Σημειώσεις μαθήματος Α04Π03 Copyright: Α.Γ.Χουρδάκης, H παιδεία στην Κρήτη 1898 1913 3ο
Σχέσεις εργασίας και εκπαίδευσης στην Κρητική πολιτεία Εκ τούτων έπεται, ότι η βιομηχανία και η γεωργία παντός λαού προάγεται κα\ αναπτύσσεται κατ ευθύν λόγον της περί την τεχνολογίαν εκπαιδεύσεως, της δημώδους διαδόσεως των επί των τεχνών και. της γεωργίας εφαρμοζομένων επιστημών, και της διαιρέσεως και καταμερισμού των έργων δι ου αποκτάται πείρα και επιδεξιότης εις έκαστον αυτών. Όπου η βιομηχανική των εργατών εκπαίδευσις παραμελείται, ουδεμία δε γίνεται επί της τέχνης εφαρμογή των δια φόρων επιστημών, όπου η βιομηχανία ακολουθεί μηχανικώς τους τρόπους της διεξαγωγής των τεχνών, ουδέ υπάρ χει αρκούντως ανεπτυγμένος ο καταμερισμός των έργων, ο λαός παράγει ελάσσονα προϊόντα δια της δαπάνης και καταβολής πλειοτέρων δυνάμεων, και, διατελεί δεσποζόμενος υπό τού κράτους των φυσικών αυτού αναγκών.ιδού τίνος ένεκεν επιδιώκεται τοσούτον εντόνως παρά τοις εκπολιτισμένοις έθνεσι η εκπαίδευσις της εργατικής τάξεως. Ιδού τίνος ένεκεν η Γερμανία και η Γαλλία βρίθουσι σχολείων εν οις κατά τας νυκτερινάς ώρας, η κατά τας εορτάσιμους ημέρας, διδάσκονται αι φυσικαί και χημικαί επιστήμαι καθόσον μετά της τέχνης συσχετίζονται, διδάσκεται η εφαρμογή των μηχανικών επιστημών, και αύτη η τεχνολογία καθίσταται αντικείμενον πρακτικών παραδόσεων. Παν εργοστάσιον της Αγγλίας είναι συνάμα και εκπαιδευτήριον, εν ω οι διευθυνταί αυτού κάτοχοι όντες πάσης θεωρητικής και πρακτικής γνώσεως συσχετιζόμενης προς το είδος της βιομηχανίας του εργοστασίου, διδάσκουσι τους εργάτας και τους μαθητεύοντας, διερμηνεύοντες αυτοις τον σκοπόν και τον λόγον πάσης κινήσεως. Ο περίφημος Ουάτ ουδένα εργάτην εισεδέχετο εις το μέγα των ατμομηχανών εργοστάσιον του, εάν μοι εφοίτα εις τας εσπερινάς των μηχανικών τεχνών παραδόσεις.
Εκ τούτων συμπεραίνεται, ότι εάν οι περί την γεωργίαν, την χειροτεχνίαν, και το εμπόριον απασχολούμενοι εκπαιδεύωνται πρακτικώς εις τας επιστήμας εκείνας αίτινες συνέχονται μετά των διαφόρων της βιομηχανίας κλάδων, καθόλου δ ειπείν εις την τεχνολογίαν, η επαύξησις και ο πολυπλασιασμός των προϊόντων αναπτύσσεται και προάγε ται δια της καταβολής ελαχίστων του ανθρώπου δυνάμεων. Πλην, τα εκ της εργασίας παραγόμενα ωφελήματα επεκτείνονται έτι περαιτέρω, διότι ο άνθρωπος είναι μεν ελεύθερος να εγκατάλειψη εις την αδράνειαν ή να απασχολήση δια της εργασίας τας νοητικάς και σωματικάς δυνάμεις δι ων είνε πεπροικισμένος, αλλά να παραδοθή εις την αεργίαν η φύσις αντεκδικείται σκληρώς κατ αυτού. Αι εγκαταλειφθείσαι ψυχικαί δυνάμεις κατεξανίστανται και αναλαμβάνουσαι τους χαρακτήρας του πάθους και του ελαττώματος, κατακυριεύουσιν αυτού αναγκάζουσαι να απευθύνη πάσαν αυτού προσπάθειαν και έντασιν προς εκπλήρωσιν των διεγερθέντων παθών και ελαττωμάτων. Τα πάθη τον υποκινούν, τον στενοχωρούν, τον παρασύρουν, δεν είναι πλέον ελεύθερος αλλά κατέστη υπηρέτης και δούλος αυτών. Η εργασία περιφρουρεί τον άνθρωπον από τοιούτων κινδύνων, δι αυτής η έμφυτος των δυνάμεων του ενεργότης αντί να θανατόνη το άτομον ανευρίσκει επωφελές και έντιμον στάδιον έκτος αυτού. Διαρκούσης της εργασίας αι ψυχικαί του δυνάμεις απασχολούνται, χρησιμοποιούνται, εξαντλούσι την ενεργότητά των, το βλέμμα ρίπτεται επί, του εργαλείου, η χειρ είναι εις κίνησιν, τα πάθη δεν καταπολεμούσι πλέον τον άνθρωπον, διότι η εργασία αντικαταστήσασα αυτά επεκράτησεν, ενίκησε, διέσωσε την ψυχήν και το σώμα του. Μετά τον θάνατον του Καποδιστρίου οι θεωρητικοί της Βαυαρίας άνδρες εφήρμοσαν έν τω Ελληνικώ βασιλείω.
Επικρίσεις για τον πρώτο εκπαιδ. νόμο Ένεκα της ελλείψεως καταρτισμένων δημοδιδασκάλων (οι πλείστοι ήταν μαθητές Γυμνασίων και Ελληνικών σχολείων, ενώ ελάχιστοι απόφοιτοι Διδασκαλείων) εξακολούθησαν να παραμένουν στην υπηρεσία οι κατά το παρελθόν υπηρετούντες, για να μη μείνουν κλειστά τα σχολεία. Το προσωπικό αυτό ωστόσο ήταν ανεπαρκές και η πολιτεία προσπαθώντας να καλύψει αυτή την ανεπάρκεια υποχρέωσε τους πτυχιούχους και τους Επιθεωρητές να προσφέρουν πρακτικές ασκήσεις και διδασκαλίες στους μη πτυχιούχους εκπαιδευτικούς. Η κυβέρνηση όμως της πρώτης διετίας επικρίθηκε γιατί εισήγαγε από την Ευρώπη τον θεσμό των επταταξίων Δημοτικών, ενώ δεν είχε ούτε δασκάλους με τα ανάλογα προσόντα για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του θεσμού αυτού, ούτε και μαθητές που θα είχαν τις προϋποθέσεις και τη διάθεση να συνεχίσουν μετά τη βασική τετραετία: «Εις την Ευρώπην υπάρχουν τα λεγόμενα προκαταρκτικα σχολεια, τα οποία έχουν κύκλον επταετους και οκταετους φοιτήσεως, εδοκίμασε η προκάτοχος Κυβέρνησις να εισαγάγη και αυτον τον θεσμον παρ ημιν, ορμωμένη εκ της εσφαλμένης αρχης ότι ο νόμος ειναι εμπόρευμα τι, το οποιον δύναται εκ του ενος μέρους να μεταφερθη εις άλλο, λησμονουσα ότι οι νόμοι δεν είναι εμπόρευμα, αλλά ειναι τι πνευματικώτερον το οποιον πρέπει να προσαρμόζηται και προς τας περιστάσεις και προς τας ανάγκας εκείνων οι οποιοι θα δεχθουν τους νόμους.»
Νέος εκπαιδευτικός οργανισμός Τον Ιούλιο του 1901 εισάγεται για συζήτηση και ψηφοφορία στη Βουλή ένα νέο εκπαιδευτικό νομοσχέδιο που συντάχθηκε από τον παιδαγωγό Π. Π. Οικονόμο. Με το νόμο αυτό καταργούνταν ο προηγούμενος εκπαιδευτικός οργανισμός του 1899. Δύο θεωρήθηκαν οι πρωτεργάτες της οικονομίας του νησιού, ο αγροφύλακας και ο διδάσκαλος. Ο πρώτος, σκαπανέας του υλικού πλούτου, ο δεύτερος του ηθικού και πνευματικού. Οι δύο αυτοί υπάλληλοι που ανήκαν ουσιαστικά στην τελευταία βαθμίδα της ιεραρχίας αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η οικονομική και πνευματική πορεία της Κρήτης. Και ενώ η Πολιτεία είχε μεριμνήσει αρχικά για τον αγροφύλακα, έπρεπε τώρα να μεριμνήσει και για το δάσκαλο, ώστε να τον καταστήσει άξιο των προσδοκιών της. Επιστήμονα δάσκαλο τον αποκαλεί ο Βουλευτής Γ. Ανδρεδάκης και θεωρεί ότι ο νέος οργανισμός τον αδικεί μισθολογικά παρά το υψηλό και δύσκολο έργο του. Ζητάει δε, εφόσον είναι δάσκαλος της Πολιτείας να τύχει ίσης αντιμετώπισης με τον καθηγητή της δευτεροβάθμιας.
Να ανυψώσωμεν τους δημοδιδασκάλους εις την πρέπουσαν περιωπήν «Μολονότι η Επιτροπή ηύξησε κατά τι τους μισθούς των δημοδιδασκάλων, εν τούτοις των επιστημόνων δημοδιδασκάλων τουλάχιστον ο μισθός δεν είναι εισέτι αντάξιος του προορισμού των του υψηλού αυτού σκοπού και δια τούτο είναι επάνεγκες να αυξηθή περισσότερον παρ ό,τι αναφέρεται εις το νομοσχέδιον. Εν αυτώ ορίζεται 100 μεν δραχμάς του τριτοβαθμίου ο τελευταίος 140 δραχμάς του πρωτοβαθμίου ο ανώτατος, όστις μοι φαίνεται πολύ γλίσχρος. Και ναι μεν εις παρακάτω εδάφιον αυξάνεται εις δέκα δραχμάς κατά πενταετίαν των επιστημόνων δημοδιδασκάλων» «Δια να αποκτήσωμεν δε καλούς δημοδιδασκάλους, διδασκάλους αληθείς πρέπει να τους αμείβωμεν κάπως αξιοπρεπέστατα. Κύριοι. Δεν λέγω να δώσωμεν εις αυτούς τους μισθούς, τους οποίους δίδουσιν εις την Αμερικήν, είτε τους μισθούς τους οποίους, δίδουσιν οι διευθύνοντες την Σχολήν Βράδφορ εις Χάρπορ εις την διδασκάλισσαν Μις Κόλλι, της οποίας ο μισθός ανήλθε μέχρι χιλίων λιρών στερλινών ετησίως, αλλά τουλάχιστον συμφώνως προς τας απαιτήσεις της αρτισυστάτου Κρητικής Πολιτείας να θέσωμεν τας βάσεις στερεάς του μέλλοντος ημών. Διότι οι δημοδιδάσκαλοι είναι εκείνοι, οίτινες θα μορφώσωσι την νέαν γενεάν, η οποία θα μας διαδεχθή. Δια τούτο το επιμίσθιον αυτό τουλάχιστον να αυξάνη κατά την πενταετίαν μέχρι τότε τουλάχιστον εξισωθή με του επιστημονος φιλολόγου, ούτινος η εργασία δεν γνωρίζω αν είναι πολλάκις ανωτέρα της του δημοδιδασκάλου. Τούτο δε να γίνη όχι δια μιας, αλλ όταν δια των προσόντων του, δια της επιμελείας του, δια της αφοσιώσεώς του αποδειχθή ο διδάσκαλος ότι κατέστη αντάξιος των προσδοκιών της Πολιτείας και του υψίστου αυτού προορισμού. Ούτω δε να του δίδεται άνεσις όπως και εις μελέτας επιδίδεται και περιοδείας κατά τας διακοπάς να εκτελή και εις όλα τα μέρη της Κρήτης και τας διαφόρους λόγου αξίας πόλεις της Ελλάδος και της Τουρκίας και της Ευρώπης ούτω δε εκάστοτε νέας γνώσεις και νέα εφόδια να προσφέρη εις το έργον του και να ωφελή την πατρίδα του. Τούτο θα αποβή σπουδαιότατον, και είναι εύκολον να γείνη. Δεν αγνοείτε, κύριοι, ότι οι Γερμανοί καυχώνται ότι ενίκησαν τους Γάλλους δια των διδασκάλων, δεν αγνοείτε ότι ο μέγας Γέρων της Αγγλίας Γλάδστων, ο μέγας σοφός του αιώνος μας επισκεφθείς ποτε κωμόπολιν της Αγγλίας, ηθέλησε να τιμήση τον διδάσκαλον διαμείνας εις τον οίκον αυτού και ουχί εις τον οίκον του δημάρχου ή άλλων προκρίτων. Επαναλαμβάνω ότι προκειμένου ήδη να θέσωμεν τα θεμέλια της αρτιπαγούς πολιτείας μας οφείλομεν να θέσωμεν θεμέλια καλά φροντίζοντες να ανυψώσωμεν τους δημοδιδασκάλους εις την πρέπουσαν περιωπήν διότι αυτοί θα είναι, οι οποίοι θα διαπαιδαγωγήσωσι τα τέκνα μας την μέλλουσαν γενεάν τους μέλλοντας χρηστούς πολίτας, οι οποίοι θα μας διαδεχθώσιν».
Τι περιλάμβανε η εκπαίδευση Η δημόσια εκπαίδευση στην Κρήτη με βάση το νέο εκπαιδευτικό οργανισμό περιλάμβανε στο εξής: τα Νηπιαγωγεία, τα Δημοτικά σχολεία, τα Ελληνικά σχολεία, τα Ανώτερα Παρθεναγωγεία, τα Γυμνάσια και Ημιγυμνάσια, το Διδασκαλείο στο Ηράκλειο και το Ιεροδιδασκαλείο στην Αγία Τριάδα Καταργήθηκαν τα Γραμματοδιδασκαλεία και τα Ημιημερήσια σχολεία. Τα Νηπιαγωγεία που εξακολούθησαν να αφήνονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία (αν και προστίθεται στο νέο νόμο η φράση επί του παρόντος ) έχουν, σύμφωνα με τον νέο νόμο, σκοπό: «δια της εποπτικής κυρίως διδασκαλίας και δια των παντοίων απλών γυμνασμάτων να μορφώσωσι το όμμα και την χείρα του μαθητού, να συντελέσωσι δε και δια της διηγηματικής διδασκαλίας και του καταλλήλου σχολικού βίου εις τε την ηθικήν και θρησκευτικήν μόρφωσιν αυτού». Με αφορμή την κατ άρθρο συζήτηση του νόμου στη Βουλή, ο Σύμβουλος αναφέρεται στον ορισμό που εκείνος δίδει στο δικό του νομοσχέδιο για το σκοπό του νηπιαγωγείου: «Εν τοις νηπιαγωγείοις επιδιώκεται η σωματική και πνευματική ανάπτυξις, ούπω συμπληρωσάντων το έκτον της ηλικίας έτος, δια παιδιών, ασματίων, ασκήσεως του σώματος και των αισθητηρίων, και δια των καταλλήλων συνδιαλέξεων ή διηγήσεων, αποκλειομένης πάσης σχολικής διδασκαλίας»
Ο Froebel στην Κρήτη Με την ευκαιρία της συζήτησης ο εισηγητής του νόμου αναφέρεται στο Γερμανό Froebel (Φρέβελ) και στα νηπιαγωγεία στην Ευρώπη, αιτιολογώντας ταυτόχρονα και τη δική του διάταξη για τα ιδρύματα αυτά: «Επειδή είνε πολλαί οικογένειαι και εις την Ευρώπην ως παρ ημίν, αι οποίαι δεν είνε εις θέσιν να παράσχωσιν την μόρφωσιν, η οποία απαιτείται εις τα μικρά παιδιά, έκαμεν αυτά τα νηπιαγωγεία, όχι κυρίως σχολεία, δια να μορφούται, να ασκήται ο οφθαλμός του παιδιού και το χέρι του. Και δια τούτο έχομεν εις το νομοσχέδιόν μας ότι πρέπει να έχη το νηπιαγωγείον κήπον και αυλήν, να πηγαίνει εκεί να παίζη, να παίρνη καθαρόν αέρα, να τω δεικνύουν το δένδρον και να έχη μίαν βελόνην να ράπτη Θα σας είπω δε και τι συνέβη εις το Ηράκλειον. Εις το Ηράκλειον, κύριοι, εις παρεκάλεσε να γίνη νηπιαγωγείον, διότι είχεν παιδί 5 ετών και εδίσταζε να το στέλνη εις το δημοτικόν σχολείον. Συνέστη λοιπόν τοιούτο σχολείον, έχει δύο ή τρεις μήνας. Τι έκαμαν οι νηπιαγωγοί; Επέβαλον εις το παιδί το ιδικόν του να αντιγράφη από κείμενον, δηλαδή εργασίαν, την οποίαν κάμνουν εις την δευτέραν τάξιν».
Εθνικό ή όχι το σχολείο ;;;;;;;;; Η συζήτηση γύρω από το σκοπό του δημοτικού σχολείου δίδει αφορμή και για μια άκρως ενδιαφέρουσα στιχομυθία που γίνεται στη Βουλή για την εθνική αποστολή του σχολείου. Τα δημοτικά σχολεία, σύμφωνα με τον 391 εκπαιδευτικό οργανισμό έχουν σκοπό την «μόρφωσιν θρησκευτικού και ηθικού χαρακτήρος» (παραλείπεται από τον παλαιό νόμο η εθνική μόρφωση ), καθώς και την «γενικήν προπαρασκευήν δια τον βίον». Αντίθετα προς τον ορισμό αυτό στο νομοσχέδιο του Συμβούλου η εθνική αποστολή του σχολείου θεωρήθηκε όρος εκ των ων ουκ άνευ.
«Ν. Γιαμαλάκης. Έρχομαι εις το άρθρον 6 του νομοσχεδίου το νομοσχέδιον λέγει ότι τα δημοτικά σχολεία έχουσι σκοπόν μορφωτικόν θρησκευτικού και ηθικού χαρακτήρος. Τον δε χαρακτήρα τον εθνικόν τον παραλείπει. Διατί παρακαλώ; Χ. Πλουμιδάκης. Εις το θρησκευτικόν μέρος εμπεριέχεται. Ν. Γιαμαλάκης. Ακριβώς αυτό λέγω και εγώ. Αλλά θέλετε να μου είπητε ίσως ότι εις το ηθικός εμπεριέχεται ο εθνικός. Ν. Γιαμαλάκης. Το είπον άλλοι αυτό και το αντικρούω. Διότι ο ηθικός άνθρωπος ενδέχεται να μη έχη εθνικόν αίσθημα διότι είναι κοσμοπολίτης, εγώ δε τους Κρητικόπαιδες τους θέλω Ρωμηούς, ουχί κοσμοπολίτας. Χ. Πωλογεώργης. Έλληνας όχι Ρωμηούς. Ν. Γιαμαλάκης. Έλληνας Ελλείπει λοιπόν η έννοια του εθνικού χαρακτήρος. Δεν είναι ανάγκη πολλών λόγων δια να αναπτύξω ότι ο Έλλην δεν αρκεί να ήνε θρησκευτικός και ηθικός, αλλά πρέπει να ήναι και Έλλην. Κ. Λαγουδάκης. Αυτό το έχουσιν εκ γενετής. Ν. Γιαμαλάκης. Εκ βαπτίσεως έχουσι και το θρηκευτικόν κ. Λαγουδάκη, και ηδυνάμεθα να παραλείψωμεν και αυτό (ιλαρότης). Λοιπόν δεν ημπορεί κανείς να μοι είπη ότι εις το ηθικώς περιέχεται και το εθνικώς διότι δύναται κανείς να είναι πολύ ηθικός και πολύ θρησκευτικός, αλλά να μη είναι Έλλην, ημείς δε θέλομεν τους μαθητάς να τους κάμωμεν Έλληνας» Α. Μιχελιδάκης. Πρέπει να γνωρίζετε ότι ο ορισμός «εθνική μόρφωσις» εις την Γερμανίαν, την οποίαν νομίζω ότι έχετε ως πρότυπόν σας και ημείς πρέπει να την έχωμεν, ο ορισμός αυτός δεν υπάρχει διότι ο διάσημος παιδαγωγός Τόι έκαμε μίαν διατριβήν, εις την οποίαν υπεστήριξεν ότι ο όρος αυτός «εθνική αγωγή» πρέπει να λείψη. Πολύ δε περισσότερον ημείς εις την Κρήτην πρέπει να μη βάλωμεν εις το πρόγραμμά μας τον όρον αυτόν, αφού εδώ είναι και Τούρκοι. Ώστε σκοπίμως, κ. Σύμβουλε, και εν γνώσει η επιτροπή απήλειψε τον όρον αυτόν. Κας σας αναγινώσκω και τον Σαξωνικόν νόμον.
Ν. Γιαμαλάκης. Δεν μου χρειάζεται. Α. Μιχελιδάκης. Θα σας χρειασθή. Ν. Γιαμαλάκης. Ακούω. Εγώ είμαι υπομονητικός. Α. Μιχελιδάκης.(αναγιγνώσκει). Οι Γερμανοί δε ειξεύρετε πόσον ζηλότυποι είναι δια τον εθνισμόν των. Αφού λοιπόν οι Γερμανοί, οι οποίοι πρωτοστατούν εις τα παιδαγωγικά ζητήματα εις την Ευρώπην απήλειψαν αυτό το «εθνικώς», πολύ περισσότερον ημείς, οι οποίοι έχομεν και λόγους τοπικούς προς τούτο, πρέπει να το απαλείψωμεν. Και νομίζω ότι και εις την Ελλάδα, εις τα νομοσχέδια του κ. Δηλιγιάννη δεν υπάρχει αυτό το «εθνικώς», υπάρχει μόνον εις τα νομοσχέδια του κ. Ευταξία, τα οποία δια βοής απερρίφθησαν από την Βουλήν και από τα οποία το επήρεν ο υποβολεύς ο ιδικός σας» Α. Μιχελιδάκης. Όσον αφορά δε την μηχανικήν ανάπτυξιν των σωματικών και ψυχικών δυνάμεων και αυτή είναι θεωρία πεπαλαιωμένη. Αι νεώτεραι εκπαιδευτικαί νομοθεσίαι αυτό δεν το παραδέχονται, διότι νομίζουσιν ότι περιλαμβάνεται το παν εις την θρησκευτικήν και ηθικήν αγωγήν και ένας άνθρωπος άμα ειξεύρει καλά την θρησκείαν του και την ηθικήν, τότε και την πατρίδα του αγαπά και το έθνος του και το πνεύμα του περισσότερον επιβάλλεται εις το σώμα, διότι ημπορούν να αναπτυχθώσι και τα δύο συγχρόνως και το σώμα και το πνεύμα, αλλ όταν είναι κακός ο άνθρωπος αυτός, το πνεύμα δεν δύναται να επιβάλλεται εις το σώμα. Ν. Γιαμαλάκης. Ώστε ελπίζετε, κ. εισηγητά, ότι όταν θρησκευτικώς και ηθικώς μορφωθώσιν οι Μουσουλμάνοι Κρήτες, θα γίνωσι και εθνικοί; Τίποτε άλλο δεν έχω να είπω. Α. Μιχελιδάκης. Ίσα ίσα δι αυτό δεν πρέπει τα (sic) βάλωμεν το εθνικώς, διότι αρκεί το θρησκευτικώς και ηθικώς. Συμφωνείτε με την ιδέαν μου, κ. Σύμβουλε. Α. Κριάρης. Όσον αφορά δε το ζήτημα ότι ελλείπει η εθνική αγωγή, νομίζω ότι ο όρος αυτός είναι περιττός, διότι είναι δένδρον αυτοφυές ο εθνισμός εν Κρήτη και έπειτα εν τω ηθικώς περιλαμβάνεται και το εθνισμός Ι. Παπαδάκης. Δεν βλέπω καμμίαν έλλειψιν επιστημονικήν ως προς τον χαρακτηρισμόν της μορφώσεως του ηθικού και θρησκευτιού χαρακτήρος, τον οποίον έψεξεν ο κ. Σύμβουλος. Απεναντίας ο σκοπός των δημοτικών σχολείων είναι διμερής πρώτον σκοπόν έχουσι να διαπλάτωσι την καρδίαν και να μορφώσωσι τον χαρακτήρα Δεύτερος σκοπός είναι να λάβωσιν οι μαθηταί τας πρώτας γνώσεις δια τον καθημερινόν βίον Οσον αφορά τον εθνικόν χαρακτήρα αρκετά είπεν ο κ. εισηγητής και δεν χωρεί ενταύθα καμμία συζήτησις ή παρατήρησις»
Τα διδακτέα μαθήματα Σε κάθε Δημοτικό σχολείο προσαρτήθηκε κήπος, αγρός ή κτήμα, στα οποία ασκούνταν οι μαθητές στις γεωργικές εργασίες Τα διδακτέα μαθήματα στο δημοτικό σχολείο παραμένουν grosso modo τα ίδια, αλλά με τις εξής διαφοροποιήσεις: καταργείται ο όρος «εθνική ιστορία» και στη θέση του υιοθετείται ο όρος «ελληνική ιστορία» η μεταβολή αυτή συνάδει με τη γενικότερη συζήτηση γύρω από την εθνική ή μη αποστολή του σχολείου, η Φυσική και η Χημεία ενοποιούνται με τη Φυσική Ιστορία σε ένα μάθημα, καταργείται η διδασκαλία των Καθηκόντων και των Δικαιωμάτων του Συνταγματικού Πολίτου και συρρικνώνονται υπό τον τίτλο Γεωπονικαί Εργασίαι και Τεχνικαί τα μαθήματα για τα οποία στον προηγούμενο νόμο γινόταν εκτενέστερη αναφορά τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια. Ακριβώς με αφορμή τις διαφοροποιήσεις αυτές των μαθημάτων στη Βουλή των Κρητών ο Νικόλαος Γιαμαλάκης προσπαθεί να τεκμηριώσει την ανάγκη επανεισαγωγής του μαθήματος που αφορούσε το συνταγματικό πολίτη και την αναλυτική διδασκαλία των γεωργικών και τεχνικών μαθημάτων:
Γνωρίζετε, κ. βουλευταί, ότι αφ ότου ηλευθερώθημεν και απεκτήσαμεν σύνταγμα, εις τους μαθητάς, δηλαδή εις τους μέλλοντας πολίτας πρέπει να διδάσκωνται τα δικαιώματα και τα καθήκοντα του συνταγματικού πολίτου, διότι άλλως δεν θα δύνανται να κάμωσι χρήσιν καλήν των δικαιωμάτων, των οποίων απολαύουσιν εκ του Συντάγματος, της ελευθέρας ψήφου και καθεξής. Δεν έχω βεβαίως την αξίωσιν δια της διδασκαλίας αυτής να καταστήσωμεν τους μικρούς μαθητές σοφούς περί το Συνταγματικόν Δίκαιον, όπως κάποιος είπε χθες, τοιαύτην αξίωσιν βεβαίως δεν έχω, αλλ όπως νομίζομεν ότι τα θρησκευτικά πρέπει να διδάσκωνται από της πρώτης τάξεως του δημοτικού σχολείου, χωρίς βεβαίως να έχωμεν την αξίωσιν να κάμωμεν θεολόγους τους μαθητάς, ούτω νομίζω ότι και τα δικαιώματα και καθήκοντα του συνταγματικού πολίτου πρέπει να διδάσκωνται από τότε, διότι οίαν επίδρασιν έχει το εν δια την ηθικήν εις την θρησκείαν, την αυτήν επίδρασιν έχει και το έτερον δια την χρήσιν της ψήφου, εκ της οποίας εξαρτάται η ευημερία ή κακοδαιμονία του τόπου. Νομίζω λοιπόν ότι το εδάφιον αυτό πρέπει να μείνη. Ίσως μοι είπωσι πώς διδάσκονται αυτά τα μαθήματα σήμερον; Την ερώτησιν αυτήν, κύριοι βουλευταί, ημπορεί να την αποτείνη κανείς δι όλα τα μαθήματα, διότι οι διδάσκαλοί μας δυστυχώς δεν είναι ακόμη εις την περιωπήν εκείνην, ώστε η διδασκαλία των να είναι σκόπιμος. Δεν είναι τούτο όμως λόγος όπως αφαιρέσωμεν το μάθημα διότι υπάρχουσι διδάσκαλοι αρκετά έμπειροι, υπάρχουσι και βιβλία, εις τα οποία εις ευσυνείδητος και άξιος της αποστολής του διδάσκαλος, του οποίου καθήκον είναι να διαπλάσση πολίτας χρηστούς, θα ανατρέξη βεβαίως δια να αρυσθή γνώσεις, τας οποίας θα μεταδώση εις τους μαθητάς. Έχω δε να αναγγείλω εις την Βουλήν το ευχάριστον αποτέλεσμα ότι πέρυσιν εκαλλιεργήθησαν 15 αγροκήπια λίαν ευδοκίμως. Βεβαίως δεν είναι αρκετά, διότι πρέπει κάθε σχολείον να έχη το ιδικόν του, αλλ ουδέ οι διδάσκαλοι ήσαν ικανοί, ουδέ αι κοινότητες εφάνησαν πρόθυμοι να δώσωσι τοιαύτα αγροκήπια Τώρα είναι αληθές ότι εις τα ανώτερα παρθεναγωγεία ο συντάκτης έχει τα μαθήματα αυτά, νομίζω όμως ότι επειδή τα ανώτερα παρθεναγωγεία θα είναι μόνον 4 καθ όλην την Νήσον, τα δε σχολεία των θηλέων θα είναι πολύ περισσότερα, δεν πρέπει να λείψωσι τα μαθήματα αυτά διότι τα θήλεα, τα οποία δεν θα λάβωσιν ανωτέραν εκπαίδευσιν, αλλά α υπάγουν από το σχολείον εις το σπήτι των, πρέπει να συγκομίσωσι μερικάς γενικάς γνώσεις ή τουλάχιστον την αγάπην προς αυτάς τας εργασίας»