ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2004

2

ΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΤΕΠ ΠΡΟΕ ΡΟΣ: Α ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: Β ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΤΑΜΙΑΣ: ΜΕΛΗ: ΜΑΡΙΑ ΑΣΚΑΛΑΝΤΩΝΑΚΗ ΣΠΥΡΟΣ ΙΒΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΗΝΑΪ ΗΣ ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΑΛΗΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ (ΙΤΕΠ) RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM (RIT) Σταδίου 24, 105 64 Αθήνα. Τηλ.: 331 0022, 331 2253, Fax: 331 2033, 331 2253 24 Stadiou Str., 105 64 Athens. Tel.: 331 0022, 331 2253, Fax: 331 2033, 331 2253 URL: www.itep.gr, email: itep@otenet.gr 3

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μεταξύ των καταστατικών σκοπών του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) είναι και η παρακολούθηση της Οικονοµικής Συγκυρίας, διεθνούς και εγχωρίου και η κατάρτιση οικονοµικών προβλέψεων για την οικονοµία ως σύνολο, µε έµφαση στην Τουριστική Οικονοµία και τα προβλήµατά της. Πιστεύουµε ότι µε την υπεύθυνη και τεκµηριωµένη επιστηµονικά ανάλυση των οικονοµικών εξελίξεων και τάσεων της ελληνικής οικονοµίας, όπως αυτές προσδιορίζονται από την οικονοµική πολιτική, το εξωτερικό οικονοµικό περιβάλλον και άλλα αυτόνοµα στοιχεία, η περιοδική έκδοση της παρούσης θα συµβάλει ουσιαστικά στην συνειδητοποίηση των προβληµάτων της οικονοµίας από ένα ευρύτερο κύκλο παραγόντων της οικονοµικής ζωής του τόπου, και θα βοηθήσει µε τον τρόπο αυτό στην αποτελεσµατικότερη λειτουργία της οικονοµικής πολιτικής τόσο σε επίπεδο κυβερνητικό, όσο και σε άλλα, ιεραρχικώς κατώτερα, αλλά µεγάλης πρακτικής σπουδαιότητας επίπεδα. Η διάρθρωση της εκθέσεως έχει σχεδιασθεί να περιλαµβάνει τέσσερα χωριστά µέρη και δύο παραρτήµατα. Στο πρώτο µέρος θα παρουσιάζονται (α) οι διεθνείς οικονοµικές εξελίξεις, οι οποίες και θα οριοθετούν κατά κάποιο τρόπο τις δυνατότητες αναπτύξεως και σταθεροποιήσεως της ελληνικής οικονοµίας στα πλαίσια του παγκοσµίου οικονοµικού γίγνεσθαι και (β) οι τάσεις των βασικών µεγεθών της ελληνικής οικονοµίας και η διατύπωση προβλέψεων για την πιθανή εξέλιξη, µε σκοπό τη διατύπωση προτάσεων πολιτικής. Το δεύτερο µέρος θα είναι µια συνοπτική αναφορά στην συντελούµενη πρόοδο των χωρών-µελών της ΕΕ στην πορεία προς την ΟΝΕ. Το τρίτο θα αφιερώνεται σε ανάλυση και σχολιασµό σηµαντικών θεµάτων οικονοµικής πολιτικής. Το τέταρτο µέρος, το οποίο µε την πρόοδο της ερευνητικής δραστηριότητος του ΙΤΕΠ θα εµπλουτίζεται και θα αυξάνει την συµµετοχή του στο πληροφοριακό περιεχόµενο 5

της εκθέσεως, θα αναφέρεται στα τρέχοντα και µακροπρόθεσµα προβλήµατα του τουριστικού τοµέα και στις απόψεις πολιτικής που σχετίζονται µε αυτά. Το Παράρτηµα Ι συνίσταται σε τεχνική ανάλυση των στατιστικών σειρών στις οποίες αποτυπώνονται οι βραχυχρόνιες εξελίξεις και τάσεις της ελληνικής οικονοµίας µε σκοπό την πρόβλεψη, την πιθανότερη πορεία ενός δείκτη στο άµεσο µέλλον. Οι προβλέψεις γίνονται µε προηγµένες µεθόδους αναλύσεως χρονολογικών στατιστικών σειρών. Το Παράρτηµα ΙΙ είναι καθαρά στατιστικό. Σ αυτό περιλαµβάνονται χρονολογικές σειρές για τα σηµαντικότερα οικονοµικά µεγέθη, στα οποία αναφέρεται η ανάλυση της οικονοµικής συγκυρίας, καθώς και ειδικό τµήµα µε στατιστική απεικόνιση της τουριστικής δραστηριότητος. Εκφράζεται η ελπίδα ότι η παρούσα περιοδική έκθεση, µε την επιστηµονική και αντικειµενική θεώρηση των οικονοµικών πραγµάτων και τη συνεχή βελτίωσή της, θα εξελιχθεί σε χρήσιµη πηγή πληροφοριών για την οικονοµική κοινότητα και θα δικαιώσει πλήρως την πρωτοβουλία µας για την έκδοση της. 6

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον... 11 1.1. Σύνοψη...11 1.2. Οικονοµικές Εξελίξεις της Παγκόσµιας Οικονοµίας 2003-2004...12 1.2.1. Ανάπτυξη...12 1.2.2. Πληθωρισµός...14 1.2.3. Εξωτερικές Συναλλαγές...16 1.2.4. ηµοσιονοµική Κατάσταση...18 1.3. Πρόβλεψη για το 2005: Ανάπτυξη και Οικονοµική Σταθερότητα...20 ΙΙ. Ελληνική Οικονοµία: Τάσεις και Προοπτικές... 29 2.1. Σύνοψη...29 2.2. Οικονοµική ραστηριότητα...30 2.2.1. Ρυθµός Αναπτύξεως το 2003...30 2.2.2. Ο Πιθανός Ρυθµός Αναπτύξεως το 2004...34 2.3. Νοµισµατική Σταθερότητα...37 2.4. Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών...38 2.5. ηµοσιονοµικά...42 2.6. Πρόβλεψη για το 2005-2006...44 III. Τουριστική Οικονοµία... 49 3.1. Τουριστική ραστηριότητα: Τάσεις και Προοπτικές...49 3.1.1. Επίδοση του Τουριστικού Τοµέα κατά το 2003...49 3.1.2. Περιφερειακή ιάσταση...51 3.2. Η Εικόνα του Παγκόσµιου Τουρισµού το 2004...52 3.3. Πρόβλεψη για το 2005...55 3.4. Προσχέδιο για Ένα Νέο Τουρισµό...57 3.4.1. Πρόλογος ΙΤΕΠ...57 3.4.2. Πλήρες Κείµενο (απόδοση στα ελληνικά)...59 ΙV. Επίκαιρα Θέµατα... 73 4.1. Οικοδοµική ραστηριότητα και Οικονοµική Ανάπτυξη...73 4.2. Μείζον Θέµα η Ανάγκη Αναδοµήσεως και Εκσυγχρονισµού των Στατιστικών Υπηρεσιών της Χώρας...83 4.3. Περί της υναµικής της Ελληνικής Οικονοµίας...87 7

8 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 93

Ι. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. ΣΥΝΟΨΗ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2003 2004 3. ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ 2005: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

10

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον 1.1. Σύνοψη Κατά το 2004 η παγκόσµια οικονοµία πέτυχε ρυθµό αναπτύξεως πρωτοφανή, ίσως, στην οικονοµική ιστορία του κόσµου. Ο ρυθµός αναπτύξεως, ίσως, διαµορφωθεί τελικώς σε επίπεδο υψηλότερο του 5%. Η επιτάχυνση είναι ιδιαιτέρως ισχυρή στις ανεπτυγµένες οικονοµίες (3,6% έναντι 2,1% το 2003) µε προεξάρχουσες τις οικονοµίες των ΗΠΑ (4,3%) και της Ιαπωνίας (4,4%). Η ΕΕ, µε ρυθµό αναπτύξεως 2,6%, αποτελεί ουραγό αναπτυξιακά όχι µόνο στον ανεπτυγµένο κόσµο αλλά και στην παγκόσµια οικονοµία. Οι αναπτυσσόµενες χώρες εξακολουθούν να διατηρούν υψηλό ρυθµό αναπτύξεως (άνω του 6,5%), αυτονοµηµένες σε µεγάλο βαθµό έναντι των διακυµάνσεων της οικονοµικής δραστηριότητος των ανεπτυγµένων. Ευχάριστη έκπληξη αποτελεί η Λ. Αµερική (4,6% έναντι 1,8% το 2003), καθώς και η Ιαπωνία, που φαίνεται να αποκολλάται από την βασανίζουσα επί δεκαετία και πλέον οικονοµική στασιµότητα. Η ΕΕ απεδείχθη ανίκανη να αξιοποιήσει υπέρ αυτής την άκρως ευνοϊκή οικονοµική συγκυρία. Οι προοπτικές για ρυθµό αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας κατά 4,3% το 2005 φαντάζουν αισιόδοξες, ενόψει των σωρευθέντων προβληµάτων. Η ασυνήθης υψηλή τιµή του πετρελαίου και βασικών πρώτων υλών, οι συγχρονισµένες υψηλές τιµές των ακινήτων, οι πληθωριστικές πιέσεις στην Κίνα, τα µεγάλα ελλείµµατα τρεχουσών συναλλαγών και δηµοσιονοµικής διαχειρίσεως στις ΗΠΑ εγκλείουν κινδύνους. Ασφαλώς, στις ανωτέρω αβεβαιότητες υπάρχει αντίλογος. Η µεγάλη απορροφητικότητα του παγκόσµιου οικονοµικού συστήµατος σε κραδασµούς είναι ενισχυµένη, όπως είναι και ο βαθµός ανεξαρτησίας της αναπτύξεως των αναπτυσσοµένων χωρών από τα συµβαίνοντα στις ανεπτυγµένες οικονοµίες. Οι εξυγιάνσεις των δηµοσιονοµικών και η συγκράτηση του κόστους εργασίας σε παγκόσµιο επίπεδο, αλλά και η οµοιοµορφία των ad hoc πολιτικών σε διεθνές επίπεδο για την αντιµετώπιση κρίσεων έχουν ενισχύσει τις αντοχές του παγκόσµιου οικονοµικού συστήµατος. Εξάλλου, ο παραλογισµός που διέπει την αγορά πετρελαίου 11

Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός τρεχόντως δεν είναι διατηρήσιµος, διότι δεν ανταποκρίνεται στα πραγµατικά δεδοµένα της πετρελαϊκής οικονοµίας. Σε κάθε περίπτωση εκτιµάται ότι οι µνηµονευθείσες αβεβαιότητες, στο βαθµό που θα καταγραφούν ως πράξη, θα επηρεάσουν περισσότερο τον πληθωρισµό και λιγότερο την ανάπτυξη. 1.2. Οικονοµικές Εξελίξεις της Παγκόσµιας Οικονοµίας 2003-2004 1.2.1. Ανάπτυξη Η ανάκαµψη άργησε να εδραιωθεί στις αναπτυγµένες οικονοµίες, και όχι µόνο, εξαιτίας της διαδοχικής εµφιλοχωρήσεως εξωγενών γεγονότων διαταρακτικών του κλίµατος εµπιστοσύνης σε καταναλωτές και επενδυτές. Τα µηνύµατα της επιταχύνσεως του ρυθµού αναπτύξεως απέκτησαν σαφήνεια εντός του 2003 και πραγµάτωση εντός του τρέχοντος έτους. Ο ρυθµός αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας κατά το 2004 εκτιµάται ότι ίσως και να υπερβεί το 5%. Ο ρυθµός αυτός είναι ο υψηλότερος επιτευχθείς κατά τα τελευταία 25-30 έτη, χαρακτηρίζεται δε από γενικευµένη διασπορά γεωγραφικώς. Η επιτάχυνση είναι ιδιαιτέρως ισχυρή στις ώριµες οικονοµίες, µε προεξάρχουσα την ιαπωνική οικονοµία, που φαίνεται να εισέρχεται σε φάση αποκολλήσεως από την µακρά υφεσιακή περίοδο που προκάλεσε η µεγάλη πτώση των τιµών των ακινήτων στις αρχές της δεκαετίας του 90. Η πτώση αυτή οδήγησε σε πραγµατικό αδιέξοδο το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και οδήγησε σε µεγάλης εκτάσεως και διάρκειας χρηµατιστηριακή κρίση µε όλες της εξ αυτής συνέπειες. Με ρυθµό αυξήσεως του ΑΕΠ 4,4% (2003: 2,5%) η χώρα αυτή πρωτοστατεί σε ανάπτυξη µεταξύ όλων των µειζόνων ανεπτυγµένων οικονοµιών. Ακολουθούν οι ΗΠΑ µε 4,3% έναντι 3,0% το 2003, ενώ η ΕΕ, παρά την µεγαλύτερη επιτάχυνση από όλες τις περιοχές (2,6% το 2004 έναντι 1,1% το 2003), αποτελεί ουραγό, ταλανιζόµενη από την απουσία επαρκούς αποφασιστικότητας για την αντιµετώπιση των πολλών διαρθρωτικών προβληµάτων που ενδηµούν. Όπως ήδη αναφέρθηκε, επιτάχυνση του ρυθµού αναπτύξεως µε συνύπαρξη και υψηλού ρυθµού αναπτύξεως χαρακτηρίζει σχεδόν στο σύνολό του τον αναπτυσσόµενο κόσµο. Αξιοσηµείωτη είναι η ισχυρή ανάκαµψη της Ν. Αµερικής από 1,8% το 2003 σε 4,5% το 2004, ενώ η αναπτυσσόµενη Ασία διατήρησε τον υψηλό ρυθµό αναπτύξεως του παρελθόντος έτους (7,7%). Η επίδοση των χωρών προς µετάβαση διατηρήθηκε στο υψηλό επίπεδο του 2003, κυρίως χάρη στον υψηλό ρυθµό αναπτύξεως της ΚΑΚ. Ωστόσο, και οι λοιπές χώρες 12

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον του τέως Ανατ. Συνασπισµού βελτίωσαν την αναπτυξιακή τους επίδοση σε 4,9% έναντι 3,9% το 2003. Η αφρικανική ήπειρος διατήρησε τον χαµηλό για την περίπτωση ρυθµό αναπτύξεως, ο οποίος τα τελευταία χρόνια κυµαίνεται πέριξ του 4%. Σηµειώνεται η σοβαρή υστέρηση της ΕΕ σε ρυθµό αναπτύξεως τόσο έναντι της οικονοµίας των ΗΠΑ όσο και έναντι της Ιαπωνίας, παρά το γεγονός ότι δεν έχει ακόµη ανέλθει στο επίπεδο αυτών από απόψεως ωριµάνσεως. Η υπερτίµηση του ευρώ έχει ασφαλώς κάποια ευθύνη. Το σηµαντικότερο, όµως, αίτιο της οικονοµικής βραδυπορίας που χαρακτηρίζει την περιοχή είναι τα εισέτι άλυτα διαρθρωτικά προβλήµατα που ενδηµούν, µε ολίγες εξαιρέσεις, µε προεξάρχον εκείνο της αγοράς εργασίας. Η συγκριτικώς ταχύτερη ανάπτυξη των ολίγων χωρών που προχώρησαν σε γενικότερη απελευθέρωση των αγορών τους µαρτυρεί του λόγου το αληθές. Εν συνόψει, οι αναπτυσσόµενες χώρες, ως σύνολο, περιλαµβανοµένης και της οµάδας των χωρών σε φάση µεταβάσεως, οι οποίες παράγουν το 44,5% του παγκόσµιου ΑΕΠ, εξακολουθούν να διατηρούν υψηλό ρυθµό αναπτύξεως, αυτονοµηµένες σε µεγάλο βαθµό έναντι των διακυµάνσεων της οικονοµικής δραστηριότητος των ανεπτυγµένων. Από της απόψεως δε αυτής επηρεάζουν περισσότερο την οικονοµική δραστηριότητα των ανεπτυγµένων παρ όσον επηρεάζονται απ αυτές. Τα ηνία κατέχονται, εν προκειµένω, από την αναπτυσσόµενη Ασία, η οποία πορεύεται µε ρυθµό αρκετά υψηλότερο του 6%, πρωτοστατούσας της Κίνας (9%). Άξια µνείας είναι και η πρόοδος που συντελείται στην ΚΑΚ, όπου η ανάπτυξη φαίνεται να σταθεροποιείται σε επίπεδο της τάξεως του 8% κατά την διετία 2003-2004. Ευχάριστη έκπληξη προήλθε από την Λατ. Αµερική, η οποία φαίνεται να αποκολλάται αισθητά από την οικονοµική στασιµότητα που την χαρακτήρισε κατά την τριετία 2001-2003. Η ΕΕ απεδείχθη ανίκανη να αξιοποιήσει υπέρ αυτής την άκρως ευνοϊκή οικονοµική συγκυρία, της συνυπάρξεως δηλ. υψηλών ρυθµών αναπτύξεως στον Αναπτυσσόµενο Κόσµο, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Η µεγάλη αύξηση του όγκου του παγκόσµιου εµπορίου (8,8% έναντι 5,1% το 2003) υπογραµµίζει την αυξηµένη σηµασία του στην παγκοσµιοποιηµένη παγκόσµια οικονοµία, στην οποία ο ρόλος της κινεζικής οικονοµίας ως εξάγουσας και εισάγουσας είναι ιδιαιτέρως µεγάλος. 13

Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Πίνακας Ι - 1 Πρόσφατες Οικονοµικές Επιδόσεις και Προβλέψεις Εξελίξεως της Παγκόσµιας Οικονοµίας (% µεταβολές) 2001 2002 2003 2004 (1) 2005 (1) Ι. Παγκόσµιο Προϊόν 2,3 3,0 3,9 5,0 4,3 Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 0,9 1,6 2,1 3,6 2,9 ΗΠΑ 0,3 1,9 3,0 4,3 3,5 Ιαπωνία 0,4-0,3 2,5 4,4 2,3 Γερµανία 0,6 0,1-0,1 2,0 1,8 ΕΕ 1,6 1,2 1,1 2,6 2,5 Νεο-βιοµηχ. Ασίας 0,8 5,0 3,0 5,5 4,0 Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες 4,0 4,8 6,1 6,6 5,9 Αναπτυσσόµενη Ασία 5,7 6,6 7,7 7,6 6,9 Ινδία 4,2 5,0 7,2 6,4 6,7 Κίνα 7,3 8,3 9,1 9,0 7,5 Λατ. Αµερική 0,6-0,1 1,8 4,6 3,6 Αφρική 4,0 3,5 4,3 4,5 5,4 Μ. Ανατολή 3,6 4,3 6,0 5,1 4,8 Χώρες σε Μετάβαση ΚΑΚ + Μογγολία 6,3 5,4 7,9 8,0 6,6 (Ρωσία) 5,0 4,7 7,3 7,3 6,6 (Λοιπές) 9,1 6,4 7,2 6,0 6,2 Λοιπές Χώρες Αν. Συν/σµου 3,0 3,0 3,9 4,9 4,7 ΙΙ. Παγκόσµιο Εµπόριο 0,1 3,3 5,1 8,8 7,2 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October 2004. (1) Προβλέψεις. 1.2.2. Πληθωρισµός Παρά την διακριτά υψηλή αύξηση της οικονοµικής δραστηριότητος και των συνεπεία εν µέρει αυτής ιστορικώς υψηλών τιµών των µετάλλων και του πετρελαίου, ο ρυθµός του πληθωρισµού εκτιµάται ότι θα παραµείνει στα επίπεδα του 2003 (3,9%). Σε αντίθεση µε τις αναπτυξιακές επιδόσεις των διαφόρων περιοχών, που χαρακτηρίζονται από σχετική οµοιοµορφία όσον αφορά στην κατεύθυνση των µεταβολών, οι πληθωριστικές πιέσεις διαφοροποιούνται σηµαντικά. Σε γενικές γραµµές, η επιτάχυνση του πληθωρισµού στις ανεπτυγµένες οικονοµίες από 1,8% το 2003 σε 2,1% το 2004 εξουδετερώνεται πλήρως από την επιβράδυνση σε αναπτυσσόµενες και προς µετάβαση χώρες, παρά την παρατηρηθείσα έξαρση στην Κίνα (από 1,2% το 2003 σε 4,0% το 2004). Η σχετικώς µικρή µείωση του πληθωρισµού στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες οφείλεται στην καλή σταθεροποιητική επίδοση των περιοχών της Λατ. Αµερικής και Αφρικής, η οποία εξουδετέρωσε την σοβαρή 14

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον επιτάχυνση στην αναπτυσσόµενη Ασία επιτάχυνση που οφείλεται βασικώς στην υπερθέρµανση της κινεζικής οικονοµίας. Η ικανότητα της παγκόσµιας οικονοµίας να διατηρεί, ως σύνολο, οικονοµική σταθερότητα σε συνθήκες ισχυρής οικονοµικής επεκτάσεως και υψηλών τιµών (ρεκόρ 25ετίας) βασικών πρώτων υλών, όπως είναι τα µέταλλα και το πετρέλαιο, υπογραµµίζει την εγκατάσταση στην παγκόσµια οικονοµία πρωτοφανούς πειθαρχίας στην παγκόσµια οικονοµική ιστορία. Η παγκοσµιοποίηση, οι προσπάθειες εξυγιάνσεως των οικονοµιών δηµοσιονοµικώς και διαρθρωτικώς, αλλά και η κατανόηση σε µεγαλύτερη έκταση του θεµελιώδους ρόλου της διεθνούς ανταγωνιστικότητος της εγχώριας παραγωγής, ως κρίσιµου παράγοντος βελτιώσεως του βιοτικού επιπέδου, φαίνεται ότι έχει δηµιουργήσει ένα νέο οικονοµικό περιβάλλον λειτουργίας των οικονοµιών. Η γενίκευση της λειτουργίας του ελεύθερου ανταγωνισµού και η συνειδητοποίηση της σηµασίας συγκρατήσεως του κόστους παραγωγής έχουν λειτουργήσει κατευναστικά στις πάσης φύσεως συνδικαλιστικές διεκδικήσεις, ενόψει και του νέου φαινοµένου εξαγωγής της απασχολήσεως, φαινοµένου που συνεχώς διευρύνεται. Βεβαίως, πρέπει να µνηµονευθεί η σηµαντική µείωση του ρυθµού αποκλιµακώσεως του πληθωρισµού στις χώρες της ΚΑΚ, καθώς και στην Αφρική, όπου ναι µεν έχουν αποκολληθεί από τον διψήφιο πληθωρισµό, ωστόσο, αυτός παραµένει υψηλός και παρεµβάλλει εµπόδια στις εξαγωγές και την ανάπτυξη. 15

Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Πίνακας Ι - 2 Πληθωριστικές Πιέσεις στην Παγκόσµια Οικονοµία: Τιµές Καταναλωτή (% µεταβολές) 2001 2002 2003 2004 2005 ΚΟΣΜΟΣ 4,6 3,6 3,9 3,9 3,8 I. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 2,1 1,5 1,8 2,1 2,1 ΗΠΑ 2,8 1,6 2,3 3,0 3,0 Ιαπωνία -0,8-0,9-0,2-0,2-0,1 Γερµανία 1,9 1,3 1,0 1,8 1,3 EE 2,5 2,2 2,0 2,2 2,0 II. Αναπτυσσόµενες Χώρες 5,8 5,4 5,8 5,4 5,0 Ασία 2,7 2,1 2,6 4,5 4,1 - Ινδία 3,8 4,3 3,8 4,7 5,0 - Κίνα 0,7-0,8 1,2 4,0 3,0 Λατ. Αµερική 6,0 9,0 10,6 6,5 6,1 Αφρική 12,0 9,7 10,3 8,4 8,1 Μ. Ανατολή 7,1 7,5 8,0 9,2 8,7 III. Χώρες σε Μετάβαση 16,3 11,1 9,4 9,3 8,5 ΚΑΚ + Μογγολία 20,3 13,8 12,0 9,9 8,7 (Ρωσία) 21,5 15,8 13,7 10,3 8,9 (Λοιπές) 17,6 9,3 8,3 8,8 8,2 Λοιπές Χώρες Αν. Συν/σµού 5,3 3,8 5,3 4,0 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October 2004. 1.2.3. Εξωτερικές Συναλλαγές Οι εξωτερικές συναλλαγές της παγκόσµιας οικονοµίας το 2004, ως συνολική εικόνα, δεν διαφοροποιείται διακριτά από την αντίστοιχη εικόνα για το 2003. Είναι χαρακτηριστική, εν προκειµένω, η σταθερότητα του ελλείµµατος τρεχουσών συναλλαγών των ανεπτυγµένων οικονοµιών, το οποίο επί 6 συναπτά έτη διατηρείται στο 0,8% του ΑΕΠ των εν λόγω οικονοµιών. Το έλλειµµα αυτό οφείλεται αποκλειστικά στις ΗΠΑ, όπου το σχετικό έλλειµµα διατηρείται από το 2000 σε επίπεδο υψηλότερο του 4%, κατά το τρέχον δε έτος υπερέβη το 5%, επίπεδο στο οποίο αναµένεται να παραµείνει και κατά το προσεχές έτος. Κατά την ίδια αυτή περίοδο, και για µακρότερη περίοδο µε εξαίρεση το 2000, οι χώρες της ευρωζώνης, ως σύνολο, διατήρησαν πλεονασµατικό ισοζύγιο, κυµαινόµενο στο διάστηµα από 0,2 1,5% επί του ΑΕΠ (1996 2005). Βεβαίως, οι σχετικές ανισορροπίες αναφορικώς προς τις διάφορες χώρες εξακολουθούν να είναι παρούσες µε χαρακτηριστική σταθερότητα των υποσυνόλων των χωρών µε πλεονασµατικό ή ελλειµµατικό ισοζύγιο. Ελλειµµατικές είναι οι λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία) µε προεξάρχουσες τις Ελλάδα και Πορτογαλία µε ελλείµµατα της τάξεως του 6% επί του ΑΕΠ, τα οποία είναι από τα υψηλότερα στον κόσµο. 16

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Οι αναπτυσσόµενες και οι προς µετάβαση χώρες εµφανίζουν κατά τα τελευταία 5 χρόνια πλεονασµατικά ισοζύγια, µε διαφοροποιήσεις που παρουσιάζουν µακροπρόθεσµο χαρακτήρα. Η αναπτυσσόµενη Ασία εµφανίζει από το 1997 και εντεύθεν αυξανόµενο διαχρονικώς πλεόνασµα. Ίδια εικόνα παρουσιάζει και η Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, χάρη στην εντόνως πλεονασµατική θέση της Ρωσίας (8,7%), οφειλόµενη βασικώς στις εξαγωγές πετρελαίου. Αντιθέτως, τόσο οι λοιπές ευρωπαϊκές χώρες του τ. Ανατ. Συνασπισµού, όσο και οι χώρες της ΚΑΚ (πλην Ρωσίας) κινούνται σε αρνητικό πεδίο, µε διαφοροποίηση. Οι χώρες της ΚΑΚ πλην Ρωσίας εµφανίζουν κατά την πιο πρόσφατη περίοδο σαφή τάση µετακινήσεως και παραµονής στο θετικό πεδίο, σε αντίθεση µε τις ευρωπαϊκές χώρες του τ. Ανατ. Συνασπισµού (Κεντρική και Ανατ. Ευρώπη), οι οποίες δεν έχουν κατοθρώσει να αλλάξουν την αρνητική τάση. Η Αφρική και η Λατ. Αµερική καταγράφουν σαφή τάση βελτιώσεως των ισοζυγίων τους, µε διαφοροποιήσεις που οφείλονται βασικώς στις εξαγωγές πετρελαίων και µεταλλευµάτων. Η Μέση Ανατολή από το 1998 και επέκεινα γίνεται σταθερώς πλεονασµατική χάρη στο πετρέλαιο, µε πρωτοφανή έξαρση το 2004 (πλεόνασµα 103,5 δις $) και πρόβλεψη 108 δις $ για το 2005. Πρέπει, ωστόσο, να επισηµανθεί ότι χωρίς γενίκευση της ελεύθερης διακυµάνσεως των ισοτιµιών, οι διεθνείς ανισορροπίες θα εξακολουθούν να υπάρχουν, τουλάχιστον στη σηµερινή τους κατάσταση, µε αρνητικές µακροπρόθεσµες αναπτυξιακές συνέπειες για τις ίδιες τις χώρες που διατηρούν σταθερές ισοτιµίες, αλλά και την παγκόσµια οικονοµία. Φυσικά, το µέγεθος των αρνητικώς επιπτώσεων θα είναι συνάρτηση και του συγκριτικού µεγέθους των οικονοµιών που λειτουργούν µε σταθερές ισοτιµίες. Τρεχόντως, η διεθνής τιµή του νοµίσµατος της Κίνας έχει χαρακτηρισθεί ως µείζον αίτιο δηµιουργίας τέτοιων ανισορροπιών, ακριβώς λόγω του µεγέθους της κινεζικής οικονοµίας, αλλά και του υψηλού ρυθµού µε τον οποίο αναπτύσσεται. Ωστόσο, η διόρθωση των ισοτιµιών δεν πρέπει να εκληφθεί ως πανάκεια για την θεραπεία, ή έστω µείωση, των παρατηρουµένων ανισορροπιών. Οι πραγµατικοί παράγοντες που υπόκεινται στην παραγωγικότητα και διεθνή ανταγωνιστικότητα της εγχώριας παραγωγής, δηλ. οι συντελεστές κόστους παραγωγής, ποτέ δεν θα πάψουν να αποτελούν το σηµείο αναφοράς, το σηµείο εκκινήσεως για την εξήγηση της µακροπρόθεσµης ελλειµµατικότητας ή πλεονασµατικότητας των ισοζυγίων χωρών και περιοχών. 17

Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Πίνακας Ι - 3 Εξωτερικές Συναλλαγές ((-) Έλλειµµα, (+)Πλεόνασµα)) % του ΑΕΠ 2002 2003 2004 2005 I. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες -0,8-0,8-0,8-0,8 ΗΠΑ -4,5-4,8-5,4-5,1 Ευρωζώνη 0,8 0,3 0,8 0,9 Ιαπωνία 2,8 3,2 3,4 3,2 Νεοβιοµ. Χώρες 5,8 7,6 6,8 6,5 IΙ. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Αναπτυσσόµενη Ασία 3,8 4,4 3,6 3,3 - Ινδία - Κίνα 2,8 3,2 2,4 2,8 - Λοιπές 5,8 6,1 5,0 3,5 Αφρική -1,5-0,1 0,4 0,7 Λατινική Αµερική -1,0 0,3 0,5-0,3 Μέση Ανατολή 4,5 8,1 12,7 12,5 ΙΙΙ. Χώρες σε Μετάβαση ΚΑΚ 7,0 6,4 8,3 6,2 - Ρωσία 8,9 8,3 9,9 7,8 - Λοιπές -4,5-7,2-6,8-3,4 Λοιπές Ανατ. Συνασπισµού -4,3-4,6-4,5-4,5 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October 2004. 1.2.4. ηµοσιονοµική Κατάσταση Τα στοιχεία του Πίνακα Ι-4 µπορούν να εκληφθούν, εν µέρει τουλάχιστον, ως δηλωτικά των σταθεροποιητικών τάσεων και της δυναµικής που χαρακτηρίζουν την παγκόσµια οικονοµική δραστηριότητα. Οι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ως σύνολο, επιτυγχάνουν διαχρονική µείωση των πληθωριστικών πιέσεων, οι οποίες, ωστόσο, εξακολουθούν να είναι υπερδιπλάσιες σε ένταση σε σύγκριση µε τις ανεπτυγµένες οικονοµίες (5,5% έναντι 2,1%), σχέση που αντιστρέφεται κατ ουσίαν όσον αφορά στην αναπτυξιακή δυναµική (6,6% των αναπτυσσοµένων έναντι 3,6% των ανεπτυγµένων, µε τάση περαιτέρω βελτιώσεως). Η δηµοσιονοµική πειθαρχία ενεργεί µέσω πολλών αγωγών, ενθαρρύνουσα την ιδιωτική επενδυτική δραστηριότητα, όχι µόνο διότι περιορίζει την οικονοµική δραστηριότητα του δηµοσίου, αλλά και διότι δηµιουργεί σταθερό πλαίσιο λειτουργίας της οικονοµίας. Η µείωση του µεγέθους του δηµόσιου τοµέα, που κατά τεκµήριο είναι το επιθυµητό συνεπαγόµενο της δηµοσιονοµικής πειθαρχίας, συµπορεύεται µε µείωση της φορολογίας και περιορισµό των ποικίλων εµποδίων που παρεµβάλλει το πληθωρικό κράτος στην ιδιωτική πρωτοβουλία. 18

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Ο υπερδιπλασιασµός του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος των ανεπτυγµένων χωρών από το 2002 και εντεύθεν οφείλεται σχεδόν αποκλειστικώς στην έξαρση του ελλείµµατος των ΗΠΑ, το οποίο από 0,7% το 2001 αυξήθηκε σε 4% το 2002, αυξανόµενο σε 4,6% και 4,9% τα επόµενα έτη. Βεβαίως, η έξαρση αυτή του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος οφείλεται κατά κύριο λόγο σε µείωση της φορολογίας και όχι στην επέκταση του οικονοµικού ρόλου της Γενικής Κυβερνήσεως και είχε ως υπόβαθρο την αντιµετώπιση των υφεσιακών τάσεων που επεκράτησαν στην εν λόγω χώρα από το 2000, συνεπεία της µεγάλης χρηµατιστηριακής κρίσεως και των οικονοµικών σκανδάλων που συµπορεύθηκαν µε αυτήν, αλλά και συνεπεία του τροµοκρατικού κτυπήµατος και άλλων αντίξοων εξελίξεων βλαπτικών του κλίµατος εµπιστοσύνης καταναλωτών και επιχειρηµατιών. Η πολιτική αυτή είναι εµφανές ότι έχει βοηθήσει σηµαντικά την οικονοµική ανάπτυξη, κατακρίνεται, εντούτοις, µε το επιχείρηµα ότι βαθµιαίως τα µεγάλα ελλείµµατα θα αυξήσουν πιθανώς τα επιτόκια, µε τελικό αποδέκτη την µείωση του ρυθµού αναπτύξεως. Το συνολικό έλλειµµα στην Ευρωζώνη παραµένει κάτω του ορίου 3% που επιβάλλει το Σύµφωνο Σταθερότητος, ωστόσο, έχει σηµειώσει και αυτό σηµαντική αύξηση σε σχέση µε το 2001 (1,7%). Πρέπει να σηµειωθεί, εν προκειµένω, ότι για την ασθενή αναπτυξιακή δυναµική της Ευρωζώνης ενοχοποιείται κατά µείζονα λόγο το πλήθος των περιοριστικών πρακτικών που εισέτι λειτουργούν, µε προεξάρχουσα την αγορά εργασίας. 19

Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός Πίνακας Ι-4 ηµοσιονοµική Κατάσταση της Παγκόσµιας Οικονοµίας Έλλειµµα Γενικής Κυβερνήσεως ως % του ΑΕΠ 2001 2002 2003 2004 2005 1. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες -1,5-3,4-3,9-3,9-3,4 ΗΠΑ -0,7-4,0-4,6-4,9-4,3 Ευρωζώνη -1,7-2,3-2,8-2,9-2,5 Ιαπωνία -6,1-7,9-8,2-6,9-6,5 Λοιπές 0,4-0,7-1,2-1,3-0,9 - Γερµανία -2,8-3,7-3,8-3,9-3,3 - Γαλλία -1,4-3,2-4,1-3,4-2,8 - Ιταλία -2,6-2,3-2,4-2,9-2,8 - Ην. Βασίλειο 0,8-1,7-3,4-3,0-2,9 - Καναδάς 1,1 0,3 0,6 0,7 0,9 2. Αναδυόµενες και Αναπτυσσόµενες Χώρες -4,0-4,4-3,6-2,8-2,5 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, October 2004. 1.3. Πρόβλεψη για το 2005: Ανάπτυξη και Οικονοµική Σταθερότητα Επιβράδυνση της παγκόσµιας οικονοµικής δραστηριότητας της τάξεως του 15% προβλέπεται από το IMF για το προσεχές έτος. Ο προβλεπόµενος ρυθµός 4,3% δεν είναι χαµηλός, καθ εαυτόν, είναι δε υψηλότερος του µέσου όρου της δεκαετίας 1996-2005 (3,8%) και ο τρίτος υψηλότερος της εν λόγω δεκαετίας. Από την άποψη αυτή θα µπορούσε να θεωρηθεί η εν λόγω πρόβλεψη του IMF ως αισιόδοξη, ενόψει και των συµπαροµαρτούντων διαταρακτικών παραγόντων, στους οποίους θα γίνει ακολούθως αναφορά. Η εκτιµώµενη επιβράδυνση προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις ανεπτυγµένες οικονοµίες κυρίως ΗΠΑ και Ιαπωνία όπου ο ρυθµός αναπτύξεως από 3,6% το 2004 µειώνεται σε 2,9%. Για τον Λοιπό Κόσµο, τον ευφήµως επονοµαζόµενο αναπτυσσόµενο, ο ρυθµός αναπτύξεως διατηρείται σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα (6%). Επισκόπηση, ωστόσο, των επιµέρους περιοχών τείνει να δηµιουργεί πιο αισιόδοξη ενατένιση των εξελίξεων. Συγκεκριµένως, η διαµορφωθείσα κατάσταση στην αγορά εµπορευµάτων ευνοεί την περιοχή της Κοινοπολιτείας των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ), µε προεξάρχουσα την Ρωσία, αν ληφθεί υπόψη και το χαµηλό επίπεδο διαβιώσεως και η εντεύθεν τεχνικώς απεριόριστη ζήτηση για αγαθά καταναλώσεως. Παροµοίως, και σε πείσµα της υπερθερµάνσεως της κινεζικής οικονοµίας, η αναπτυξιακή ορµή είναι τόσο ισχυρή, λόγω και της πρωτοφανούς µεταφοράς κεφαλαίων από τις ανεπτυγµένες οικονοµίες (εξαγωγή απασχολήσεως), ώστε να δικαιούται κανείς να θεωρήσει ως υπερβολική την πρόβλεψη για επιβράδυνση αυξήσεως του ΑΕΠ από 20

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον 9% το 2004 σε 7,5% το 2005, που αποτελεί µέγεθος µικρότερο του µέσου όρου της παρελθούσας τριακονταετίας. Για την προβλεπόµενη επιβράδυνση της αµερικανικής οικονοµίας δύσκολα θα µπορούσε κανείς να διαφωνήσει ενόψει των υψηλών ελλειµµάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και δηµοσιονοµικής διαχειρίσεως, που αναποτρέπτως θα τείνουν να πιέζουν προς αύξηση των επιτοκίων. Οι ασαφείς τάσεις που τρεχόντως χαρακτηρίζουν σηµαντικούς οικονοµικούς δείκτες της ηγετικής αυτής οικονοµίας έρχονται ως αρωγοί της υιοθετηθείσας προβλέψεως. Αντιθέτως, για την ιαπωνική οικονοµία, οι σχέσεις της οποίας µε τις ταχέως αναπτυσσόµενες χώρες της Ασίας τείνουν να γίνονται οσηµέραι ισχυρότερες, δικαιούται κανείς να διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις απέναντι στην υιοθετηθείσα απαισιόδοξη πρόβλεψη. Την αντίρρηση αυτή έρχεται να ενισχύσουν και οι πυκνούµενες και εντεινόµενες εµπορικές σχέσεις µε την ταχέως αναπτυσσόµενη Ανατ. και Ν. Ανατολική Ασία. Η θεώρηση των επιµέρους χωρών και περιοχών τείνει, ωστόσο, να θολώνει την µακροοικονοµική εικόνα της παγκόσµιας οικονοµίας, όπως αυτή επηρεάζεται και διαµορφώνεται από µια σειρά παραγόντων, οι οποίοι στην πλειονοψηφία τους εµφανίζονται αρνητικοί για την ανάπτυξη και την οικονοµική σταθερότητα. Οι παράγοντες αυτοί, σε αδιαβάθµητη σειρά, είναι οι εξής: - Η τιµή του πετρελαίου και βασικών εµπορευµάτων. - Οι υψηλές τιµές των ακινήτων παγκοσµίως, η οποία συνετελέσθη µε πρωτοφανή συγχρονισµό. - Τα µεγάλα ελλείµµατα τρεχουσών συναλλαγών και δηµοσιονοµικής διαχειρίσεως της οικονοµίας των ΗΠΑ. - Οι πληθωριστικές πιέσεις στην Κίνα. - Η ίδια η ανάπτυξη κατά το 2004, την οποία χαρακτηρίζει ένας από τους 2-3 ταχύτερους ρυθµούς που επιτεύχθησαν ποτέ στην παγκόσµια οικονοµία. - Οι διεθνείς ανισορροπίες στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών. Κατ αρχάς, θα έτεινε κανείς να χαρακτηρίσει την πολύ υψηλή τιµή του πετρελαίου ως την µεγαλύτερη απειλή για την παγκόσµια ανάπτυξη και σταθερότητα, αν µάλιστα γίνει αναδροµή στην δεκαετία του 70 και την εµπειρία από τον στασιµοπληθωρισµό. Προς το παρόν, οι επιπτώσεις από το πετρέλαιο δεν έχουν γίνει αισθητές σε βαθµό ανησυχίας υπό την έννοια της καταγραφής αυτών στους οικονοµικούς δείκτες αν και έχει σηµειωθεί 21

Ελληνική Οικονοµία και Τουρισµός ανάκαµψη των πληθωριστικών πιέσεων. Τόσον οι πληθωριστικές πιέσεις όσο και η διαβλεπόµενη επιβράδυνση της αναπτύξεως παραµένουν σε µη ανησυχητικά επίπεδα, εξαιτίας της συγκρατηµένης αυξήσεως των µισθών σε σύγκριση µε την παραγωγικότητα. Στην απορρόφηση των πληθωριστικών πιέσεων και την διατήρηση της αναπτυξιακής ορµής έχουν συµβάλει, επίσης, η ύπαρξη σε πολλές χώρες αργούσας παραγωγικής δυναµικότητας και σχετικώς υψηλής κερδοφορίας, η οποία επιτρέπει απορρόφηση µέρους των πληθωριστικών πιέσεων. Ωστόσο, οι εκτιµήσεις για τις µεσοπρόθεσµες επιπτώσεις µιας σοβαρής αυξήσεως της τιµής του πετρελαίου δεν επιτρέπουν εφησυχασµό! Εκτιµάται ότι µια διαρκής αύξηση της τιµής του πετρελαίου κατά 5 $ το βαρέλι επιβραδύνει τον ρυθµό αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας κατά 3/10 µιας ποσοστιαίας µονάδας σε ένα έτος. Αυτό σηµαίνει ότι η διατήρηση της τιµής του πετρελαίου στα παρόντα επίπεδα (50 $) θα µειώσει τον παγκόσµιο ρυθµό αναπτύξεως τουλάχιστον κατά µισή ως µία ποσοστιαία µονάδα. Αυτονόητα, η επίπτωση κατά χώρα θα είναι συνάρτηση του βαθµού απορροφητικής ικανότητας που διαθέτει για τις επιπτώσεις τέτοιων διαταρακτικών παραγόντων. Η αύξηση του κόστους παραγωγής που συνεπάγεται η τιµή του πετρελαίου τείνει να µειώνει το περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων σε συνάρτηση, ασφαλώς, προς τον βαθµό εξαρτήσεως µιας χώρας από το πετρέλαιο ως πηγής ενέργειας. Από το άλλο µέρος η µεταφορά εισοδηµάτων στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες πιθανότατα θα µειώσει τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, παραλλήλως προς το αποτέλεσµα προσφοράς θα υπάρξει και συναφές αποτέλεσµα από πλευράς ζητήσεως. Οι χρηµατιστηριακές αγορές υπάρχει πιθανότητα να προεξοφλήσουν αρνητικά τις εικαζόµενες δυσµενείς εξελίξεις, µε συνέπεια επιβάρυνση του επιχειρηµατικού κλίµατος, µείωση της επενδυτικής ροπής και αποδυνάµωση της προοπτικής αναπτύξεως. Ασφαλώς, υπάρχει και η θετική, κάπως εξισορροπητική, πλευρά από την ανακύκληση των δηµιουργούµενων πλεονασµάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών των κυρίων πετρελαιοπαραγωγών χωρών. Η επίπτωση αυτή είναι ποσοτικά αγνώστου µεγέθους. Οι υψηλές τιµές των ακινήτων σε παγκόσµια κλίµακα, οι οποίες προέκυψαν µε πρωτοφανή συγχρονισµό σε όλες τις περιοχές του κόσµου, κυρίως εξαιτίας των χαµηλών επιτοκίων που επικράτησαν για τους γνωστούς λόγους, αποτελούν σοβαρό εµφωλεύοντα κίνδυνο, ο οποίος, σε αντίθεση µε το πετρέλαιο, είναι µεσο-µακροπρόθεσµου χαρακτήρα. Φυσικά, δεν 22

Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον υπονοείται σχετικώς η ύπαρξη απειλής, παρεµφερούς προς εκείνης στην Ιαπωνία κατά τις αρχές της δεκαετίας του 90, µε τα γνωστά αποτελέσµατα. Ωστόσο, η πτώση των τιµών ενόψει και της ανακάµψεως των επιτοκίων δεν πρόκειται να είναι οριακή, θα επηρεάσει δε την οικονοµική ανάπτυξη τουλάχιστον για 2-3 έτη. Φυσικά και εδώ οι επιδράσεις αλλά και η ίδια η µείωση των τιµών θα είναι κατά πάσαν πιθανότητα ασύµµετρες. Στις αναπτυσσόµενες χώρες πιθανότατα ο αντίκτυπος θα είναι επουσιώδης. Στα µεγάλα ελλείµµατα των ΗΠΑ έχει ήδη γίνει αναφορά. Η εξ αυτού του λόγου αύξηση των επιτοκίων έχει µάλλον βραδύνει να εκδηλωθεί, η προς την κατεύθυνση δε αυτή εξέλιξη αποτελεί µονόδροµο. Εποµένως, και εξ αυτού του λόγου θα υπάρξουν δυνάµεις επιβραδυντικές της αναπτύξεως, µε κύριο δέκτη των επιδράσεων τις ανεπτυγµένες οικονοµίες, δηλ. την ΕΕ. Η ασκούµενη διασταλτική δηµοσιονοµική και νοµισµατική πολιτική στις ΗΠΑ δεν είναι άνευ ορίων, παρά την εξισορροπητική δύναµη που αναδύεται από την αύξηση της παραγωγικότητας, όσον αφορά στις πληθωριστικές πιέσεις. Οι επιφυλάξεις για την δυνατότητα διατηρήσεως αυτής της τάσεως είναι σοβαρές, ενόψει πολλών αβεβαιοτήτων, προεξάρχουσας της αβεβαιότητος που αναδύεται από την καταναλωτική συµπεριφορά στην µεγάλη αυτή χώρα και τις συγκεχυµένες ενδείξεις από τους δείκτες απασχολήσεως. Για τους κινδύνους που εγκλείει η υπερθέρµανση της κινεζικής οικονοµίας έχουν ήδη γίνει νύξεις. Η ανάπτυξη στην χώρα αυτή δεν πρόκειται, προς το παρόν τουλάχιστον, να ανακοπεί από πληθωρισµό του παρόντος µεγέθους. Υπάρχουν ασυλλήπτου εντάσεως αναπτυξιακές δυνάµεις στην χώρα αυτή, οι οποίες ακόµη και αν γίνει προσαρµογή της συναλλαγµατικής ισοτιµίας του κινεζικού νοµίσµατος θα διατηρούν το ρυθµό αναπτύξεως κατά µήκος τάσεως της τάξεως του 8%. Το χαµηλό εργασιακό κόστος, η ταχύτητα µε την οποία µεγεθύνεται η εσωτερική καταναλωτική αγορά, οι ευκαιρίες επενδύσεων και η επαρκώς συντελούµενη προσαρµογή των ασκουµένων πολιτικών προς τις ανάγκες της αγοράς, αποτελούν µαγνήτη για το ξένο κεφάλαιο, επιχειρηµατικό και µη, το οποίο εισρέει στην χώρα αυτή µε ετήσιο ρυθµό της τάξεως των 40-50 δις $. Με αύξηση των επενδύσεων κατά 30-35% ετησίως η διατήρηση ρυθµού αναπτύξεως ετησίως της τάξεως του 8% είναι απόλυτα εφικτός, δεδοµένης και της αυτονοµήσεως της οικονοµίας σε µεγάλο βαθµό από τα τεκταινόµενα στην εξωτερική αγορά. Οι καταναλωτικές δυνατότητες είναι σε θέση να απορροφούν σχετικώς σύντοµα τους όποιους κραδασµούς ενδέχεται να προκαλέσει τυχούσα υπερεπένδυση καθ ον χρόνο η γενικότερη επίπτωση της κινεζικής οικονοµίας στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α 23