ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 3.1 Η ΧΡΗΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ Η χρηστική αξία των εμπορευμάτων εμφανίζεται τη στιγμή που τα εμπορεύματα χρησιμοποιούνται ή καταναλώνονται και γίνεται κατανοητή από το αίσθημα ικανοποίησης που αισθάνεται ένας άνθρωπος όταν χρησιμοποιεί κάποιο εμπόρευμα ή τη δυσφορία από τη στέρησή του. 3.2 ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ Οικονομικές ανάγκες είναι οι επιθυμίες που ικανοποιούνται για σύντομο χρονικό διάστημα (όχι απαραίτητα πλήρως) με τη χρησιμοποίηση των εμπορευμάτων. Η ικανοποίηση των οικονομικών αναγκών προϋποθέτει, εκτός από την επιθυμία μας και τη δυνατότητα να αποκτήσουμε τα αντίστοιχα εμπορεύματα. Οι επιθυμίες αναγνωρίζονται ως οικονομικές ανάγκες όταν εκφράζονται ως Ζήτηση, δηλαδή ως απόφαση να διαθέσουμε χρήματα για να αποκτήσουμε κάποια ποσότητα συγκεκριμένων εμπορευμάτων. Η οικονομική δυνατότητα που έχουμε να αποκτήσουμε συγκεκριμένες ποσότητες από ένα εμπόρευμα ή μια ομάδα εμπορευμάτων είναι η αγοραστική μας δύναμη. Η οικονομική επιστήμη, όταν αναφέρεται σε ανάγκες εννοεί μόνο τις οικονομικές ανάγκες. Δηλαδή ανάγκες που ικανοποιούνται με τη χρήση εμπορευμάτων. 3.3 ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Κριτήρια ταξινόμησης των αναγκών: Η επιτακτικότητα της ανάγκης βιοτικές ή πρωτεύουσες ανάγκες (είναι οι ανάγκες που από την ικανοποίηση τους εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου) πολιτισμικές ανάγκες (διαμορφώνονται από την κοινωνία και τον πολιτισμό, κάθε χώρας) Η προέλευση της ανάγκης καταναλωτικές ανάγκες (είναι οι άμεσες ανάγκες των ανθρώπων) ανάγκες παραγωγής ( είναι οι ανάγκες που δημιουργούνται από την παραγωγή και την εμπορία των εμπορευμάτων) Το υποκείμενο της ανάγκης. Δηλαδή ποιος έχει την ανάγκη. ατομικές ανάγκες(εκφράζονται από κάθε άτομο ξεχωριστά, έστω κι αν όλα τα άτομα έχουν την ίδια ανάγκη) συλλογικές ανάγκες(αφορούν τα μέλη μιας κοινωνίας στο σύνολό τους παρά καθένα ξεχωριστά) Ο τρόπος με τον οποίο ικανοποιούμε όλες τις ανάγκες μας, εξαρτάται και εκφράζει το πολιτισμικό επίπεδο της κοινωνίας μας. 3.4 ΤΑ ΜΕΣΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ - (ΑΓΑΘΑ) Τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, είτε αυτά είναι υλικά αντικείμενα είτε υπηρεσίες, τα ονομάζουμε αγαθά. Διάκριση αγαθών σύμφωνα με: την υλική υπόστασή τους σε: Υλικά αγαθά και Άυλα αγαθά (υπηρεσίες) τον τρόπο που χρησιμοποιούνται σε: Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 1

Διαρκή αγαθά (τα αγαθά που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πολλές φορές) και Αγαθά μιας χρήσης (αγαθά που χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά) το σκοπό που χρησιμοποιούνται σε: Αγαθά για κατανάλωση(αγαθά που χρησιμοποιούνται για την άμεση ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών) και Αγαθά για την παραγωγή (αγαθά που χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες της παραγωγής, εμπορίας, προώθησης άλλων αγαθών) 3.5.1 ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Η μετατροπή ενός αγαθού σε εμπόρευμα προϋποθέτει την ατομική ιδιοκτησία (κυριότητα) επί του αγαθού. Τα εμπορεύματα αποτελούν ατομικές ιδιοκτησίες στις κοινωνίες που βασίζονται στην παραγωγή εμπορευμάτων. Υπάρχουν νόμοι, που επιβάλλουν την ανταλλαγή ως μόνο μέσο απόκτησης των αντικειμένων που επιθυμούμε και η οποία προστατεύει την ιδιοκτησία. Βάσει της ιδιοκτησίας τους σε: Ιδιωτικά αγαθά: είναι εκείνα των οποίων η ιδιοκτησία και η χρήση ανήκουν σε ένα άτομο ή σε μια ομάδα ατόμων όπως η οικογένεια π.χ. ιδιωτικό αυτοκίνητο Τα Δημόσια αγαθά: είναι εκείνα που η ιδιοκτησία παραμένει στο κοινωνικό σύνολο, ενώ η χρήση τους ανήκει στο κάθε άτομο. Η χρήση τους μπορεί να γίνεται χωρίς πληρωμή ή πληρώνοντας ένα συμβολικό ποσό. π.χ. δημόσια εκπαίδευση, δρόμοι, δημόσιες συγκοινωνίες. Τα οιονεί δημόσια αγαθά: είναι εκείνα που έχουν ατομική ιδιοκτησία, αλλά η χρήση τους είναι ελεύθερη από όλους π.χ ιδιωτικά κανάλια τηλεόρασης και ραδιοφώνου που έχουν λήψη χωρίς περιορισμούς. Τα ελεύθερα αγαθά: είναι τα αγαθά που προσφέρονται από τη φύση για άμεση κατανάλωση, ούτε η παραγωγή τους απαιτείται, ούτε καταβάλλουμε κάποιο αντίτιμο για τη χρήση τους, πχ ο αέρας, η θάλασσα, ο ήλιος, τα φυσικά τοπία. 3.6. ΤΟ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ Το βασικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων κοινωνιών είναι η συνεχής τάση διεύρυνσης των αναγκών, τόσο στις καταναλωτικές ανάγκες, όσο και στις ανάγκες παραγωγής. Το καταναλωτικό πρότυπο είναι το σύνολο των καταναλωτικών συνηθειών μιας κοινωνίας και διαμορφώνεται: από τη μίμηση, στην κατανάλωση αγαθών η οποία βασίζεται στην καθιέρωση προτύπων κατανάλωσης και συμπεριφοράς που ονομάζουμε μόδα και από την προσπάθεια των ανθρώπων να ξεχωρίσουν και να διακριθούν από τους υπολοίπους. Και διακρίνεται: σε στατικό (μεταβάλλεται με αργούς ρυθμούς) και σε δυναμικό (ενσωματώνει με ταχύτητα τις αλλαγές στη μόδα) Η διαφήμιση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καταναλωτικής συμπεριφοράς. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Χρηστική αξία εμπορευμάτων Επιθυμίες Οικονομικές ανάγκες Ζήτηση εμπορευμάτων Αγοραστική δύναμη Επιτακτικότητα της ανάγκης - (βιοτικές ή πρωτεύουσες ανάγκες- πολιτισμικές ανάγκες) Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 2

Η προέλευση της ανάγκης (καταναλωτικές ανάγκες - ανάγκες παραγωγής) Το υποκείμενο της ανάγκης (ατομικές ανάγκες - συλλογικές ανάγκες) Διαρκή αγαθά - Αγαθά μιας χρήσης Αγαθά για κατανάλωση - Αγαθά για την παραγωγή Ιδιωτικά αγαθά Δημόσια αγαθά Καταναλωτικό πρότυπο Μόδα μίμηση διάκριση Διαφήμιση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ 4.1 Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Τα εμπορεύματα, είτε είναι υλικής μορφής είτε υπηρεσίες παράγονται από τις επιχειρήσεις. Η επιχείρηση είναι η βασική μονάδα παραγωγής εμπορευμάτων στη σύγχρονη κοινωνία. 4.2 ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι επιχειρήσεις,είτε μικρές είναι, είτε μεγάλες ταξινομούνται με διάφορα κριτήρια. Τα κριτήρια ταξινόμησης είναι: 1) το είδος της ιδιοκτησίας: δηλαδή ποιος είναι ο ιδιοκτήτης με το κριτήριο της ιδιοκτησίας ταξινομούνται σε: ιδιωτικές επιχειρήσεις που οι ιδιοκτήτες είναι ιδιώτες. Δημόσιες επιχειρήσεις που ιδιοκτήτες είναι το κοινωνικό σύνολο, που εκπροσωπείται από το κράτος κρατικές επιχειρήσεις ή την τοπική αυτοδιοίκηση δημοτικές επιχειρήσεις. Μικτές επιχειρήσεις που έχουν κοινή ιδιοκτησία, δηλαδή το κράτος με ιδιώτες, ή η τοπική αυτοδιοίκηση με ιδιώτες. 2) Η νομική μορφή της επιχείρησης: κάθε επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να λάβει μια νομική μορφή, η οποία εκφράζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ιδιοκτητών της. Ως προς τη νομική μορφή διακρίνονται σε: ατομικές επιχειρήσεις που ιδιοκτήτης είναι ένα μόνο άτομο και σε εταιρείες στις οποίες υπάρχουν δύο ή περισσότεροι ιδιοκτήτες (εταίροι). Υπάρχουν τέσσερις(4) μορφές εταιρειών Η ομόρρυθμη εταιρεία ΟΕ. α) ανήκει σε δύο (2) ή περισσότερους εταίρους που καθένας συνεισφέρει τμήμα του συνολικού κεφαλαίου της εταιρείας, το μερίδιο. β) τα μερίδια των εταίρων μπορεί να είναι ίσα ή άνισα μεταξύ τους. γ) οι εταίροι ανεξαρτήτου μεριδίου, έχουν απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της εταιρείας, που δεν περιορίζεται στο μερίδιο τους, αλλά μέχρι και την ατομική τους περιουσία Η ετερόρρυθμη εταιρεία ΕΕ. α) ανήκει σε εταίρους με διαφορετικά δικαιώματα και ευθύνες. β) ένας ή περισσότεροι εταίροι έχουν δικαίωμα να διαχειρίζονται και να εκπροσωπούν την εταιρεία, οι οποίοι έχουν απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της εταιρείας ομόρρυθμοι εταίροι γ) υπάρχουν επίσσης ένας ή περισσότεροι εταίροι οι οποίοι ευθύνονται μόνο για το μέγεθος της συνεισφοράς τους στην εταιρεία ετερόρρυθμοι εταίροι Η εταιρεία περιορισμένης ευθύνης ΕΠΕ Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 3

α) ανήκει σε εταίρους που έχουν ίσα εταιρικά μερίδια. β) κάθε εταίρος ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της εταιρείας μόνο για το χρηματικό ποσό που έχει συνεισφέρει στην εταιρία. γ) τα εταιρικά μερίδια δεν μετατρέπονται σε μετοχές, αλλά μπορούν να πουληθούν, να κληροδοτηθούν ή να δωριστούν μεταξύ των εταίρων ή και σε τρίτους. Η ανώνυμη εταιρεία ΑΕ α) ανήκει σε εταίρους, καθένας από τους οποίους ευθύνεται μόνο για το χρηματικό ποσό που έχει συνεισφέρει στην εταιρεία. β) το συνολικό κεφάλαιο της εταιρείας μοιράζεται σε μετοχές, οι οποίες αποτελούν τίτλους ιδιοκτησίας της εταιρείας. γ) οι μετοχές μοιράζονται ελεύθερα εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις. δ) οι μεγάλες ΑΕ επιδιώκουν την αγοραπωλησία των μετοχών τους στο χρηματιστήριο. ε) η ΑΕ διοικείται από το Διοικητικό Συμβούλιο (ΔΣ) το οποίο εκλέγεται από την ετήσια Γενική Συνέλευση των μετόχων και κάθε μέτοχος έχει τόσες ψήφους όσες είναι οι μετοχές του. ζ) το Διοικητικό Συμβούλιο ορίζει τον Γενικό Διευθυντή ή τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της εταιρείας, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την καθημερινή διεύθυνση της εταιρείας και ο οποίος μπορεί να είναι μέτοχος της εταιρείας ή και όχι. η) ένα τμήμα των κερδών των ΑΕ μοιράζεται στους μετόχους. Το κέρδος που μοιράζεται στους μετόχους για κάθε μετοχή ονομάζεται μέρισμα. 3) Ο τομέας της δραστηριότητας της επιχείρησης: Οι επιχειρήσεις ταξινομούνται σε τομείς και κλάδους παραγωγής ανάλογα με το προϊόν που παράγουν. Οι επιχειρήσεις ταξινομούνται σε τρεις τομείς παραγωγής Στον πρωτογενή τομέα παραγωγής, όπου ανήκουν, οι επιχειρήσεις των οποίων η παραγωγή εξαρτάται από τη φύση. Πχ γεωργία, αλιεία, η κτηνοτροφία, η εκμετάλλευση του δάσους κτλ. στον δευτερογενή τομέα, όπου ανήκουν, οι επιχειρήσεις παραγωγής και επεξεργασίας προϊόντων και οι κατασκευές. Πχ βιομηχανίες, βιοτεχνίες, επιχειρήσεις παραγωγής ενέργειας, επιχειρήσεις κατασκευών δρόμων, σπιτιών κτλ. στον τριτογενή τομέα, όπου ανήκουν, επιχειρήσεις ιδιωτικές και δημόσιες που παρέχουν κάποιο είδος υπηρεσιών. Πχ νοσοκομεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα, επιχειρήσεις αναψυχής, αθλητισμού, τουρισμού, εμπόριο και τράπεζες. 4) το μέγεθος της επιχείρησης: Οι επιχειρήσεις κατατάσσονται σε κατηγορίες μεγέθους, ανάλογα με τον αριθμό των εργαζομένων σε αυτήν. Στην Ελλάδα επικρατούν οι εξής κατηγορίες: μικρές επιχειρήσεις, με αριθμό εργαζομένων έως είκοσι (20) άτομα. μεσαίες επιχειρήσεις, με αριθμό εργαζομένων μεταξύ είκοσι (20) και εκατό (100) ατόμων. μεγάλες επιχειρήσεις, με αριθμό εργαζομένων άνω των εκατό (100) ατόμων. Η ταξινόμηση αυτή των επιχειρήσεων δε σημαίνει κάτι για την πραγματική οικονομική δύναμη των επιχειρήσεων. 4.3 Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στην κάθε επιχείρηση πραγματοποιείται η παραγωγική διαδικασία. Η παραγωγική διαδικασία συνίσταται στη μετατροπή ορισμένων εμπορευμάτων σε διαφορετικού είδους νέα εμπορεύματα. Στην παραγωγική διαδικασία, τα εμπορεύματα που ενσωματώνονται στο νέο προϊόν είναι οι πρώτες ύλες και για να μπορέσουν οι πρώτες ύλες να μετασχηματιστούν σε νέα προϊόντα χρειάζεται η παρέμβαση της ανθρώπινης εργασίας. Η ανθρώπινη εργασία συνίσταται: στο σχεδιασμό της μορφής και τις διαστάσεις που θα έχει το προϊόν. Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 4

στη πραγματοποίησης του σχεδιασμού. στον συντονισμό των επιμέρους εργασιών. στον έλεγχο της ποιότητας του προϊόντος. στην συσκευασία και αποθήκευση του προϊόντος στην μεταφορά και την πώληση του προϊόντος. Η ανθρώπινη εργασία για να μετασχηματίσει τις πρώτες ύλες σε τελικό προϊόν χρησιμοποιεί εργαλεία, μηχανές, οικήματα και μεταφορικά μέσα. Όλα αυτά τα μέσα καλούνται μέσα παραγωγής ή κεφαλαιουχικός εξοπλισμός. Η λειτουργία των επιχειρήσεων είναι τριπλή: 1. Η απόκτηση των μέσων παραγωγής και της ανθρώπινης εργασίας που απαιτούνται στην παραγωγή. 2. Ο αποτελεσματικός συνδυασμός της εργασίας, με τα μέσα παραγωγής για τον μετασχηματισμό των πρώτων υλών σε τελικά προϊόντα για να πουληθούν στην αγορά. 3. Ο σχεδιασμός, συντονισμός και έλεγχος των επιμέρους δραστηριοτήτων που αναλαμβάνει να εκτελέσει κάθε εργαζόμενος. Κάθε επιχείρηση επίσης συντονίζει τις εργασίες της με τις εργασίες των επιχειρήσεων των προμηθευτών της (πρώτες ύλες και μέσα παραγωγής) και με τις επιχειρήσεις των πελατών της. Προσλαμβάνει και απασχολεί εργαζόμενους με κατάλληλες γνώσεις γι αυτό το σκοπό και φροντίζει να γίνει το προϊόν της γνωστό στους καταναλωτές. 4.4 ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Η επιχείρηση ως μονάδα παραγωγικής δραστηριότητας, αναλαμβάνει, υποχρεώσεις και κινδύνους που προκύπτουν από τις λειτουργίες της. Οι υποχρεώσεις της επιχείρησης 1. προς τους εργαζομένους είναι: η πληρωμή του μισθού δηλαδή η αμοιβή για την εργασία τους. η διαμόρφωση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στο χώρο εργασίας. σεβασμός των δικαιωμάτων των εργαζομένων, ως εργαζόμενοι και ως πολίτες. 2. προς τους προμηθευτές (πρώτων υλών, μέσα παραγωγής, υπηρεσίες-νομικές συμβουλές, τήρηση λογιστικών βιβλίων κτλ) να πληρώνει το αντίτιμο μέσα στις χρονικές προθεσμίες που έχουν συμφωνηθεί. 3. προς τους πελάτες να παραδίδει το εμπόρευμα στην τιμή, την ποσότητα, την ποιότητα και τους χρόνους που έχουν συμφωνηθεί. 4. προς το κράτος να πληρώνει τους φόρους τις ασφαλιστικές εισφορές να δίνει πληροφορίες (στατιστικές) για τις δραστηριότητες της, ή ότι άλλο της ζητηθεί. 5. προς το κοινωνικό σύνολο να μην καταστρέφει το περιβάλλον να φροντίζει για την ασφαλή καταστροφή των αποβλήτων της παραγωγής της. να εγγυάται την ποιότητα των προϊόντων της. Οι κίνδυνοι της επιχείρησης Όταν η επιχείρηση δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της τότε αντιμετωπίζει οικονομική αποτυχία και τις νομικές συνέπειες των παραλείψεών της. Ο επιχειρηματικός κίνδυνος της επιχείρησης είναι, να μην μπορέσει η επιχείρηση να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, επειδή δεν προέβλεψε σωστά τις επιθυμίες των Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 5

καταναλωτών ή γιατί απρόβλεπτα γεγονότα όπως τεχνολογικές μεταβολές, απεργίες, θεομηνίες κτλ δεν της επέτρεψαν να πραγματοποιήσει τα σχέδια της. Σε αντιστάθμισμα, η επιχείρηση έχει το κέρδος, που είναι η αμοιβή της για τις υποχρεώσεις και τους κινδύνους που αναλαμβάνει. 4.5 ΤΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Οι εισπράξεις μιας επιχείρησης από την πώληση των εμπορευμάτων που παράγει, ονομάζονται έσοδα της επιχείρησης. Τα έσοδα μιας επιχείρησης είναι η ποσότητα του εμπορεύματος που πουλάει η επιχείρηση σε δεδομένη χρονική περίοδο (συνήθως έτος) επί την τιμή του εμπορεύματος στην ίδια χρονική περίοδο. ΕΣΟΔΑ = ΠΟΣΟΤΗΤΑ * ΤΙΜΗ Οι δαπάνες που κάνει η επιχείρηση για να καλύψει τις υποχρεώσεις της ονομάζεται κόστος. Η διαφορά μεταξύ των εσόδων και του κόστους της επιχείρησης μας δείχνει αν η επιχείρηση έχει κέρδος ή ζημιά. Η επιχείρηση εμφανίζει κέρδος όταν τα έσοδα της είναι μεγαλύτερα από τις δαπάνες της (κόστος). ΕΣΟΔΑ > ΚΟΣΤΟΣ = ΚΕΡΔΟΣ ΚΕΡΔΟΣ = ΕΣΟΔΑ - ΚΟΣΤΟΣ Η επιχείρηση εμφανίζει ζημιά όταν τα έσοδα της είναι λιγότερα από τις δαπάνες της (κόστος). ΕΣΟΔΑ < ΚΟΣΤΟΣ = ΖΗΜΙΑ Οι επιχειρήσεις που δεν καλύπτουν τις ζημιές τους για μεγάλο χρονικό διάστημα χρεοκοπούν και υποχρεώνονται να διακόψουν τη λειτουργία τους. Τα κίνητρα για τις επιχειρήσεις ώστε να μπουν στην παραγωγική διαδικασία είναι: το σημαντικότερο κίνητρο για τις επιχειρήσεις είναι το κέρδος. ως δευτερεύοντα κίνητρα είναι ο έλεγχος της αγοράς. η παραγωγή εμπορευμάτων υψηλής ποιότητας. η δημόσια εικόνα της επιχείρησης. Και τα δευτερεύοντα κίνητρα συνήθως είναι για απόκτηση κερδών Είναι σημαντική η εξασφάλιση υψηλών κερδών για τις επιχειρήσεις, γιατί με τα κέρδη οι επιχειρήσεις έχουν δυνατότητα να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους, να εκσυγχρονίζονται, να κάνουν επενδύσεις, καθώς και να δίνουν μεγάλο εισόδημα και στους ιδιοκτήτες τους. 4.6 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ 4.6.1 Η δομή της επιχείρησης Η επιχείρηση είναι μια σύνθετη οργάνωση στην οποία οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτήν κατανέμονται σε θέσεις εργασίας και η κάθε μία θέση αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο τρόπος που κατανέμεται το προσωπικό μιας επιχείρησης απεικονίζεται στο οργανόγραμμα της επιχείρησης. Άρα το οργανόγραμμα είναι ένα σχέδιο κατανομής του προσωπικού στα διάφορα τμήματα, από τα οποία αποτελείται η επιχείρηση (εσωτερικός καταμερισμός εργασίας). 4.6.2 Η διεύθυνση και λειτουργία της επιχείρησης Ο συντονισμός μεταξύ των τμημάτων που συγκροτούν μια επιχείρηση εξασφαλίζεται από την διεύθυνση της επιχείρησης. Η διεύθυνση μπορεί να αποτελείται από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων. Τα άτομα αυτά μπορεί να είναι ή να μην είναι ιδιοκτήτες της επιχείρησης. Στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις συνήθως η διεύθυνση συμπίπτει με την ιδιοκτησία. Στις μεγάλες επιχειρήσεις διαχωρίζεται από την ιδιοκτησία. Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 6

η διεύθυνση της επιχείρησης αναλαμβάνει: τον συντονισμό μεταξύ των τμημάτων της επιχείρησης θέτει στόχους διαμορφώνει τις πολιτικές αναθέτει τα καθήκοντα στα επιμέρους τμήματα λαμβάνει αποφάσεις (για επέκταση, αύξηση ή μείωση παραγωγής, κτλ) τη χρηματοδότηση νέων επενδύσεων τα χρηματοοικονομικά θέματα, όπως δάνεια κτλ τι προσωπικό θα χρησιμοποιήσει τι αμοιβές θα δώσει και τι κίνητρα στους εργαζομένους Η διεύθυνση συντονίζει και ελέγχει καλύτερα τις εργασίες της επιχείρησης αναθέτοντας διευθυντικά και εποπτικά καθήκοντα σε ορισμένα άτομα των επιμέρους τμημάτων όπως: στη διεύθυνση προσωπικού, τον διευθυντή προσωπικού ή προσωπάρχη στο λογιστήριο, τον διευθυντή οικονομικών στις πωλήσεις, το διευθυντή πωλήσεων Στην παραγωγή, τον διευθυντή παραγωγής Και τους επόπτες στα τμήματα παραγωγής Έχουμε λοιπόν μια εσωτερική διοικητική ιεραρχία στην επιχείρηση που διοχετεύει τις πληροφορίες και μεταβιβάζει τις εντολές. Τα τμήματα μιας επιχείρησης μπορεί να είναι συγκεντρωμένα σε ένα οίκημα ή και όχι. Μπορεί δηλαδή η παραγωγή να γίνεται σε διαφορετικά εργοστάσια, η αποθήκευση σε άλλη περιοχή αλλά να ανήκουν στην ίδια επιχείρηση. Επίσης μια επιχείρηση μπορεί να διατηρεί και να λειτουργεί όλα τα τμήματά της με δικό της προσωπικό και τότε λέμε ότι η επιχείρηση είναι κάθετα συγκεντρωμένη, ή να αναθέτει τις εργασίες κάποιων τμημάτων της σε άλλες επιχειρήσεις ή ανεξάρτητους επαγγελματίες (πχ το λογιστήριο). Το σύστημα αυτό της ανάθεσης εργασιών σε τρίτους ονομάζεται υπεργολαβία. 4.7 Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν προσωπικό στο οποίο πληρώνουν μισθό, που είναι η αμοιβή για την εργασία που το προσωπικό προσφέρει. Μισθωτοί ονομάζονται (εργάτες ή υπάλληλοι) που αμείβονται (με μισθό ) για την εργασία που προσφέρουν. Οι μισθωτοί μιας επιχείρησης κατανέμονται από την διεύθυνση της επιχείρησης σε διάφορα τμήματα και καταλαμβάνουν συγκεκριμένες θέσεις εργασίας. Εσωτερικός καταμερισμός εργασίας είναι ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται οι θέσεις εργασίας στην επιχείρηση. Σε κάθε θέση εργασίας αντιστοιχούν συγκεκριμένα εργασιακά καθήκοντα. Το πώς θα εκτελέσει ο κάθε εργαζόμενος τα εργασιακά του καθήκοντα (καθηκοντολόγιο) ορίζεται από την διεύθυνση της επιχείρησης ή από τους επικεφαλής των τμημάτων πχ διευθυντές ή επόπτες. Διευθυντικό δικαίωμα ονομάζεται το δικαίωμα που έχει η διεύθυνση να ορίζει τον τρόπο οργάνωσης και εκτέλεσης των εργασιών, τον ρυθμό εργασίας και την ποιότητα της εργασίας, Επάγγελμα είναι όταν ένα άτομο αναλαμβάνει στην εργασία του να εκτελεί πάντα όμοια εργασιακά καθήκοντα πχ μηχανικός, γεωργός, δάσκαλος, γιατρός κτλ. Πολυεπαγγελματισμός είναι η συχνή εναλλαγή των εργασιακών καθηκόντων (χαρακτήριζε τις παλαιότερες εποχές). Δεξιότητα είναι η ικανότητα των εργαζομένων να εκπληρώνουν με αποτελεσματικότητα τα εργασιακά τους καθήκοντα. Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 7

Αυτοαπασχολούμενοι είναι οι ιδιοκτήτες ατομικής επιχείρησης και εργάζονται μόνοι τους χωρίς να απασχολούν άλλα άτομα, πχ στην γεωργία, βιοτεχνία, εμπόριο ή και υπηρεσίες. Συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη είναι όταν στις αυτοαπασχολούμενες επιχειρήσεις εργάζονται μέλη της οικογένειας (σύζυγοι, παιδιά ή γονείς) χωρίς να αμείβονται ιδιαίτερα για την εργασία τους. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Μορφές επιχειρήσεων το είδος της ιδιοκτησίας η νομική μορφή ο τομέας δραστηριότητας το μέγεθος της επιχείρησης. Πρώτες ύλες Μέσα παραγωγής ή κεφαλαιουχικός εξοπλισμός Επιχειρηματικός κίνδυνος Κέρδος Έσοδα Κόστος Οργανόγραμμα Θέσεις εργασίας Εργασιακά καθήκοντα Εσωτερικός καταμερισμός της εργασίας Επάγγελμα Πολυεπαγγελματισμός Εργασιακή δεξιότητα Αυτοαπασχολούμενος Μισθωτός Συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΤΙΜΕΣ 5.1 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΑ Κάθε εμπόρευμα έχει ανταλλακτική αξία με την έννοια ότι κάθε προϊόν μπορεί να ανταλλαγεί με κάποιο άλλο. αντιπραγματισμός, ονομάζεται η ανταλλαγή ενός αντικειμένου με ένα άλλο. διαδικασία που χαρακτήριζε τις παλαιότερες εποχές, όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε κοινωνίες αυτάρκειας και αυτοκατανάλωσης.. Οι ανταλλαγές ήταν περιορισμένες οι ανταλλαγές ήταν τυχαίες και ευκαιριακές. Θα έπρεπε να υπάρχει σύμπτωση επιθυμιών καθώς και σύμπτωση ανταλλασσόμενων ποσοτήτων. Η μορφή αυτή δεν ενδιαφέρει καθόδου ως διαδικασία την οικονομική επιστήμη. Στη σύγχρονη εποχή η έννοια της ανταλλακτικής αξίας που ενδιαφέρει την οικονομία είναι εκείνη που προσδιορίζεται από την κοινωνία που παράγει για ανταλλαγή και όχι για αυτοκατανάλωση, διαδικασία που οδήγησε στη δημιουργία αγορών για διάφορα προϊόντα. Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 8

Οι αγορές αυτές είναι απρόσωπες Γίνονται με τη μεσολάβηση του χρήματος Η αξία κάθε εμπορεύματος εκφράζεται σε μονάδες χρήματος η τιμή του εμπορεύματος είναι ο αριθμός των χρηματικών μονάδων που πρέπει να δώσουμε για να αποκτήσουμε μια μονάδα εμπορεύματος. 5.2 ΕΙΔΗ ΑΝΤΑΛΛΑΓΩΝ Ανταλλαγές έχουμε: Ανάμεσα σε επιχειρήσεις και καταναλωτές: είναι εμπορεύματα τελικής χρήσης, διαρκή ή μιας χρήσης και υπηρεσίες που ικανοποιούν ανθρώπινες ανάγκες.(ρούχα, τρόφιμα κτλ) Ανάμεσα στις επιχειρήσεις (διαρκή κεφαλαιουχικά αγαθά, πρώτες ύλες, ή ημικατεργασμένα προϊόντα ή υπηρεσίες) για την διευκόλυνση της παραγωγικής διαδικασίας. προϊόντα για μεταπώληση (χονδρικό εμπόριο ή λιανεμπόριο) Με κριτήριο το γεωγραφικό εύρος της αγοράς μπορούμε να προσδιορίσουμε τις συναλλαγές ως : α. Τοπικές συναλλαγές, δηλαδή συναλλαγές στα όρια μιας πόλης ή συνοικίας β. Διατοπικές συναλλαγές που συνδέουν τους συναλλασσόμενους σε διαφορετικές πόλεις ή περιοχές γ. Διεθνείς συναλλαγές, όταν οι συναλλασσόμενοι έχουν μόνιμη εγκατάσταση σε διαφορετικές χώρες. 5.3 ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΤΙΜΕΣ Στις σύγχρονες κοινωνίες, η αξία κάθε εμπορεύματος μετριέται σε χρηματικές μονάδες. Η σχέση ανταλλαγής 2 εμπορευμάτων διαμορφώνεται ως σχέση μεταξύ των τιμών τους π.χ. μια εφημερίδα έχει τιμή 1 και 1 εισιτήριο κινηματογράφου 7. Αν θελήσω να ανταλλάξω την εφημερίδα με το εισιτήριο θα πρέπει να δώσω 7 εφημερίδες για να πάρω 1 εισιτήριο κινηματογράφου. Η σχέση των τιμών τους είναι 7:1 Αυτή η σχέση μεταξύ των τιμών 2 εμπορευμάτων μας δίνει τη σχετική τιμή του ενός εμπορεύματος σε σχέση με το άλλο. Ενώ η ανταλλαγή του εμπορεύματος με χρήμα μας δίνει την απόλυτη ή τη χρηματική τιμή του εμπορεύματος. η αγοραστική δύναμη του χρήματος είναι: η ποσότητα του εμπορεύματος που μπορεί να αγοράσει μια μονάδα χρήματος 5.4 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ Αν παρατηρήσουμε την τιμή ενός εμπορεύματος σε μια μεγάλη χρονική περίοδο, θα διαπιστώσουμε ότι η τιμή αυτή μεταβάλλεται συνεχώς. Ένας βασικός παράγοντας στην μεταβολή αυτή είναι το κόστος παραγωγής, δηλαδή πόσο κοστίζει, για να παραχθεί μία μονάδα του εμπορεύματος, (αφορά την επιχείρηση). Η τιμή του προϊόντος αφορά παραγωγούς και καταναλωτές. Το συμφέρον των καταναλωτών είναι να αγοράζουν σε χαμηλές τιμές και το συμφέρον των επιχειρήσεων να πωλούν σε υψηλές τιμές. Οι καταναλωτές και οι παραγωγοί έχουν αντίθετα συμφέροντα. Η επίλυση αυτής της σύγκρουσης των συμφερόντων διαμορφώνει το επίπεδο των τιμών διότι: Οι καταναλωτές δεν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οποιαδήποτε τιμή για να αποκτήσουν κάποιο εμπόρευμα, είτε γιατί τα χρήματα που διαθέτουν είναι περιορισμένα, είτε γιατί στρέφονται σε άλλα εμπορεύματα που ικανοποιούν την ίδια ανάγκη και είναι φθηνότερα. Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 9

Όταν λοιπόν η τιμή ενός εμπορεύματος αυξάνεται, οι καταναλωτές-αγοραστές μειώνουν την ποσότητα που ζητούν,(ζητούμενη ποσότητα) Αυτή η αντίστροφη σχέση ανάμεσα στην τιμή και την ζητούμενη ποσότητα είναι ο νόμος της ζήτησης. Οι επιχειρήσεις όπως γνωρίζουμε έχουν ως βασικό τους κίνητρο το κέρδος. Είναι λοιπόν προφανές, ότι δεν θα παράγουν εμπορεύματα των οποίων η τιμή δεν θα καλύπτει το κόστος παραγωγής. Εφόσον λοιπόν η τιμή καλύπτει το κόστος παραγωγής, οι επιχειρήσεις έχουν το κίνητρο να αυξάνουν την προσφορά των εμπορευμάτων όταν οι τιμές ανεβαίνουν (προσφερόμενη ποσότητα), και να μειώνουν την προσφερόμενη ποσότητα όταν οι τιμές μειώνονται. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι ψηλές τιμές επιφέρουν μεγαλύτερα κέρδη. Αυτή η ανάλογη σχέση ανάμεσα στην τιμή και στην προσφερόμενη ποσότητα είναι ο νόμος της προσφοράς. Αν κάποιο εμπόρευμα είναι ακριβό, οι καταναλωτές θα αγοράσουν λιγότερες ποσότητες από αυτό και θα στραφούν σε εμπόρευμα φθηνότερο που ικανοποίει την ίδια ανάγκη, πχ αντί για τυρόπιτα, θα αγοράσουν κουλούρι που είναι φθηνότερο. Ανάλογα θα συμπεριφερθούν και οι παραγωγοί της τυρόπιτας, για να μην μειώσουν τις πωλήσεις τους θα αναγκαστούν να μειώσουν την τιμή της τυρόπιτας. Οι καταναλωτές-χωρίς συνεννόηση μεταξύ τους και χωρίς συντονισμό-επιβάλλουν όρια στο επίπεδο των τιμών των εμπορευμάτων. Αυτόν τον μηχανισμό προσδιορισμού των τιμών οι οικονομολόγοι τον αναφέρουν με την έκφραση «οι τιμές των εμπορευμάτων προσδιορίζονται από την αλληλεπίδραση της προσφοράς και της ζήτησης». 5.5 ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΙΜΩΝ Οι επιχειρήσεις προσπαθούν να πωλούν τα εμπορεύματα τους στις υψηλότερες δυνατές τιμές με στόχο να πετύχουν το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος. Η επιδίωξη τους αυτή (υψηλές τιμές) περιορίζεται από την περιορισμένη αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και από την μορφή της αγοράς στην οποία διαθέτουν τα εμπορεύματα τους, (ανταγωνισμό) Παράγοντες που καθορίζουν τη μορφή της αγοράς από την οποία εξαρτάται η δύναμη των επιχειρήσεων να επιβάλλουν τις τιμές είναι: ο αριθμός των επιχειρήσεων, που παράγουν το ίδιο ή παρόμοιο εμπόρευμα και τι μερίδιο αγοράς έχει η κάθε επιχείρηση στις συνολικές πωλήσεις. ο αριθμός των αγοραστών του εμπορεύματος. η ομοιογένεια του εμπορεύματος, δηλαδή πόσο ίδιο ή διαφορετικό το θεωρούν οι αγοραστές από το εμπόρευμα κάποιας άλλης επιχείρησης, που παράγει ίδιο είδος. Πχ απορρυπαντικό πλυντηρίου ρούχων ή οδοντόπαστες κτλ. Οι βασικές μορφές αγοράς που επικράτησαν ιστορικά έως σήμερα είναι: Τέλειος ή πλήρης ανταγωνισμός : Είναι η μορφή αγοράς όπου έχουμε μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων, παράγει και προσφέρει απόλυτα ομοιογενή προϊόντα σε πολλούς αγοραστές. Αγορά αγροτικών προϊόντων. Μονοπώλιο: Είναι η μορφή αγοράς όπου έχουμε μόνο μία επιχείρηση, η οποία παράγει και προσφέρει το εμπόρευμα σε μεγάλο αριθμό αγοραστών. ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, κτλ. Μονοπωλιακός ανταγωνισμός: Είναι η μορφή αγοράς όπου πολλές επιχειρήσεις παράγουν και προσφέρουν ελαφρά διαφοροποιημένο εμπόρευμα σε πολλούς αγοραστές. Απορρυπαντικά πιάτων, ρούχων, σαπούνια, οδοντόκρεμες, αυτοκίνητα, κτλ Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 10

Ολιγοπώλιο: Είναι η μορφή αγοράς όπου, έχουμε λίγες επιχειρήσεις ή μερικές μικρές και μία μεγάλη (ηγέτιδα επιχείρηση), η οποία κυριαρχεί και καθορίζει την τιμή πώλησης. Παράγουν ομοιογενή ή ελαφρώς διαφοροποιημένα εμπορεύματα σε πολλούς αγοραστές. Βιομηχανίες γάλακτος, τσιμεντοβιομηχανίες, κινητή τηλεφωνία. Μονοψώνιο: Είναι η μορφή αγοράς όπου, έχουμε πολλές επιχειρήσεις που παράγουν και έναν αγοραστή ή μία οργανωμένη ομάδα αγοραστών, όπως γεωργικοί συνεταιρισμοί. Διμερές μονοπώλιο: Είναι η μορφή αγοράς όπου, έχουμε έναν πωλητή (μονοπώλιο) και έναν αγοραστή (μονοψώνιο) Ολιγοψώνιο: Είναι η μορφή αγοράς όπου, έχουμε πολλές επιχειρήσεις που παράγουν και λίγους αγοραστές, με μεγάλη δύναμη οι αγοραστές. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Αντιπραγματισμός Ανταλλαγή μεταξύ επιχειρήσεων Ανταλλαγή μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών Τιμή ενός εμπορεύματος Σχετική τιμή- Απόλυτη τιμή Αγοραστική δύναμη Ζήτηση Προσφορά Μορφές αγοράς Κότσαρη Σισμανίδου Συμέλα Σελίδα 11