Τίτλος μαθήματος Ειδικό Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού Κωδικός μαθήματος:... 21ΕΣ701 Ακαδημαϊκό έτος:... 2013 2014 Εξάμηνο διδασκαλίας:... (χειμερινό) Τύπος μαθήματος:... Εργαστήριο επιλογής Επίπεδο μαθήματος:... προπτυχιακό Διδακτικές μονάδες:... 8 /ECTS μονάδες:... 8 Ώρες διδασκαλίας τέσσερις (4) (ανά εβδομάδα κάθε Δευτέρα 16:00 20:00) Υπεύθυνος μαθήματος Διδασκόντες Ώρες γραφείου Βασίλης Παππάς, vpappas@upatras.gr Βασίλης Παππάς Δευτέρα και Τρίτη 10.00-12.00 (συνεργασία με φοιτητές) 1. Περιγραφή: Ο χώρος ως ο υποδοχέας όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων αποτελεί εννοιολογικό και επιστημονικό αντικείμενο ενός ευρύτατου φάσματος θετικών και θεωρητικών επιστημών αλλά ταυτόχρονα είναι και το αντικείμενο συγκεκριμένων πολιτικών και επεμβάσεων. Αυτός ο δυϊσμός (μελέτη, ανάλυση επέμβαση, δράση) οριοθετεί όλες τις επιστήμες και τεχνικές / πολιτικές που ασχολούνται με το χώρο και την ανάπτυξη, όπως Γεωγραφία, Περιφερειακή Πολιτική, Περιφερειακή Ανάπτυξη, Χωροταξία, Πολεοδομία, Πολεοδομικός και Χωροταξικός Σχεδιασμός, κλπ. Η κλίμακα του χώρου αναφοράς αλλά και η θεματική προσέγγιση (τομεακή, κλπ.) είναι ουσιαστικά οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν το διαχωρισμό μεταξύ αυτών των επιστημών. Με την έννοια αυτή η Χωροταξία, και συνεπώς και ο Χωροταξικός Σχεδιασμός, είναι έννοιες ευρύτερες από εκείνες της Πολεοδομίας και του Πολεοδομικού Σχεδιασμού εφόσον οι δεύτερες αποτελούν ειδικότερες περιπτώσεις των πρώτων (μικρότερος χώρος αναφοράς). Συνεπώς η διαδικασία του Χωροταξικού Σχεδιασμού είναι μία διεπιστημονική διαδικασία που απαιτεί και εμπλέκει δεδομένα και γνώσεις πολλών γνωστικών αντικειμένων, όπως: Χωρική ανάλυση, Στατιστική και Χωρική Στατιστική, Χαρτογραφία, Βάσεις Δεδομένων, κλπ. Η πλέον δόκιμη τεχνολογία που μπορεί να υπηρετήσει τις προηγούμενες προϋποθέσεις και να υποστηρίξει παραγωγικά τον Χωροταξικό Σχεδιασμό είναι τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ). Τα ΓΣΠ είναι τα πληροφοριακά συστήματα που έχουν ως βασική διάσταση την αναφορά σε συγκεκριμένο χώρο. Βασικό χαρακτηριστικό των ΓΣΠ είναι η συνδυασμένη διαχείριση / επεξεργασίας χαρτογραφικής και στατιστικής πληροφορίας, προσέγγιση η οποία είναι ιδιαίτερα βασική στον Χωροταξικό Σχεδιασμό. 1
Το μέγεθος του χώρου αναφοράς (χωροταξική κλίμακα έρευνας/μελέτης) είναι αυτό που καθορίζει τη συγκεκριμένη οπτική προσέγγισης, μεθοδολογικών επιλογών καθώς και επιβάλλει την εφαρμογή επιλεγμένων τεχνικών ανάλυσης και σχεδιασμού. Υπό το πρίσμα αυτό, σκοπός και αντικείμενο του Εργαστηρίου είναι η συστηματική εφαρμογή θεωρητικών αρχών και τεχνικών της χωροταξίας και της χαρτογραφίας για τη μελέτη, ανάλυση και σχεδιασμό επιλεγμένης περιοχής χωροταξικής κλίμακας. 2. Περιεχόμενο του μαθήματος-ύλη Ο χαρακτήρας του Εργαστηρίου είναι προσανατολισμένος σε εφαρμοσμένο επίπεδο και η εκπαιδευτική διαδικασία περιλαμβάνει την εκπόνηση εξαμηνιαίας υποχρεωτικής συλλογικής εργασίας η οποία δίνει έμφαση στην ολοκληρωμένη / συνδυασμένη εφαρμογή τεχνικών της χωροταξίας και της χαρτογραφίας με έμφαση: στις τεχνικές συλλογής, οργάνωσης, μελέτης και ανάλυσης χωρικών δεδομένων, στην εφαρμογή μοντέλων δόμησης χωρικών προτύπων, στην ανάπτυξη υποδειγμάτων περιφερειακής διαφοροποίησης χωρικών οντοτήτων, στην εφαρμογή και χρήση στατιστικών τεχνικών και μεθόδων χωρικής ανάλυσης, στην εμβάθυνση επιλεγμένων θεωρητικών και τεχνικών θεμάτων της χαρτογραφικής θεματικής σύνθεσης και ανάλυσης μέσα από την συστηματική χρήση της τεχνολογίας των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Επιλεγμένα θεωρητικά θέματα, που απασχολούν το Εργαστήριο, παρουσιάζονται στη συνέχεια (ενδεικτικά και όχι δεσμευτικά): E1. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί και διασαφηνίσεις E2. Ιστορική αναδρομή στο Σχεδιασμό του χώρου και σύγχρονες τάσεις E3. Χωροταξικός Σχεδιασμός και Περιφερειακή Ανάπτυξη E4. Χώρος και Περιφέρεια Η έννοια της περιφέρειας Η έννοια της απόστασης E5. Συνιστώσες του χώρου Φυσικός χώρος και περιβάλλον Οικονομικές δραστηριότητες Ανθρωπογεωγραφία E6. Πληθυσμός - Α Κατανομή πληθυσμού Φυσική κίνηση E7. Πληθυσμός - Β 2
Δομή πληθυσμού Σύνθεση πληθυσμού Μετακινήσεις πληθυσμού E8. Το σύστημα των Οικισμών Πολεοδομικά συγκροτήματα στην Ελλάδα Μητροπολιτικές περιοχές Δίκτυα πόλεων και περιφερειών E9. Συλλογή της χωρικής πληροφορίας - Α Διοικητικές πηγές Απογραφή Απογραφικά δελτία E10. Συλλογή της χωρικής πληροφορίας - Β Ερωτηματολόγια - Συνέντευξη Δειγματοληψία E11. Η επέμβαση στο χώρο Φορείς και Θεσμοί Χωροταξικού Σχεδιασμού Χωροταξικά σχέδια και προγράμματα E12. Ιστορική εξέλιξη του Ελληνικού χώρου Κύρια χαρακτηριστικά της δομής του Ελληνικού χώρου Σημερινή δομή Προοπτικές - Προβληματική E13. Θεωρίες Χωροθέτησης 3. Επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα και δεξιότητες: Κύριος στόχος και αναμενόμενο αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι η κατανόηση και αφομοίωση βασικών θεωρητικών αρχών και τεχνικών του χωροταξικού σχεδιασμού και εμβάθυνση σε επιλεγμένα θεωρητικά και τεχνικά θέματα της χωρικής ανάλυσης μέσα από την εκπόνηση υποχρεωτικής, φοιτητικής, εξαμηνιαίας εργασίας αλλά και από τις λοιπές εκπαιδευτικές δραστηριότητες του Εργαστηρίου. 4. Προαπαιτήσεις: Καμία. Επιθυμητή, αλλά όχι απαραίτητη, είναι η γνώση θεμάτων χαρτογραφικής ανάλυσης - σύνθεσης και βασικών μεθοδολογιών στατιστικής ανάλυσης. 5. Διδακτικές & μαθησιακές μέθοδοι: Το Εργαστήριο έχει εμπλουτισμένη μορφή και περιλαμβάνει και δραστηριότητες σεμιναρίων, διαλέξεων, προβολών, κλπ. Η εκπαιδευτική διαδικασία διεξαγωγής του μαθήματος περιλαμβάνει σειρά από καθ έδρας διαλέξεων (θεωρία), συστηματική συλλογική πρακτική εξάσκηση στη χρήση επιλεγμένων λογισμικών, διαλογική 3
συζήτηση, εμβάθυνση και προβληματισμό σε επιλεγμένα θέματα και ολοκληρώνεται με εκπόνηση εξαμηνιαίας υποχρεωτικής φοιτητικής εργασίας. 6. Βοηθήματα & συνιστώμενη βιβλιογραφία Ως βασικό εκπαιδευτικό βοήθημα οι φοιτητές μπορούν να επιλέξουν έναν από τους επόμενους τρεις βιβλιογραφικούς τίτλους. Αγγελίδης Μ., Χωροταξικός Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη, εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 2000, ISBN 978-960-266-113-0, Κωδικός «Εύδοξου» 45233 Γοσποδίνη Ά. (επιμ.), Διάλογοι για το σχεδιασμό του χώρου και την ανάπτυξη, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2008, ISBN 978-960-218-592-6, Κωδικός «Εύδοξου» 11495 Γιαουτζή Μ., Στρατηγέα Α., Χωροταξικός Σχεδιασμός, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2011, ISBN 978-960-218-722-7. Κωδικός «Εύδοξου» 43103 Επίσης συνιστάται η ακόλουθη ενδεικτική συμπληρωματική βιβλιγοραφία (όλοι οι προτεινόμενοι βιβλιογραφικοί τίτλοι υπάρχουν στην βιβλιοθήκη του Τμήματος). Παππάς Β., Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Σχεδιασμός του χώρου, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα, 2011 Λιβιεράτος Ε., Ένα ταξίδι στην κυριαρχία των χαρτών. Ιστορίες για την απεικόνιση της διερεύνησης του κόσμου, εκδόσεις Ζήτη, Θεσ/νικη, 2007 Κοτζαμάνης Β., Παππάς Β.(επιμ.), Χώρος και Πληθυσμός. Αναλυτικές προσεγγίσεις, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος 2005 Stillwell J., Clarke G., Applied GIS and Spatial Analysis, Jhn Wiley & Sns, New Yrk, 2004 Καυκαλάς Γ. (επ.), Ζητήματα Χωρικής ανάπτυξης. Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2004 Πετράκος Γ., Ψυχάρης Γ., Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, επιστημονική βιβλιοθήκη, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2004 Rbinsn A., Mrrisn J., Muehrcke P., Kimerling A., Guptil S., Στοιχεία Χαρτογραφίας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα, 2002 Κουρλιούρος Η., Διαδρομές στις Θεωρίες του Χώρου, Οικονομικές Γεωγραφίες της Παραγωγής και της Ανάπτυξης, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001 Κουτσόπουλος Κ., Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Ανάλυση του Χώρου, Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2002 Κουτσόπουλος Κ., Γεωγραφία: Μεθοδολογία και Μέθοδοι Ανάλυσης του χώρου, εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 2000 Zeiler M., Mdelling ur Wrld, The ESRI Guide t Gedatabase design, ESRI Press, USA, 1999 Mitchell A., The ESRI Guide t GIS Analysis. Vlume 1: Gegraphic Patterns & Relatinships, ESRI Press, Redlands, USA 1999 4
Plane D., Rgersn P., The Gegraphical analysis f Ppulatin. With applicatins t Planning and business. Jhn Wiley & Sns, New Yrk, 1994 Γετίμης Π., Καυκαλάς Γ., Μαραβέγιας Ν. (επιμ.), Αστική και Περιφερειακή Ανάπτυξη. Θεωρία Ανάλυση και πολιτική, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1994 Λαμπριανίδης Λ., Στοιχεία Οικονομικής Γεωγραφίας, εκδόσεις Παρατηρητής, Αθήνα, 1992 Πολυδωρίδης Ν., Χωροταξία Περιφερειακή Ανάπτυξη, Σημειώσεις, εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1990 Cmputers in planning, series editr: prf. N. D. Plydrides, vlume 7. Data acquisitin fr spatial infrmatin systems, editr: prf. M.J.M. Bgaerts, Athens, Octber 1990 Επίσης περιλαμβάνονται/διατίθενται ψηφιακές σημειώσεις του διδάσκοντος καθώς και πρόσθετο εξειδικευμένο - εκπαιδευτικό υλικό, που αναρτώνται ψηφιακά στην ασύγχρονη πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης (eclass) του Πανεπιστημίου. 7. Τρόπος Αξιολόγησης/βαθμολόγησης των φοιτητών Η αξιολόγηση γίνεται με συνεκτίμηση του περιεχομένου, της επιμέλειας και της τεχνικής αρτιότητας της υποχρεωτικής εξαμηνιαίας φοιτητικής εργασίας σε συνδυασμό με την ενεργή συμμετοχή των φοιτητών στη διάρκεια της καθοδήγησης / διόρθωσης των εργασιών (προσωπική σχέση του διδάσκοντος με τις φοιτητικές ομάδες εργασίας). 5