ΣTHPIKTIKA KYTTAPA - EΞΩKYTTAPIA ΘEMEΛIA OYΣIA µηχανική στήριξη Στηρικτικά κυτ. > παράγουν συστατικά εξωκυτ. θεµέλιας ουσίας για & οργάνωση τους χαρακτηριστικά τους > προέρχονται από το µεσέγχυµα παράγουν ποικιλία συστατικών εξωκυτ. θεµέλιας ουσίας όταν ωριµάσουν σχηµατίζουν > ιστό µε λίγα κύτταρα & θεµέλια ουσία ως κύριο στοιχείο έχουν µηχανισµούς προσκόλλησης > ώστε να αλληλεπιδρούν κυρίως µε την εξωκυττάρια θεµέλια ουσία στηρικτικά κυτ. είναι ινοβλάστες > εκκρίνουν συστατικά εξωκυττάριας θεµέλιας ουσίας περισσότερων ιστών χονδροβλάστες > εκκρίνουν συστατικά θεµέλιας ουσίας χονδρικού ιστού οστεοκύτταρα > εκκρίνουν συστατατικά θεµέλιας ουσίας οστίτη ιστού µυοϊνοβλάστες > εκκρίνουν συστατικά θεµέλιας ουσίας & έχουν συσταλτές ιδιότητες λιποκύτταρα > αποθηκεύουν λιπίδια στηρικτικά κυτ. + εξωκ. θεµ. ουσία σχηµατίζουν ιστούς µε ειδική χωροταξική οργάνωση (π.χ., τένοντες) λιποκύτταρα αποθηκεύουν λίπος > ως πηγή ενέργειας & ως προστατευτικό άλλων ιστών Eξωκυττάρια θεµέλια ουσία αποτελείται από 2 κύρια συστατικά γλυκοζαµινογλυκάνες (ΓAΓ) ινιδικές πρωτεΐνες η δοµή στηρικτικού ιστού συνίσταται από > δίκτυο στηρικτικών κυτ. που παράγουν ένα οργανωµένο - άφθονο εξωκυττάριο δίκτυο ινιδικών πρωτεϊνών που αναπτύσσονται µέσα σε ενυδατοµένη ζελατινοειδή δοµή > τις ΓAΓ 41
γλυκοζαµινογλυκάνες είναι µεγάλες µη διακλαδιζόµενες αλυσίδες πολυσακχαρ. από επαναλαµβανόµενες δισακχαριδικές µονάδες ιδιότητες των ΓAΓ µεγάλο αρνητικό φορτίο > µια από τις επαναλαµβανόµενες µονάδες είναι ένα αµινοσάκχαρο (N- ακετυλογλυκοζαµινογλυκάνες ή N- ακετυλογαλακτοζαµίνη) που φέρει συνήθως θειϊκές ρίζες (SO 3 ) στις περισσότερες ΓAΓ το δεύτερο σάκχαρο > είναι ουρονικό οξύ µε καρβοξυλική οµάδα έντονη υδροφιλική συµπεριφορά > σχηµατίζοντας ελικοειδή στερεοδιάταξη κατακρατούν > θετικά ιόντα +H 2 O > διατηρώντας αρχιτεκτονική δοµή ιστού συνδέονται οµοιοπολικά + πρωτεΐνες > σχηµατίζοντας πρωτεογλυκάνες µεγάλα µόρια (σε µεγάλο ενυδατωµένο χώρο στην εξωκυτ. θεµέλ. ουσία) µε χωροταξική οργάνωση & φορτίο που διευκολύνει την εκλεκτική διάχυση διαφορετικών µορίων (µέσω πόρων) ΓAΓ διαιρούνται σε > υαλουρονικό οξύ θειϊκή χονδροϊτίνη θειϊκή δερµατάνη θειϊκή ηπαράνη ηπαρίνη θειϊκή κερατάνη ινιδικές πρωτεΐνες 4 κύριες πρωτεΐνες που σχηµατίζουν ινίδια στην εξωκυττάρια θεµέλια ουσία είναι > κολλαγόνο ινιδίνη ελαστίνη ινονεκτίνη κολλαγόνο > αποτελείται από οµάδα πρωτεϊνών που σχετίζονται στενά µεταξύ τους είναι αφθονότερες σηµαντικότερες εξωκυτ. ινιδικές πρωτεΐνες ο ρόλος τους συνίσταται στην ενίσχυση αντοχής ιστών µε την δηµιουργία κολλαγόνων ινών που αποτελούνται από πρόδροµες πρωτεΐνες (α - αλυσίδες) σχηµατίζουν σταθερή τριπλή έλικα (προκολλαγόνο) συγκροτούν επιµήκη νηµάτια κολλαγόνου > ίνες > δεσµίδες 42
κολλαγόνο τύπου I, II, III > σχηµατίζει σχοινοειδή ινίδια & αποτελεί την κύρια µορφή ινιδώδους κολλαγόνου κολλαγόνες ίνες τύπου I > παρουσιάζουν αντίσταση σε δυνάµεις έκτασης κολλαγόνο τύπου III > δικτυωτές ίνες (ρετικουλίνες) > σχηµατίζουν χαλαρό δίκτυο σε στηρικτικούς ιστούς & σε µια ζώνη κάτω από τη βασική µεµβράνη υποστηρικτικός ρόλος (τµήµα του ινοδικτυωτού υµένα) σχηµατίζουν λεπτό υπόστρωµα που στηρίζει εξειδικευµένα συστατικά εξωκυττάριας θεµέλιας ουσίας στους λεµφαδένες σπλήνα => υποστήριξη λεµφικού & αιµοποιητικού ιστού µυελού οστών ήπαρ νεφρούς => υποστήριξη των επιθηλιακών κυττάρων κολλαγόνο τύπου IV > αθροίζεται συµµετέχοντας στο σχηµατισµό της βασικής µεµβράνης κολλαγόνο τύπου VII > σχηµατίζει ινίδια πρόσδεσης µερικών βασικών µεµβρανών το κολλαγόνο παράγεται κυρίως από > ινοβλάστες κύτταρα µεσεγχυµατικής προέλευσης επιθηλιακά ενδοθηλιακά κυτ. > κολλαγόνο τύπου IV ινιδίνη > είναι γλυκοπρωτεΐνη που σχηµατίζει ινίδια αποτελεί κύριο συστατικό > των εξωκυττάριων µικροϊνιδίων που αποτελούν συστατικό των ελαστικών ινών συναντώνται στην εξωκυτ. θεµ. ουσία των νεφρικών σπειραµάτων & στο σπλήνα αποτελούν κύριο στοιχείο εξωκυτ. θεµ. ουσίας > πνεύµονες δέρµα τοίχωµα αγγείων 43
ελαστίνη > είναι υδρόφοβη πρωτεΐνη που διαπλέκεται > σχηµατίζει νηµάτια & έλυτρα αποτελεί κύριο συστατικό των ελαστικών ινών που είναι υπεύθυνες για την ελαστικότητα των ιστών (οφείλεται στην αλληλεπίδραση > ελαστίνης - ινιδίνης) µικροϊνίδια ινιδίνης υπεύθυνα για την οργάνωση της εκκρινόµεν. ελαστίνης ινονεκτίνη > είναι γλυκοπρωτεΐνη > υπάρχει σε 3 µορφές * διαλυτή πρωτεΐνη στο πλάσµα * πρωτεΐνη που προσκολλάται στην επιφάνεια των κυττάρων * αδιάλυτα ινίδια (διµερή ινονεκ. ενώνονται µεταξύ τους µε δισουλφ. δεσµό) προσκολλάται σε διαφορετικά στοιχεία των ιστών > διότι περιέχει θέσεις δέσµευσης για το & µόρια προσκόλλησης κολλαγόνο & την ηπαρίνη των κυττάρων οι κυτταρικές µεµβράνες φέρουν > πρωτεϊνικούς υποδοχείς για την ινονεκτίνη λειτουργεί ως µεσολαβητική πρωτεΐνη για προσκόλληση κυτ.> στην εξωκυτ. θεµ. ουσία συνδέονται µε ενδοκυττάρια ακτίνη > έτσι ο προσανατολισµός του κυτταροσκελετού επηρεάζει τον προσανατολισµό > εξωκ. θεµ. ουσίας Eξωκυττάριες δοµικές πρωτεΐνες είναι µη νηµατοειδείς πρωτεΐνες διευκολύνουν την αλληλεπίδραση ανάµεσα σε > κύτταρα & εξωκυτ. θεµέλια ουσία λαµινίνη > είναι θειωµένη γλυκοπρωτεΐνη > αποτελεί το κύριο συστατικό της B.M παράγεται από > επιθηλιακά & ενδοθηλιακά κυτ. > είναι σχήµατος σταυρού > διαθέτει περιοχές σύνδεσης µε * θειϊκή ηπαράνη * κολλαγόνο IV * εντακτίνη είναι κύριο εξωκυττάριο συνδετικό µόριο µεταξύ > κυττάρων & εξωκυτ. θεµ. ουσίας εντακτίνη > είναι θειωµένη γλυκοπρωτεΐνη που αποτελεί στοιχείο όλων B.M συνδέεται µε την λαµινίνη (επιτρέπει τη σύνδεσή της µε το κολλαγόνο IV) τενασκίνη > είναι γλυκοπρωτεΐνη > που συµµετέχει στην κυτταρική προσκόλληση (κυρίως σε εµβρυϊκούς ιστούς) 44
παίζει ρόλο στη κυτταρική µετανάστευση κατά την µορφογένεση του νευρικού συστήµατος Bασική µεµβράνη είναι εξειδικευµένες φυλλοειδείς δοµές > που αποτελούνται από πρωτεΐνες της εξωκυτ. θεµέλιας ουσίας & από ΓAΓ δρούν σαν ενδιάµεσος χώρος ανάµεσα > σε παρεγχυµατικά κύτταρα & τους στηρικτικούς ιστούς B.M > έχουν σχέση µε > επιθηλιακά κυτ. µυϊκά κυτ. κυτ Schwann σχηµατίζουν αφοριστική µεµβρ. στο KNΣ B.M > περιέχουν > κολλαγόνο IV λαµινίνη θειϊκή ηπαρίνη εντακτίνη ινονεκτίνη B.M > έχει3 κύριες λειτουργίες > σχηµατίζει ενδιάµεσο χώρο πρόσφυσης ανάµεσα στα παρεγχυµατικά κυτ (µηχανισµούς πρόσφυσης µε B.M) & την εξωκυττάρια θεµέλια ουσία (κολλαγόνο) όταν γύρο από µη επιθηλιακά κυτ. > σχηµατίζεται ενδιάµεσος χώρος πρόσφυσης ονοµάζεται εξωτερικός υµένας λειτουργεί σαν µοριακό φίλτρο µε µέγεθος πόρων που εξαρτάται από τη χωροταξική κατανοµή & το φορτίο των ΓAΓ ελέγχει κυτταρική > οργάνωση & διαφοροποίηση > µέσω αλληλεπίδρασης των υποδοχέων της κυτ. µεµβράνης µε τα µόρια της εξωκυτ. θεµ. ουσίας Kυτταρική προσκόλληση στην εξωκυττάρια θεµέλια ουσία οι ενώσεις > µεταξύ κυττάρων & > είναι σηµαντικές για τη διατήρηση της δοµικής εξωκ. θεµέλιας ουσίας ακεραιότητας των ιστών > εξίσου σηµαντικές όσο & µεταξύ των κυττάρων 45
περιλαµβάνουν τις παρακάτω µορφές ηµιδεσµοσώµατα > που συνδέουν τον κυτταροσκελετό ενδιάµεσων νηµατίων κυτ.> B.M περιοχές εστιακής επαφής > που συνδέουν τον κυτταροσκελετό ακτίνης > µε την B.M υποδοχέις λαµινίνης > που συνδέουν τα κύτταρα > µε την B.M γλυκοπρωτεΐνες που βρίσκονται σε κύτταρα > ενώνονται µε το κολλαγόνο & µε συστατικά του κυτταροπλάσµατος Στηρικτικά κύτταρα µέρος των αναπτυσσόµενων ατρακτοειδών µεσεγχυµατικών κυττάρων διαφοροποιούνται σε > ινοβλάστες (στην εµβρυογένεση) µυοϊνοβλάστες λιποβλάστες οστεοβλάστες χονδροβλάστες ο όρος βλάστες > σηµαίνει ενεργά αναπτυσσόµενο κύτταρο ή κυτ. που εκκρίνει συστατικά εξωκυτ. θεµ. ουσίας ινοβλάστες > παράγουν τον ινοκολλαγονώδη ιστό > από κολλαγόνες ίνες + ΓAΓ ελαστικές δικτυωτές χαλαρός πυκνός οι κολλαγόνες ίνες > είναι λεπτές είναι παχιές σε αραιά διαστήµατα σε πυκνή διάταξη µε τυχαία διάταξη ο καλά οργανωµένος ινοκολλαγονώδης ιστός > σχηµατίζει > τους τένοντες & τους συνδέσµους αποτελεί τον κύριο στηρικτικό ιστό περισσότερων οργάνων & έχει εξειδικευµένες λειτουργίες στήριξη των νεύρων των αγγείων (χαλαρός) & των λεµφικών αγγείων διαχωρισµό λειτουργικών στιβάδων σε > όργανα & ιστούς στήριξη > µεταβατικών & µόνιµων κυτ. > του ανοσοποιητικού συστήµατος 46
σχηµατισµός ινώδους κάψας > που περιβάλλει τα παρεγχυµατικά όργανα σχηµατισµός ινολιπώδους ιστού > που αποτελεί στοιχείο πολλών ιστών ινοβλάστες > είναι ανθεκτικά κυτ. παίζουν ρόλο στην επανόρθωση αλλοιωµένου ιστού µυοϊνοβλάστες > εµφανίζουν ίδια µορφολογία µε τους ινοβλάστες στο > Φ/ M H/ M > περιέχουν αθροίσµατα νηµατίων > ακτίνης & µυοσίνης υπεύθυνα για την συσταλτική λειτουργία αναπτύσσονται στην διάρκεια επανόρθωσης του ιστού > µετά από τραύµα προέρχονται > από τον πολ/σµό µυοϊνοβλαστών ή από διαφοροποίηση των ινοκυττάρων παράγουν κολλαγόνο ενώ η συστολή & η συρρίκνωση > του νεοσχηµατιζόµενου ινοκολλαγονώδη ιστού της ουλής οφείλεται στις συσταλτές ιδιότητες (λειτουργία µυοϊνοβλάστη είναι αυτή του ινοβλάστη & λείου µυϊκού κυτ.) χονδροβλάστες > συνθέτουν & σχηµατίζουν ειδικό στηρικτικό ιστό > τον χόνδρο προέρχονται από το εµβρυϊκό µεσέγχυµα έχουν µορφή οµάδων κενοτοπιωδών κυττάρων µε υποστρόγγυλη µορφολογία τα δε κύτταρα του αδιαφοροποίητου µεσεγχύµατος που περιβάλλουν αυτές τις οµάδες διαφοροποιούνται σε ινοβλάστες > σχηµατίζοντας αφοριστικό έλυτρο κυτ. > το περιχόνδριο περιέχουν > άφθονο γλυκογόνο λιπίδια άφθονο αδρό E (βασεοφιλία κυτταροπλάσµ.) η αύξηση του χόνδρου > οφείλεται στον πολ/σµό χονδροκυττάρων µέσα στη θεµέλια ουσία (διάµεση αύξηση) & στην ανάπτυξη νέων χονδροβλαστών. από το περιχόνδριο (αποθετική αύξηση) µετά την εναπόθεση της θεµέλιας ουσίας του χόνδρου οι χονδροβλάστες > µετατρέπονται σε σε χονδροκύτταρα (µικροί πυρήνες, ωχρό κυτταρόπλασµα) ο χόνδρος περιέχει > ινώδεις πρωτεΐνες (κολλαγόνο II) > δίνουν µηχανική σταθερότητα είναι λεπτές & συγχωνεύονται µε εξωκυτ. θεµ. ουσία γειτονικών κυττάρων 47
άφθονες ΓAΓ > ανθίστανται στη παραµόρφωση σχηµατίζουν µεγάλα µόρια πρωτεογλυκανών που συνδέονται > µε ινίδια κολλαγόνου κυρίως είναι > υαλουρονικό οξύ θειϊκή κερατάνη θειϊκή χονδροϊτίνη 3 τύποι χόνδρου > υαλοειδής ινώδης ελαστικός υαλοειδής χόνδρος > περιέχει κολλαγόνο II σχηµατίζει τον προσωρινό σκελετό τον επιφυσιακό δίσκο µακρών οστών τις αρθρικές επιφάνειες των αρθρώσεων ως στηρικτικό ιστό του αναπνευστικού συστήµατος ινώδης χόνδρος > περιέχει κολλαγόνο I, II αποτελεί στοιχείο µεσοσπονδύλιων δίσκων στις προσφύσεις τενόντων στα οστά στις συγχονδρώσεις πλατέων οστών πυέλου ελαστικός χόνδρος > περιέχει ελαστικές ίνες + κολλαγόνο II βρίσκεται στο πτερύγιο αυτιού τοίχωµα έξω ακουστικού πόρου ευσταχιανή σάλπιγγα επιγλωττίδα του λάρυγγα οστεοβλάστες > λιποκύτταρα > συνθέτουν & εκκρίνουν > οστεοειδές > που ασβεστοποιείται > & σχηµατίζουν οστούν αποτελείται από > κολλαγόνο I ΓAΓ > θειϊκή χονδροϊτίνη, θειϊκή κερατάνη σιαλοπρωτεΐνη - οστεοκαλσίνη συνδέονται µε Ca > έχοντας ρόλο στη ασβεστοποίηση του οστού χαρακτηρίζονται από ενδοκυττάρια αποθήκευση λίπους υπάρχουν 2 είδη λιπώδους ιστού > ο µονόχωρος & ο πολύχωρος µονόχωρος > προέρχεται από το εµβρυϊκό µεσέγχυµα > µε το σχηµατισµό ατρακτοειδών κυτ. των λιποβλαστών (µικρά κενοτόπια λίπους) ωριµάζουν σε > λιποκύτταρα (αποθηκεύουν λίπος) περιβάλλονται από εξωτερικό υµένα & εξωκ. θεµ. ουσία από δικτυωτές ίνες H/ M > άφθονα πινοκυτταρικά κυστίδια & εµφανή το λείο E 48
ενήλικες > µονόχωρος λιπώδης ιστός > αποτελεί κύρια µορφή αποθηκευµένου λίπους λειτουργεί ως στηρικτικός ιστός & ως πηγή ενέργειας περιέχει υποδοχείς για > ινσουλίνη γλυκοκορτικοειδή θυρεοειδικές ορµόνες => νοραδρεναλίνη ρυθµίζουν την πρόσληψη & απελευθέρωση του λίπους έχει > πλούσια αγγείωση & από το νεύρωση ANΣ οργανώνεται σε αθροίσµατα > αποσβένουν τις δονήσεις πολύχωρος > εµφανής κυρίως στα νεογέννητα η λειτουργία του συνίσταται στο µεταβολισµό του λίπους για την παραγωγή θερµότητας H/ M > άφθονα µιτοχόνδρια & σταγονίδια λίπους χαρακτηριστική ιστολογική εικόνα > ηωσινοφιλία µακροσκοπική εικόνα > φαιό χρώµα στους ενήλικες> ο πολύχωρος λιπώδης ιστός υπάρχει σε µικρά ποσά Aυξητικοί παράγοντες & στηρικτικά κύτταρα --- ένας αριθµός πολυπεπτιδικών αυξητικών παραγόντων > ρυθµίζει τον πολ/ σµό & την διαφοροποίηση (µέσω υποδοχέων κυτ. επιφανείας) των στηρικτικών κυττάρων επηρεάζοντας την γονιδιακή τους έκφραση σηµαντικότεροι παράγοντες είναι αυξητικοί παράγοντες ινοβλαστών _ αυξητικοί παράγοντες αιµοπεταλίων => εκκρίνονται µετά από βλάβη των ιστών αυξητικοί παράγοντες ινσουλίνης & επάγουν > πολ/ σµό στηρικτικών κυτ - & ανάπτυξη νέων αγγείων νευρικός αυξητικός παράγοντας _ -------------------------------------------------- εκκρίνουν κατάλληλη εξωκ. θεµ. ουσία για την επανόρθωση της ιστικής βλάβης µόνο αν διατηρείται αρχιτεκτονική του στηρικτικού ιστού ------------------------------------ 49
(αν έχει κατασταφεί η αρχιτεκτονική δοµή > παρατηρείται ανάπτυξη µη εξειδικευµένου στηρικτικού ιστού & σχηµατισµός > ινώδους ουλής) -------------------------- κατεστραµένος ιστός > παράγει χηµικές ουσίες που προσελκύουν φαγοκύτταρα όπως ουδετερόφιλα & µονοκύτταρα τα οποία φαγοκυτταρώνουν νεκρωµένα στοιχεία ενώ τα αδρανή στηρικτικά κυτ. διεγείρονται > προς πολ/ σµό από τη έκκριση αυξητικών παραγόντων διαφοροποιούνται σε > ενδοθηλιακά κυτ. > αναπλάθεται η κατεστραµµένη περιοχή µε µυοϊνοβλάστες εναπόθεση κολλαγόνου & δηµιουργία νέων ινοβλάστες αγγείων > σχηµατίζοντας ινώδη ουλή 50
51
52
53
54
55
56