«Οι γειτονιές του κόσμου»μια διαπολιτισμική προσέγγιση στο μάθημα της γεωγραφίας Σύγχρονοι προβληματισμοί Σε μια εποχή όπου ο χώρος στον οποίο ζούμε, συναντά κανείς ένα πλήθος από διαφορετικότητες και πολιτισμούς, το σχολείο δε θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο και παθητικός δέκτης της νέας κοινωνικής πραγματικότητας. Όντως και αυτό ένα υποσύστημα της κοινωνίας αντικατοπτρίζει τις αλλαγές που έχει δεχθεί η σύσταση της ελληνικής κοινωνίας. Παράγοντες όπως τα μεταναστευτικά ρεύματα, η κινητικότητα των εργαζομένων, η διερεύνηση της επικοινωνίας οδήγησαν προς αυτή την κατεύθυνση και την μετατόπιση της εκπαιδευτικής και κοινωνικοποιητικής διαδικασίας προς μία πιο διεθνιστική ματιά Οι παραπάνω συνθήκες συντελούν ώστε στις ανθρώπινες συνειδήσεις να κυοφορήσουν ιδέες, αντιλήψεις και αρνητικά στερεότυπα για τις νέες ομάδες πληθυσμού, αντιλήψεις που δύσκολα αλλάζουν και τις περισσότερες φορές γενικεύονται και ισχύουν για όλα τα άτομα της ομάδας. Αυτό μπορεί να το αντιληφθεί ο κάθε δάσκαλος και στο κλίμα του σχολείου, στις συζητήσεις που διεξάγονται κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, από στάσεις και συμπεριφορές των μαθητών την ώρα του σχολικού διαλείμματος, με αποτέλεσμα να περιθωριοποιούνται αλλοδαποί μαθητές και μαθητές από κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Με τις σκέψεις αυτές το πρόγραμμα «οι γειτονιές του κόσμου» αποτελεί μια προσπάθεια διαπολιτισμικής προσέγγισης και ανταπάντησης στο δογματισμό που διέπει τα σχολικά εγχειρίδια ως προς το περιεχόμενο και ως προς την μεθοδολογία. Σκοπός του προγράμματος είναι να αναδείξει μέσα από διάφορες ενότητες σχολικών μαθημάτων(γεωγραφίας, γλώσσας, κοινωνικής και πολιτικής αγωγής) στοιχεία αντιρατσιστικού χαρακτήρα με απώτερο στόχο την τροποποίηση στάσεων και συμπεριφορών των μαθητών. Υλοποιήθηκε με τη συνεργασία μαθητών της Στ τάξης, η σύσταση της οποίας αποτελείτο από έλληνες μαθητές και έναν παλιννοστούντα από τη Γεωργία. Αυτό όμως δεν αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα γιατί οι συγκεκριμένοι μαθητές αν και δεν έρχονται αντιμέτωποι με την πολυπολιτισμικότητα μέσα στη σχολική αίθουσα τη συναντούν καθημερινά στη σχολική τους ζωή, στις γειτονιές τους, στην πόλη τους, στα ΜΜΕ που βομβαρδίζουν καθημερινά τους δέκτες τους με ποικίλες ειδήσεις για τη μετανάστευση και τη λαθρομετανάστευση. Το πρόγραμμα ακόμα στοχεύει οι μαθητές: Να κατανοούν και να αποδέχονται τις πολιτισμικές, θρησκευτικές ή άλλες διαφοροποιήσεις ως θεμελιώδες δικαίωμα των ανθρώπων σε μια δημοκρατική κοινωνία και ως θετικό παράγοντα της εξέλιξής της. Να γνωρίσουν τα αίτια μιας μετανάστευσης Να ανακαλύψουν ομοιότητες και διαφορές της ζωής των άλλων παιδιών με τη δική τους Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα της ειρηνικής συνύπαρξης, της αλληλοκατανόησης και της συνεξέλιξης των λαών. Να προβληματιστούν και να γνωρίσουν με τα δικά τους μάτια μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας με απώτερο σκοπό την ενεργό συμμετοχή τους για την αντιμετώπισή τους Η διδακτική μεθοδολογία που εφαρμόστηκε για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή του προγράμματος, βασίστηκε στη μέθοδο project. Γι αυτό και δεν επιδιώκει μια νέα ύλη διδασκαλίας της γεωγραφίας που θα προκύπτει από το σχεδιασμό του δασκάλου, αλλά από τα ενδιαφέροντα των μαθητών.
Φάσεις διεξαγωγής του προγράμματος Φάση η προετοιμασίας και προγραμματισμού των δραστηριοτήτων Αφορμή για την έναρξη του προγράμματος «Οι γειτονιές του κόσμου» αποτέλεσε: η ενότητα από το βιβλίο της Γεωγραφίας: 1 «Πολιτική εξέταση της γης- Ο κόσμος σήμερα»,στην οποία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην κατανομή του πληθυσμού με βάση τις φυλές, τις θρησκείες και την ιεράρχηση των πολιτισμών, σε «σπουδαιότερους» και «μικρότερης σημασίας», με κυρίαρχο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η ενότητα αυτή προσφέρεται για διευκρινιστική παρέμβαση στα κείμενα και στο φωτογραφικό της υλικό,με στόχο την αποφυγή κινδύνου να χρησιμοποιηθούν στοιχεία από τους μαθητές προς μια κατεύθυνση διαμόρφωσης ρατσιστικών αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών, το κείμενο του Αντώνη Σαμαράκη «Παιδιά όλο μάτια» από το Α τεύχος Γλώσσας της Στ Δημοτικού ο οποίος με πολύ λυρικό ύφος μιλάει για παιδιά σαν «κυνηγημένα πουλιά» που με τα πελώρια μάτια τους μοιάζουν να λένε στους άλλους «Εσύ τι κάνεις για να αλλάξει ο κόσμος μας στο καλύτερο;» Αυτή βέβαια η τελευταία πρόταση την οποία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές αποτέλεσε και άλλη μια πρόκληση που επικαλέστηκα πολλές φορές για την επιλογή του θέματος και την εκκίνηση του, το κλίμα κριτικής στάσης που είχε καλλιεργηθεί καθ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους, ώστε οι μαθητές τη συγκεκριμένη στιγμή να μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και να δραστηριοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Επιπλέον για να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η διαδικασία και να δημιουργηθεί σε όλους τους μαθητές μία κοινή βάση εμπειριών, προβάλλεται στο εργαστήριο υπολογιστών του σχολείου φωτογραφικό υλικό από τοπία και δραστηριότητες των ανθρώπων από διάφορες χώρες του κόσμου. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τις προτιμήσεις των μαθητών πέντε ομάδες εργασίας με σκοπό να μελετήσουν διαφορετικούς λαούς και τον πολιτισμό τους: 1 η ομάδα: Κεντρική Αμερική- Τζαμάικα 2 η ομάδα: Νότια Αφρική- Μποτσουάνα 3 η ομάδα: Μέση Ανατολή: Ιράν 4 η ομάδα: Νότιος Αμερική- Βραζιλία 5 η ομάδα: Ευρώπη- Αγγλία 1 Οι συγκεκριμένες επισημάνσεις αναφέρονται στα προηγούμενα βιβλία γλώσσας, γεωγραφίας, κοινωνικής και πολιτικής αγωγής, ιστορίας της Στ Δημοτικού
Φάση διεξαγωγής των δραστηριοτήτων Οι ομάδες στην πρώτη φάση αναζητούν και συγκεντρώνουν στοιχεία από διάφορες πηγές όπως τα περιοδικά National Geographic, Γεώραμα και Γεωτρόπιο., εγκυκλοπαίδειες, διαδίκτυο για τη γεωγραφική θέση της κάθε χώρας, τις κλιματολογικές συνθήκες, φωτογραφίες από τις ασχολίες των κατοίκων τη μικροτεχνία των λαών, τη ζωή των παιδιών, μύθους παιχνίδια, διατροφικές συνήθεις των ανθρώπων. Με την κατάλληλη υποστήριξη και καθοδήγηση, ταξινομούν το υλικό τους, κολλούν τις φωτογραφίες σε συγκεκριμένο χώρο που έχει οριστεί για κάθε ομάδα, γράφουν σχόλια και λεζάντες και παρουσιάζει κάθε ομάδα το υλικό της. Για την παρουσίαση του υλικού οι μαθητές παροτρύνονται να χρησιμοποιήσουν οπτικοακουστικά μέσα διδασκαλίας όπως διαφανοσκόπιο και cd player, ώστε η παρουσίαση τους να γίνει πιο ζωντανή και να προσελκύσει ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον των συμμαθητών τους. Μέλος της τοπικής κοινωνίας, η οποία στη η μη κυβερνητική οργάνωση «γιατροί του κόσμου, συνομιλεί με τα παιδιά στο χώρο του σχολείου ύστερα από πρόσκλησή μας. Γίνεται έκθεση φωτογραφικού υλικού που έχει συγκεντρώσει η ίδια, προβολή βιντεοταινίας με αποστολές της οργάνωσης, προκαλείται συζήτηση και προβληματισμός για την έννοια του εθελοντισμού και τα παιδιά υποβάλλουν ερωτήσεις για τις εμπειρίες της στις χώρες αυτές. Με αφορμή τα παραπάνω γίνεται προβολή της κινηματογραφικής ταινίας του Μάικλ Γουίντερμπότομ «Στα σύνορα του κόσμου» που αφηγείται την οδύσσεια ενός μικρού παιδιού, του Τζελάλ, που αφήνει τα στρατόπεδα προσφύγων στα σύνορα Αφγανιστάν- Πακιστάν με ταξίδι προς το άγνωστο Οι μαθητές έρχονται σε επαφή με τα παιδιά του κόσμου μέσα από την αφήγηση αποσπασμάτων από τα βιβλία της Unicef δίνοντας έμφαση στην καθημερινής τους ζωής και σε στοιχεία που συνθέτουν τον πολιτισμό τους. Παροτρύνονται ν ανακαλύψουν ομοιότητες αλλά και διαφορές με αυτά τα παιδιά. Στη συνέχεια παροτρύνονται να μιλήσουν και οι ίδιοι οι μαθητές για τον εαυτό τους,την οικογένειά τους, το σχολείο τους, τη γειτονιά τους, τ αγαπημένα τους παιχνίδια, ρούχα και φαγητά, καθώς και για ένα σωρό άλλα θέματα που τους ενδιαφέρουν. Η παρουσίαση έγινε με τη μορφή ενός μικρού project και εμπλουτίστηκε με φωτογραφίες από την προσωπική τους συλλογή αλλά και φωτογραφίες από περιοδικά που απεικονίζουν αγαπημένα τους ζώα, φαγητά, είδη ρουχισμού. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με σύγχρονες μορφές τέχνης (εννοιολογική τέχνη) και προβληματίζονται για τον τρόπο που οι καλλιτέχνες εκφράζουν προβλήματα της εποχής μας. Τους προβληματισμούς και τις απόψεις τους από αυτά που γνώρισαν και ένιωσαν αποφασίζουν να εκφράσουν με τη μορφή αφίσας. Το κείμενο για την αφίσα συντάχθηκε στην Ελληνική και Αγγλική Γλώσσα. αφού εξέφρασαν όλοι σχεδόν οι μαθητές την άποψή
τους και την κατέγραψαν σ ένα μεγάλο χαρτόνι. Στη δραστηριότητα αυτή ήταν πολύτιμη και η συνεργασία της δασκάλας των Αγγλικών κ. Λένας Δασκαλάκη, η οποία βοήθησε να εκφραστούν ιδέες και να καταγραφτούν σωστά στην αγγλική γλώσσα. Με την ευκαιρία των Ολυμπιακών αγώνων που επρόκειτο να πραγματοποιηθούν στη χώρα μας, (σύνδεση με Ολυμπιακή Παιδεία), στέλνουν τα μηνύματά τους για παγκόσμια ειρήνη με το σύνθημα «Αθήνα 2004 ένα μονοπάτι για την Ειρήνη». Η αφίσα επενδύεται από εικαστικά έργα των παιδιών για τους Ολυμπιακούς αγώνες, διανέμεται στα παιδιά, τοιχοκολλείται στο σχολείο και σε διάφορα σημεία της πόλης. Ο χώρος του τυπογραφείου που επισκέφτηκαν οι μαθητές για τη παραγωγή της αφίσας προκάλεσε ζωηρό ενδιαφέρον στις ομάδες εργασίας, αφενός γιατί κανείς μαθητής δεν είχε επισκεφτεί ξανά ανάλογο χώρο και αφετέρου τους δινόταν η ευκαιρία να αφήσουν τα θρανία και τη σχολική αίθουσα και να βρεθούν σε ένα άλλο περιβάλλον από το οποίο δέχτηκαν πλούσια ερεθίσματα. Το απόσταγμα της εμπειρίας τους παρουσιάστηκε στα Νεώρια στις εκδηλώσεις της Ολυμπιακής Παιδείας με τη μορφή μουσικοκινητικού δρώμενου. Τα παιδιά χωρισμένα στις αρχικές τους ομάδες αυτοσχεδίασαν σκηνές από την καθημερινή ζωή της χώρας που επέλεξαν και συνόδεψαν την παρουσίασή τους με μουσικές των χωρών. Η εκδήλωση έκλεισε χορεύοντας όλες οι ομάδες συρτάκι σε μια προσπάθεια να αναδείξουν το πνεύμα ειρήνης και συμφιλίωσης των λαών στους Ολυμπιακούς Αγώνες «Αθήνα 2004». Τα αποτελέσματα του σχεδίου εργασίας για το οποίο έγινε λόγος, θεωρώ ότι θα πρέπει να τα αναζητήσουμε βραχύβια αλλά κυρίως μακρυπρόθεσμα στα σημεία τα οποία αποτέλεσαν εφαλτήριο του προγράμματος. Στις συζητήσεις κατά τη διεξαγωγή της διδασκαλίας, τις ώρες του σχολικού διαλείμματος, στην γειτονιά, στην πόλη μας, εκεί όπου συντελείται αυτή η αέναη επικοινωνία και αλληλεπίδραση των μελών μιας κοινωνίας, κοιτώντας πότε με το φακό ενός μικροσκοπίου εστιάζοντας το ενδιαφέρον μας στα υποκείμενα της μάθησης, άλλοτε με το φακό ενός τηλεσκόπιου συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στην ατμόσφαιρα που διαχέεται στην κοινωνία μας
. Βιβλιογραφία 1. Βερνίκος Ν/ Δασκαλοπούλου Σ., Πολυπολιτισμικότητα οι Διαστάσεις της πολυπολιτισμικής ταυτότητας, Εκδόσεις Κριτική,Αθήνα 2002 2. Γκόβαρης Χρήστος, Εισαγωγή στη διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Εκδόσεις Ατραπός, 3. Γκότοβος Ε. Α, Εκπαίδευση και Ετερότητα, Εισαγωγή στο πεδίο της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2002, σελ 29 4. Δαμανάκης Μ, Η Εκπαίδευση των παλιννοστούντων και αλλοδαπών στην Ελλάδα, Αθήνα 1997 5. Κοσσυβάκη Φωτεινή, Εναλλακτική Διδακτική, Προτάσεις για μετάβαση από τη Διδακτική του Αντικειμένου στη Διδακτική του Ενεργού Υποκειμένου, Εκδόσεις GUTENBERG, Αθήνα 2003 6. Πουρκός Μ, Ατομικές διαφορές μαθητών και εναλλακτικές διδακτικές προσεγγίσεις, εκδόσεις GUTENBERG, Αθήνα 2004 7. Πυργιωτάκης Ε. Ι, Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη, Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2000 8. Τσιάκαλος Γ, Οδηγός Αντιρατσιστικής Εκπαίδευσης, Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ,, Αθήνα 2000 9. Φραγκουδάκη Ά/Δραγώνα Θ, «Τι είναι η πατρίδα μας;»- Εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997 10. Χρυσαφίδης Κ, Βιωματική-Επικοινωνιακή Διδασκαλία, Η Εισαγωγή της μεθόδου project στο σχολείο, Εκδόσεις GUTENBERG Αθήνα 2002 11. ΥΠΕΠΘ-ΥΠΠΟ, Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Αθήνα 1997 12. Frey Κ, Η «Μέθοδος Project» Μια μορφή συλλογικής εργασίας στο σχολείο ως θεωρία και πράξη, Εκδόσεις Αφοι Κυριακίδη, 1998, 1999