Το γλωζζικό ιδίωμα ηης Τρίγλιας Βιθσνίας

Πανεπιζηήμιο Ιωαννίνων Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Γλωζζολογίας Το γλωζζικό ιδίωμα ηης Τρίγλιας Βιθσνίας Γιδακηορική διαηριβή Δλένη Παπαδοπούλοσ Αθήνα, 2010

Τριμελής επιηροπή: Μ. Μπαληαηδάνε, Επίκοσρη Καθηγήηρια ηοσ Τμήμαηος Φιλολογίας ηοσ Πανεπιζηημίοσ Ιωαννίνων (ζε ανηικαηάζηαζη ηοσ Κ. Οικονόμοσ, Αναπληρωηή Καθηγηηή ηοσ Τμήμαηος Φιλολογίας ηοσ Πανεπιζηημίοσ Ιωαννίνων) Ε. Κίγκα, Επίκοσρη Καθηγήηρια ηοσ Τμήμαηος Φιλολογίας ηοσ Πανεπιζηημίοσ Ιωαννίνων Α. Τζαγγαλίδες, Επίκοσρος Καθηγηηής ηοσ Τμήμαηος Αγγλικής Γλώζζας και Φιλολογίας ηοσ Α.Π.Θ. Επηαμελής επιηροπή: Μ. Μπαληαηδάνε (ζε ανηικαηάζηαζη ηοσ Κ. Οικονόμοσ) Ε. Κίγκα Α. Τζαγγαλίδες Δ. Δελλή, Επίκοσρη Καθηγήηρια ηοσ Τμήμαηος Φιλολογίας ηοσ Πανεπιζηημίοσ Πελοποννήζοσ Ε. Καραηδόλα, Αναπληρώηρια Καθηγήηρια ηοσ Τμήμαηος Μεζογειακών Σποσδών ηοσ Πανεπιζηημίοσ Αιγαίοσ Ν. Λαβίδας, Λέκηορας ηοσ Τμήμαηος Αγγλικής Γλώζζας και Φιλολογίας ηοσ Α.Π.Θ. Ν. Πανηελίδες, Επίκοσρος Καθηγηηής ηοσ Τμήμαηος Φιλολογίας ηοσ Πανεπιζηημίοσ Αθηνών

Σηοσς γονείς μοσ και ζηις ηριγλιανές γιαγιάδες μοσ Ελένη και Μαρία

Πρόλογος - Εσταριστίες Η ζπιινγή πιηθνύ ηεο παξνύζαο δηαηξηβήο μεθίλεζε ην 1995 ζηε Νέα Σξίγιηα Χαιθηδηθήο θαη έπεηηα ζηε Ραθήλα Αηηηθήο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξαθεί θαη λα δηαζσζεί γισζζηθό πιηθό από ηνπο πξόζθπγεο ηεο Σξίγιηαο Βηζπλίαο. Σν πιηθό απηό, ην νπνίν ζηελ πνξεία εκπινπηίζηεθε από πνηθίιεο πεγέο, απνηέιεζε ηελ αθνξκή γηα ηελ εθπόλεζε απηήο ηεο δηαηξηβήο κε ζηόρν λα πεξηγξάςεη ην γισζζηθό ηδίσκα ηεο Σξίγιηαο Βηζπλίαο θαη λα ζπκβάιεη θαηά ην δπλαηόλ ζηε γισζζηθή απνηύπσζε απηήο ηεο πεξηνρήο ηνπ κηθξαζηαηηθνύ ρώξνπ. Θα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο ζεξκέο επραξηζηίεο κνπ ζηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Κ. Οηθνλόκνπ γηα ηελ θαζνδήγεζή ηνπ, ηηο ππνδείμεηο θαη ηηο επηζεκάλζεηο ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηακόξθσζεο θαη νινθιήξσζεο ηεο δηαηξηβήο. Γηα ηελ εκπηζηνζύλε πνπ κνπ έδεημαλ, ηηο ρξήζηκεο θαη θαζνξηζηηθέο παξαηεξήζεηο ηνπο, επραξηζηώ πνιύ ηα κέιε ηεο ηξηκεινύο επηηξνπήο θ. Δ. Κίγθα θαη Α. Σζαγγαιίδε. Η δηαηξηβή απηή μεθίλεζε θαη νινθιεξώζεθε κε ηελ παξόηξπλζε θαη ηε ζπκπαξάζηαζε ηεο πξώελ δηεπζύληξηαο ηνπ Κέληξνπ Δξεύλεο ησλ Νενειιεληθώλ Γηαιέθησλ θαη Ιδησκάησλ θ. Διεπζεξίαο Γηαθνπκάθε. Από θαξδηάο ηελ επραξηζηώ γηα όια. Γηα ηελ ππνζηήξημε, ηηο ρξήζηκεο ππνδείμεηο ηεο, όπσο θαη γηα ηε ρνξήγεζε εηήζηαο εθπαηδεπηηθήο άδεηαο από ηελ Αθαδεκία Αζελώλ πξνθεηκέλνπ λα νινθιεξώζσ ηε ζπγγξαθή ηεο δηαηξηβήο κνπ, επραξηζηώ ζεξκά ηε δηεπζύληξηα ηνπ Κέληξνπ Δξεύλεο ησλ Νενειιεληθώλ Γηαιέθησλ θαη Ιδησκάησλ θ. Χξηζηίλα Μπαζέα-Μπεδαληάθνπ. Έλα κεγάιν επραξηζηώ νθείισ θαη ζε όινπο ηνπο ζπλαδέιθνπο κνπ ζην ΚΔΝΓΙ πνπ πξόζπκα κε βνήζεζαλ, όπνηε ηνπο ρξεηάζηεθα. Αλάκεζα ζ απηνύο μερσξίδσ γηα ηε ζεξκή ηεο ζπκπαξάζηαζε θαη ηηο πνιύηηκεο παξαηεξήζεηο ηεο ηελ θ. Μ. Κσλζηαληηλίδνπ. Ιδηαίηεξεο επραξηζηίεο νθείισ θαη ζηνπο ζπλαδέιθνπο Γ. Καηζνύδα, η. Μπέε, Χξ. Καξαληδή, Δ. Χξηζηίδνπ, Μ. Βξαρηνλίδνπ, Ι. Μαλσιέζζνπ, Α. Αθξνπδάθε θαη Γ. Σζνπθλίδα, πνπ πνηθηινηξόπσο κε βνήζεζαλ ζηε δνπιεηά κνπ. Θεξκέο επραξηζηίεο ζα

ήζεια λα εθθξάζσ θαη ζηνλ πξώελ δηεπζπληή ηνπ ΚΔΝΓΙ θ. Ν. Κνληνζόπνπιν γηα ηηο ππνδείμεηο θαη ηηο ζπκβνπιέο ηνπ. Γηα ηηο ρξήζηκεο παξαηεξήζεηο ηνπο επραξηζηώ ηνπο θαζεγεηέο. Σζνιαθίδε θαη Μ. Μπαιηαδάλε, όπσο θαη ηνλ θ. Murat Gün γηα ηηο επηζεκάλζεηο ηνπ ζηα ηνπξθηθά. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θ. η. Γεκεηξαθό γηα ηελ παξαρώξεζε ηνπ αξρείνπ ηνπ θαη ηε βνήζεηά ηνπ, όπσο θαη ηελ θ. Η. Παπαγεσξγίνπ γηα ην πιηθό πνπ κνπ παξείρε. Έλα κεγάιν επραξηζηώ νθείισ ζηνπο πιεξνθνξεηέο, ηνπο νπνίνπο αλαθέξσ ζηελ εηζαγσγή απηήο ηεο εξγαζίαο, όρη κόλν γηα ην γισζζηθό πιηθό πνπ κνπ έδσζαλ, αιιά θπξίσο γηα ηελ αγάπε κε ηελ νπνία κνηξάζηεθαλ καδί κνπ ηηο ηζηνξίεο ηνπο. Θα ηνπο έρσ πάληα ζηε ζθέςε κνπ θαη ζα ηνπο επραξηζηώ. Γηα ηελ θαηαλόεζε, ηελ ππνζηήξημε, ηε βνήζεηα θαη ηηο δηνξζώζεηο ηνπο, επραξηζηώ ηνπο θαινύο κνπ θίινπο Ι. Ρεκεδηάθε, Irine Darchia, Ι. Νανύκ, Δβ. Πηεξξάθνπ, Ν. Γξακνπληάλε θαη Ι. ηζκαλίδε. Σέινο, επραξηζηώ ηνλ παηέξα κνπ Γηώξγν Παπαδόπνπιν πνπ πάληνηε ζηάζεθε δίπια κνπ ζε θάζε κνπ πξνζπάζεηα θαη ηε λνλά κνπ Παξαζθεπή Μαζηξαιέμε γηα ηελ αγάπε θαη ηε ζπκπαξάζηαζή ηεο. ii

Πίνακας Περιεχομένων Ππόλογορ Δςσαπιζηίερ...i Πεπιεσόμενα...iii Βιβλιογπαθία...ix ςνηομογπαθίερ όπων...xxi ςνηομογπαθίερ ηοπωνςμίων...xxii Πίνακαρ θωνηηικών ζςμβόλων...xxiii 1 Διζαγωγή...1 1.1 Σοπική ιζηοπία...3 1.1.1 Από ην αξραίν Βξύιιεηνλ ζηε βπδαληηλή Σξίγιεηα...6 1.1.2 Βπδαληηλνί ρξόλνη - 1922...12 1.1.3 ηε λέα παηξίδα...17 1.1.4 Σν ηνπσλύκην Σξίγιηα...18 1.2 Σα ιδιώμαηα ηηρ Βιθςνίαρ...21 1.2.1 Πεξί κηθξαζηαηηθώλ ηδησκάησλ...21 1.2.2 Μειέηεο γηα ηε Βηζπλία...24 1.2.3 Πιεζπζκηαθή θαη εζλνινγηθή δηαζηξσκάησζε / θνηλσληνινγηθέο παξάκεηξνη πνπ ζπληέιεζαλ ζηε δηακόξθσζε ησλ ηδησκάησλ ηεο Βηζπλίαο...25 1.3 Σο ςλικό...38 2 Φωνηηική... 44 2.1 Φωνήενηα... 44 2.1.1 Απνβνιέο θσλεέλησλ...45 2.1.1.1 Έθθξνπζε... 45 2.1.1.1.1 Έθζιηςε... 45 2.1.1.1.2 Αθαίξεζε... 46 2.1.1.1.3 Έθθξνπζε ζην εζσηεξηθό ιέμεσλ... 53 2.1.1.1.4 Πεξηπηώζεηο κε πξαγκάησζεο ηεο έθθξνπζεο... 54 2.1.1.2 πγθνπή θσλήεληνο... 55 2.1.2 Αλαπηύμεηο θσλεέλησλ...56 2.1.2.1 Πξόζεζε... 57 2.1.2.2 Αλάπηπμε ηειηθώλ θσλεέλησλ... 58 2.1.3 Σξνπέο θσλεέλησλ...60 2.1.3.1 πλίδεζε...60 2.1.3.2 ηξνγγύισζε...60 2.1.3.3 Κξάζε...65 2.1.3.4 Από επίδξαζε πγξώλ θαη έξξηλσλ...66 2.1.3.5 Από αθνκνίσζε...70 iii

2.2 ύμθωνα... 72 2.2.1 Απιά ζύκθσλα...73 2.2.1.1 Απνβνιή ζπκθώλσλ... 73 2.2.1.2 Αλάπηπμε ζπκθσληθώλ θσλεκάησλ... 82 2.2.1.3 Σξνπέο απιώλ ζπκθώλσλ... 83 2.2.1.3.2 Λόγσ αθνκνίσζεο... 87 2.2.1.3.3 Λόγσ αλνκνίσζεο... 87 2.2.1.4 Μεηάζεζε - αληηκεηάζεζε ζπκθώλσλ... 88 2.2.1.5 Οπξάλσζε... 88 2.2.2 πκθσληθά ζπκπιέγκαηα...90 2.2.2.1 Απνβνιή ζπκθώλσλ ζε ζπκπιέγκαηα... 90 2.2.2.2 Σξνπέο ζπκθώλσλ ζε ζπκπιέγκαηα... 92 2.2.2.2.1 Ηρεξνπνίεζε... 92 2.2.2.2.1.1 Άιιεο πεξηπηώζεηο ερεξoπνίεζεο... 98 2.2.2.2.2 Αλνκνίσζε δηάξθεηαο... 98 2.2.2.2.3 Άιιεο πεξηπηώζεηο... 100 2.3 Aπλολογία... 102 2.4 Σονιζμόρ... 102 3 Μοπθολογία... 105 3.1 Σα Μέπη ηος Λόγος... 105 3.1.1 Άπθπο...105 3.1.1.1 Οξηζηηθό... 105 3.1.1.2 Αόξηζην... 107 3.1.2 Όνομα...107 3.1.2.1 Μεηαπιαζκνί... 109 3.1.2.1.1 αιιαγή θιίζεο... 109 3.1.2.1.2 αιιαγή γέλνπο... 109 3.1.2.2 Κιίζε νπζηαζηηθώλ... 110 3.1.2.2.1 αξζεληθά... 110 3.1.2.2.2 ζειπθά... 115 3.1.2.2.3 νπδέηεξα... 117 3.1.2.3 Κιίζε επηζέησλ... 119 3.1.2.3.1 Παξαζεηηθά ησλ επηζέησλ... 120 3.1.3 Ανηωνςμίερ...121 3.1.3.1 Πξνζσπηθέο αλησλπκίεο... 122 3.1.3.2 Κηεηηθέο αλησλπκίεο... 124 3.1.3.3 Γεηθηηθέο αλησλπκίεο...124 3.1.3.4 Αλαθνξηθέο αλησλπκίεο...126 3.1.3.5 Δξσηεκαηηθέο αλησλπκίεο...126 iv

3.1.3.6 Αόξηζηεο αλησλπκίεο...127 3.1.4 Ρήμα...128 3.1.4.1 Γεληθέο παξαηεξήζεηο...128 3.1.4.1.1 Αύμεζε...130 3.1.4.2 Κιίζε ξήκαηνο...132 3.1.4.2.1 Α πδπγία...134 3.1.4.2.1.1 Δλεξγεηηθή Φσλή...134 3.1.4.2.1.1.1 Οξηζηηθή...134 3.1.4.2.1.1.1.1 Δλεζηώηαο...134 3.1.4.2.1.1.1.2 Παξαηαηηθόο...136 3.1.4.2.1.1.1.3 Αόξηζηνο...137 3.1.4.2.1.1.1.4 Μέιινληαο κε ζπλνπηηθόο ζπλνπηηθόο...138 3.1.4.2.1.1.1.5 Παξαθείκελνο Τπεξζπληέιηθνο - πληειεζκέλνο κέιινληαο...139 3.1.4.2.1.1.2 Τπνηαθηηθή...139 3.1.4.2.1.1.3 Πξνζηαθηηθή...139 3.1.4.2.1.1.4 Μεηνρή...141 3.1.4.2.1.2 Μεζνπαζεηηθή Φσλή...141 3.1.4.2.1.2.1 Οξηζηηθή...141 3.1.4.2.1.2.1.1 Δλεζηώηαο...141 3.1.4.2.1.2.1.2 Παξαηαηηθόο...142 3.1.4.2.1.2.1.3 Αόξηζηνο...145 3.1.4.2.1.2.1.4 Μέιινληαο κε ζπλνπηηθόο ζπλνπηηθόο...148 3.1.4.2.1.2.1.5 Παξαθείκελνο - Τπεξζπληέιηθνο πληειεζκέλνο κέιινληαο...148 3.1.4.2.1.2.2 Τπνηαθηηθή...149 3.1.4.2.1.2.3 Πξνζηαθηηθή...149 3.1.4.2.1.2.4 Μεηνρή...150 3.1.4.2.2 Β ζπδπγία...150 3.1.4.2.2.1 Δλεξγεηηθή Φσλή...151 3.1.4.2.2.1.1 Οξηζηηθή...151 3.1.4.2.2.1.1.1 Δλεζηώηαο...151 3.1.4.2.2.1.1.2 Παξαηαηηθόο...152 3.1.4.2.2.1.2 Πξνζηαθηηθή...153 3.1.4.2.2.2 Μεζνπαζεηηθή Φσλή...154 3.1.4.2.2.2.1 Οξηζηηθή...154 3.1.4.2.2.2.1.1 Δλεζηώηαο...154 3.1.4.2.2.2.1.2 Παξαηαηηθόο...155 3.1.4.2.2.2.2 Πξνζηαθηηθή...156 3.1.4.2.3 Σν ξήκα είκαη...157 3.1.5 Δπιππήμαηα...159 3.1.5.1 Σξνπηθά...161 v

3.1.5.2 Υξνληθά...163 3.1.5.3 Σνπηθά...166 3.1.5.4 Πνζνηηθά...167 3.1.5.4.1 αξλεηηθό...169 3.1.6 Πποθέζειρ...169 3.1.7 ύνδεζμοι...170 3.1.8 Μόπια...172 3.1.9 Δπιθωνήμαηα...174 3.2 Παπαγωγή...176 3.2.1 Δπηζήκαηα...176 3.2.1.1 Παξάγσγα νπζηαζηηθά...176 3.2.1.1.1 Από νλόκαηα...176 3.2.1.1.1.1 Τπνθνξηζηηθά...176 3.2.1.1.1.2 Μεγεζπληηθά...178 3.2.1.1.1.3 Σνπηθά...179 3.2.1.1.1.4 Δπαγγεικαηηθά ηδηόηεηαο...180 3.2.1.1.1.5 Δπηζήκαηα κε πνηθίιεο ζεκαζίεο...181 3.2.1.1.2 Από ξήκαηα...185 3.2.1.1.2.1 ην πξόζσπν πνπ ελεξγεί...185 3.2.1.1.2.2 ελέξγεηα ή ην απνηέιεζκα ηεο ελέξγεηαο...186 3.2.1.1.2.3 ην όξγαλν, ζθεύνο ή ην κέζν ηεο ελέξγεηαο θαη ν ηόπνο...189 3.2.1.1.3 Από επηξξήκαηα...190 3.2.1.1.4 Από επηθσλήκαηα ερνκηκεηηθά...190 3.2.1.2 Παξάγσγα επίζεηα...191 3.2.1.2.1 Από ξήκαηα...191 3.2.1.2.2 Από νλόκαηα...192 3.2.1.2.3 Από επηξξήκαηα...195 3.2.1.3 Παξάγσγα ξήκαηα...195 3.2.1.3.1 Από νλόκαηα...195 3.2.1.3.2 Από επηξξήκαηα...198 3.2.1.3.3 Από επηθσλήκαηα ερνκηκεηηθά...198 3.2.1.4 Παξάγσγα επηξξήκαηα...198 3.2.1.5 Ολνκαηνινγηθή παξαγσγή...199 3.2.1.5.1 εζληθά / παηξηδσλπκηθά...199 3.2.1.5.2 αλδξσλπκηθά...199 3.2.1.5.3 επώλπκα...199 3.2.2 Πξνζήκαηα...200 3.2.2.1 ζηεξεηηθά επηηαηηθά...201 3.2.2.2 πξνζήκαηα από πξνζέζεηο...204 3.2.3 Παξάγσγα κε ξεκαηηθά ιεμηθά επηζήκαηα...206 vi

3.3 ύνθεζη ονομάηων και πημάηων...206 3.3.1 Ολόκαηα...206 3.3.1.1 Παξαηαθηηθά ζύλζεηα...206 3.3.1.2 Δμαξηεκέλα ζύλζεηα...207 3.3.1.2.1 Πξνζδηνξηζηηθά ζύλζεηα...207 3.3.1.2.2 Ρεκαηηθά ζύλζεηα...209 3.3.2 Ρήκαηα...210 4 Λεξιλόγιο...211 4.1 Διζαγωγικά...211 4.2 Απσαϊζμοί...214 4.2.1 Λεμηινγηθνί αξρατζκνί...214 4.2.1.1 άλζξσπνο...216 4.2.1.1.1 ραξαθηεξηζκνί ραξαθηεξηζηηθά ηδηόηεηεο...216 4.2.1.1.2 κέξε ηνπ ζώκαηνο...217 4.2.1.1.3 ηξνθή...217 4.2.1.1.4 έλδπζε...217 4.2.1.1.5 θνηλσληθή δσή...218 4.2.1.1.6 αζζέλεηεο θάξκαθα...218 4.2.1.2 θαηνηθία νηθηαθά ζθεύε έπηπια...219 4.2.1.3 αγξνηηθή επαγγεικαηηθή δξαζηεξηόηεηα...220 4.2.1.3.1 εξγαιεία αληηθείκελα...220 4.2.1.3.2 θπηά...222 4.2.1.3.3 παλίδα...223 4.2.1.3.4 γεσινγηθνί γεσγξαθηθνί όξνη... 223 4.2.1.4 Λνηπνί αξρατζκνί...224 4.2.1.4.1 νλόκαηα κε πνηθίιεο ζεκαζίεο...224 4.2.1.4.2 ξήκαηα...225 4.2.2 Μνξθνινγηθνί αξρατζκνί...226 4.3 Γάνεια ξένων γλωζζών...227 4.3.1 Γάλεηα ηνπξθηθήο πξνέιεπζεο...227 4.3.1.1 Θεκαηηθέο πεξηνρέο όπνπ απαληνύλ δάλεηα ηνπξθηθήο πξνέιεπζεο...227 4.3.1.1.1 άλζξσπνο...228 4.3.1.1.1.1 ραξαθηεξηζκνί ραξαθηεξηζηηθά ηδηόηεηεο...228 4.3.1.1.1.2 κέξε ηνπ ζώκαηνο...229 4.3.1.1.1.3 ηξνθή...229 4.3.1.1.1.4 έλδπζε πθάζκαηα...230 4.3.1.1.1.5 αζζέλεηεο θάξκαθα...231 4.3.1.1.2 θαηνηθία νηθνδνκή...231 4.3.1.1.2.1 νηθηαθά ζθεύε αληηθείκελα...231 vii

4.3.1.1.3 αγξνηηθή επαγγεικαηηθή δξαζηεξηόηεηα...232 4.3.1.1.3.1 επαγγέικαηα...232 4.3.1.1.3.2 δηνίθεζε...232 4.3.1.1.3.3 εξγαιεία...233 4.3.1.1.3.4 γεσινγηθνί γεσγξαθηθνί όξνη...233 4.3.1.1.3.5 παλίδα...233 4.3.1.1.4 πνηθίιεο ζεκαζίεο...234 4.3.1.2 Δπηδξάζεηο ηεο ηνπξθηθήο ζηελ παξαγσγηθή κνξθνινγία...235 4.3.1.3 Μνξθνινγηθή πξνζαξκνγή ησλ ηνπξθηθώλ δαλείσλ ζηελ ειιεληθή...235 4.3.2 Γάλεηα ηηαιηθήο πξνέιεπζεο...240 4.3.2.1 Γάλεηα βελεηηθήο πξνέιεπζεο...243 4.3.3 Γάλεηα γαιιηθήο πξνέιεπζεο...244 4.3.4 Γάλεηα δηαθόξσλ πξνειεύζεσλ...245 5 ςνηακηικέρ παπαηηπήζειρ...247 6 Δπίλογορ ζςμπεπάζμαηα...255 Παπάπηημα - Χάπηερ viii

Βιβλιογπαυία Μελέτερ άπθπα ελληνικά Αδακαληηάδεο Β. 1939: «ειίδεο εθ ηνπ θνηλνηηθνύ βίνπ ηεο Πξνύζεο». Μηθξαζηαηηθά Χξνληθά 2, Αζήλαη, ζ. 292-318. Αδακαληηάδεο Β. 1957: «Έθζεζηο απσιεηώλ Βνξεηνδπηηθήο Μηθξάο Αζίαο». Μηθξαζηαηηθά Χξνληθά 7, Αζήλαη, ζ. 83-100. Αδακαληηάδεο Β. 1959: «Ζ εθθιεζηαζηηθή επαξρία Πξνύζεο». Μηθξαζηαηηθά Χξνληθά 8, Αζήλαη, ζ. 97-128. Άκαληνο Κ. 1923: «Γισζζηθά εθ Χίνπ». Λανγξαθία 7, ζ. 335-345. Αλαγλσζηόπνπινο Γ. 1922: «Πεξί ηνπ άξζξνπ». Αζελά 34, ζ. 166-247. Αλαγλσζηνπνύινπ. 1997: Μηθξά Αζία 19 νο αη.-1919 νη ειιελνξζόδνμεο θνηλόηεηεο: Από ην Μηιιέη ησλ Ρωκηώλ ζην ειιεληθό έζλνο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε Α. 1994: Νενινγηθόο δαλεηζκόο ηεο λενειιεληθήο. - Ακεζα δάλεηα από ηε γαιιηθή θαη αγγινακεξηθαληθή - κνξθνθωλνινγηθή αλάιπζε. Θεζζαινλίθε. Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε A. Ράιιε A. Χεηιά-Μαξθνπνύινπ Γ. (επηκ.) 2003: Θέκαηα λενειιεληθήο γξακκαηηθήο: Σν Γέλνο. Αζήλα: Παηάθεο. Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε Α. 2008: «Σν κόξθεκα ζεν- ζηελ ειιεληθή». Γιώζζεο ράξηλ. Σόκνο αθηεξωκέλνο από ηνλ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ζηνλ Καζεγεηή Γεώξγην Μπακπηληώηε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Αλαζηαζηάδεο Β. 1976: Η ζύληαμε ζην θαξαζηώηηθν ηδίωκα ηεο Καππαδνθίαο. (Γηδαθηνξηθή Διατριβή - Φιλοσουική Στολή τοσ Πανεπιστημίοσ Ιωαννίνων). Θεζζαινλίθε. Αλδξηώηεο Ν. 1930: «Πεξί ηνπ γισζζηθνύ ηδηώκαηνο ηεο Ίκβξνπ». Αζελά 42, ζ. 146-187. Αλδξηώηεο Ν. 1943-44: «Σα όξηα ησλ βνξείσλ, εκηβνξείσλ θαη λνηίσλ ειιεληθώλ ηδησκάησλ ηεο Θξάθεο». Αξρείνλ Θξαθηθνύ Θεζαπξνύ 10, ζ. 131-185. Αλδξηώηεο Ν. 1948: Σν γιωζζηθό ηδίωκα ηωλ Φαξάζωλ. Αζήλα: Ίθαξνο. Αλδξηώηεο Ν. 1956: «Ζ θξάζε ηνπ ζπκπιέγκαηνο νu + e ζηε κεζαησληθή θαη λέα ειιεληθή». Mélanges offerts ά Octave et Melpo Merlier 1, Athénes, ζ. 1-11. ix

Αλδξηώηεο Ν. 1961: Σν ηδίωκα, ηνπ Ληβηζηνύ ηεο Λπθίαο. Αζήλα: Κέληξν Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ. Αλδξηώηεο Ν. 1995: Ιζηνξία ηεο ειιεληθήο γιώζζαο. Θεζζαινλίθε: Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ πνπδώλ, Ίδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Αληίιαινη από ηα Μνπδαληά θαη ηα γύξω. 1931. Θεζζαινλίθε: ύλδεζκνο Πξνζθύγσλ Μνπδαληώλ Θεζζαινλίθεο. Αληηράξηζκα ζηνλ θαζεγεηή Νηθόιαν Αλδξηώηε. Θεζζαινλίθε 1976: Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ πνπδώλ, Ίδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Αλησληάδεο Β. 1894: «Φηινινγηθά εθ ηεο Καηλήο Γηαζήθεο». Αζελά 6, ζ. 105-137. Απνζηνιίδεο Φ. 1941: «Θξαθηθή Γισζζνγξαθία». Θξαθηθά 16. Αζήλα, ζ. 267-305. Απνζηνιίδεο Φ. 1942: «Θξαθηθή Γισζζνγξαθία». Θξαθηθά 17. Αζήλα, ζ. 1-96. Βαγηαθάθνο Γ. 1972: «Γισζζηθή ζπγγέλεηα Κξήηεο θαη Μάλεο». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 12, ζ. 3-42. Βαγηαθάθνο Γ. 1953: «πλίδεζηο θαη επέλζεζηο ελ ησ γισζζηθώ ηδηώκαηη ηεο Μέζα Μάλεο». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 6, ζ. 89-207. Γηαλλαθνπνύινπ Α. - Φίζηα Δ. 2005: «πληαθηηθν-ζεκαζηνινγηθή αλάιπζε ησλ πξνζεκαηνπνηεκέλσλ ξεκάησλ κε με- θαη κέζνδνη αλαπαξάζηαζήο ηνπο». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (7-9 Μαϊνπ 2004). Θεζζαινλίθε, ζ. 132-143. Γιύθαηδε-Αξβειέξ Δ. 2009: Γηαηί ην Βπδάληην. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Γειεγηάλλεο Β. 1938: «Σν ελ ηε πεξηθεξεία ηεο Πξνύζεο ρσξίνλ Κνπβνύθιηα». Μηθξαζηαηηθά Χξνληθά 1, ζ. 358-79. Γειεγηάλλεο Κ. 2002: Κνπβνπθιηώηηθα. Σν γιωζζηθό ηδίωκα ηωλ Κνπβνπθιίωλ Πξνύζεο. Αδειαΐδα Απζηξαιίαο: Claxton Press. Γειεγηάλλεο Β. - Α. Μεζηηίδεο Α. 1940: «Ζ Απνιισληάο». Μηθξαζηαηηθά Χξνληθά 3. Αζήλαη, ζ. 420-42. Δπαγγειίδεο Σξ. 1887: «Ζ ελ Αζία Διιάο. Πεξί Σξηγιίαο (αξραίνπ Βξπιιίνπ)». Πιάηωλ 9, ηεύρ. Α, Β, Γ, ζ. 274-286. Δπαγγειίδεο Σξ. 1892: Κηαλώλ Πνιηηεία. Αζήλαη. Δπαγγειίδεο Σξ. 1934: Βξύιιεηνλ - Σξίγιεηα. Ιζηνξηθή θαη Γεωγξαθηθή κειέηε από ηνπ Δ αηώλνο π.χ. κέρξη ηωλ θαζ εκάο. Αζήλα: Η. Χ. Χαηδετσάλλνπ. Δπζπκίνπ Α. 2001: «εκαζηνινγηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηα λενειιεληθά πξνζήκαηα με-, εθθαη απν-». Μειέηεο γηα ηελ Διιεληθή γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο Δηήζηαο πλάληεζεο ηνπ x

Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηνπ A.Π.Θ. (27-29 Απξηιίνπ 2001). Θεζζαινλίθε, η. 1, ζ. 199-209. Εαθπζελόο Γ. 1929: «Αλέθδνηα παηξηαξρηθά έγγξαθα ησλ ρξόλσλ ηεο ηνπξθνθξαηίαο». Διιεληθά 2, Ηζηνξηθή θαη Λανγξαθηθή Βηβιηνζήθε, Αζήλα, ζ. 127-66. Θαβώξεο Η. Α. 2000: «Ηδησκαηηθνί αξρατζκνί θαη ηδησκαηηθά γισζζάξηα αλαθνξά ζηα βόξεηα ειιεληθά ηδηώκαηα». Νενειιεληθή Γηαιεθηνινγία 3. Αζήλα, ζ. 61-79. Καξαλαζηάζεο Α. 1964-65: «Ζ θσλεηηθή ησλ ηδησκάησλ ηεο λήζνπ Κσ». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 10, ζ. 2-96. Κάξια Γξ. Μπαζέα-Μπεδαληάθνπ Χξ. 2008: «Ζ θαηαλνκή ησλ ξεκαηηθώλ θαηαιήμεσλ - νπλ/-νπζη θαη -αλ/-αζη ζηελ Κππξηαθή. Γηαρξνληθή θαη ζπγρξνληθή ζεώξεζε». Πξαθηηθά Δ Γηεζλνύο πλεδξίνπ Νενειιεληθήο Γηαιεθηνινγίαο. Αζήλα, ζ. 215-32. Καηζνύδα Γ. 2003: «Σν ξεκαηηθό ζύζηεκα όπσο παξνπζηάδεηαη ζηηο γξακκαηηθέο ηνπ 16 νπ θαη 17 νπ αηώλα». Μέληνξαο 7. Αζήλα, ζ. 19-33. Καηζνύδα Γ. 2007α: Ρεκαηηθνί Μεηαπιαζκνί (Μεηαδνκήζεηο ελεζηωηηθνύ θαη ανξηζηηθνύ ζέκαηνο) (Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή). Αζήλα: Βηβιηνζήθε ηεο νθίαο αξηπόινπ. Δζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό Παλεπηζηήκην Αζελώλ. Φηινζνθηθή ρνιή. Καπθαιάο Μ. 2000: Πεξί ηεο επθωλίαο ηεο θξεηηθήο δηαιέθηνπ. Δπηκέιεηα Διεπζεξίαο Γηαθνπκάθε. Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ. Παξάξηεκα 5. Αζήλα. Κεζίζνγινπ Η. 1951: Σν γιωζζηθό ηδίωκα ηνπ Οπιαγάηο. Αζήλαη: Γαιιηθό Ηλζηηηνύην Αζελώλ. Κιεώλπκνο Μ. - Παπαδόπνπινο Χξ. 1867: Βηζπληθά ή επίηνκνο κνλνγξαθία ηεο Βηζπλίαο θαη ηωλ πόιεωλ απηήο. Κσλ/πνιε: Η.Α. Βξεηηόο. Κνληνζόπνπινο Ν. 1969: Γιωζζνγεωγξαθηθαί δηεξεπλήζεηο εηο ηελ Κξεηηθήλ δηάιεθηνλ. (Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή - Παλεπηζηήκην Αζελώλ, Φηινζνθηθή ρνιή). Αζελά. εηξά Γηαηξηβώλ θαη Μειεηεκάηωλ 6. Αζήλαη. Κνληνζόπνπινο Ν. 1994: Γηάιεθηνη θαη ηδηώκαηα ηεο Νέαο Διιεληθήο. Αζήλα. Κνληνζόπνπινο Ν. 1997: Θέκαηα Κξεηηθήο Γηαιεθηνινγίαο. Αζήλα: Βηβιηνεθδνηηθή. Κνληνζόπνπινο Ν. 2003: «Σν ηδίσκα ηεο Αιηθαξλαζζνύ Μηθξάο Αζίαο». Νενειιεληθή Γηαιεθηνινγία 4. Αζήλα, ζ. 283-294. Κνπθνπιέο Φ. 1919: «Δηπκνινγηθά». Αζελά 30, ζ. 27-49. Κνπθνπιέο Φ. 1931: «Ζ πξόζεζηο αλα ελ ηε λέα ειιεληθή γιώζζε». Αζελά 43, ζ. 60-84. Κνπθνπιέο Φ. 1936: «Μνξθνινγηθά θαη γξακκαηνινγηθά δεηήκαηα». Glotta 25, ζ. 159-166. Κνπθνπιέο Φ. 1952: Βπδαληηλώλ βίνο θαη πνιηηηζκόο. η. 5. Αζήλα: Παπαζήσης. xi

Κνπξκνύιεο Γ. 1949: «Ζρεξνί θιεηζηνί θζόγγνη ηεο ειιεληθήο γιώζζεο». Αζελά 56, ζ. 60-84. Κπξαλνύδεο Π. (κνλαρόο Κνζκάο ηκσλνπεηξίηεο) 2009: Μνξθνινγία ηωλ ηνπξθηθώλ δαλείωλ ηεο ειιεληθήο γιώζζαο. Θεζζαιινλίθε: Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ πνπδώλ, Ίδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Κσλζηαληηλίδνπ Μ. 2005: «Μηθξαζηαηηθά ηδηώκαηα πεξηνρήο Βηζπλίαο θαη Ησλίαο. Απνηειέζκαηα κηαο γισζζηθήο απνζηνιήο». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 25, ζ. 119-147. Κσλζηαληηλίδνπ Μ. 2005 α : «Σν γισζζηθό ηδίσκα ηεο Πξνύζαο Βηζπλίαο». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 25 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (7-9 Μαϊνπ 2005). Θεζζαινλίθε, ζ. 336-346. Κσλζηαληηλίδνπ Μ. 2008: «Κύπξνο-Βηζπλία: θνηλά δηαιεθηηθά θαηλόκελα». Νενειιεληθή Γηαιεθηνινγία 5. Πξαθηηθά Δ Γηεζλνύο πλεδξίνπ Γηαιεθηνινγίαο. Αζήλα, ζ. 293-368. Κσλζηαληηλίδνπ Μ. 2009: «Γηαιεθηηθά Μηθξάο Αζίαο: Γεληθνί θσλεηηθνί θαη κνξθνζπληαθηηθνί ραξαθηήξεο ηνπ λενειιεληθνύ γισζζηθνύ ηδηώκαηνο ηεο Κίνπ Βηζπλίαο». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα 29. Πξαθηηθά ηεο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (10-11 Μαϊνπ 2008). Θεζζαινλίθε, ζ. 338-354. Κσζηάθεο Θ. 1979: Βάηηθα θαη Χαβνπηζί. Σα Σζαθωλνρώξηα ηεο Πξνπνληίδαο. Αζήλα: Κέληξν Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ. Λαζθαξίδεο Δπ. 1966: Κηαλά. Βίνο, Θξεζθεία θαη Γιώζζα ηωλ Κηαλώλ. η. 2. Θεζζαινλίθε. Λνξεληδάηνο Π. 1904: «Αλάκεημηο». Αζελά 16, ζ. 189-223. Μαγνπιάο Γ. 1969-70: «Δηπκνινγηθά». Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ Σ, ζ. 325-350. Μαγνπιάο Γ. 1997: «Αξραίεο Διιεληθέο Γηάιεθηνη». ην Διιάο: Η ηζηνξία θαη ν πνιηηηζκόο ηνπ ειιεληθνύ έζλνπο κέρξη ζήκεξα. Παξάξηεκα ηνπ Πάππξνο Λαξνύο Μπξηηάλληθα. Αζήλα, ζ. 71-80. Μαληάο Κ. 1983: Λανγξαθηθά Παιιαδαξίνπ Πξνύζαο Μ. Αζίαο. Έδεζζα: Μνξθσηηθόο ύιινγνο Φνύζηαλεο. Μαλσιέζζνπ Η. - Λεληάξε Σ. 2003: «Ζ εθθνξά ηνπ έκκεζνπ αληηθεηκέλνπ ζηε Μεζαησληθή Διιεληθή. Γισζζνινγηθά θαη εθδνηηθά πξνβιήκαηα». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 23εο πλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηνπ ΑΠΘ. Θεζζαινλίθε, ζ. 394-405. xii

Μαλσιέζζνπ Η. - Νηθαδόπνπινο Χ. 2000: «Ζ ξεκαηηθή αύμεζε ζηε Μεζαησληθή Διιεληθή. Μηα πξώηε πξνζέγγηζε κε βάζε ηα ζύλζεηα ξήκαηα». Μειέηεο γηα ηελ Διιεληθή Γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 20 εο πλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηνπ ΑΠΘ, Θεζζαινλίθε, ζ. 303-314. Μελάξδνο. 1925: «Πεξί ησλ αξθηηθώλ θσλεέλησλ». Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Αζήλεζη Παλεπηζηεκίνπ 1, ηεύρ. 1. Αζήλαη, ζ. 65-74. Μελάξδνο. 1969: Γιωζζηθαί κειέηαη. Λεπθσζία: Κέληξν Δπηζηεκνληθώλ Δξεπλώλ. Μελάξδνο. 1970: Σνπωλπκηθαί θαη ιανγξαθηθαί κειέηαη. Λεπθσζία: Κέληξνλ Δπηζηεκνληθώλ Δξεπλώλ Κύπξνπ. Μήιιαο Α. 1992: Πξνπνληίδα - «κηα ζάιαζζα ηεο Ρωκηνζύλεο». Αζήλα: Λ. Μπξαηδηώηε. Μελάο Κ. 1970: Σα ηδηώκαηα ηεο Καξπάζνπ. Αζήλα. Μελάο Κ. 1978: Η κνξθνινγία ηεο κεγεζύλζεωο ζηελ ειιεληθή γιώζζα. Παλεπηζηήκηνλ Ησαλλίλσλ. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίο Φηινζνθηθήο ρνιήο. Γσδώλε: Παξάξηεκα 8. Ησάλληλα. Μελάο Κ. 1998: «Δπηγξαθή Χάιθεο κε ηδησκαηηθά γισζζηθά ζηνηρεία». Νενειιεληθή Γηαιεθηνινγία 2. Αζήλα, ζ. 195-203. Μελάο Κ. 2004: Μειέηεο λενειιεληθήο δηαιεθηνινγίαο. Αζήλα: Σππσζήησ. Μελάο Κ. 2008: Παξαηεξήζεηο ζηε Γξακκαηηθή ηεο Νενειιεληθήο. Αζήλα: Νεθέιε. Μπακπηληώηεο Γ. 1972: Σν ξήκα ηεο ειιεληθήο. Γνκηθαί εμειίμεηο θαη ζπζηεκαηνπνίεζηο ηνπ ξήκαηνο ηεο ειιεληθήο (αξραίαο θαη λέαο). Δλ Αζήλαηο: Βηβιηνζήθε ηεο νθίαο αξηπόινπ. Δζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό Παλεπηζηήκην Αζελώλ. Φηινζνθηθή ρνιή. Μπαζέα-Μπεδαληάθνπ Χξ. 1996: «Ζ πξόζεζε επί ζηα λενειιεληθά ηδηώκαηα». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 20, ζ. 165-232. Μπνπζκπνύθεο Α.Γ. 2003: «Πνηκεληθή νξνινγία από ην ηδίσκα ησλ Πηζηηθνρσξίσλ Πξνύζαο». Νενειιεληθή Γηαιεθηνινγίαο 4, ζ. 361-372. Μπνύηνπξαο Α. 1912: Σα λενειιεληθά θύξηα νλόκαηα ηζηνξηθώο θαη γιωζζηθώο εξκελεπόκελα. Αζήλα: Δπηθαηξόηεηα. Μσπζηάδεο Θ. 2005: Δηπκνινγία. Δηζαγωγή ζηε κεζαηωληθή θαη λενειιεληθή εηπκνινγία. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Νάθαο Θ. 1987. Σα επηξξεκαηηθά ηεο λέαο ειιεληθήο. Πξνβιήκαηα ππνθαηεγνξνπνίεζεο. (Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή). Αζήλα: Βηβιηνζήθε ηεο νθίαο αξηπόινπ. Δζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό Παλεπηζηήκην Αζελώλ. Φηινζνθηθή ρνιή. Οηθνλνκίδεο Γ. 1958: Γξακκαηηθή ηεο Διιεληθήο Γηαιέθηνπ ηνπ Πόληνπ. Αζήλα: Αθαδεκία Αζελώλ. xiii

Οηθνλόκνπ Κ. 1997: Η αιβαληθή γιωζζηθή επίδξαζε ζηα Ηπεηξωηηθά ηδηώκαηα. Ησάλληλα: Δηαηξεία Ζπεηξσηηθώλ Μειεηώλ. Πάγθαινο Γ. 1955 1 : Πεξί ηνπ γιωζζηθνύ ηδηώκαηνο ηεο Κξήηεο. Αζήλα: Μ. θαη Κ. Σζεβδόο. Παληειίδεο Χξ. 1929: Φωλεηηθή ηωλ λενειιεληθώλ ηδηωκάηωλ Κύπξνπ, Γωδεθαλήζνπ θαη Ιθαξίαο. Γλωσσική Εταιρεία Αθηνών. Αζήλαη: Π. Γ. αθειιάξηνο. Παπαδόπνπινο Α. 1927: Γξακκαηηθή ηωλ βνξείωλ ηδηωκάηωλ ηεο Νέαο Διιεληθήο γιώζζεο. Γισζζηθή ελ Αζήλαηο Δηαηξεία. Αζήλαη: Π. Γ. αθειιάξηνο. Παπαδόπνπινο Α. 1941: «Από πόηε αξρίδεη ε δεκνηηθή». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 3, ζ. 3-56. Παπαδνπνύινπ Δ. 2003: «Σν ηνπσλύκην Σξίγιηα». Πξαθηηθά Νενειιεληθήο Γηαιεθηνινγίαο 4. Αζήλα, ζ. 393-400. Παηξηλέιεο Γ.Χ. 1988-89: «Δηδήζεηο γηα ηελ ειιεληθή θνηλόηεηα ηεο Πξνύζαο». Γειηίν ηνπ Κέληξνπ Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ 7, ζ. 9-50. Πηζηηθίδεο Θ. 1983: Σξίγιηα Βηζπλίαο. Ραθήλα: Π. Παξαζθεπόπνπινο. Πνιέκεο Γ. 1977-78: «Αλαγξαθή παηξηαξρηθώλ εμαξηεκάησλ ηεο Μηθξάο Αζίαο θαηά ηνλ 16 νλ αηώλα». Διιεληθά 30, ζ. 99-119. Πνιίηεο Ν. 1904: Παξαδόζεηο (Μειέηαη πεξί ηνπ βίνπ θαη ηεο γιώζζεο ηνπ ειιεληθνύ ιανύ). η. 1. Βηβιηνζήθε Μαξαζιή αξ. 5. Αζήλαη: Π. Γ. αθειιάξηνο. Ράιιε Α. 2005: Μνξθνινγία. Αζήλα: Παηάθεο. Ράιιε Α. 2007: Η ζύλζεζε ιέμεωλ. Γηαγιωζζηθή κνξθνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Παηάθεο. Ράιιε Α. - Μειηζζαξνπνύινπ Γ. - Σζηάκαο Θ. 2004: «Φαηλόκελα αλαδηάξζσζεο ηνπ νλνκαηηθνύ θιηηηθνύ παξαδείγκαηνο ζηε κηθξαζηαηηθή δηάιεθην ησλ Κπδσληώλ (Ατβαιί) θαη Μνζρνλεζίσλ». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα 24. Πξαθηηθά ηεο 24 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (9-11 Μαϊνπ 2003). Θεζζαινλίθε, ζ. 568-579. εηάηνο Μ. 1974: Φωλνινγία ηεο θνηλήο λενειιεληθήο. Αζήλα: Παπαδήζεο. πκεσλίδεο Χ. 1972: «Χείισζε ζηε κεζαησληθή θαη λέα ειιεληθή». Βπδαληηλά 4, ζ. 237-252. πκεσλίδεο Χ. 1986: «Μηα ηειεπηαία ζεώξεζε ησλ επηζεκάησλ -ίηζηλ, -ίηζα, -ίηζνο, - νύηζηθνο θ.ιπ. Πξώηε ζπκβνιή: -ίηζηλ». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 7 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (12-14 Μαϊνπ 1986). Θεζζαινλίθε, ζ. 71-85. πκεσλίδεο Χ. 1987: «Μηα ηειεπηαία ζεώξεζε ησλ επηζεκάησλ -ίηζηλ, -ίηζα, -ίηζνο, - νύηζηθνο θ.ιπ. Γεύηεξε ζπκβνιή: -ίηζα». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 8 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (27-29 Μαϊνπ 1987). Θεζζαινλίθε, ζ. 251-273. xiv

πκεσλίδεο Χ. - Εατθόβζθπ Β. - Εατθόβζθαγηα Σ. 2006: «Κνηλά γισζζηθά ζηνηρεία ησλ ηδησκάησλ ηεο Θξάθεο, ησλ λεζηώλ ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο Κύπξνπ». Αλαδήηεζε ηωλ θνηλώλ ξηδώλ ηνπ γιωζζηθνύ ηδηώκαηνο, εζώλ θαη εζίκωλ Κύπξνπ Νεζηώλ Αηγαίνπ θαη Θξάθεο. Ξάλζε: παλίδεο, ζ. 3-301. σθξόληνο Λενληνπόιεσο 1909: «Δπηζηνιαί Παηξηάξρνπ Γξεγνξίνπ ηνπ Κππξίνπ». Δθθιεζηαζηηθόο Φάξνο 4. Αιεμάλδξεηα, ζ. 5-29. Σνκπαΐδεο Γ. 1990: Διιεληθά επώλπκα ηνπξθηθήο πξνέιεπζεο. Αζήλα: Δπηθαηξόηεηα. Σνκπαΐδεο Γ. 1992: «Ζ ηύρε ησλ κηθξαζηαηηθώλ ηδησκάησλ ζηνλ ειιεληθό ρώξν». Γειηίν Κέληξνπ Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ 9, ζ. 241-250. Σζαγγαιίδεο Α. 2001: «Κξηηήξηα ηξνπηθόηεηαο. Ζ θαηεγνξία ησλ ηξνπηθώλ κνξίσλ ηεο ειιεληθήο». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθήο γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 21 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (12-14 Μαϊνπ 2001). Θεζζαινλίθε, ζ. 759-770. Σζαγγαιίδεο Α. 2002: «Κξηηήξηα ηξνπηθόηεηαο ΗΗ. Ζ θαηεγνξία ησλ ηξνπηθώλ (εκη)βνεζεηηθώλ ξεκάησλ ζηε λέα ειιεληθή». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθήο γιώζζα. Πξαθηηθά ηεο 23 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (17-19 Μαϊνπ 2002), ηόκ. Β. Θεζζαινλίθε, ζ. 733-744. Σζίηεξ Απ. 1979: Σξίγιηα ηνπ Κηαλνύ θόιπνπ Πξνπνληίδνο, Νέα Σξίγιηα Χαιθηδηθήο, Ραθήλα Αηηηθήο. Θεζζαινλίθε: Σππνηερληθή. Σζνιαθίδεο. 2009: «Αληηγεγνλνηηθέο πεξηθξάζεηο κε ην ήζεια λα ζηηο λενειιεληθέο δηαιέθηνπο». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθήο γιώζζα 29. Πξαθηηθά ηεο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (10-11 Μαϊνπ 2008). Θεζζαινλίθε, ζ. 413-427. Σζνιαθίδεο. (ππό δεκνζίεπζε 1 ): «Γξακκαηηθνπνηεκέλεο δνκέο δπλεηηθήο ηξνπηθόηεηαο ζηηο λενειιεληθέο δηαιέθηνπο». 3 ν Γηεζλέο πλέδξην Νενειιεληθώλ Γηαιέθηωλ θαη Γιωζζνινγηθήο Θεωξίαο. Λεπθσζία, 14-16/6-2007. Σζνιαθίδεο. (ππό δεκνζίεπζε 2 ): «Αληηγεγνλνηηθέο πεξηθξάζεηο κε ην ήζεια + απξθ. ζηηο ΝΔ δηαιέθηνπο». Σζνπαλάθεο Α. 1949: Σν ηδίωκα ηεο Χάιθεο (Γωδεθαλήζνπ). Ρόδνο: Κξαηηθό Σππνγξαθείν Γσδεθαλήζνπ. Σζνπαλάθεο Α. 1983: «Κνηλή Ρνδηαθά ηδηώκαηα». πκβνιέο ζηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο γιώζζαο. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Φηινζνθηθήο ζρνιήο Α.Π.Θ. Παξάξηεκα. Σηκεηηθόο ηόκνο Α. Γ. Σζνπαλάθε. Θεζζαινλίθε (Ρόδνο 1948). Σζνπθλίδαο Γ. 1994-95: «Φσλνινγηθά Γεζθίλαο». Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ 19, ζ. 189-214. xv

Φηιήληαο Μ. 1984 2 : Γιωζζνγλωζία θαη Γιωζζνγξαθία (ειιεληθή). η. 1-3. Αζήλα: Μπάσρον. Χαξαιακπόπνπινο Α. Αξαπνπνύινπ Μ. Κνθνιάθεο Α. Κπξαηδήο Α. 1992: «Φσλνινγηθή πνηθηιία: Ζρεξνπνίεζε πξνξηληθνπνίεζε». Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθήο γιώζζα 12. Πξαθηηθά ηεο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γιωζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (18-20 Απξηιίνπ 1991). Θεζζαινλίθε, ζ. 289-303. Χαηδηδάθηο Γ.Ν. 1905 /1907: Μεζαηωληθά θαη Νέα Διιεληθά. η. Α (1905) Β (1907). Βηβιηνζήθε Μαξαζιή. Αζήλαη: Π. Γ. αθειιάξηνο. Χαηδηδάθηο Γ.Ν. 1934 / 1977: Γιωζζνινγηθαί Έξεπλαη. η. Α (1934) / Β (1977). Κέληξνλ πληάμεσο ηνπ Ηζηνξηθνύ Λεμηθνύ. Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ. Παξάξηεκα 4 / 2. Αζήλαη. Χαηδηδάθηο Γ.Ν. 1924: Αθαδεκεηθά αλαγλώζκαηα εηο ηελ ειιεληθήλ θαη ιαηηληθήλ γξακκαηηθήλ. η. Α, Αζήλα: Π. Δ. Σακελλάριος. Ψάιηεο η. 1905: Θξαθηθά, ή κειέηε πεξί ηνπ γιωζζηθνύ ηδηώκαηνο ηεο πόιεωο αξάληα Δθθιεζηώλ. Αζήλαη: Π. Γ. αθειιάξηνο. ξενόγλωσσα μεταυπασμένα Browning R. 1991: Η ειιεληθή γιώζζα, κεζαηωληθή θαη λέα. (κεηθξ. Γ. σηεξόπνπινο), Αζήλα: Παπαδήκαο. Danguitsis C. 1943: Etude descriptive du dialecte de Démirdési (Brousse, Asie Mineure). Paris: Librairie Orientale et Américaine G.-P. Maisonneuve. Dawkins M. 1916: Modern Greek in Αsiα Minor. A study of dialects of Silli, Cappadocia and Pharasa with grammar, texts, translations and glossary. Cαmbridge: Cambridge University Press. Dieterich K. 1908: Sprache und Volksüberlieferungen der südlichen Sporaden: im Vergleich mit denen der ubrigen Inseln des agaischen Meeres. Wien: Alfred Holder. Garde P. 1968: L accent. Paris: Presses universitaires de France. Georgacas D. 1982: Α Grαeco - Slαvic controversiαl problem reexαmined :The - iηζ suffixes. Αζήλαη: Αθαδεκία Αζελώλ. Hasluck F. W. 1906-07: «Bithynica». Annual of the British School at Athens 13, ζ. 301-304. Hatzidakis G.Ν. 1975 2 : Einleitung in die neugriechische Grammatik. Κέληξνλ πληάμεσο ηνπ Ηζηνξηθνύ Λεμηθνύ. Λεμηθνγξαθηθόλ Γειηίνλ. Παξάξηεκα 3. Αζήλαη. xvi

Heldreich Th. von 1925: Σα δεκώδε νλόκαηα ηωλ θπηώλ, πξνζδηνξηδόκελα επηζηεκνληθώο. Αζήλαη: Η. Γ. Κνιιάξνο. Heyd W. 1879: Geschichte des Levantehandels im Mittelalter. η. 2. Stuttgart: J.G. Cotta. Horrocks G. 2006: Διιεληθά: Ιζηνξία ηεο γιώζζαο θαη ηωλ νκηιεηώλ ηεο. (κεηθξ. Μ. ηαύξνπ θαη Μ. Σδεβειέθνπ). Αζήλα: Δζηία. Janin R. 1975: Géographie ecclésiastique de l'empire byzantin. Les églises et les monastères des grands centres byzantins. η. 2. Paris: Institut franc. Kahane H. θαη R. 1948: «Rev. of Danguitsis, Étude descriptive du dialecte de Demirdesi». Language 24, ζ. 212 225. Kretschmer P. 1896: Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. Lehmann C. 2002: «Thoughts on grammaticalization». Second, revised edition. Arbeitspapiere des Seminars für Sprachwissenschaft der Universität Erfurt 9. Erfurt: Seminar für Sprachwissenschaft der Universität.. Liosis N. 2010: «Counterfactuality in the Tsakonian dialect: a contribution to the history of ήζεια and ήκνπλ». On-line Proceedings of the Forth International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory (11-14 June 2009). Chios, ζ. 88-100. Makridge P. 1990: Η Νενειιεληθή γιώζζα. (κεηθξ. Κ. Ν. Πεηξόπνπινο), Αζήλα: Παηάθεο. Μanolessou I. - Beis S. 2006: Syntactic isoglosses in Modern Greek dialects. The case of the indirect object. Proceedings of the 2 nd International Conference on Modern Greek Dialects and Linguistic Theory (Mytilene, September 2004). Πάηξα, ζ. 220-235. Martinet. A. 1987: ηνηρεία γεληθήο γιωζζνινγίαο. (κεηθξ. Α. Χαξαιακπόπνπινο), Αζήλα: Παηάθεο. Mango C. - Ševčenko I. 1973: «Some Churches and Monasteries on the Southern Shore of the Sea of Marmara». Dumbarton Oaks Papers 27, ζ. 236-277. Menthon B. 1980: Μνλαζηήξηα θαη άγηνη ηνπ Οιύκπνπ ηεο Βηζπλίαο. (κεηθξ. Ν. Βαζηινπνύινπ), Θεζζαινλίθε: Οξζόδνμνο Κπςέιε. Nespor M. 1999: Φωλνινγία. Αζήλα: Παηάθεο. Newton B. 1972: The Generative Interpretation of Dialect: A Study of Modern Greek Phonology. Cambridge: Cambridge University Press. Oeconomides D. 1908: Lautlehre des Pontischen. Leipzig: A. Deichert. xvii

Pappas P. 2001: «The microcosm of a morphological change: variation in thelō + infinitive futures and ēthela + infinitive counterfactuals in Early Modern Greek». Diachronica 18, ζ. 59-92. Pernot H. 1907: Études de linguistique néo-hellénique. I. Phonétique des parlers de Chio. Paris. Paris : Chez L'Auteur. Tomaschek W. 1891: «Zur historischen Topographie von Kleinasien im Mittelalter». Sitzungsberichte der philosophisch-historischen Klasse der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien 124. Wien. Thompson D. W. 1947: A Glossary of Greek Fishes. London: Oxford Univercity Press. Tonnet H. 1995: Ιζηνξία ηεο λέαο ειιεληθήο γιώζζαο: Η δηακόξθωζή ηεο. (κεηθξ. Μ. Καξακάλνπ θαη Π. Ληαιηάηζεο). Αζήλα: Παπαδήκαο. Troubetzkoy N.S. 1949: Principes de phonologie. Paris: C. Klincksieck. Tsopanakis A. 1955: «Eine dorische Dialektzone im Neugriechischen». Byzantinische Zeitschrift 48, ζ. 49-72. Σsopanakis A.1940: Contribution α l'etude des dialectes neogrecs: Essai sur la phonétique des parlers de Rhodes. Athen: Verlag der "Byzantinisch-Neugriechischen Jahrbucher". λεξικά σςλλογικά έπγα Αλδξηώηεο Ν. 1992 3 : Δηπκνινγηθό Λεμηθό ηεο Κνηλήο Νενειιεληθήο. Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ πνπδώλ. Ίδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Θεζζαινλίθε. Andriotis N. 1974: Lexikon der Archaismen in neugriechisen Dialekten. Wien: Österreichischhe Akademie der Wissenschaften. Βιάρνο Γ. 1659: Θεζαπξόο ηεο εγθπθινπαηδηθήο βάζεωο ηεηξάγιωζζνο. Venetiis: Ex Typographia Ducali Pinelliana. Βπδάληηνο θ. 1852 2 : Λεμηθόλ λένλ αξραίνλ γεωγξαθηθόλ απνβιήηωλ ιέμεωλ Λεμηθόλ ηεο θαζ εκάο ειιεληθήο δηαιέθηνπ, κεζεξκελεπκέλεο εηο ην αξραίνλ ειιεληθόλ θαη ην γαιιηθόλ. Μεηά πξνζζήθεο γεωγξαθηθνύ πίλαθνο ηωλ λεωηέξωλ θαη παιαηώλ νλνκάηωλ. Αζήλεζη: Αι. Γθαξκπόιαο. Γελλάδηνο Π. Γ. 1959 2 : Λεμηθόλ θπηνινγηθόλ. η. 1-2. Αζήλαη: Μ. Χξ. Γθηνύξδαο. Γεκεηξάθνο Γ. (εθδ.): Μέγα Λεμηθόλ όιεο ηεο Διιεληθήο γιώζζεο. η. 1-9. Αζήλα. xviii

Γεκεηξηάδνπ Μ. 1989 3 : Λεμηθόλ ηνπξθνειιεληθόλ θαη ειιελνηνπξθηθόλ. Αζήλα: Θ. Καθνπιίδεο & ΗΑ Δ.Δ.. Du Cαnge Ch.: Glossarium ad scriptores mediae et infimae graecitatis. Vratislaviae 1891: G. Koebner. Διιελνηνπξθηθό ιεμηθό (Yunanca türkçe sözlük). (επηκ. Tuncay F., Καξαηδάο Λ.) Κέληξν Αλαηνιηθώλ Γισζζώλ θαη Πνιηηηζκνύ. Αζήλα: Ρνδακόο, 1994. Δπηηνκή ηνπ Λεμηθνύ ηεο κεζαηωληθήο ειιεληθήο δεκώδνπο γξακκαηείαο, 1100-1669 ηνπ Δκκαλνπήι Κξηαξά. Θεζζαινλίθε : Κέληξν Διιεληθήο Γιώζζαο, 2001-2001. Handbook of the International Phonetic Association: a guide to the use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge University Press, 1999. ΙΛΝΔ: Ιζηνξηθόλ Λεμηθόλ ηεο λέαο Διιεληθήο ηεο ηε θνηλώο νκηινπκέλεο θαη ηωλ ηδηωκάηωλ. Αθαδεκία Αζελώλ, η. 1-5 β (Α-δαρηπισηόο). Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο. η. 1-15. Αζήλα: Δθδνηηθή Αζελώλ. Κ.Μ.. 1974: Ο ηειεπηαίνο ειιεληζκόο ηεο Μηθξάο Αζίαο. Κέληξν Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ. Αζήλα. Κξηαξάο Δ.: Λεμηθό ηεο κεζαηωληθήο ειιεληθήο δεκώδνπο γξακκαηείαο. η. 1-13 (1968-1994). Κσζηάθεο Θ.: Λεμηθό ηεο ηζαθωληθήο δηαιέθηνπ. η. 1-2, 1986. η. 3, 1987. Αζήλα: Αθαδεκία Αζελώλ. ΛΚΝ: Λεμηθό ηεο Κνηλήο Νενειιεληθήο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο. Ίδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Θεζζαινλίθε 1998. Liddell H. - Scott Ζ.: Μέγα Λεμηθόλ ηεο Διιεληθήο Γιώζζεο. Αζήλα: Α. Κσλζηαληηλίδεο. ΜΔΔ: Μεγάιε Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα. (επηκ. Π. Γξαλδάθεο). Αζήλαη: Φνίλημ. Μπακπηληώηεο Γ. 2002: Λεμηθό ηεο Νέαο Διιεληθήο. Αζήλα: Κέληξν Λεμηθνινγίαο. Ξαλζηλάθεο Α. 2009 4 : Λεμηθό εξκελεπηηθό θαη εηπκνινγηθό ηνπ δπηηθνθξεηηθνύ γιωζζηθνύ ηδηώκαηνο. Ζξάθιεην: Παλεπηζηεκηαθέο εθδόζεηο Κξήηεο. Παπαδόπνπινο Α. 1958-61: Ιζηνξηθόλ ιεμηθόλ ηεο πνληηθήο δηαιέθηνπ. η. 1-2. Αξρείνλ Πόληνπ. Παξάξηεκα 3. Αζήλαη: Μπξηίδεο. Πάππξνο Λαξνύο Μπξηηάληθα. η. 1-61. Αζήλα: Πάππξνο. Sesli sözlük (open dictiνnary): www.seslisozluk.com. νκ.: Somavera Alessio da: Θεζαπξόο ηεο ξωκαϊθήο θαη ηεο θξάγθηθεο γιώζζαο, ήγνπλ Λεμηθόλ ξωκαϊθόλ θαη θξάγθηθνλ πινπζηώηαηνλ - ΗΗ: Tesoro della lingua italiana e greca-volgare cioè richissimo dizzionario italiano e greco-volgare. Parigi: Appresso M. Guignard, 1709. xix

Σνπξθνειιεληθό ιεμηθό (Türkçe yuranca sözlük). (επηκ. Tuncay F., Καξαηδάο Λ.) Κέληξν Αλαηνιηθώλ Γισζζώλ θαη Πνιηηηζκνύ. Αζήλα, 2000. Grimal P. 1991: Λεμηθό ηεο ειιεληθήο θαη ξωκαϊθήο κπζνινγίαο. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. TLG: Thesaurus Linguae Graecae 1 : http://www.tlg.uci.edu γπαμματικέρ Εεγθίλεο Δ. - Χηδίξνγινπ Π. 1995: Σνπξθηθή Γξακκαηηθή. Θεζζαινλίθε: Βάληαο. Καηζνύδα Γ. 2007: ύγρξνλε Πξαθηηθή γξακκαηηθήο ηζέπεο. Αζήλα: Άγθπξα. Kιαίξεο Χ. - Mπακπηληώηεο Γ. θ.ά. 1996-1999 2 : Γξακκαηηθή ηεο λέαο ειιεληθήο. I. Tν όλνκα. II. Tν ξήκα. Aζήλα: Eιιεληθά Γξάκκαηα. Σξηαληαθπιιίδεο Μ. θ.ά. [1941] 1988: Nενειιεληθή Γξακκαηηθή (ηεο δεκνηηθήο). Iλζηηηνύην Nενειιεληθώλ πνπδώλ. 'Ηδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Θεζζαινλίθε. Σξηαληαθπιιίδεο Μ. 1938: Άπαληα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε (η. 3 νο ). Νενειιεληθή γξακκαηηθή. Ιζηνξηθή εηζαγωγή. Iλζηηηνύην Nενειιεληθώλ πνπδώλ. 'Ηδξπκα Μαλόιε Σξηαληαθπιιίδε. Θεζζαινλίθε. Tζνπαλάθεο Α. 1994: Nενειιεληθή Γξακκαηηθή. Θεζζαινλίθε: Αθνί Κπξηαθίδε. Αζήλα: Δζηία. Holton D. - Mackridge P. - Φηιηππάθε-Warburton Δ. 1999: Γξακκαηηθή ηεο ειιεληθήο γιώζζαο. (κεηθξ. Β. ππξόπνπινο). Αζήλα: Παηάθεο. 1 Οη παξαπνκπέο ησλ αξραίσλ θαη βπδαληηλώλ ζπγγξαθέσλ αλαθέξνληαη ζηελ ηειεπηαία έθδνζε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνλ TLG. xx

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΟΡΩΝ αγγι(ηθόο) αηη(ηαηηθή) άθι(ηηνο) αιβαλ(ηθόο) αλαι(νγία / -ηθόο) Α(λαηνιηθόο) αλνκ(νίσζε / -ηθόο) αληηθ(είκελν) αλησλ(λπκία / -ηθόο) αόξ(ηζηνο) άξζξ(ν) αξζ(εληθόο) αξρ(αίνο) αθνκ(νίσζε /-ηθόο) βελεη(ηθόο) βι(έπε) Β(όξεηνο) γαιι(ηθόο) γελ(ηθή) γλσκ(ηθό) ειιελ(ηθόο) ελ(ηθόο) ελεξγ(εηηθόο) ελεζη(ώηαο / -ηθόο) ελλ(νείηαη) εμαθνι(νπζεηηθόο) επαλάι(εςε) επίζ(εην / -ηθόο) επίζεκ(α) επίξξ(εκα / -ηηθόο) επηηαη(ηθόο) επηθώλ(εκα) επώλ(πκν) εηπκνι(νγία) επθ(εκηζκόο) εκίθ(σλν) ερεξνπ(νίεζε) ερνκηκ(εηηθόο) ζ(έκα) ζει(πθόο) ηηαι(ηθόο) ησλ(ηθόο) θ(αη) α(ιινύ) θ(αη) ά(ιια) θ(αη) εμ(ήο) θαηάξ(α) θιεη(ηθή) θιηη(ηθόο) θ(αη) ι(νη)π(ά) θ(αη) η(α) ό(κνηα) θπξηνι(εθηηθόο) θπξηώλ(πκν) ι(έμε) ι(ήκκα) ιατθ(όο) ιαη(ηληθόο) ιόγ(ηνο) κεγεζ(πληηθόο) κέιι(νληαο) κεζ(αησ)λ(ηθόο) κεη(α)γ(ε)λ(έζηεξνο) κεηαθ(νξηθόο) κεηνρ(ή) λαπη(ηθόο) Ν(έα) E(ιιεληθή) λενειι(εληθόο) λεόη(εξνο) Ν(όηηνο) νλ(νκαζηηθή) νξηζη(ηθή) νπδ(έηεξν) νπζ(ηαζηηθό) νπζηαζηηθ(νπνηεκέλν) παηδ(ηθόο) παξαγ(σγηθόο) παξαη(αηηθόο) παξεηπκ(νινγία) παξνηκ(ία) παξνηκ(ηαθή) θξ(άζε) π(αξά)β(αιε) πεξηι(επηηθόο) πηζ(αλόλ) πιεζ(πληηθόο) παξαθ(είκελνο) πξόζ(εζε) πξνπαξαι(ήγνπζα) πξόζ(σπν) πξνζηαθη(ηθή) πξόη(αζε) ξ(ήκα) ξεκαη(ηθόο) ζ(ειίδα) ζεκ(αζία) ζιαβ(ηθόο) ζηεξεη(ηθόο) ζηηγκ(ηαίνο) ζπκπιεθη(ηθόο) ζπκθπξ(κόο) ζύλδ(εζκνο) ζπλεθδ(νρηθόο) ζπλεξ(εκέλνο) ζπλζ(εηηθό) ζύλζ(εηνο) ζπλίδ(εζε) ζπληει(εζκέλνο) ζπλώλ(πκνο) ηεύρ(νο) η(όκνο) ηνπ(ηθόο) ηνπσλ(ύκην) ηνπξθ(ηθόο) ηύπ(νο) πβξ(ηζηηθόο) ππεξζ(πληέιηθνο) ππνζ(εηηθόο) ππνθ(είκελν) ππνθνξ(ηζηηθό) ππνηαθη(ηθή) ππνρσξεη(ηθόο) θξ(άζε) ρξνλ(ηθόο) ρ(εηξόγξα)θ(ν) xxi

ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΕ ΣΟΠΩΝΤΜΙΩΝ Α(λαηοιηθή) Ροσκει(ία) 1 Αδρηαλούπ(οιε) Αιηθαρλ(αζζός) Αλ(αηοιηθή) Θράθ(ε) Αποσι(ία) Αρηάθ(ε) Ασδήκ(η) Βάηηθ(α) Βηζσλ(ία) Γαρδαλ(έιηα) Γωδεθάλ(εζα) Ήπ(εηρος) Θεζζ(αιία) Ίκβρ(ος) Ιωλ(ία) Καιαβρ(ία) Καππ(αδοθία) Κάη(ω) Ιηαι(ία) Καηηρι(ί) Κορζ(ηθή) Κοηύωρ(α) Κοσβούθι(ηα) Κρήη(ε) Κσδωλ(ίες) Κύδηθ(ος) Κύπρ(ος) Κωλ(ζηαληηλού)π(ο)ι(ε) Ληβίζ(η) Λοσιέκπ(οσργας) Λσθ(ία) Μαθεδ(ολία) Μάλ(ε) Μαρκαρ(άς) Μεγίζη(ε) Μέηρ(αη) Μηζζ(ί) Μποσρλ(όβας) Νηθοκήδ(εηα) Νηεκίρ(ληεζη) Παιιαδάρ(η) Πάλορκ(ος) Πειοπ(ό)λ(εζος) Πηζηηθοτ(ώρηα) Πόλη(ος) Προπ(οληίδα) Ρόδ(ος) άκ(ος) ακοζρ(άθε) αρ(άληα) Δθθι(εζηές) εισβρ(ία) θόπ(ειος) θοπ(ός) κύρλ(ε) ηερ(εά) Διι(άδα) ωδόπ(οιε) Σραπ(εδούληα) Σρίγι(ηα) Σζαθωλ(ηά) Σζελη(ώ) Φάραζ(α) Χαβοσηζ(ί) Χαιδ(ία) Χαιθηδ(ηθή) 1 Γηα ηης ζσληοκογραθίες ηοπωλσκίωλ ηοσ Αρτείοσ θαη ηωλ τθ. ηοσ ΚΔΝΓΙ, βι. ηης ζσληοκογραθίες ηωλ ησπωκέλωλ ηόκωλ ηοσ ΙΛΝΔ. xxii

ΠΙΝΑΚΑΣ ΦΩΝΗΤΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ηοσ ΓΦΑ 1 ποσ τρηζιμοποιούνηαι ζηη διαηριβή Φωνήεντα a (α) : ανοιτηό κενηρικό θωνήεν. e : ενδιάμεζοσ ανοίγμαηος, πρόζθιο, μη ζηρογγσλό θωνήεν. i : κλειζηό, πρόζθιο, μη ζηρογγσλό θωνήεν. o : ενδιάμεζοσ ανοίγμαηος, πιζινό, ζηρογγσλό θωνήεν. u : κλειζηό, πιζινό, ζηρογγσλό θωνήεν. Ημίφωνο j : ημίθωνo, οσρανικό, π.τ. θορόηδο [korόjðo], γάηδαρος [ɣάjðaros] κ.λπ. Σύμφωνα p : διτειλικό, κλειζηό, άητο ζύμθωνο, π.τ. πέηρα [pétrα], πόλος [pόnos] κ.λπ. b : διτειλικό, κλειζηό, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. κπάια [bάlα], κπαίλω [béno] κ.λπ. f : τειλοδονηικό, ηριβόμενο, άητο ζύμθωνο, π.τ. θόρος [fόros], θέηα [fétα] κ.λπ. v : τειλοδονηικό, ηριβόμενο, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. θόβω [kόvo], βάζε [vάsi] κ.λπ. t : οδονηικό, κλειζηό, άητο ζύμθωνο, π.τ. ηώρα [tόrα], κέηρο [métro] κ.λπ. d : οδονηικό, κλειζηό, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. ληύλω [dίno], θοληός [kodόs] κ.λπ. θ : μεζοδονηικό, ηριβόμενο, άητο ζύμθωνο, π.τ. ζέιω [ζélο], ζάρρος [ζάros] κ.λπ. ð : μεζοδονηικό, ηριβόμενο, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. δώρο [ðόro], δίλω [ðίno] κ.λπ. k : σπερωικό, κλειζηό, άητο ζύμθωνο, π.τ. θάλω [kάno], θόζκος [kόzmos] κ.λπ. 1 Βλ. ζτεηικά Handbook of the International Phonetic Association (1999). xxiii

c ɣ ʝ g ɟ x ç s z ts dz m n ɲ ŋ l ʎ r : οσρανικό, κλειζηό, άητο ζύμθωνο, π.τ. θαηρός [cerόs], θηιό [cilό] κ.λπ. : σπερωικό, ηριβόμενο, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. γάηα [ɣάtα], γοσρούλη [ɣurúni] κ.λπ. : οσρανικό, ηριβόμενο, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. γέρος [ʝéros], γηαιός [ʝαlόs] κ.λπ. : σπερωικό, κλειζηό, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. γθρεκός [gremόs], γθάθα [gάfα] κ.λπ. : οσρανικό, κλειζηό, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. γθέκη [ɟémi], γθίληα [ɟίɲα] κ.λπ. : σπερωικό, ηριβόμενο, άητο ζύμθωνο, π.τ. τώρα [xόrα] κ.λπ. : οσρανικό, ηριβόμενο, άητο ζύμθωνο, π.τ. τέρη [çeri], τηόλη [çόni] κ.λπ. : θαηνιακό, ηριβόμενο, άητο ζύμθωνο, π.τ. ζάιος [sάlos], ζέρλω [sérno] κ.λπ. : θαηνιακό, ηριβόμενο, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. δηδάληο [zizαnio], δήιηα [zίʎα] κ.λπ. : θαηνιακό, προζηριβόμενο, άητο ζύμθωνο, π.τ. ηζαπίδω [tsαpίzo], ράηζα [rάtsα] κ.λπ. : θαηνιακό, προζηριβόμενο, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. ηδάκη [dzάmi], ηδίρος [dzίros] κ.λπ. : διτειλικό, έρρινο ζύμθωνο, π.τ. κόλος [mόnos], κοίρα [mίrα] κ.λπ. : οδονηικό, έρρινο ζύμθωνο, π.τ. λερό [nerό], λωρίς [norίs] κ.λπ. : οσρανικό, έρρινο ζύμθωνο, π.τ. ληόηε [ɲόti], λοηάδοκαη [ɲάzome] κ.λπ. : σπερωικό, έρρινο ζύμθωνο, πτ. άγγειος [άŋɟelos], ζθίγγω [sfiŋgo] κ.λπ. : θαηνιακό, πλεσρικό, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. ιόγος [lόɣos], ιαγός [lαɣόs] κ.λπ. : οσρανικό, πλεσρικό, ητηρό ζύμθωνο, π.τ. ήιηος [ίʎos], ιηαθάδα [ʎαkάðα] κ.λπ. : θαηνιακό, παλλόμενο ζύμθωνο, π.τ. ρέκα [réma], ρόιος [rόlos] κ.λπ. xxiv

1 Εηζαγωγή Ζ παξνύζα δηαηξηβή αθνξά ηε κειέηε ηνπ λενειιεληθνύ γισζζηθνύ ηδηώκαηνο ηεο Σξίγιηαο. Παξάιιεια, πξνζηηζέκελε ζην έξγν άιισλ κειεηεηώλ, επηρεηξεί λα ζπκβάιεη ζηελ απνηύπσζε ηεο εηθόλαο ησλ ηδησκάησλ ελόο ηκήκαηνο ηεο Βηζπλίαο, ην νπνίν μεθηλά από ηελ παξαιηαθή δώλε κε ηελ Κίν, ηα Μνπδαληά, ηελ Σξίγιηα θαη ην Παιιαδάξη θαη πξνρσξά ζηελ ελδνρώξα κέρξη ηελ Πξνύζα, εζηηάδνληαο ζην Νηεκίξληεζη θαη ηα Κνπβνύθιηα. Παξάπιεπξνπο ζηόρνπο ηεο κειέηεο απνηειoύλ ε δηεξεύλεζε ησλ παξαγόλησλ θαη ησλ παξακέηξσλ πνπ επεξέαζαλ ηε γισζζηθή εμέιημε απηήο ηεο πεξηνρήο, θαζώο θαη ε αλάδεημε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ ελέρνληαη ζηελ έξεπλα ησλ κηθξαζηαηηθώλ ηδησκάησλ. Σέινο, ζην πιαίζην απηήο ηεο δηαηξηβήο, ηίζεηαη εκθαηηθά ε αλάγθε λα ζηξαθεί ε δηαιεθηνινγία ζε ρώξνπο πνπ δελ έρνπλ κειεηεζεί ιεπηνκεξώο θαη ησλ νπνίσλ ε γισζζηθή έξεπλα, ιόγσ ηδηαηηεξνηήησλ θαη εηδηθώλ ηζηνξηθώλ ζπγθπξηώλ, εκθαλίδεη δπζθνιίεο. Ζ δηαηξηβή πεξηιακβάλεη 5 θεθάιαηα: ην πξώην ηκήκα ηεο εηζαγσγήο δίλνληαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ ηνπηθή ηζηνξία. Ζ ελόηεηα εζηηάδεη ζηηο πεξηόδνπο θαη ζηνπο πνηθίινπο παξάγνληεο, ηζηνξηθoύο, γεσγξαθηθνύο, πνιηηηθνύο, θνηλσληθνύο, πνπ επέδξαζαλ ζηε δηακόξθσζε ηνπ ηδηώκαηνο. Σέινο, εμεηάδεηαη ε εηπκνινγηθή πξνέιεπζε ηνπ ηνπσλπκίνπ Σξίγιηα, πνπ θαίλεηαη λα ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή ηεο πεξηνρήο. Ζ δεύηεξε ελόηεηα ηεο εηζαγσγήο αθνξά ηα ηδηώκαηα ηεο Βηζπλίαο. Αξρηθά γίλεηαη κία γεληθή επηζθόπεζε ηεο θαηάηαμεο ησλ κηθξαζηαηηθώλ ηδησκάησλ από ηνλ Σξηαληαθπιιίδε θαη ηoλ Dawkins θαη αλαθνξά ησλ παξαγόλησλ πνπ επέδξαζαλ ζηε δηακόξθσζή ηνπο. Αθνινπζεί επηζθόπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο γηα ηα ηδηώκαηα ηεο Βηζπλίαο θαη επηρεηξείηαη γισζζηθή ραξηνγξάθεζε ησλ ηδησκάησλ ηεο πεξηνρήο. ην πιαίζην απηό θαηαγξάθνληαη νη απόςεηο ησλ κειεηεηώλ γηα ηελ πξνέιεπζε θαη εμέιημε ησλ ηδησκάησλ, γηα ην αλ θαη θαηά πόζν επεξέαζαλ νη επνηθηζκνί ηελ πνξεία ησλ ηδησκάησλ ηεο πεξηνρήο, ηελ πηζαλόηεηα έληαμήο ηνπο ζε κηα θνηλή γισζζηθή νηθνγέλεηα θαη ηε ζρέζε ηνπο κε ηα ηδηώκαηα ηεο Αλ. Θξάθεο. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ησλ ηζηνξηθώλ θαη θνηλσληνγισζζηθώλ παξακέηξσλ πνπ ζπληέιεζαλ ζηε δηακόξθσζε ησλ ηδηώκαηνο ηεο Σξίγιηαο. Ζ ηειεπηαία ελόηεηα ηεο εηζαγσγήο 1

αθνξά ηελ πεξηγξαθή ησλ πνηθίισλ πεγώλ ηνπ πιηθνύ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ πεξηγξαθή ησλ θαηλνκέλσλ ηνπ ηδηώκαηνο. ην δεύηεξν θεθάιαην εμεηάδεηαη ε θσλεηηθή ηνπ ηδηώκαηνο ηεο Σξίγιηαο θαη γίλεηαη αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ θαηλνκέλσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζην πιηθό. Παξάιιεια, θαηαγξάθνληαη αλά θαηλόκελν νη αλαινγίεο θπξίσο κε γεηηνληθά ηδηώκαηα ηεο Βηζπλίαο θαη ηεο Αλαηνιηθήο Θξάθεο, θαζώο θαη κε άιια λενειιεληθά ηδηώκαηα πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνύλ ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο ηπρόλ γισζζηθέο ζπγγέλεηεο ηνπ ηδηώκαηνο ηεο Σξίγιηαο κε άιιεο νκάδεο ηδησκάησλ. ην ηξίην θεθάιαην εμεηάδεηαη ε κνξθνινγία (θιηηηθή θαη παξαγσγηθή) ηνπ ηδηώκαηνο. Παξνπζηάδνληαη ηα κέξε ηνπ ιόγνπ, παξαηίζεληαη θιηηηθά παξαδείγκαηα, γίλνληαη παξαηεξήζεηο ζε ζρέζε κε ηηο δηαθνξέο ηνπ ηδηώκαηνο από ηελ θνηλή ΝΔ θαη επηζεκαίλνληαη αλαινγίεο κε άιια ηδηώκαηα. ηελ ελόηεηα ηεο παξαγσγήο θαηαγξάθνληαη ηα θπξηόηεξα παξαγσγηθά επηζήκαηα θαη πξνζήκαηα πνπ δίλνπλ ηδησκαηηθά παξαδείγκαηα, ελώ ζηε ελόηεηα ηεο ζύλζεζεο παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά παξαδείγκαηα ησλ θαηεγνξηώλ ζπλζέησλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζην ηδίσκα. ην ηέηαξην θεθάιαην εμεηάδεηαη ην ιεμηιόγην ηνπ ηδηώκαηνο. Καηαγξάθνληαη αλά ζεκαηηθέο νκάδεο νη ιεμηινγηθνί αξρατζκνί θαη ηα μέλα δάλεηα πνπ απαληνύλ ζην ηδίσκα. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίλεηαη ζηα δάλεηα ηεο ηνπξθηθήο πνπ απνηεινύλ ηελ πνιππιεζέζηεξε θαηεγνξία δαλείσλ θαη πεξηγξάθεηαη ε επίδξαζε ηεο ηνπξθηθήο ζηε κνξθνινγία ηνπ ηδηώκαηνο. Σν ηειεπηαίν θεθάιαην αθνξά ηε ζύληαμε ηνπ ηδηώκαηνο όπνπ εμεηάδνληαη θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ζπληαθηηθά θαηλόκελα ηνπ ηδηώκαηνο θαη δίλνληαη παξαδείγκαηα. Αθνινπζνύλ ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλάγνληαη από ηελ εμέηαζε ηνπ ηδηώκαηνο θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ηα ηδηώκαηα ηεο πεξηνρήο θαη ζην ηέινο δίλεηαη ην παξάξηεκα κε απνζπάζκαηα ηδησκαηηθνύ ιόγνπ. 2

1.1 Τοπική ιζηορία «Ἡ Τπίγλεια, κειμένη ἐν Β(όπειο)Π(λάσορ) 40 ο - 26 καὶ Ἀ(νασολικό)Μ(ήκορ) 26 ο - 30, δεξιᾷ σῷ εἰςπλέονσι σὸν Κιανὸν κόλπον, οὓσψ κληθένσα, ὡρ ἐκ σῆρ ἐν σῷ μτφῷ αὐσοῦ κειμένηρ πόλεψρ Κίοτ ἐν Βιθτνίᾳ, καθίςσασαι ὁπασή μακπόθεν ἅμα ὡρ παπαπλεύςῃ σιρ σὸ Ποςειδώνιον ἀκπψσήπιον εἶναι δὲ ἐκσιςμένη ἀμυιθεασπικῶρ μεσαξὺ δύο λόυψν σοῦ Σσατποπηγίοτ καὶ σῆρ Κοπακουψληᾶρ 500 ποδῶν ὕχοτρ, ἐκασέπψθεν σῶν ὀφθῶν σοῦ διαςφίζονσορ σαύσην κασὰ μῆκορ φειμάπποτ, ἐυ οὗ πολλαὶ ππὸρ ςτγκοινψνίαν ἐκσίςθηςαν λίθιναι καὶ ξύλιναι γέυτπαι» 1. ηόρνο ηεο ελόηεηαο πνπ αθνινπζεί είλαη λα πεξηγξάςεη ην ηζηνξηθό, γεσγξαθηθό, πνιηηηθό, θνηλσληθό πιαίζην θαη, γεληθόηεξα, ηνλ θφζκν κέζα ζηνλ νπνίν αλαπηύρζεθε θαη εμειίρζεθε ην ηδίσκα πνπ πεξηγξάθεηαη ζηελ παξνύζα δηαηξηβή. Με αθεηεξία ηνπο αξραίνπο ρξόλνπο ε έξεπλα, παξαθνινπζώληαο ηελ ηζηνξία ηεο επξύηεξεο πεξηνρήο, επηθεληξώζεθε ζηηο πεξηόδνπο πνπ ζεσξήζεθαλ ζεκαληηθέο γηα ηε δηακόξθσζε ηεο θνηλόηεηαο. Ζ εμέηαζε ηεο εηπκνινγηθήο πξνέιεπζεο ηνπ ηνπσλπκίνπ Σξίγιηα, ζπλδέεη ηηο πξνεγνύκελεο πεξηόδνπο κε ηε βπδαληηλή επνρή, όπνπ ην ηνπσλύκην, σο νλνκαζία ηνπ ρσξηνύ, εληνπίδεηαη γηα πξώηε θνξά ζηηο πεγέο. Από ηνπο βπδαληηλνύο ρξόλνπο θαη έπεηηα ε εηθόλα γίλεηαη πην μεθάζαξε, θαζώο νη πεγέο ησλ πιεξνθνξηώλ θαη νη αλαθνξέο είλαη πεξηζζόηεξεο, ελώ όζν πιεζηάδνπκε ζηνλ 20 ό αη. νη πξνθνξηθέο καξηπξίεο ησλ θαηνίθσλ ζπκπιεξώλνπλ ηα ζηνηρεία ηεο βηβιηνγξαθίαο. Με ην ηζηνξηθό πεξίγξακκα επηρεηξείηαη λα δηεξεπλεζεί, θαηά ην δπλαηόλ, ε ηαπηόηεηα θαη ε πνξεία ηεο θνηλόηεηαο, όπσο απηή δηακνξθώζεθε κέζα ζην ρξόλν, εζηηάδνληαο ζηηο παξακέηξνπο πνπ απνηεινύλ ζεκαληηθνύο παξάγνληεο γηα ηε δηακόξθσζε ηνπ ηδηώκαηνο. Σέηνηνη είλαη ε πξνέιεπζε θαη ε ζύλζεζε ηνπ πιεζπζκνύ, ε επηθνηλσλία θαη ε επαθή ηνπ κε ηηο γεηηνληθέο πεξηνρέο, νη 1 Δπαγγειίδεο (1934: 10 θ.εμ.), όπνπ εθηελήο αλαθνξά ζηελ ηζηνξία ηνπ ρσξηνύ. Σν βηβιίν απνηειεί κία από ηηο ζεκαληηθόηεξεο πεγέο γηα ηελ Σξίγιηα. Πεξηιακβάλεη πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ ηζηνξία ηνπ ρσξηνύ. Πξόθεηηαη γηα επηζηεκνληθή κειέηε κε παξαπνκπέο ζηε βηβιηνγξαθία θαη πνιιά ζηνηρεία από αλακλήζεηο ηνπ ζπγγξαθέα, ν νπνίνο έγξαςε ην βηβιίν ιίγα ρξόληα κεηά ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή. Αξθεηά ζηνηρεία θαη πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνύλ ηελ ηνπηθή ηζηνξία ηεο Σξίγιηαο θαηαγξάθνληαη θαη ζηα Σζίηεξ (1979) θαη Πηζηηθίδεο (1983). 3

κεηαθηλήζεηο πιεζπζκώλ, ε ζρέζε θαη ν ζπζρεηηζκόο κε ην αιιόγισζζν πεξηβάιινλ, ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή, ην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζεο θ.ά. Ζ αλεύξεζε ησλ πιεξνθνξηώλ ζην πιαίζην ηεο ηνπηθήο ηζηνξίαο θαη ηδηαίηεξα γηα (κηθξέο) πεξηνρέο κε ηηο ηδηαηηεξόηεηεο ηνπ κηθξαζηαηηθνύ ρώξνπ, ζηεξίδεηαη, πέξα από ηελ επίζεκε ηζηνξία, θαη ζηηο πξνθνξηθέο καξηπξίεο, δειαδή ζηηο αθεγήζεηο ησλ πιεξνθνξεηώλ, πνπ κεηαθέξνπλ κε κεγαιύηεξε απζεληηθόηεηα ζην ιόγν ηνπο πηπρέο ηεο «ηζηνξίαο» πνπ αθνξνύλ ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν νη απινί άλζξσπνη βίσζαλ ηηο ηζηνξηθέο κεηαβνιέο, ζην πώο απηέο ηνπο επεξέαζαλ, πώο νη ίδηνη ηηο εξκελεύνπλ θαη ηειηθά πώο αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηό ηνπο θαη ηελ θνηλόηεηα σο θνκκάηη ηεο ηζηνξίαο ηνπ κηθξαζηαηηθνύ ειιεληζκνύ. Ζ Σξίγιηα 2, όπσο γιαθπξά πεξηγξάθεηαη ζην εηζαγσγηθό απόζπαζκα, βξίζθεηαη ζηελ παξαιηαθή δώλε ηεο Πξνπνληίδαο, ζηε δεμηά είζνδν ηνπ θόιπνπ ηεο Κίνπ (ηνπξθ. Ηncir-liman), πνιύ θνληά ζηα Μνπδαληά, θαη ζε απόζηαζε πεξίπνπ ζαξάληα λαπηηθώλ κηιίσλ από ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε (βι. ζρεηηθνύο ράξηεο ζην Παξάξηεκα). Γηνηθεηηθά θαη εθθιεζηαζηηθά ππαγόηαλ ζηελ Πξνύζα, από ηελ νπνία απέρεη πεξίπνπ πελήληα ρηιηόκεηξα. Σν ζεκεξηλό ηεο όλνκα είλαη Εeytin Baĝη, πνπ ζηελ ηνπξθηθή ζεκαίλεη "ειαηόηνπνο". ύκθσλα κε ηνλ θαηάινγν ηνπ Κέληξνπ Μηθξαζηαηηθώλ πνπδώλ 3, ε Βηζπλία ρσξηδόηαλ ζε 14 πεξηθέξεηεο, νη νπνίεο πεξηιάκβαλαλ ζπλνιηθά 181 νηθηζκνύο. ηνλ πίλαθα πνπ παξαηίζεηαη ζεκεηώλνληαη νη ζεκαληηθόηεξνη νηθηζκνί ηεο πεξηνρήο θαη δίλνληαη θαηά πξνζέγγηζε 4 ζηνηρεία γηα ηε ζύζηαζε ηνπ πιεζπζκνύ ηνπο θαη ηελ επηθξαηνύζα γιώζζα ζηηο αξρέο ηνπ 20 νύ αη.: 2 ηε βηβιηνγξαθία θαη ηνπο ράξηεο ην ηνπσλύκην θαηαγξάθεηαη ζπλήζσο θαη σο Σξίγιεηα (Ηζηνξία ηνπ Ησάλλε Καληαθνπδελνύ / επηζηνιέο Παηξηάξρε Γξεγνξίνπ ηνπ Κππξίνπ / Δπαγγειίδεο 1934 θ.α.), Σξπγιηά (Υάξηα ηεο Διιάδνο ηνπ Ρήγα), Σξίγθιεηα (Πνιέκεο 1977-78: 113). 3 Κ.Μ.. (1974: 99-102). 4 Αο ζεκεησζεί όηη είλαη δύζθνιν λα βξεζνύλ αθξηβή ζηνηρεία γηα ηνπο πιεζπζκνύο ηεο πεξηνρήο. Οη αξηζκνί πνπ δίλνληαη ζηνλ πίλαθα βαζίδνληαη ζε ζηνηρεία επίζεκα ή αλεπίζεκα πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε βηβιηνγξαθία. βι. θαη Αληίιαινη (1931: 28). Αδακαληηάδεο (1957: 98). Κ.Μ.. (1974: 99-102). γηα πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνύλ ηελ νηθνλνκηθή θαη δεκνγξαθηθή εμέιημε ηεο πεξηνρήο, βι. θαη Αλαγλσζηνπνύινπ (1997: 155-6, 214-76). 4

πόιε / τωρηό πιεζσζκός γιώζζα Πξνύζα 50.000 Σνύξθνη 7.500 Αξκέληνη 5.500 Έιιελεο 3.000 Δβξαίνη ηνπξθηθή / ειιεληθή Κνπβνύθιηα 2.000 Έιιελεο ειιεληθή Νηεκίξληεζη 3.000 Έιιελεο ειιεληθή Παιιαδάξη 2.500 Έιιελεο ειιεληθή Μνπδαληά 4.500 Έιιελεο 1.200 Σνύξθνη ειιεληθή Διηγκνί 1.600 Έιιελεο 200 Σνύξθνη ειιεληθή Σξίγιηα 5.500 Έιιελεο 150 Σνύξθνη ειιεληθή Βειεηιέξ 45 νηθνγ. Διιήλσλ (ηνπξθόθσλσλ) ηνπξθηθή Γηαιίηζηθιηθ 100 νηθνγ. Διιήλσλ ειιεληθή Κίνο 10.000 Έιιελεο ειιεληθή Δμεηάδνληαο ηελ ηνπηθή ηζηνξία ηεο πεξηνρήο θαη αμηνπνηώληαο πιεξνθνξίεο ηεο έξεπλαο ηνπ Σξ. Δπαγγειίδε, θαζώο θαη άιισλ κειεηεηώλ πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηελ πεξηνρή, ηα ηζηνξηθά ζηνηρεία πνπ ζπγθεληξώζεθαλ δίλνπλ κηα εηθόλα γηα ηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή ηνπ ρσξηνύ ζην πέξαζκα ησλ αηώλσλ. 5

1.1.1 Από ηο αρταίο Βρύιιεηολ ζηε βσδαληηλή Τρίγιεηα Πξώηε θνξά ν ηύπνο Σξίγιεηα απαληά ζε κεζαησληθέο πεγέο σο νλνκαζία ηεο Μνλήο Σξηγιείαο, πνπ ππήξρε ζηελ πεξηνρή ήδε από ηνλ 8 ν αη.. νη αλαθνξέο πνπ εληνπίζηεθαλ ζην Σππηθφλ ηεο Μεγάιεο Δθθιεζίαο (9 νο αη.) θαη ζην πλαμάξηνλ Κσλζηαληηλνππφιεσο (10 νο αη.) αθνξνύλ ηνλ εγνύκελν ηεο Μνλήο Σξηγιείαο όζην ηέθαλν ν νπνίνο, όπσο θαηαγξάθεηαη, αλέιαβε εγνύκελνο ηεο κνλήο κεηά από παξάθιεζε ησλ εθεί κνλαρώλ. ν όζηνο ηέθαλνο έδεζε θαη καξηύξεζε (γηαηί ήηαλ εηθνλνιάηξεο) ηελ επνρή ηνπ απηνθξάηνξα Λένληα ηνπ Δ ηνπ Αξκέληνπ (813-820) 5. Πξώηε αλαθνξά ρσξηνχ κε ην όλνκα Σξίγιεηα εληνπίδεηαη ην 13 ν αη., ζε επηζηνιή ηνπ Παηξηάξρε Γξεγνξίνπ ηνπ Κππξίνπ (1283-1289) πξνο ηνλ απηνθξάηνξα Αλδξόληθν Β Παιαηνιόγν, ζηελ νπνία πεξηγξάθεη ηελ νηθηξή θαηάζηαζε ησλ επαξρηώλ ηνπ Βπδαληίνπ θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ρσξηθώλ ηεο Κίνπ, ηεο Σξίγιηαο θαη άιισλ πόιεσλ από ηνπο αμησκαηνύρνπο ηνπ απηνθξάηνξα: «...εἰρ Κίον αὐσοὶ καὶ Τπίγλειαν καὶ Ἐλεγμοὺρ καὶ σοὺρ ἔσι ποππψσέπψ πευθακόσαρ σόποτρ εἰςίν, ὀπνίθια καὶ φοιπίδια καὶ σὰ 5 Σππηθφλ ηεο Μεγάιεο Δθθιεζίαο (TLG: Typicon Magnae Ecclesiae, Typicon menaeum {5331.001}: 1.12.29): «Τελεῖσαι δὲ καὶ ἡ μνήμη σοῦ ἁγίοτ Ἀπιςσίψνορ ἐπιςκόποτ Ἀλεξανδπείαρ, καὶ ἡ μνήμη σοῦ ἁγίοτ πασπὸρ ἡμῶν Θεοκσίςσοτ ςτναςκησοῦ σοῦ μεγάλοτ Εὐθτμίοτ, καὶ Σσευάνοτ σῆρ Τπιγλείαρ», βι. TLG: Mateos J.: Le Typicon de la Grande Église. Tome I: Le cycle des douze mois [Orientalia Christiana Analecta 165. Rome: Pontificum Institutum Orientalium Studiorum, 1962]. πλαμάξηνλ Κσλζηαληηλνππφιεσο (TLG: Synaxarium mensis Septembris {4411.001}: 3.5.3): «Τῇ αὐσῇ ἡμέπᾳ ςτνέυθαςε καὶ μνήμη σοῦ ὁςίοτ πασπὸρ ἡ μῶν καὶ ὁμολογησοῦ Σ σ ε υ ά ν ο τ, ἡγοτμένοτ Τπιγλείαρ» θαη (TLG: Synaxarium mensis Martii {4411.007}: 26.4.7): «Τῇ αὐσῇ ἡμέπᾳ μνήμη σοῦ ὁςίοτ πασπὸρ ἡμῶν Σ σ ε υ ά ν ο τ ἡγοτμένοτ Τπιγλείαρ σοῦ ὁμολογησοῦ. Οὗσορ ὑπῆπφεν ἐπὶ σῆρ βαςιλείαρ Λέονσορ σοῦ Ἀπμενίοτ ἐκ βπέυοτρ σὸν ἀςκησικὸν ἑλόμενορ βίον. Διὰ δὲ σὴν ἐνάπεσον αὐσοῦ πολισείαν ἱκεσείᾳ καὶ παπακλήςει σῶν μοναφῶν ἡγούμενορ κασαςσὰρ σῆρ μονῆρ Τπιγλείαρ, καὶ πολλοὺρ σῇ ἀςκησικῇ πολισείᾳ σελειώςαρ, ὕςσεπον ὑπὸ σοῦ ῥηθένσορ δτςςεβοῦρ Λέονσορ, διψγμὸν κινήςανσορ κασὰ σῶν πποςκτνούνσψν σὰρ ἁγίαρ καὶ ςεπσὰρ εἰκόναρ, καὶ αὐσὸρ πποςκληθεὶρ καὶ κασαναγκαςθεὶρ ἀπνήςαςθαι σὴν πποςκύνηςιν καὶ ὑπογπάχαι κασὰ σῆρ ὀπθοδόξοτ πίςσεψρ καὶ μὴ πειςθεὶρ ἀλλὰ μᾶλλον δτςςεβεῖρ ἀποκαλέςαρ σοὺρ εἰρ σοῦσο αὐσὸν κασαναγκάζονσαρ πλεῖςσα σιμψπηθεὶρ καὶ υτλακαῖρ πποςομιλήςαρ καὶ ἐξοπίαιρ σαλαιπψπηθεὶρ καὶ νοςήςαρ, ππὸρ Κύπιον, δι ὃν σοὺρ πολλοὺρ πόνοτρ ὑπέςση, ἐξεδήμηςεν», βι. TLG: Delehaye H. (επηκ.), Acta Sanctorum 62, Brussels, 1902 (repr. Wetteren, Belgium: Imprimerie Cultura, 1985). Γηα πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνύλ ηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή ηεο κνλήο, αξρηηεθηνληθά ζρέδηα ηνπ λανύ ηεο Παληνβαζίιηζζαο θαη βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο, βι. Δπαγγειίδεο (1934: 51-3) θαη Hasluck (1906-07: 291-93). 6