνο διάβρωσης εντοπίζονται στην ανατολική και βόρεια Λακωνία, στην κεντρική Αρκαδία και στην ανατολική Μεσσηνία. Πολύ σημαντικό πρόβλημα για την Περιφέρεια είναι η διάβρωση των βορείων ακτών της στον Κορινθιακό Κόλπο. Οι δασικές πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007 καταγράφηκαν ως οι πλέον καταστροφικές των τελευταίων δεκαετιών, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και ευρύτερα σε Ευρωπαϊκό. Κάηκαν πάνω από 2,5 εκ. στρέμματα, εκ των οποίων τα 300.000 στρέμματα αφορούν περιοχές του δικτύου Natura 2000. Για πρώτη φορά οι πυρκαγιές επεκτάθηκαν πολύ πέρα από τα δάση και τις αγροτικές καλλιέργειες και έπληξαν σοβαρά οικισμούς και υποδομές. 3. Διοικητική οργάνωση Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαρθρώνεται σύμφωνα με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» σε πέντε Περιφερειακές Ενότητες (τέως Νομοί) και περιλαμβάνει 26 Δήμους ως εξής: Η ΠΕ Κορινθίας αποτελείται από 6 Δήμους (Κορινθίων, Βέλου Βόχας, Λουτρακίου Αγίων Θεοδώρων, Νεμέας, Ξυλοκάστρου Ευρωστίνης, Σικυωνίων). Η ΠΕ Αργολίδας αποτελείται από 4 Δήμους (Άργους Μυκηνών, Επιδαύρου, Ερμιονίδας, Ναυπλιέων). Η ΠΕ Αρκαδίας αποτελείται από 5 Δήμους (Βόρειας Κυνουρίας, Γορτυνίας, Μεγαλόπολης, Νότιας Κυνουρίας, Τρίπολης). Η ΠΕ Λακωνίας αποτελείται από 5 Δήμους (Ανατολικής Μάνης, Ελαφονήσου, Ευρώτα, Μονεμβασίας, Σπάρτης). Η ΠΕ Μεσσηνίας αποτελείται από 6 Δήμους (Δυτικής Μάνης, Καλαμάτας, Μεσσήνης, Οιχαλίας, Πύλου Νέστορος, Τριφυλίας). 4. Πληθυσμιακή εξέλιξη και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά Πληθυσμός Εισόδημα ΑΠΑ Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου αντιστοιχεί περίπου στο 5,4% (2011) του συνολικού πληθυσμού της χώρας (581.980 κάτοικοι), ενώ οι μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό Περιφερειακές Ενότητες είναι αντίστοιχα η ΠΕ Αρκαδία με 25,5% της συνολικής έκτασης (4.419 km 2 ) και η Μεσσηνία, αντιστοιχώντας στο 28,02% του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας (163.110 κάτοικοι). Η Περιφέρεια εμφανίζει διαχρονικά μια σχετική σταθερότητα του πληθυσμού της, που κινείται στη ζώνη των 580.000 κατοίκων ή στο 5,5% του πληθυσμού της Χώρας. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 12 από 84
Η εξέλιξη της πληθυσμιακής πυκνότητας της Περιφέρειας Πελοποννήσου από το έτος 1991 έως και την απογραφή του 2011, έχει αποδοθεί στους Πίνακες της Σύνοψης του Α Σταδίου εκπόνησης της μελέτης. Οι Περιφερειακές Ενότητες παρουσιάζουν αντίστοιχη διαχρονική σταθερότητα, με την Π.Ε. Κορινθίας να επιτυγχάνει μια μικρή αλλά σταθερή πληθυσμιακή αύξηση. Οι Π.Ε. Κορινθίας και Μεσσηνίας έχουν πολύ υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα ενώ η Π.Ε. Αρκαδίας έχει αισθητά την μικρότερη πληθυσμιακή πυκνότητα κατά την διάρκεια όλων των ετών από το 1991 μέχρι την τελευταία απογραφή του 2011. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των στατιστικών στοιχείων πληθυσμιακών μεταβολών της Περιφέρειας Πελοποννήσου για την περίοδο 2001-2011 είναι τα ακόλουθα: Η Π.Ε. Κορινθίας είναι η μόνη από όλες τις Π.Ε. της Πελοποννήσου που παρουσιάζει αύξηση του πληθυσμού της, γεγονός που ερμηνεύεται ως αξιοποίηση της καλύτερης πρόσβασης προς τους εθνικούς οδικούς άξονες, στην γειτνίαση της και στη βελτίωση των υποδομών μεταφοράς από και προς την πρωτεύουσα, καθώς και ο πολύ έντονα ανεπτυγμένος πρωτογενής τομέας. Σε αντίθεση με την Κορινθία, η Αργολίδα και η Αρκαδία παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους σε ποσοστό που προσεγγίζει περίπου το 5%. Η βελτίωση των υποδομών μεταφορών και κυρίως η λειτουργία του νέου αυτοκινητόδρομου Κορίνθου Τριπόλεως φαίνεται να είχε ως αποτέλεσμα κυρίως την κατεύθυνση της «φυγής» του πληθυσμού προς τις άνω Περιφερειακές Ενότητες. Χαμηλότερη πληθυσμιακή μείωση παρουσιάζεται επίσης στις Περιφερειακές ενότητες της Λακωνίας (μείωση 3,46%) και της Μεσσηνίας (μείωση 2,07%), οι οποίες εκ των πραγμάτων είναι σχετικά πιο απομακρυσμένες και απομονωμένες από τα μεγάλα εθνικά οδικά δίκτυα αλλά και από την Αθήνα. Το Φυσικό Ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θάνατοι) του πληθυσμού της Περιφέρειας Πελοποννήσου για τα έτη 2001-2010 παρουσιάζει αρνητικό πρόσημο (-17.357), σε αντίθεση με το σύνολο της χώρας το οποίο εμφανίζει θετικό πρόσημο (+37.651). Αυτό το γεγονός επηρεάζει αρνητικά και τον δείκτη γήρανσης του πληθυσμού της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Ο δείκτης του Φυσικού Ισοζυγίου της Περιφέρειας Πελοποννήσου παρουσιάζει τη χειρότερη επίδοση μεταξύ του συνόλου των Περιφερειών της χώρας. Στο επίπεδο των Δήμων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, προέκυψε ότι τον μεγαλύτερο πληθυσμό εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (70.130 κ.) και ακολουθεί ο Δήμος Κορινθίων (με 58.280 κ.), ενώ τον μικρότερο πληθυσμό εμφανίζει ο Δήμος Ελαφονήσου (με μόλις 1.050 κ.). Η μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού εμφανίζεται στον Δήμο Καλαμάτας (159,27 τ.μ./ κατ.) και ακολουθεί ο Δήμος Βέλου Βόχας (116,05), ενώ η μικρότερη παρουσιάζεται στον Δήμος Γορτυνίας με 9,82. Χαρακτηριστικό της εσωτερικής διάρθρωσης και διακύμανσης του Περιφερειακού ΑΕΠ την περίοδο 2000-2009 στις Περιφερειακές Ενότητες, είναι η τάση μείωσης της συμβολής της Π.Ε. Κορινθίας, που παρόλα αυτά διατηρεί σταθερά την πρώτη θέση μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων, καθώς και η αύξηση της συμμετοχής της Π.Ε. Μεσσηνίας, που ομοίως διατηρεί σταθερά τη δεύτερη θέση σε όλη την παραπάνω περίοδο. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου το 2009, ως προς το κατά κεφαλή ΑΕΠ, κατέχει την έβδομη επίδοση μεταξύ των Περιφερειών της χώρας. Κατά το 2009, το κατά κεφαλή ΑΕΠ της χώρας ανήλθε σε 20.500, σημειώνοντας μείωση 0,97%, ενώ το αντίστοιχο μέγεθος για τη Περιφέρεια Πελοποννήσου ανήλθε στα 16.600, σημειώνοντας μείωση 0,60%, που υποδηλώνει τουλάχιστον κατά την έναρξη του κύκλου της Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 13 από 84
ύφεσης, ότι η ένταση της κρίσης επηρεάζει την Περιφέρεια σε οριακά χαμηλότερο βαθμό απ ό,τι συνολικά τη χώρα. Με βάση το κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ανά Π.Ε. της Περιφέρειας Πελοποννήσου, και σε επίπεδο Χώρας συμπεραίνεται ότι: Οι ΠΕ Κορινθίας, Αρκαδίας και Αργολίδας διαθέτουν κ.κ. ΑΕΠ υψηλότερο από το αντίστοιχο μέσο της χώρας και της Περιφέρειας, ενώ οι λοιπές υπολείπονται των αντίστοιχων δεικτών, με τις ΠΕ Μεσσηνίας και ιδιαίτερα της Λακωνίας να σημειώνουν χαμηλές επιδόσεις. Ως προς τους ρυθμούς ανάπτυξης του κ.κ. ΑΕΠ η ΠΕ Κορινθίας παρουσιάζει αρνητικούς ή χαμηλούς δείκτες την περίοδο 2001-2004 και κατέχει την πρώτη θέση στο κ.κ. ΑΕΠ ανάμεσα στις υπόλοιπες ΠΕ από το 2000. Αντίστοιχα υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, σε σχέση με το σύνολο της Περιφέρειας παρουσιάζουν οι ΠΕ Αργολίδας και ιδιαίτερα της Μεσσηνίας. Η ΠΕ Λακωνίας διαθέτει το χαμηλότερο κ.κ. ΑΕΠ της Περιφέρειας. Η αύξηση του κ.κ. ΑΕΠ της Αρκαδίας την περίοδο 2001-2009 είναι, μετά την ΠΕ Κορινθίας, η χαμηλότερη μεταξύ των ΠΕ της Περιφέρειας. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου το 2009 παράγει περίπου το 4,23% της συνολικής Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) της χώρας, ήτοι 8.749 εκ. ευρώ (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011, Περιφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί). Μεγαλύτερη είναι η συνεισφορά της Περιφέρειας στη διαμόρφωση της ΑΠΑ του Πρωτογενή Τομέα της χώρας του έτους 2009 (ποσοστό συμμετοχής 8,09%, ήτοι 1.093 εκ. ευρώ), ενώ σημαντική είναι η συνεισφορά στον Δευτερογενή Τομέα (ποσοστό συμμετοχής 5,80%, ήτοι 1.887 εκ. ευρώ). Αντίθετα, ιδιαίτερα χαμηλή είναι η συμμετοχή στη διαμόρφωση της ΑΠΑ του Τριτογενή Τομέα (ποσοστό συμμετοχής 3,59%, ήτοι 5.770 εκ. ευρώ). Σημαντική είναι η συνεισφορά του Τριτογενούς Τομέα στην συνολική παραγόμενη ΑΠΑ, αν και η συνεισφορά του στη Περιφέρεια υπολείπεται από τη συνεισφορά στο επίπεδο της χώρας (65,95% έναντι 77,73% της χώρας, ήτοι 5.770 και 160.592 εκ. ευρώ αντίστοιχα). Ο Δευτερογενής Τομέας συμμετέχει με ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό 21,56% (έναντι 15,73% της χώρας, ήτοι 1.887 και 32.508 εκ. ευρώ αντίστοιχα) και ο Πρωτογενής Τομέας σε ποσοστό διπλάσιο του αντίστοιχου της χώρας (12,49% έναντι 6,54% της χώρας, ήτοι 1.093 και 13.509 εκ. ευρώ, αντίστοιχα). Το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο Πρωτογενή Τομέα παράγεται στη Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας με 532 εκ. ευρώ και τη δεύτερη θέση κατέχει η Αργολίδα με 186 εκ. ευρώ (στοιχεία 2009). Τη τρίτη θέση στην παραγόμενη προστιθέμενη αξία στο Πρωτογενή Τομέα κατέχει η Μεσσηνία με 137 εκ. ευρώ. Αντιθέτως, το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο Δευτερογενή Τομέα παράγεται στη Περιφερειακή Ενότητα Κορινθίας. Ακολουθεί η Αρκαδία και η Μεσσηνία, στην οποία όμως εμφανίζεται σημαντική ανάπτυξη του δευτερογενή τομέα στην εξεταζόμενη περίοδο. Τέλος, το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο Τριτογενή Τομέα παράγεται σταθερά στη Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας και ακολουθεί η Κορινθία και η Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας. Απασχόληση - Ανεργία Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (έτος 2012) ανήλθε στις 254,2 χιλιάδες άτομα, που Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 14 από 84
αποτελούν το 5,1% του συνολικά οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας, πράγμα που την κατατάσσει στην έβδομη μεταξύ των Περιφερειών της χώρας. Για το έτος 2011 επικρατεί η παρακάτω διάρθρωση της απασχόλησης τόσο στην περιφέρεια Πελοποννήσου όσο και στις υπόλοιπες Περιφέρειες. Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης των απασχολούμενων με βάση το έτος 2010, το μεγαλύτερο μέρος των απασχολούμενων της Περιφέρειας Πελοποννήσου (ποσοστό 44,5%), είναι Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (κάτι που τη κατατάσσει στη τέταρτη θέση σε επίπεδο χώρας), και είναι πάνω από το Μ.Ο. της χώρας (ποσοστό 33,3%). Το ποσοστό των απασχολούμενων που έχει ολοκληρώσει τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και Μετά-δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ανέρχεται στο 38,8%, κάτι που κατατάσσει τη Περιφέρεια στη τέταρτη θέση, μετά τις Περιφέρειες Βορείου Αιγαίου, Αττικής και Νοτίου Αιγαίου, ελαφρώς κάτω από το Μ.Ο. της χώρας (ποσοστό 39,2%). Αναλυτικά, η διάρθρωση της απασχόλησης με βάση το επίπεδο εκπαίδευσης για το έτος 2010 σε επίπεδο περιφερειών αλλά και στο σύνολο της χώρας φαίνεται στον Πίνακα 27. Το ποσοστό των απασχολούμενων που έχει ολοκληρώσει τη Τριτοβάθμια εκπαίδευση ανέρχεται στο 16,8%, κάτι που κατατάσσει τη Περιφέρεια στην ενδέκατη θέση, επάνω μόνο από τις Περιφέρειες Ιονίων Νήσων και Νοτίου Αιγαίου, σαφώς κάτω από το Μ.Ο. της χώρας (ποσοστό 27,6%). Στον τομέα της κατανομής της απασχόλησης (έτη 2000 και 2010) υπάρχει σαφής αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα και μείωση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας. Τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης είναι εμφανή στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αφού είναι ραγδαία η τάση αύξησης του ποσοστού ανεργίας μετά το 2008. Πρέπει να επισημανθεί ότι το ποσοστό της ανεργίας εκτινάχθηκε κατά 4,4 ποσοστιαίες μονάδες το 2011 σε σχέση με το αντίστοιχο του 2010. Το γεγονός ότι οι ρυθμοί αύξησης του επιπέδου ανεργίας στην Περιφέρεια είναι χαμηλότεροι της χώρας, είναι αποτέλεσμα του ούτως ή άλλως χαμηλού επιπέδου του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Περιφέρειας. Αναφορικά με την εσωτερική κατανομή της ανεργίας στις Περιφερειακές Ενότητες κατά το 2011, το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας εμφανίζεται στη Π.Ε. Κορινθίας, και ακολουθούν οι Π.Ε. Αρκαδίας, Μεσσηνίας, Αργολίδος και τέλος, της Λακωνίας. Τον Ιανουάριο 2012 και τον Σεπτέμβριο το ποσοστό ανεργίας ανάμεσα για την Π.Ε. Αργολίδας παρουσίασε μια μείωση της τάξεως του 9,2%, για την Π.Ε. Αρκαδίας αυξήθηκε 9,4% ενώ για την Π.Ε. Κορινθίας μειώθηκε κατά 5,1%. Στις άλλες δύο Περιφερειακές ενότητες παρουσίασε μείωση 8,9% για την Λακωνία και 2,1% για την Μεσσηνία. 5. Παραγωγικές δραστηριότητες Πρωτογενής Tομέας Η θέση του πρωτογενή τομέα στην οικονομία της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι ιδιαιτέρα σημαντική, κρινόμενη από τη συμμετοχή του στο ΑΕΠ, αλλά και από το γεγονός ότι απασχολεί σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της περιοχής. Η Περιφέρεια συμμετείχε το 2009 κατά 9,5% στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του πρωτογενή της χώρας και περίπου κατά 6,3% στη συνολική Περιφερειακή Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία. Σε επίπεδο των Περιφερειακών Ενοτήτων, εμφανίζονται σημαντικές Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 15 από 84
διακυμάνσεις στην παραγόμενη Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία, με τη μεγαλύτερη συμμετοχή να εμφανίζουν οι Π.Ε. Μεσσηνίας και η Π.Ε. Αργολίδας. Η συμμετοχή της Περιφέρειας Πελοποννήσου στα εθνικά μεγέθη της γεωργίας είναι σημαντική. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (έτους 2007), η Περιφέρεια Πελοποννήσου διατηρεί το 12,6% των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας, κάτι που τη κατατάσσει στη δεύτερη θέση μετά τη Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, στην οποία εδράζεται το 14,4% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της χώρας. Απεναντίας, ο πολυτεμαχισμός και το μικρό μέγεθος του κλήρου αποτελεί διαρθρωτικό πρόβλημα για την Περιφέρεια, καθώς σε κάθε εκμετάλλευση αντιστοιχούν κατά μέσο όρο 34,5 στρέμματα, έκταση ιδιαίτερα χαμηλή, που τη κατατάσσει στην ένατη θέση, αρκετά χαμηλότερα από το μέσο όρο της χώρας (41,2 στρέμματα ανά εκμετάλλευση). Σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων, η Π.Ε. Μεσσηνίας συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος των γεωργικών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της Περιφέρειας (ποσοστό 29,2%) και ακολουθεί η Π.Ε. Λακωνίας (ποσοστό 22,3%). Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Π.Ε. Αρκαδίας συγκεντρώνει τον μικρότερο αριθμό εκμεταλλεύσεων της Περιφέρειας (ποσοστό 14,2%) αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των χρησιμοποιούμενων εκτάσεων της Περιφέρειας (ποσοστό 26%) και ακολουθεί η Π.Ε. Μεσσηνίας (ποσοστό 24,4%). Η κτηνοτροφική δραστηριότητα της περιφέρειας δεν κατέχει ανάλογη θέση με την γεωργική. Η αξία της ζωικής παραγωγής της Περιφέρειας το 2007 τη κατατάσσει στην όγδοη θέση μεταξύ των Περιφερειών της χώρας, διατηρώντας το 7,3% της συνολικής αξίας των κτηνοτροφικών προϊόντων που παράγεται στην Ελλάδα. Στην Πελοπόννησο σήμερα λειτουργούν 66 μονάδες υδατοκαλλιεργειών, 4 μονάδες εσωτερικών Υδάτων, 7 μονάδες σε Λιμνοθάλασσες και 7 Θυννεία, η δε πίεση τόσο για ιδρύσεις νέων θαλασσίων μονάδων, όσο και για αύξηση δυναμικότητας υφισταμένων μονάδων, είναι διαρκής. Επισημαίνεται ότι πρόκειται για κλάδο μείζονος οικονομικής σημασίας με κυρίως εξαγωγικό ενδιαφέρον για την Πελοπόννησο. Δευτερογενής Tομέας Όσον αφορά στο δευτερογενή τομέα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, επηρεάζεται από την ύπαρξη της βιομηχανικής ζώνης της Αθήνας, η οποία διοικητικά υπάγεται στο Νομό Κορινθίας, όπου είναι εγκατεστημένες βιομηχανικές επιχειρήσεις, οι οποίες ουσιαστικά δεν συνδέονται με την οικονομία της Περιφέρειας. Όπως, επίσης, και στην ύπαρξη στη Μεγαλόπολη του δεύτερου σημαντικότερου ενεργειακού κέντρου της χώρας. Η κύρια δραστηριότητα στο δευτερογενή τομέα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι η μεταποίηση, ενώ η δεύτερη δραστηριότητα του δευτερογενή τομέα είναι οι κατασκευές και τρίτη η Ενέργεια (Ηλεκτρισμός). Η δυναμικότητα των υφιστάμενων εγκαταστάσεων υποδοχής της μεταποιητικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου δεν θεωρούνται ικανές για την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών στέγασης των επιχειρήσεων σε οργανωμένους χώρους. Επισημαίνεται πως, σύμφωνα με το Ν. 3982/2011, στις 31/12/2014 όλες οι επιχειρήσεις που βρίσκονται στον αστικό χώρο θα πρέπει να εγκατασταθούν σε Επιχειρηματικά Πάρκα, διαφορετικά δεν θα ανανεώνεται η περιβαλλοντική τους αδειοδότηση. Με το Ν. 4155/2013, η εν λόγω προθεσμία έχει παραταθεί για τις 31/12/2017 και αφορά υφιστάμενες μεταποιητικές δραστηριότητες, των οποίων επιβάλλεται η απομάκρυνση λόγω αλλαγής χρήσης γης. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 16 από 84
Η απασχόληση στο δευτερογενή τομέα το 2010, αντιπροσωπεύει το 18,5% του συνολικά απασχολούμενου πληθυσμού, μια επίδοση που κατατάσσει τη Περιφέρεια στην έβδομη θέση μεταξύ των Περιφερειών της χώρας, όταν ο μέσος όρος της χώρας ανέρχεται στο 19,7%. Στο επίπεδο των Περιφερειακών Ενοτήτων, επιβεβαιώνεται η αύξηση της συμμετοχής της απασχόλησης στην Π.Ε. Μεσσηνίας, στην οποία απασχολείται το 2008 το 29,5% του δυναμικού του τομέα. Εξαιρετικά δυναμικός διαχρονικά παραμένει ο τομέας στη Π.Ε. Κορινθίας παρά τη πτώση που παρουσιάζεται μετά το 2001. Αντιθέτως, σημαντική διαφαίνεται η αποδυνάμωση της απασχόλησης του τομέα στη Π.Ε. Αρκαδίας (από 24,6% το 2000 στο 17,2% το 2008). Στον κλάδο της ενέργειας, στη Περιφέρεια Πελοποννήσου με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από ΔΕΣΜΗΕ (2009) αναλογεί το 5,1% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Η Περιφέρεια καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια σε υψηλότερο ποσοστό έναντι του Μ.Ο. της Ελλάδας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΕΣΜΗΕ (Νοέμβριος 2011) λειτουργούν συνολικά 30 εγκαταστάσεις ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, συνολικής ισχύος 298,6 MW, που αντιπροσωπεύουν το 19,7% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος παραγωγής ΑΠΕ στη χώρα. Η συντριπτική πλειοψηφία της εγκατεστημένης ισχύος στην Περιφέρεια προέρχεται από χερσαία αιολικά πάρκα. Στο εσωτερικό της Περιφέρειας, μεγαλύτερη συγκέντρωση εγκατεστημένων μονάδων παρουσιάζεται στην Π.Ε. Αργολίδας (7 εγκαταστάσεις ισχύος 138 περίπου KW) και στην Π.Ε. Αρκαδίας (8 εγκαταστάσεις 107,1 MW). Χαρακτηριστικό του επενδυτικού ενδιαφέροντος για την παραγωγή ενέργειας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί το γεγονός ότι, μέχρι τα μέσα του 2010, είχαν εκδοθεί από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας 62 Αποφάσεις άδειας παραγωγής ενέργειας συνολικής ισχύος 604,63 MW, που αντιπροσωπεύουν το 14,1% περίπου της συνολικής αδειοδοτηθείσας ισχύος παραγωγής ΑΠΕ στη χώρα. Το 84% της παραπάνω ισχύος αφορά σε εγκαταστάσεις αιολικής ενέργειας, ενώ η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρείται στη Π.Ε. Λακωνίας (44,2% της συνολικής ισχύος) και στις Π.Ε. Αργολίδας και Αρκαδίας (28,2% και 16,9% αντίστοιχα). Τέλος, έως τον Οκτώβριο του 2010, από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας είχαν εκδοθεί 242 Αποφάσεις Εξαίρεσης από την Υποχρέωση Λήψης Άδειας Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας από φωτοβολταϊκά πάρκα, συνολικής δυναμικότητας 25,5 ΜW, ενώ σε διαδικασία αξιολόγησης υπήρχαν 653 αιτήσεις συνολικής δυναμικότητας 69,1 MW. Αντίστοιχα, έως τον Μάιο του 2010, είχαν εκδοθεί 25 αποφάσεις Εξαίρεσης από την Υποχρέωση Λήψης Άδειας Εφεδρικών Η/Ζ συνολικής δυναμικότητας 8 MW περίπου. Συμπερασματικά, ο δευτερογενής τομέας της περιφέρειας χαρακτηρίζεται από: την ύπαρξη μεγάλων χωρικών συγκεντρώσεων δραστηριοτήτων, που επηρεάζουν τα συνολικά μεγέθη του τομέα, στη Βιομηχανική ζώνη Κορίνθου Αττικής (επιχειρήσεις εθνικής σημασίας και εμβέλειας) και στο ενεργειακό κέντρο της Μεγαλόπολης και στη χαμηλή διασπορά δραστηριοτήτων στις υπόλοιπες περιοχές της Περιφέρειας, το χαμηλό μέγεθος των επιχειρήσεων (μέση απασχόληση και κύκλος εργασιών) που διακρίνει τις περιοχές χαμηλής χωρικής συγκέντρωσης, σημαντικούς πόρους και δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αιολική ενέργεια και φωτοβολταϊκά πάρκα), την ύπαρξη τριών οργανωμένων χώρων υποδοχής μεταποιητικών δραστηριοτήτων, με αυτή της ΒΙΠΕ Τρίπολης να είναι η εγγύτερη στο μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής, που όμως δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες του κλάδου, εξειδίκευση της μεταποίησης στους κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών, ξύλου και μη μεταλλικών ορυκτών. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 17 από 84
Τριτογενής Τομέας Ο τριτογενής τομέας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι ο τομέας που παρουσιάζει τον μεγαλύτερο δυναμισμό. Στον τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα στον κλάδο του χονδρικού και λιανικού εμπορίου παρατηρείται συνεχής ενίσχυση του ρόλου του στην οικονομία της Περιφέρειας. Οι διοικητικές, εκπαιδευτικές και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, καθώς και οι υπηρεσίες μεταφορών, είναι συγκεντρωμένες στα αστικά κέντρα. Το εμπόριο αποτελεί σημαντική δραστηριότητα για την Περιφέρεια, καθώς αντιπροσωπεύει το 23,2% του προϊόντος του τριτογενή τομέα και το 10,7% του συνολικού περιφερειακού προϊόντος. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Μητρώο Επιχειρήσεων 2007), στην Περιφέρεια Πελοποννήσου το έτος 2007 λειτουργούσαν 33.260 επιχειρήσεις του τριτογενή τομέα με ετήσιο κύκλο εργασιών 5,7 δισ. Ευρώ. Η πορεία της συνολικά παραγόμενης Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας που παράγεται στο τομέα, παρουσιάζεται στο ακόλουθο Διάγραμμα. Με βάση τα στοιχεία αυτά, παρατηρείται διαρκής αύξηση της παραγόμενης ΑΠΑ του τομέα στη Περιφέρεια (από τα 3,7 δις το 2000 στα 6,7 δις το 2009). Στο επίπεδο των Περιφερειακών Ενοτήτων, εμφανίζεται διαρκής βελτίωση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας. Η ΠΕ Μεσσηνίας συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη ΑΠΑ της Περιφέρειας (1,7 δις ) και ακολουθεί η ΠΕ Κορινθίας (1,5 δις ), η ΠΕ Αργολίδας (1,3 δις ), η ΠΕ Αρκαδίας (1,1 δις ) και η ΠΕ Λακωνίας (0,9 δις ). Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους πολύ σημαντικούς παράγοντες για την ανάπτυξη του τριτογενή τομέα, αν και στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ο τομέας αυτός αναπτυσσόταν μέχρι σήμερα με σχετικά αργούς ρυθμούς. Συνολικά η τουριστική δραστηριότητα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου μπορεί να διακριθεί στις παρακάτω κατηγορίες : ορεινού παραθαλάσσιου τουρισμού, που η μεταξύ τους σχέση είναι αδύναμη έως ανύπαρκτη, με το πρώτο να κυριαρχεί στην ενδοχώρα και να προσελκύει επισκέπτες με ειδικά ταξιδιωτικά ενδιαφέροντα (περιήγηση, τουρισμός εμπειρίας) και το δεύτερο στις περιοχές εγκατάστασης ξενοδοχειακών συγκροτημάτων μαζικού τουρισμού (παράλια Κορινθίας και Καλαμάτας), εσωτερικού τουρισμού και τουρισμού αλλοδαπών, με τον πρώτο να κυριαρχεί και τον δεύτερο να κατευθύνεται κυρίως σε περιοχές οργανωμένων ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων υψηλών προδιαγραφών (Καλαμάτα, Κόρινθος), τουρισμού Σαββατοκύριακου και τουρισμού διακοπών, με τον πρώτο να κυριαρχεί και να προσελκύει επισκέπτες σε συγκεκριμένους προορισμούς και ενδιαφέροντα (Ναύπλιο, αρχαιολογικοί και πολιτιστικοί χώροι, περιήγηση) και το δεύτερο να απευθύνεται κυρίως σε οικογένειες και μεγάλο μερίδιο αλλοδαπών. Ο σχεδιασμός και η ολοκλήρωση προγράμματος ήπιας ανάπτυξης ορεινών όγκων που θα εστιάζει στην προβολή της φύσης, στην ανάδειξη τοπικών γεωργικών προϊόντων και καρπών (κάστανο, κέδρος κτλ.) και στην ανάπτυξη ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων μέσω προγραμματισμού έργων μικρής κλίμακας που δεν θα επηρεάζουν αλλά θα αναδεικνύουν και θα προβάλουν το φυσικό τοπίο, θα συμβάλει στην ισόρροπη ανάπτυξη και ανάδειξη του πλούτου των όγκων αυτών. Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 18 από 84
Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει 615 ξενοδοχειακές μονάδες συνολικής δυναμικότητας 36.033 κλινών (κατά μ.ο. 59 κλίνες ανά μονάδα). Από αυτές, 14 ξενοδοχειακές μονάδες είναι 5 αστέρων (2,3%), με δυναμικότητα 5.038 κλίνες (κατά μ.ο. 360 κλίνες ανά μονάδα). Όσον αφορά στη δυναμικότητα της Περιφέρειας Πελοποννήσου σε επίπεδο κλινών (τόσο σε ξενοδοχειακού τύπου και ομοειδή καταλύματα, όσο και σε τουριστικά κάμπινγκ) αυτή ανέρχεται σε 52.194 κλίνες. Από τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (έτος 2010), προκύπτει το ποσοστό των διανυκτερεύσεων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ανέρχεται μόλις το 3,8% σε σχέση με το σύνολο της χώρας ενώ απορροφά το 6,6% των συνολικών αφίξεων τουριστών στον ελλαδικό χώρο. Από τα συγκεκριμένα στοιχεία προκύπτει ότι η περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί περισσότερο έναν τόπο προορισμού ημερήσιων εκδρομών παρά τόπο διαμονής αναψυχής ή επαγγελματικού τουρισμού. Σαφής είναι η τάση αύξησης των τουριστικών αφίξεων την περίοδο 2002-2011 στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Το μερίδιο συμμετοχής της Περιφέρειας στις συνολικές αφίξεις στο σύνολο της χώρας ανέρχεται διαχρονικά μεταξύ 6,5% (τα έτη 2002, 2006 και 2009) και 7,0% (2004). Στο επίπεδο των Περιφερειακών Ενοτήτων, διαχρονικά σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς της Περιφέρειας αποτελούν η ΠΕ Αργολίδας και η ΠΕ Κορινθίας, οι οποίες διατηρούν ή/και αυξάνουν διαχρονικά το ειδικό τους βάρος στις αφίξεις τουριστών. Η «δικτύωση» των οργανωμένων υποδομών θαλασσίου τουρισμού αποκαλείται «Ζώνη Ναυσιπλοίας Αναψυχής» (ΖΝΑ). Η Περιφέρεια Πελοποννήσου ουσιαστικά διακρίνεται στις ΖΝΑ Δυτικής και Ανατολικής Πελοποννήσου. Η πρώτη, συνδέεται διαλειτουργικά με τη ΖΝΑ Ιονίου, περιλαμβάνει δε και τις υποδομές που χωροθετούνται στα διοικητικά όρια της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Η ΖΝΑ Ανατολικής Πελοποννήσου συνδέεται διαλειτουργικά με τις ΖΝΑ Σαρωνικού και Κορινθιακού Κόλπου. Στον Πίνακα που ακολουθεί, προσδιορίζονται οι εν λειτουργία ή/και οι υπό λειτουργία υποδομές θαλασσίου τουρισμού στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, οι οποίες ανέρχονται σε 836 θέσεις, αντιστοιχούν δε σε 3 Μαρίνες και σε 3 τουριστικά καταφύγια. Οι «συμπληρωματικές» (κατά την ανωτέρω έννοια) ΖΝΑ της Δυτικής Πελοποννήσου, του Κορινθιακού και του Σαρωνικού, παρέχουν 2.519 θέσεις ελλιμενισμού, οι οποίες κατανέμονται σε 6 Μαρίνες και σε 8 τουριστικά καταφύγια. Η ΖΝΑ της Περιφέρειας Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από μη-λειτουργικό δίκτυο υποδομών, το οποίο πρέπει να συμπληρωθεί και να «πυκνώσει», ώστε να καταστεί βιώσιμο και να εξυπηρετεί μεμονωμένους χρήστες ή/και ομάδες σκαφών (flotilae), ώστε να αναπτυχθούν πλόες και συμπληρωματικές υπηρεσίες, οι οποίες λειτουργούν προσθετικά αλλά και αναβαθμίζουν το υφιστάμενο τουριστικό προϊόν. Οι δραστηριότητες του Θαλάσσιου Τουρισμού αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα της τουριστικής βιομηχανίας και λειτουργεί αλληλεπιδραστικά και σαν τροφοδότης σε άλλες κατηγορίες. Οι κρουαζιέρες αποτελούν ένα δυναμικό τμήμα της αγοράς του θαλασσίου τουρισμού με ιδιαίτερη στρατηγική και ανάλογες απαιτήσεις σε υποδομές. Ο τομέας της κρουαζιέρας βρίσκεται σε άνοδο, απευθύνεται κυρίως σε οικογένειες και σε ενήλικες, κοινό το οποίο εμφανίζει υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα με μέση κατά κεφαλή ημερήσια δαπάνη υψηλότερη κατά 100%-150%. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου δεν αποτελεί σήμερα ελκυστικό και γνωστό (branded) προορισμό κρουαζιέρας, λόγω έλλειψης κατάλληλων υποδομών (με Εισηγητική Έκθεση και Σχέδιο Υ.Α. ΣΤΑΔΙΟ Β1 σελ. 19 από 84