ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΠΕΤΡΑΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΠΕΤΡΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2007-2013 «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ» ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΖΩΩΝ-ΑΘΗΝΑΣ ΑΞΟΝΑΣ 2, ΜΕΤΡΟ 214, ΔΡΑΣΗ 3,4 ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΣΤΡΑΝΕΣΤΑΣΗΣ Α. ΙΩΑΝΝΗΣ MSc. ΛΕΣΒΟΣ 2013

Εικόνα εµπρός, από ορεινό βοσκότοπο περιοχής Στύψης. Εικόνα πίσω, από κτηνοτροφική µονάδα Δελάγα Μιχαήλ, Στύψη.

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΠΕΤΡΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2007-2013 «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ» ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΖΩΩΝ-ΑΘΗΝΑΣ ΑΞΟΝΑΣ 2, ΜΕΤΡΟ 214, ΔΡΑΣΗ 3,4 ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΣΤΡΑΝΕΣΤΑΣΗΣ Α. ΙΩΑΝΝΗΣ MSc. Από κτηνοτροφική µονάδα Σαχίνη Ελευθερίου, Λαφιώνας. ΛΕΣΒΟΣ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...... 5 Πρόβατο Φυλής Λέσβου.... 7 Στοιχεία προέλευσης και Πληθυσμού... 7 Ιστορική ανασκόπηση - Μορφολογικά Χαρακτηριστικά..... 8 Αναπαραγωγικά και Παραγωγικά Χαρακτηριστικά.... 9 Πορεία υλοποίησης του προγράμματος..... 10 Στόχοι του προγράμματος........ 14 Ευχαριστίες...... 15 Από κτηνοτροφική µονάδα κου Πιτσούλη Φώτιου, Στύψη ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Ευρώπη επενδύει στις αγροτικές περιοχές ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2007-2013 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Η έκδοση αυτή, συγχρηµατοδοτείται τόσο από κοινοτικούς πόρους µέσω του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταµείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) όσο και από εθνικούς πόρους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προβατοτροφία στη Λέσβο αποτελεί παράδοση αιώνων στηριζόµενη κατά κύριο λόγο στην οµώνυµη φυλή προβάτων. Ο αριθµός των προβάτων της φυλής στο νησί ανέρχεται σε 300.000 άτοµα, εκ των οποίων το 81% είναι αµιγώς εκτρεφόµενα. Η φυλή παρουσιάζει σηµαντικά πλεονεκτήµατα έναντι άλλων φυλών (ντόπιων και ξενικών) προβάτων τα οποία την θέτουν ως πρώτη σε προτίµηση των Λέσβιων προβατοτρόφων. Ωστόσο η φυλή έχει τόσο διαδοθεί σε όλη την ελληνική επικράτεια, λόγω της µεγάλης προσαρµοστικότητας της σε ξηρό-θερµικά κλίµατα, µε αποτέλεσµα να συναντάται εκτός το Βόρειο Αιγαίο και σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας (νοµοί Έβρου και Φλώρινας) και την Πελοπόννησο. Τα τελευταία µάλιστα χρόνια υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον για τη φυλή και από χώρες του εξωτερικού, όπως η Τουρκία και η Λιβύη. Τα κύρια χαρακτηριστικά της φυλής είναι: Ο λιτοδίαιτος χαρακτήρας, η υψηλή ανθεκτικότητα σε εκτατικές συνθήκες (βόσκηση) και η ικανότητα αξιοποίησης ορεινών και φτωχών σε βλάστηση περιοχών. Πολύ καλές αποδόσεις γαλακτοπαραγωγής, µε µέσο όρο κοπαδιού που µπορεί να ξεπεράσει τα 250 χγρ ανά γαλακτική περίοδο, εφόσον τα ζώα έχουν διατραφεί ορθολογικά. Μεγάλη προσαρµοστικότητα στην ελληνική επικράτεια, ακόµα και σε ακραίες κλιµατολογικές συνθήκες. Μητέρες µε ιδιαίτερα ανεπτυγµένο το µητρικό ένστικτο (µαζεύουν και θηλάζουν µόνες τα αρνιά τους). Μεγαλόσωµα αρνιά στους τοκετούς µε ταχεία ανάπτυξη. Μακροζωία προβάτων µε διατήρηση της γαλακτοπαραγωγής ακόµα και σε µεγάλη ηλικία. Δυνατότητα εκτροφής υπό ποικίλα συστήµατα εκτροφής (εκτατικά, ηµιεντατικά και µετακινούµενα) χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις σε σταβλικές εγκαταστάσεις. Υψηλή ανθεκτικότητα σε αρκετές ασθένειες. Το πρόβατο Λέσβου έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά, διασφαλίζοντας ακόµα και στον έλληνα κτηνοτρόφο των ορεινών και µειονεκτικών περιοχών της χώρας ένα επαρκές εισόδηµα µε µικρό κόστος παραγωγής, ιδιαίτερα εάν διατίθενται βοσκότοποι. Θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως «το καταλληλότερο πρόβατο για την αξιοποίηση των ορεινών περιοχών για όλη την Ελλάδα». 5

Ο Αγροτικός Συνεταιρισµός Πέτρας (Α.Σ.Π.) Λέσβου εφαρµόζει το πρόγραµµα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων «Διατήρηση γενετικών πόρων στην κτηνοτροφία» από το 2012, υπό την επίβλεψη του Κέντρου Γενετικής Βελτίωσης Ζώων - Αθήνας και του επιστηµονικού συµβούλου Κοµινάκη Αντώνη (Αν. Καθηγητή του ΓΠΑ). Για την υλοποίηση του προγράµµατος υπεύθυνος είναι ο Τεχνολόγος Γεωπόνος Μαστρανεστάσης Ιωάννης και οι ελεγκτές γαλακτοπαραγωγής Αχουλιάς Φρίξος και Φιλής Άγγελος. Το πρόγραµµα χωρίζεται σε τρείς βασικές δράσεις : 1) Συλλογή - τήρηση στοιχείων γενεαλογίας και διατήρηση γενεαλογικού βιβλίου σε ηλεκτρονική βάση δεδοµένων 2) Ατοµικός έλεγχος των αποδόσεων των προβατίνων, των ενταγµένων στο πρόγραµµα προβατοτροφικών εκµεταλλεύσεων 3) Ενηµέρωση και παροχή συµβουλών σε θέµατα που αφορούν στην ορθή διαχείριση των ποιµνίων και στην παραγωγή ζώων αναπαραγωγής Βάσει των παραπάνω δράσεων, ο Α.Σ.Π. Λέσβου έχει θέσει τους ακόλουθους στόχους: α) Τη συνεχή και σταδιακή γενετική βελτίωση των αποδόσεων της φυλής τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο β) Τη δηµιουργία και διάθεση προς πώληση ζώων αναπαραγωγής υψηλής γενετικής αξίας και αξιοπιστίας γ) Τη διαµόρφωση της τιµής πώλησης των ζώων αναπαραγωγής, κλιµακωτά µε βάση τη γενετικής τους αξία, πάντα σε συµφέρουσα τιµή για τον ενδιαφερόµενο αγοραστή Εµείς ως ένθερµοι υποστηρικτές του Λεσβιακού προβάτου, το προτείνουµε ανεπιφύλακτα στους Έλληνες προβατοτρόφους, ειδικά σε εκείνους που καλούνται να εκµεταλλευτούν ηµιορεινές και ορεινές περιοχές. Μόνο διατηρώντας και εκτρέφοντας τις εγχώριες φυλές µας, µπορούµε να γινόµαστε ανταγωνιστικοί έναντι των άλλων χωρών, παράγοντας και κατοχυρώνοντας τα Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) τυροκοµικά προϊόντα µας! Λέσβος, Ιανουάριος 2013 Ο υπεύθυνος του προγράµµατος για τον Α.Σ.Π. Μαστρανεστάσης Α. Ιωάννης ΜSc. Υ. Δ. Γενετικής Πληθυσµών 6

Στοιχεία Προέλευσης και Πληθυσµού ΠΡΟΒΑΤΟ ΦΥΛΗΣ ΛΕΣΒΟΥ Το πρόβατο της φυλής Λέσβου είναι αποτέλεσµα παλαιών διασταυρώσεων ντόπιων λεπτόουρων προβάτων του νησιού µε παχύουρα πρόβατα της Μικράς Ασίας (Kamakuyruk) και µε πρόβατα της φυλής Χίου. Ο πληθυσµός της φυλή προβάτου Λέσβου, ανέρχεται σήµερα στις 300.000 πρόβατα. Εικόνα 1. Χάρτης πληθυσµού προβάτων στη Λέσβο, εκ των οποίων το 81% ανήκει στην οµώνυµη φυλή, χρησιµοποιώντας το Γεωγραφικό Σύστηµα Αrc Map10. Τα στοιχεία του πληθυσµού παραχωρήθηκαν από τη Διεύθυνση Κτηνιατρικής Λέσβου. Η φυλή αναπαράγεται αµιγώς, σχεδόν αποκλειστικά στο οµώνυµο νησί. Ωστόσο, υπάρχει µεγάλη ζήτηση σε ορεινές κυρίως περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, διότι η φυλή χαρακτηρίζεται ως λιτοδίαιτη και ενδείκνυται για την αξιοποίηση φτωχών σε βλάστηση και (ηµι)ορεινών περιοχών. Φηµίζεται για την εύκολη προσαρµοστικότητά της και την ανθεκτικότητά της σε αντίξοες καιρικές συνθήκες. Επιπλέον η φυλή Λέσβου φαίνεται διαχρονικά να εµφανίζει όλο και περισσότερο ενδιαφέρον, από την άποψη της προσαρµογής στην κλιµατική αλλαγή και την ερηµοποίηση των εδαφών. Άριστα προσαρµοσµένη στο ξηροθερµικό κλίµα και σε άγονα εδάφη, η φυλή αυτή µπορεί µελλοντικά να εξαπλωθεί και να εκτρέφεται και σε άλλες µεσογειακές ή βορειότερες της Ελλάδας, χώρες. 7

Ιστορική ανασκόπηση - Μορφολογικά Χαρακτηριστικά Tα πρόβατα της φυλής Λέσβου παρουσιάζουν µεγάλη φαινοτυπική παραλλακτικότητα αναφορικά µε το χρωµατισµό του σώµατος από ολόµαυρο ως λευκό. Οι χρωµατισµοί αυτοί απαντώνται σχεδόν σε κάθε ποίµνιο ωστόσο κάποιοι παραγωγοί (κυρίως στην ευρύτερη περιοχή του Αγίας Παρασκευής) προτιµούν τον ολόµαυρο χρωµατισµό. Παλαιότερες βιβλιογραφικές πηγές και φωτογραφίες παρουσιάζουν στις αρχές του 20ου αιώνα ποίµνια αποτελούµενα από µικρόσωµα αναµικτόµαλλα πρόβατα, λευκά στο κορµό του σώµατος τους, µε µαύρες ή καστανές κηλίδες στο κεφάλι και τα πόδια, πολλά εκ των οποίων εµφάνιζαν και τούφα τριχών στο µέτωπο τους. Σήµερα, τέτοια ζώα εντοπίζονται κυρίως στη Δυτική Λέσβο και ειδικότερα στην περιοχή της Ερεσού. Με την πάροδο των ετών, και λόγω της έντονης εµπορικής δραστηριότητας που υπήρχε στο Βόρειο Ανατολικό Αιγαίο µε την περιοχή των παραλίων της Μικράς Ασίας, πριν την Μικρασιατική καταστροφή (1922), εισήχθησαν εντός του νησιού πλατύουρα πρόβατα της φυλής Kamakuyruk. Η πιθανότερη αιτία αυτής της διασταύρωσης, ήταν η αύξηση του σωµατικού βάρους των σφάγιων, σε µια εποχή όπου οι διατροφικές συνήθειες και ανάγκες των ανθρώπων ήταν διαφορετικές από τις σηµερινές. Εκείνη την εποχή, η λιποεναπόθεση στα σφάγια ήταν επιθυµητή. Σήµερα στη Λέσβο, ο χρωµατισµός των προβάτων που επικρατεί στο µεγαλύτερο ποσοστό είναι τα µαύρα. Το γεγονός αυτό προέκυψε από την αντίληψη πολλών παραγωγών να θεωρούν τα µαύρα πρόβατα ως ανθεκτικότερα στις καιρικές συνθήκες ή λόγω της προτίµησης τους σε αυτόν το χρωµατισµό. Οι κατηγορίες χρωµατισµού στα πρόβατα της φυλής Λέσβου όπως τα ονοµάζουν οι προβατοτρόφοι του νησιού είναι οι εξής: Μαύρα (Κοκκινόµαλλα ή Ψαρά) Μαυρόµυτα, Χέντρα, Καραγκιόζικα, Λαχόψα ή Πυρά, Γάλιπα, Ασπρόµυτα, Μύρκα Περκάτα, Βάχλια, Παρδαλά ή Πιτσλά. Η φυλή κατατάσσεται στα αναµικτόµαλλα πρόβατα, ενώ το κεφάλι, τα άκρα, όπως και το κάτω τµήµα του τραχήλου και του κορµού δεν καλύπτονται από µαλλί. Το µέσο σωµατικό βάρος των προβατινών κυµαίνεται στα 50 κιλά ενώ των κριών στα 73 κιλά. Τα πρόβατα της φυλής Λέσβου χαρακτηρίζονται µεσαίου µεγέθους, µε υπεραναπτυγµένο το οπίσθιο µέρος του σώµατος τους και µε µαστό καλής διάπλασης (Εικόνα 2). Εικόνα 2. Συµµετρικός µαστός καλής διάπλασης από πρόβατο της φυλής Λέσβου (ποίµνιο κου Πετριτζικλή Παναγιώτη, Καλλονή). 8

Τα πρόβατα της φυλής Λέσβου συγκαταλέγονται στα ηµιπαχύουρα πρόβατα. Το πλάτος της ουράς κατά µέσο όρο κυµαίνεται στα 13,5 εκ. και το µήκος στα 31εκ., ενώ σε ορισµένα ζώα η ουρά έχει το χαρακτηριστικό σχήµα S, καθώς φέρει στο πάνω τµήµα της δύο λιπώδη ηµισφαίρια. Τα αυτιά των προβάτων της φυλής Λέσβου είναι τριών διαφορετικών µεγεθών και οι παραγωγοί χρησιµοποιούν ανάλογα ονόµατα, όπως Αυτάτα (µεγάλα αυτιά), Κτσούµπκα (µικρά αυτιά) και Κουφά (πολύ µικρά αυτιά). Οι προβατίνες της φυλής σε µεγάλο ποσοστό φέρουν κέρατα, ενώ τα κριάρια φέρουν σχεδόν όλα. Ανάλογα µε το αν φέρουν ή δεν φέρουν κέρατα τα ζώα ονοµάζονται Τσιραβλά ή Καµπάκα, αντίστοιχα. Αναπαραγωγικά και Παραγωγικά Χαρακτηριστικά Τα πρόβατα της φυλής Λέσβου παρουσιάζουν σχετικά πρώιµη γενετήσια ωριµότητα, όταν εκτρέφονται κάτω από ευνοϊκές συνθήκες. Οι αµνάδες της φυλής Λέσβου, στο µεγαλύτερο ποσοστό τους οχεύονται για πρώτη φορά σε ηλικία 9-10 µηνών. Το ποσοστό αυτό διαφοροποιείται στις εκτροφές, σύµφωνα µε το σωµατικό βάρος που έχουν στην ηλικία αναπαραγωγής οι αµνάδες και συνδέεται κυρίως µε την ορθολογικότητα του σιτηρεσίου που εφαρµόστηκε, σε ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο. Σε ό,τι αφορά την κατανοµή των τοκετών, το µεγαλύτερο ποσοστό των ενήλικων προβατίνων γεννούν τους µήνες Νοέµβριο και Δεκέµβριο, ενώ το µεγαλύτερο ποσοστό των πρωτότοκων προβατινών τους µήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο. Οι προβατίνες της φυλής Λέσβου έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγµένο το µητρικό ένστικτο. Γεννάνε εύκολα και θηλάζουν µόνες τα αρνιά τους χωρίς τη βοήθεια του παραγωγού. Εικόνα 3. Φυσικός θηλασµός από προβατίνες της φυλής Λέσβου (ποίµνιο κου Σαχίνη Ελευθερίου, Λαφιώνας). 9

Ο συντελεστής πολυδυµίας είναι χαµηλός (1,1-1,2) ενώ αυξάνεται σηµαντικά όταν εφαρµοστεί «flushing» πριν και µετά την περίοδο των οχειών. Το µέσο σωµατικό βάρος κατά τον απογαλακτισµό (45 ηµέρες) των αρσενικών και θηλυκών αρνιών ανέρχεται περίπου στα 15 και 14 χγρ, αντίστοιχα. Ο µέσος όρος της γαλακτοπαραγωγής και της γαλακτικής περιόδου στα ποίµνια της φυλής στη Λέσβο, διαφέρει και επηρεάζεται σηµαντικά από παράγοντες όπως οι συνθήκες εκτροφής και η διατροφή. Για τους λόγους αυτούς, κτηνοτροφικές µονάδες µε σύγχρονες σταβλικές εγκαταστάσεις που διατρέφουν ορθολογικά τα πρόβατα τους φτάνουν τα 200-250 χγρ ανά γαλακτική περίοδο µε διάρκεια άµελξης που ξεπερνά τις 200 ηµέρες. Μολονότι το πρόβατο της φυλής Λέσβου είναι ικανοποιητικών αποδόσεων, η εκτροφή του στη Λέσβο γίνεται κυρίως σε πρόχειρες σταβλικές εγκαταστάσεις, κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες εκτροφής και διατροφικές ελλείψεις. Το υψηλό κόστος αγοράς των ζωοτροφών που περιορίζει την ποσότητα των συµπληρωµατικών συµπυκνωµένων τροφών που χορηγούν οι παραγωγοί αλλά και η µη ορθολογική διατροφική διαχείριση κατά τη διάρκεια της παραγωγικής ή ξηράς περιόδου, έχουν άµεση αρνητική επίπτωση στην γαλακτοπαραγωγή. Ως αποτέλεσµα αυτών των παραγόντων, τα πρόβατα δεν µπορούν να αποδώσουν το µέγιστο της παραγωγικότητας τους που τους επιτρέπει η γενετικής τους αξία. Το συµπέρασµα αυτό προκύπτει από τα αποτελέσµατα του ελέγχου των αποδόσεων στα ελεγχόµενα ποίµνια που εντάσσονται στο πρόγραµµα του Υ.Α.Α.Τ. «Διατήρηση των γενετικών πόρων στην κτηνοτροφία» όπου η µέση εµπορεύσιµη γαλακτοπαραγωγή των προβατίνων της φυλής ανέρχεται σε 140-180 κιλά, µε µεγάλο εύρος διακύµανσης της διάρκειας της γαλακτικής περιόδου (90-250 ηµέρες). Ωστόσο, αναφέρονται πολύ υψηλότερες αποδόσεις όταν τα ζώα εκτρέφονται σε καλύτερες συνθήκες εκτροφής και κυρίως διατροφής. Για παράδειγµα η εκτροφή των προβάτων της φυλής στην ευρύτερη περιοχή της εύφορης Μακεδονίας απέδωσε καλύτερα αποτελέσµατα αποδόσεων γαλακτοπαραγωγής. Πορεία υλοποίησης του προγράµµατος α) Καταγραφή ζώων Ο Α.Σ.Π. έχει εντάξει 27 παραγωγούς οι οποίοι παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα 1. õ ± ΑXΟΥΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ - ΑΧΟΥΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΩΝ ΖΩΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ 50 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6601 ΒΑΛΙΟΥΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ- ΚΟΥΤΣΜΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 330 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6759 ΔΕΛΑΓΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ 260 ΠΕΤΡΙ ΕL 8330 6608 ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 158 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6609 ΖΟΡΜΠΑΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 150 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6612 ΚΑΛΑΤΖΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ 330 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6786 ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΣ 202 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6789 ΚΟΣΤΟΓΛΟΥ ΛΥΣΙΜΑΧΟΣ 89 ΣΚΟΥΤΑΡΟΣ ΕL 8330 6913 ΚΟΥΤΖΑΜΠΑΣΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ 225 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6788 ΛΑΣΚΑΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 100 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6632 10

ΜΑΝΑΒΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΣ 485 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6810 ΣΑΧΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ 320 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6654 ΜΑΠΠΑΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ 219 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6640 Πίνακας 1. ΣΕΒΑΣΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 170 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6835 ΜΠΟΥΜΠΟΥΓΛΙΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 167 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 7100 ΦΙΛΙΑΝΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ 250 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6663 Εντεταγµένοι ΠΑΓΙΔΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 165 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6643 ΦΙΛΙΑΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 122 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 7129 προβατοτρόφοι ΠΑΡΕΛΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ 135 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 7013 ΣΥΝΟΛΟ 5650 - - ΠΑΡΕΛΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 220 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6817 του Α.Σ.Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ 162 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6649 Αρχικά έγινε καταγραφή όλων των ζώων των ποιµνίων και τοποθέτηση ενωτίων. Η ΠΕΤΡΙΤΖΙΚΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 341 ΚΑΛΛΟΝΗ ΕL 8330 8325 καταγραφή περιελάµβανε ΠΕΤΡΙΩΤΗΣ ατοµικά ΝΙΚΟΛΑΟΣ για κάθε 120 ζώο στοιχεία ΣΤΥΨΗ όπως: ΕL φύλο, 8330 6816 ηλικία, γαλακτική περίοδο και καταγραφή ΠΙΤΣΟΥΛΗΣ των κύριων ΦΩΤΙΟΣ φαινοτυπικών 270 χαρακτηριστικών. ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6824 β) Προγραµµατισµός οχειών ΚΑΛΑΤΖΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ 330 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6786 ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΣ 202 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6789 ΚΟΣΤΟΓΛΟΥ ΛΙΣΙΜΑΧΟΣ 89 ΣΚΟΥΤΑΡΟΣ ΕL 8330 6913 ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΟΥΤΖΑΜΠΑΣΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ 225 ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΤΥΨΗ ΕL ΚΩΔΙΚΟΣ õ ± ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΩΝ 8330 6788 ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΩΩΝ 100 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6632 ΑXΟΥΛΙΑ ΜΑΝΑΒΗΣ ΚΩΣΤΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΡΗΣΤΙΝΑ 300 ΥΨΗΛΟΜΕΤΩΠΟ ΕL 8330 6867 50 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6601 - ΜΑΝΑΒΗΣ ΑΧΟΥΛΙΑΣ ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΩΣ 485 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6810 ΒΑΛΙΟΥΤΗ ΜΑΠΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ- ΚΛΕΑΝΘΗΣ 219 330 ΠΕΤΡΑ ΣΤΥΨΗ ΕL ΕL 8330 8330 6640 6759 ΜΠΟΥΜΠΟΥΓΛΙΑΣ ΚΟΥΤΣΜΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 167 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 7100 ΠΑΓΙΔΑΣ ΔΕΛΑΓΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ 165 260 ΠΕΤΡΑ ΠΕΤΡΙ ΕL 8330 6643 6608 ΠΑΡΕΛΛΗΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 135 158 ΣΤΥΨΗ ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 7013 6609 ΖΟΡΜΠΑΚΟΣ ΠΑΡΕΛΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 220 150 ΣΤΥΨΗ ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6817 6612 ΚΑΛΑΤΖΗ ΠΑΥΛΙΔΗΣ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΜΙΧΑΛΗΣ 162 330 ΠΕΤΡΑ ΣΤΥΨΗ ΕL ΕL 8330 8330 6649 6786 ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΣ ΠΕΤΡΙΤΖΙΚΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 202 341 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΟΝΗ ΕL 8330 6789 ΕL 8330 8325 ΚΟΣΤΟΓΛΟΥ ΛΙΣΙΜΑΧΟΣ 89 ΣΚΟΥΤΑΡΟΣ ΕL 8330 6913 ΠΕΤΡΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 120 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6816 ΚΟΥΤΖΑΜΠΑΣΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ 225 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6788 ΠΙΤΣΟΥΛΗΣ ΦΩΤΙΟΣ 270 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6824 ΛΑΣΚΑΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 100 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6632 ΣΑΝΤΑΒΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 100 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 7076 ΜΑΝΑΒΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 300 ΥΨΗΛΟΜΕΤΩΠΟ ΕL 8330 6867 ΣΑΝΤΑΒΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ 210 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6838 ΣΑΝΤΑΒΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 100 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 7076 ΣΑΝΤΑΒΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ 210 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6838 ΣΑΧΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ 320 ΛΑΦΙΩΝΑΣ ΕL 8330 6654 ΣΕΒΑΣΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 170 ΣΤΥΨΗ ΕL 8330 6835 ΦΙΛΙΑΝΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ 250 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 6663 ΦΙΛΙΑΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 122 ΠΕΤΡΑ ΕL 8330 7129 ΣΥΝΟΛΟ 5650 - - Ακολούθησε προγραµµατισµός των οχειών µε: 1) Ανίχνευση οίστρων µε ανιχνευτές κριούς στους οποίους τοποθετηθήκαν ποδιές. Οµαδοποίηση (6-8) των προβατινών που παρουσίαζαν οίστρο σε κελί που είχε τοποθετηθεί ένας και µόνο κριός για 36-48 ώρες. 2) Πρόγραµµα συγχρονισµού οίστρων των προβατινών κατά οµάδες µε ενδοκολπικούς σπόγγους (Εικόνα 4). Ακολουθούσε αφαίρεση των σπόγγων στις 14 ηµέρες και χορήγηση γοναδοτροπίνης (PMSG). Έπειτα από 24 ώρες οι προβατίνες που βρισκόταν σε κατάσταση οίστρου, οδηγούνταν στα ατοµικά κελιά των κριών για να πραγµατοποιηθεί η φυσική οχεία (Εικόνα 4). Εικόνα 4. Τοποθέτηση ενδοκολπικών σπόγγων για συγχρονισµό των οίστρων 11

3) Οµαδοποίηση κατά 15-20 προβατινών µε ένα κριό καθ όλη την περίοδο αναπαραγωγής. γ) Καταγραφή τοκετών και σήµανση αρνιών για αναπαραγωγή Μετά από ενηµέρωση που πραγµατοποιήθηκε στους προβατοτρόφους του προγράµµατος, διακινήθηκαν καταστάσεις µε εγγεγραµµένο το δυναµικό της κάθε µονάδας. Στις καταστάσεις αυτές οι προβατοτρόφοι κατέγραφαν την ηµεροµηνία τοκετού της κάθε προβατίνας, τα αρνιά που γέννησε και σήµαναν µε ενώτια αµνών τα αρνιά που κράτησαν για αναπαραγωγή. Τα ενώτια αυτά θα αντικατασταθούν ακολούθως µε ενώτια ενήλικων ζώων (Εικόνες 5 & 6). Εικόνες 5 & 6. Σήµανση αρνιών µε ενώτια από την πρώτη ηµέρα της γέννησης τους, µε σκοπό να γνωρίζουµε τη µητέρα ώστε να αποφευχθούν λάθη καταγραφής. Τα συλλεχθέντα στοιχεία τόσο των τοκετών όσο και των οχειών µεταφέρονται στην παρούσα φάση σε ένα διαδικτυακό λογισµικό σύστηµα του Κέντρου Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Αθήνας το οποίο εποπτεύει και ελέγχει το πρόγραµµα. δ) Γαλακτοµετρήσεις Ως επίσηµη µέθοδος µέτρησης της ατοµικής αποδόσης κάθε ελεγχόµενου ζώου έχει οριστεί η µέθοδος A4, η οποία περιλαµβάνει 2 µετρήσεις (απογευµατινή και πρωινή) / ηµέρα ανά 30 ηµέρες και 6-7 συνολικά µετρήσεις ανά έτος. Η διαδικασία των γαλακτοµετρήσεων γίνεται µε δύο τρόπους. Στα 7 από τα 27 κοπάδια όπου εφαρµόζεται µηχανική άµελξη, η γαλακτοµέτρηση πραγµατοποιείται µε µηχανικούς ογκοµετρητές γάλακτος, ενώ στα υπόλοιπα 20 µε ογκοµετρικές συσκευές λόγω χειρονακτικής άµελξης (Εικόνες 7, 8 & 9). Ακολούθως τα στοιχεία των γαλακτοµετρήσεων πρόκειται να αξιοποιηθούν, στα πλαίσια της γενετικής αξιολόγησης των ζώων, µε σκοπό τον εντοπισµό και την επιλογή γεννητόρων (κριών και προβατίνων) µε την υψηλότερη γενετική αξία. Εκτός από τα στοιχεία του ελέγχου αποδόσεων, η γενετική αξιολόγηση προϋποθέτει τη γνώση των γονέων και µακροπρόθεσµα των συγγενικών ατόµων των ζώων, µέσω του γενεαλογικού δένδρου (pedigree). Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι µπορούµε να προβούµε σε γενετική αξιολόγηση και για τα νεογέννητα αρνιά αρκεί να είναι γνωστή η γενεαλογία τους. 12

Εικόνες 7 & 8. Μηχανική άµελξη (αριστερά κου Δελάγα Μιχαήλ και δεξιά: κτηνοτροφική µονάδα κου Κουτσµπή Δηµητρίου - Στύψη) Εικόνα 9. Γαλακτοµέτρηση µε ογκοµετρικό δοχείο σε ποίµνιο που εφαρµόζεται χειρονακτική άµελξη (κτηνοτροφική µονάδα κου Παρέλλη Νικόλαου, Στύψη) 13

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Σταδιακή γενετική βελτίωση του γενετικού υλικού των ποιµνίων του Α.Σ.Π. Καλύτερη διαχείριση των κοπαδιών σε θέµατα διατροφής, συνθηκών εκτροφής και αναπαραγωγής µέσω της πληροφόρησης κατά την υλοποίηση του προγράµµατος, από τις επισκέψεις, ηµερίδες και συναντήσεις των παραγωγών µε τους γεωτεχνικούς επιστήµονες. Δηµιουργία «πυρήνα» υψηλότερης γενετικής αξίας µε σκοπό τη διάθεση ζώων αναπαραγωγής µε αναγραφή της γενετικής αξίας. Πωλήσεις ζώων (εκτός νησιού) µε προστιθέµενη εµπορική αξία ανάλογη της γενετικής. Ως µελλοντικός στόχος, η διενέργεια της τεχνικής σπερµατέγχυσης ως τεχνική επιτάχυνσης της γενετικής βελτίωσης. Από κτηνοτροφική µονάδα κου Περτιτζικλή Παναγιώτη, Καλλονή 14

Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον πρόεδρο του Αγροτικού Συνεταιρισµού Πέτρας κ. Φιλιανό Ιπποκράτη και το γραµµατέα κ. Βελούτσο Μιχάλη καθώς και το Δ.Σ για την υποστήριξη τους στην προσπάθειά µας. Τους ελεγκτές του προγράµµατος και συνεργάτες µου, κ. Αχουλιά Φρίξο και κ. Φιλή Άγγελο για την πολύτιµη βοήθειά τους. Τους παραγωγούς που συµµετάσχουν στο πρόγραµµα για την καλή συνεργασία στο κοινό µας στόχο. Επίσης ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον προϊστάµενο του Κ.Γ.Β.Ζ. - Αθήνας κ. Βαφειαδάκη Θεόδωρο και τους υπευθύνους, κες Καραγιάννη Βασιλική και Βούλγαρη Ασηµίνα, τον κ. Ντάβανο Δονάτο καθώς και τον κ. Μαρονικολάκη Λευτέρη για την ουσιαστική βοήθεια του στην καταχώρηση των στοιχείων µας στη βάση δεδοµένων. Θεωρώ ακόµη υποχρέωση µου να εκφράσω τις ευχαριστείες µου στον επιστηµονικό υπεύθυνο του προγράµµατος κ. Αντώνη Κοµινάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Γ.Π.Α. για την πολύτιµη καθοδήγησή του και τις υποδείξεις του καθώς και τις Αναπληρώτριες Ερευνήτριες Αναπαραγωγής του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ κες Σαµαρτζή Φωτεινή και Τσιλιγιάννη Θεοδώρα για τις χρήσιµες οδηγίες τους στα προγράµµατα αναπαραγωγής που εφαρµόζουµε. Ο υπεύθυνος του προγράµµατος για τον Α.Σ.Π. Μαστρανεστάσης Α. Ιωάννης ΜSc. Στοιχεία επικοινωνίας: Αγροτικός Συνεταιρισµός Πέτρας Πέτρα Λέσβου - Τ. Κ. 81109 Τηλέφωνο & Fax: 22530 41208 Γραµµατέας: Βελούτσος Μιχάλης Κιν.: 6974 447570 E-mail: aspetra@otenet.gr Υπεύθυνος Επικοινωνίας: Ιωάννης Α. Μαστρανεστάσης Κιν.: 6944 411406 & 6932 104810 E-mail: mastranestasis@yahoo.gr 15

1-2013 www.targetpoint.gr (22510 22377) ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Ευρώπη επενδύει στις αγροτικές περιοχές ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2007-2013 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Η έκδοση αυτή, συγχρηµατοδοτείται τόσο από κοινοτικούς πόρους µέσω του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταµείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) όσο και από εθνικούς πόρους.