ΑΠΟΣΤΑΓΜΑΤΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΩΝ Λόγοι επιλεγμένοι από διάφορες γραπτές και προφορικές πηγές Επιμέλεια (επιλογή & επεξεργασία): Παναγιώτης Ντάτζης Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2015
Αλήθεια είναι αυτό που ποτέ δεν πέφτει σε λήθη, δεν λησμονιέται, δεν φθείρεται. Θα μάθει ο άνθρωπος να διαμορφώνεται, μόνο αν πάψει να έχει βεβαιότητες και αν διατηρεί πνεύμα μαθητείας σε όλη του τη ζωή. Στον άνθρωπο δεν μένουν τα λόγια, αλλά οι εμπειρίες. Άγιος δεν είναι αυτός που τηρεί κάποιους εξωτερικούς κανόνες και βελτιώνεται ηθικά. Άγιος είναι αυτός που έμαθε να αγαπά τον Χριστό και ο Χριστός έγινε η ζωή του. Ο δρόμος της αγάπης είναι ο δρόμος της ταπείνωσης. Η ανθρώπινη λογική είναι λογική υποκειμενική και μεταπτωτική. Δεν είναι λογική του Χριστού. Η σχέση με τον Χριστό δεν είναι ένα στατικό γεγονός. Είναι μια εσωτερική πάλη. Σε όποιον δεν αναπαύεται η καρδιά μας να μην την ανοίγουμε. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ικανοί να δεχτούν το μήνυμα του Χριστού. Ήταν απαιτητικοί και πήγαν πέρα από τον στοχασμό τους. Τα θυσίασαν όλα για τον Έναν. Ο ταπεινός είναι θεοφόρος. Τη χάρη του Θεού μπορούν να τη νιώσουν τα μικρά παιδιά και οι πολύ τσακισμένοι. Για να χωνεύουμε αυτά που μας δίνει η ζωή, χρειαζόμαστε μια ήσυχη γωνιά. Μερικά δεδομένα διατηρούνται και δεν αλλάζουν με τα χρόνια. Αυτά κρατάμε και σε αυτά στηριζόμαστε. Τα άλλα τα πετάμε. Οι Έλληνες Πατέρες είναι οικουμενικοί δάσκαλοι. Γι αυτό τους διαβάζουμε. Να προσέξουμε να μην πέσουμε στον λάκκο της επιτυχίας. Όταν συναντήσουμε μια δυσκολία που ξεπερνά την αντοχή μας, να μην τα χάσουμε. Αυτός που μπορεί να σηκώσει μεγάλους πειρασμούς, αυτός μπορεί να λάβει και μεγάλα χαρίσματα. (Ισαάκ ο Σύρος) Αν δεν νικηθεί ο θάνατος μέσα μας, είμαστε καταδικασμένοι στο τίποτα. Αυτά που η Ορθόδοξη Εκκλησία ζει η επιστήμη τα ψηλαφεί, τα πλησιάζει. Αν νικήσουμε τον εαυτό μας, δηλαδή το τίποτα, μας προσφέρεται το παν, δηλαδή ο Θεός. (Βασίλειος Γοντικάκης) Για τα κακά που συμβαίνουν στον κόσμο όλοι έχουμε κάποια ευθύνη. (Ντοστογιέφσκι) - 1 -
Ο πλανεμένος άνθρωπος γεννιέται. Αλλά και αυτός με τη βοήθεια του Θεού και των αγίων μπορεί να σωθεί. Καλύτερα να είσαι αληθινά νευρικός παρά ψεύτικα ήρεμος. Καλύτερα μια αληθινή κόλαση παρά ένας ψεύτικος παράδεισος. Ένας καλός πολιτικός οφείλει να γνωρίζει και την παράδοση του τόπου του. Επίσης, οφείλει να είναι και θεολόγος. Είναι ευλογία που είμαστε Ορθόδοξοι και Έλληνες, γιατί είμαστε οικουμενικοί άνθρωποι και αναπνέουμε τον αέρα της ελευθερίας. (Βασίλειος Γοντικάκης) Σε αυτόν που γνωρίζει τον εαυτό του δίνεται η γνώση των πάντων και η ταπείνωση. Η δύναμη της αγάπης νικά τον φόβο. Η δύναμη της αγάπης μάς κάνει δεκτικούς των αποκαλύψεων του Χριστού. Η δύναμη της αγάπης γι Αυτόν μας κάνει δεκτικούς της εμπειρίας της αναστάσεώς Του. Μπορεί να έρθουμε στην Εκκλησία και να φύγουμε με περισσότερα ψυχολογικά προβλήματα. Γι αυτό δεν φταίει η Εκκλησία, αλλά η αγωγή που λαμβάνουμε και ο τρόπος που προσεγγίζουμε τον Χριστό. Όταν τα καλά μας έργα έχουν ως βάση τον Χριστό, τότε δεν επαιρόμαστε γι αυτά. Αυτό που βαθύτερα εισπράττει ο άλλος από μας δεν είναι τα λόγια μας ή οι πράξεις μας. Είναι το πνεύμα μας και η διάθεσή μας. Το αν δηλαδή έχει αγάπη ή όχι αυτό που κάνουμε. Και αυτό τον ζωογονεί ή τον ρίχνει κάτω. Αυτό που έχουμε μέσα στην καρδιά μας εκφέρεται μυστικά και ο άλλος το νιώθει. Ιδίως το καταλαβαίνουν τα μικρά παιδιά. Η εξυπνάδα μας, ο χαρακτήρας μας και τα άλλα χαρίσματά μας είναι όργανα-στοιχεία που μας χάρισε ο Θεός. Αν σε αυτά δεν βάλουμε τον Θεό (τη χάρη Του, την αγάπη Του), τα καθιστούμε άχρηστα και μας κάνουν ζημιά. Αν όμως σε αυτά βάλουμε τον Θεό, τότε γίνονται πολύτιμα εργαλεία για την ανάπτυξή μας. Δύο καλές ευχές είναι: α) να χαίρεσαι τον σταυρό σου και β) να αγιάσεις. Δεν υπακούμε στον πνευματικό. Υπακούμε στον Χριστό, στον ευαγγελικό λόγο. Επειδή εμείς ίσως δεν μπορούμε να διερμηνεύσουμε πώς ο ευαγγελικός λόγος γίνεται πρακτικός στη ζωή μας, δεν μπορούμε δηλαδή να διακρίνουμε ποιο είναι το θέλημα του Θεού στη ζωή μας, αναλαμβάνει ο πνευματικός αυτή την ευθύνη. - 2 -
Ο πνευματικός είναι αυτός που έχει την ευθύνη να μας διερμηνεύσει τον λόγο του Θεού στην προσωπική μας ζωή, στην προσωπική μας διαδρομή, στην καθημερινότητα. Αυτό που ελευθερώνει τον άνθρωπο και του ενεργοποιεί το πρόσωπο είναι η αίσθηση της αγάπης. Όταν ένας λέει σε κάποιον άλλον ότι είναι η ζωή του, αυτό δεν φανερώνει πραγματική αγάπη, αλλά ανασφάλεια και φόβο μην τον χάσει. Αυτό έχει ως συνέπεια ο άλλος να πνίγεται και να καταπιέζεται. Η αγωνία και το άγχος δεν αφήνουν τον Χριστό να έρθει κοντά μας. Η Εκκλησία παίρνει τη βρωμιά μας και την κάνει δυνατότητα αρετής. Παίρνει τα αρνητικά μας και τα μεταμορφώνει σε ελπίδα. Ο άνθρωπος μπορεί να σωθεί, μόνο αν μετανοήσει. Όχι επειδή τον κατηγορεί ο άλλος από έξω, αλλά η συνείδησή του από μέσα. Η δράση δεν πηγάζει από τη σκέψη, αλλά από την ετοιμότητα για ανάληψη ευθύνης. (D.Bonhoeffer) Να ζούμε έτσι σαν να πρόκειται να πεθάνουμε αύριο. (Γκάντι) Το χρήμα, όταν βρεθεί σε χέρια διεφθαρμένα, κάνει κακό και στους ίδιους που το έχουν και στους άλλους που το στερούνται. Γιατί οι πρώτοι εξαγοράζουν τους τελευταίους από ανάγκη και τους χρησιμοποιούν σαν άβουλα όντα όπου, όποτε και για οποιονδήποτε λόγο θέλουν. Πάντως ποτέ για καλό. Το να διατηρήσει κανείς τα αγαθά είναι δυσκολότερο από το να τα αποκτήσει. Η αλήθεια του ανθρώπου δεν είναι ανακάλυψη του ανθρώπου, αλλά αποκάλυψη του Θεού. Ο μόνος δρόμος που υπάρχει για την αλήθεια είναι ο δρόμος της ταπείνωσης. Το μεγάλο πρόβλημα του θρησκευόμενου ανθρώπου είναι ότι δεν βλέπει ως το κύριο έργο της ζωής του την προσευχή, κάτι που σημαίνει ότι δεν βλέπει ως τον θησαυρό της ζωής του τον Θεό. Ό,τι κάνουμε να εξετάζουμε αν αντέχει στο μυστήριο της αιωνιότητας, στο μυστήριο του Θεού. Το κύριο έργο μας είναι να αντιληφθούμε τη ματαιότητα του κόσμου και να πιστέψουμε στην αιωνιότητα. Το κύριο έργο μας είναι ο αγιασμός. - 3 -
Η προσοχή μας απέναντι στην αμαρτία δεν χρειάζεται για να είμαστε ηθικοί, αλλά για να μην προσβάλλουμε τη σχέση μας με τον Θεό. Αν ο άνθρωπος δεν ζει την αιωνιότητα, δεν μπορεί να ζει ούτε τις στιγμές. Αυτό που έχει σημασία είναι να αξιοποιήσουμε υπεύθυνα το δώρο ζωής που μας χάρισε ο Θεός και που είναι η δυνατότητα όλοι να γίνουμε άγιοι. Πραγματική σπατάλη χρόνου είναι ό,τι δεν με προάγει στη δυνατότητα του αγιασμού. Η ιδέα του θανάτου βασανίζει τον άνθρωπο, ώσπου αυτός να ταπεινωθεί και να ενωθεί με τον Χριστό. Η νίκη επί του θανάτου είναι το πλησίασμα του θανάτου με χαρά. Αυτό είναι καρπός του αποκεκαλυμμένου Θεού στην καρδιά μας. Η συνεχής σκέψη του θανάτου φέρνει τη χαρά της προσμονής του. Ας σκεφτούμε ότι σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει κανείς από μας εδώ. Ο Χριστός που θα εμφανιστεί στην Κρίση είναι ο ίδιος με Αυτόν που εμφανίζεται κάθε Κυριακή και Τον κοινωνούμε. Στην προσευχή να έχουμε καθαρό το μυαλό μας από λογισμούς. Να μην έχουμε κανέναν λογισμό, όσο προσφιλής κι αν αυτός φαίνεται. Το να ζητούμε τον Θεό (που είναι πάνω από τις δυνάμεις μας) και να μην έρχεται φέρνει από μόνο του ταπείνωση. Έπειτα η ταπείνωση έλκει τον Θεό μέσα μας. Το να απολαμβάνουμε το φαγητό έχει πνευματική αξία. Το να γίνεται όμως το φαγητό επίκεντρο της ζωής μας έχει καταστροφικές συνέπειες. Ομολογία πίστης είναι η προσευχή και ο τρόπος που ζούμε. Ο πόθος για τον Θεό και για τη νίκη επί του θανάτου είναι έμφυτος μέσα στον κάθε άνθρωπο. Αυτό είναι αρκετό, ώστε να μην απορρίπτουμε κανέναν άνθρωπο. Το να γίνουμε καλοί άνθρωποι μέσα στα όρια της προσωρινότητας δεν μας είναι σωτήριο. Ο φιλικός και σεμνός λόγος έχει καλύτερα αποτελέσματα από τον καταδικαστικό και καταιγιστικό. Όσοι δεν αποδέχονται τη διαφορετικότητα είναι επικίνδυνοι. Απλότητα είναι να σκέπτεσαι όπως βλέπεις και όπως ακούς. - 4 -
Ο θαυμασμός ειδωλοποιεί. Η απόρριψη δαιμονοποιεί. Η πρόταση της Εκκλησίας είναι να μάθουμε να αγαπούμε τον Χριστό και μέσα στην αγάπη του Χριστού να είμαστε ζωντανοί και χαρούμενοι άνθρωποι, άνθρωποι της αγάπης και της προσφοράς, χωρίς αυτά να μας τα επιβάλει κανένας ηθικός νόμος. Η χαρά και η αγάπη του χριστιανού είναι φυσικές λειτουργίες, σαν την αναπνοή του. Γι αυτό ο χριστιανός δεν επαίρεται για τη χαρά του και την αγάπη του. Ο αληθινός έρωτας και η αληθινή αγάπη νικούν τον φόβο του θανάτου. Όταν αγαπάς τον Θεό, αγαπάς και τον αδελφό σου. Και δεν μπορείς να αγαπάς τον αδελφό σου, αν δεν αγαπάς τον Θεό. Να μην ξεχνάμε όμως ότι αυτά είναι λίγο εξιδανικευμένα και ότι είμαστε σε μια πορεία. Αν πάσχει το σώμα της Εκκλησίας, είναι γιατί παρεμβάλλεται η οίηση, που ωραιοποιεί τη φιλαυτία μας. Αλλήλων τα βάρη βαστάζετε. (Απόστολος Παύλος) Όταν σβήνει η προσευχή, χάνεται η δύναμη και έρχονται τα λάθη. Η ζωή θα μας μάθει την αγάπη. Το να ζητάμε συνταγές οφείλεται στη ραθυμία μας. Η αγάπη δεν είναι εξάσκηση, είναι δώρο. Εξάσκηση είναι η προσευχή. Ίαση και θεραπεία είναι η ενότητα. Αγαπούμε αληθινά μόνο με την αγάπη του Θεού. Άγιος είναι ο ταπεινός, που χαίρεσαι να είσαι κοντά του. Ο φανατισμός δεν έχει σχέση με τον Χριστό. Άφησε τον Θεό να σε μορφώσει με την αγάπη Του. Τότε θα αποκτήσεις την αληθινή ευγένεια και αρχοντιά. Κατάρτιση, πραότητα, καλοσύνη και αγάπη. Αν τα έχουμε όλα αυτά, τότε μόνο να μιλάμε και μάλιστα λίγο. Οι πιο αυστηροί γονείς είναι: α) αυτοί που είχαν άσωτη ζωή στα νιάτα τους και β) οι όψιμοι χριστιανοί "της ταυτότητας". Δεν πρέπει να βιάζεις τον άλλον. Θα έρθει η ώρα του. Μην πολεμάτε να διώξετε το σκοτάδι από το δωμάτιο της ψυχής σας. Ανοίξτε μια τρυπίτσα για να έρθει το φως και το σκοτάδι θα φύγει. Το ίδιο ισχύει και για τα πάθη και - 5 -
τις αδυναμίες. Να μην τα πολεμάτε, αλλά να τα περιφρονείτε και να καταγίνεστε τον θείο έρωτα. (Όσιος Πορφύριος) Ο διάβολος είναι υπερόπτης, γι αυτό δεν αντέχει την περιφρόνηση. Όσο πιο πολύ παρακαλούμε τον διάβολο και τις αμαρτίες να φύγουν, τόσο πιο πολύ μας αγκαλιάζουν. Στον άνθρωπο που αγαπάει τον Θεό είναι απαραίτητη η εγρήγορση. Να λέμε "Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με", όπως το παιδάκι που βλέπει κάποιο άγριο θηρίο και δεν φοβάται, επειδή είναι δίπλα ο πατέρας του και πέφτει στην αγκαλιά του. Η συμβουλή πληγώνει και η υπόδειξη βλάπτει, όταν τις δίνουμε αδιάκριτα και χωρίς να μας τις ζητήσουν. Αν ο αδελφός σου σε ενοχλεί ή σε κουράζει, να σκέπτεσαι ότι τώρα σε πονάει το μάτι σου, το χέρι σου, το πόδι σου και πρέπει να το περιθάλψεις με όλη σου την αγάπη. Και να μη σκέπτεσαι ούτε ότι θα αμειφθείς για τα δήθεν καλά ούτε ότι θα τιμωρηθείς για τα κακά. Όταν αγαπάμε με την αγάπη του Θεού, τότε δεν ζητάμε να μας αγαπούν. Η αμαρτία είναι η δύναμη της φιλομάθειας, που μας έδωσε ο Θεός, η δύναμη του πόθου για την αλήθεια και τον Θεό, που όμως την αποπροσανατολίσαμε και τη στρέψαμε στο ψέμα. Ουσιαστικά η αμαρτία είναι λαθεμένη στάση ζωής. Το να υιοθετούμε την αίρεση-ασθένεια του άλλου, για να του γινόμαστε ευχάριστοι, δεν είναι αγάπη. Το να αρνούμαστε την αλήθεια δεν είναι σύμφωνο με το Πνεύμα του Θεού. Οφείλουμε να φανερώνουμε το μέτρο της αλήθειας έτσι, ώστε μελλοντικά να υπάρχει το μέτρο και η δυνατότητα της μετάνοιας, της ελευθερίας και της ζωής. Είναι πολύ σημαντικό να μαρτυρούμε ποιο είναι το φως και ποιο είναι το σκοτάδι, ώστε να υπάρχει δείκτης ζωής και για μας και για τους άλλους. Μόνο όταν ονομάζουμε το φως "φως" και το σκοτάδι "σκοτάδι" δίνουμε δυνατότητα σωτηρίας στον άλλον άνθρωπο. Η Εκκλησία οφείλει να δείχνει απεριόριστη επιείκεια, αλλά δεν επιτρέπεται να αρνείται το μέτρο της αλήθειας, γιατί τότε δεν θα σώζει τον άνθρωπο. Φανταστείτε έναν κακό γιατρό, που να μας λέει ότι δεν έχουμε αρρώστια ή έναν χαλασμένο υπέρηχο, που να μας δείχνει - 6 -
ότι δεν έχουμε πρόβλημα. Να μαρτυρούμε την αλήθεια αγαπητικά και μόνο αγαπητικά. Όπως κάποιος μπορεί να ναυαγήσει μέσα σε ένα λιμάνι, έτσι κάποιος μπορεί να "ναυαγήσει" και στην Εκκλησία. Ο κόσμος θέλει να σε κάνει να νιώθεις όμορφα, όχι να είσαι αληθινά υγιής και σεσωσμένος. Ο Θεός δεν ζητάει από μας σφίξιμο. Ζητάει φυσικότητα. Για να αποκτήσουμε τη φυσικότητα, χρειάζεται να κάνουμε υπομονή και προσευχή, που είναι γεννήματα του πόνου ότι εκτροχιαστήκαμε από την αλήθεια. Οι μηχανισμοί του διαβόλου είναι πονηροί. Γι αυτό κι εμείς οφείλουμε να κάνουμε ευσεβείς μηχανισμούς άμυνας, χωρίς πονηρία, ώστε να καταστρέψουμε τη δύναμη των δικών του παγίδων. Την ημέρα της Πεντηκοστής γιορτάζουμε την ίδρυση της Εκκλησίας. Μέλος της Εκκλησίας δεν είναι αυτός που έχει βαπτισθεί και που πηγαίνει στην Εκκλησία, αλλά αυτός που βγαίνει από την απομόνωσή του και εκκλησιαστικοποιείται. Εκκλησιαστικοποίηση σημαίνει μοίρασμα. Η ζωή μου να γίνει και ζωή του άλλου. Και η ζωή του άλλου να γίνει και ζωή μου. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται να εμπνευστούμε από το Πνεύμα του Θεού. Η Βασιλεία των Ουρανών δεν περνάει από το καθήκον, αλλά από τη σχέση. Η σχέση με τον Θεό περνάει και προοδεύει μέσα στη σχέση με τον αδελφό. Ο πραγματικός πόλεμος κατά της Εκκλησίας γίνεται από το πνεύμα της ατομικότητας, της εγωκεντρικότητας. Το Πνεύμα του Θεού είναι πνεύμα ενότητας, μοιράσματος, αγάπης. Πνευματική ανάπτυξη είναι το να μπει ο άνθρωπος στη διαδικασία της προσευχής και της μετάνοιας. Είναι το να προσανατολιστεί με προσευχητική διάθεση προς τον Θεό. Για να μπορέσουμε να τα βρούμε με τον αδελφό μας, οφείλουμε πρώτα να τα βρούμε με τον εαυτό μας και με τον Θεό. Θεραπευτική για τον άλλον είναι η βαθιά κατανόησή του. Όμως μόνο αν έχουμε την προσευχή στη ζωή μας, μπορούμε να κατανοήσουμε βαθιά κάποιον. - 7 -
Όταν η συγνώμη μας είναι αληθινή, τότε αυτή γίνεται αποδεκτή από τον άλλον. Αυτό που ο άλλος ζητάει από μας είναι να τον καταλαβαίνουμε, δηλαδή να τον αναγνωρίζουμε και να τον αγαπάμε. Αυτό που ένας άνθρωπος αισθάνεται κάποιος άλλος είναι αδύνατον να το αισθανθεί απόλυτα. Να αναζητούμε τον Θεό. Να μην είμαστε σαν τις κότες, που βολεύονται με νερό και τροφή μέσα στα κοτέτσια τους. Να είμαστε σαν τους αετούς, που πετάνε ψηλά στον αέρα της ελευθερίας. Όποιος αγαπάει δεν φοβάται. Η τέλεια αγάπη διώχνει τον φόβο. Ο φόβος σχετίζεται με την τιμωρία κι όποιος φοβάται την τιμωρία δείχνει πως δεν έχει φτάσει στην τέλεια αγάπη. Απλοποίησε τη ζωή σου όσο μπορείς, για να ελευθερωθείς από το κοσμικό άγχος και για να έχει νόημα η ζωή σου. (Όσιος Παΐσιος) Κάθε ενέργεια και κάθε σκέψη μας να γίνεται με την αίσθηση ότι μας βλέπει και μας παρακολουθεί το μάτι του Θεού. (Άγιος Βασίλειος) Η προσευχή είναι το κλειδί του Ουρανού. Ανεβαίνει η δέηση του ανθρώπου και κατεβαίνει το έλεος του Θεού. (Άγιος Αυγουστίνος) Εκείνος που δεν φταίει στα λόγια του είναι τέλειος άνθρωπος και μπορεί να χαλιναγωγήσει κι ολόκληρο το σώμα του. (Ιάκωβος ο Αδελφόθεος) Μακάριος ο άνθρωπος εκείνος που μπορεί να αγαπά εξίσου κάθε άνθρωπο. (Μάξιμος ο Ομολογητής) Αδελφοί, όσα είναι αληθινά, όσα σεμνά, όσα δίκαια, όσα αγνά, όσα αγαπητά, όσα έχουν καλή φήμη, ό,τι είναι αρετή και ό,τι άξιο επαίνου, αυτά να έχετε στη σκέψη σας. (Απόστολος Παύλος) Η ομολογία των αμαρτιών (η εξομολόγηση) είναι μια πράξη κατεξοχήν ρωμαλέα. Αρκεί η εξομολόγηση να είναι ειλικρινής, συγκεκριμένη, χωρίς επικαλύψεις και εξηγήσεις, που στο βάθος είναι δικαιολογίες. Ο ένοχος μπροστά στον Θεό άνθρωπος αισθάνεται τότε τι είναι αληθινή μετάνοια. Κάτι το ανέκφραστο και απερίγραπτο συντελείται μέσα του. Το βαρύ φορτίο πέφτει από τους ώμους του και γίνεται ξαφνικά ελεύθερος. (Alphone - 8 -
Maeder, ψυχίατρος) Όπως θέλετε να σας συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, έτσι ακριβώς να συμπεριφέρεστε και εσείς σε αυτούς. (Κύριος) Όποιος βάζει το χέρι του στο αλέτρι και κοιτάζει προς τα πίσω δεν είναι κατάλληλος για τη Βασιλεία του Θεού. Οι δοκιμασίες οδηγούν στην υπομονή. Η υπομονή στον δοκιμασμένο χαρακτήρα. Ο δοκιμασμένος χαρακτήρας στην ελπίδα που δεν απογοητεύει. (Απόστολος Παύλος) Η πολυλογία είναι η καθέδρα της κενοδοξίας, απόδειξη της άγνοιας, θύρα της κατάκρισης. (Ιωάννης ο Σιναΐτης) Μην ελέγχεις τους κακούς για να μη σε μισήσουν. Έλεγχε τον σοφό και θα σε αγαπήσει. Δίνε στον σοφό αφορμή και θα γίνει πιο σοφός. Άλλοι άνθρωποι με την κούραση ξεκουράζονται και άλλοι με την ξεκούραση κουράζονται. (Όσιος Παΐσιος) Σκοπός όλων των ανθρώπων είναι ο προσωπικός αγιασμός. Το ίδιο ισχύει και για τους παντρεμένους. Η τεκνοποίηση έπεται ως σκοπός των παντρεμένων. Ρώτησαν τον όσιο Παΐσιο γιατί ο Θεός δεν στέλνει κάποιον άνθρωπο να βρει το φάρμακο για τον καρκίνο και ο όσιος Παΐσιος απάντησε ότι ο Θεός τον έστειλε, αλλά οι γονείς του τον σκότωσαν με άμβλωση. Αν δεν κάνουμε τον πόνο του άλλου και δικό μας πόνο, δεν κάνουμε τίποτα. Ο άνθρωπος που αποδέχεται την αμαρτωλότητά του είναι δεκτικός της αγάπης του Θεού. Έτσι γίνεται έμπειρος και αποκτά ένα ήθος σχέσης. Άρα καταργείται η μοναξιά του, ο αυτοεγκλωβισμός του. Θέωση είναι η αλλοίωση της έπαρσης σε ταπείνωση και της εγωκεντρικότητας σε αγάπη. Αυτή η αλλοίωση είναι ένα δείγμα και μια μαρτυρία του ανθρώπου που βαδίζει την οδό του Κυρίου. Η απώλεια της χάρης του Θεού είναι η πιο επώδυνη εμπειρία αποχωρισμού. Η σωτηρία μας είναι κάτι που μας χαρίζεται. Μόνο με την ταπείνωση μπορούμε να αποδεχθούμε ότι δεν είναι δική μας υπόθεση η σωτηρία, αλλά δώρο του Θεού. Μόνο με την ταπείνωση, επίσης, μπορούμε να δεχθούμε αυτό το δώρο. - 9 -
Πέφτουμε διαρκώς σε αμαρτίες, γιατί δεν έχουμε αποδεχθεί ταπεινά την αλήθεια ότι το ξεπέρασμα ενός πάθους είναι υπόθεση της χάρης του Θεού και όχι της δικής μας δύναμης. Ο Θεός ορισμένες φορές κρύβει το πρόσωπό Του από μας, για να ενηλικιωθούμε. Αυτό είναι μια ενέργειά Του, άρα είναι και μια παρουσία Του. Ενεργεί όπως ο γονέας ή ο παιδαγωγός, που ορισμένες φορές, από αγάπη για το παιδί, δεν κάνει το θέλημα του παιδιού, όμως παραμένει δίπλα του. Ο Κύριος γνωρίζεται μόνο εν Πνεύματι Αγίω. Η αρετή δεν είναι το κεντρικό σημείο του πνευματικού μας αγώνα. Το κεντρικό σημείο είναι να αναφερθούμε στον Χριστό, να Τον ζητήσουμε, να Τον αγαπήσουμε, να αποκτήσουμε σχέση μαζί Του. Το κεντρικό σημείο είναι η προσευχή (εφόσον είναι αναφορά και αναζήτηση του Χριστού) και η συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας. Στοιχεία που δείχνουν ότι ο άνθρωπος κατέχει την αρετή έτσι όπως τη θέλει ο Θεός είναι η αποχή από την κατάκριση και η αγάπη προς τους εχθρούς. Αυτά οικοδομούν την ενότητα, που είναι το πρώτο και το μέγιστο στοιχείο, είτε πρόκειται για οικογένεια, είτε για κοινότητα, είτε για κοινωνία. Για να διαφυλάττουμε την ενότητα, οφείλουμε να ενεργοποιούμε την αγάπη προς όλους, ακόμη και προς τους διαφορετικούς από εμάς. Η αμαρτία είναι το στενό, αποκλειστικά ατομικό "συμφέρον", που στην πραγματικότητα είναι το ακριβώς αντίθετο του αληθινού συμφέροντος του ανθρώπου. Συχνά ο άνθρωπος που γνωρίζει πολλά απομακρύνεται από τον Θεό λόγω της αυτοδυναμίας που αισθάνεται. Η γνώση γεμίζει την ψυχή με έπαρση. Αντίθετα, η αγάπη οικοδομεί τον πλησίον. Η μεν γνώσις φυσιοί (φουσκώνει τα μυαλά), η δε αγάπη οικοδομεί. (Απόστολος Παύλος) Όπου υπάρχει ανοχή, εκεί υπάρχει και ένωση. (Νικηφόρος Θεοτόκης) Το ορατό και το αόρατο δεν βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους ούτε μπορούν να αντιπαρατεθούν σαν ποσά προς άθροιση. Είναι παρόντα συγχρόνως, όπως η φωτιά μέσα στο πυρωμένο σίδερο. - 10 -
Ένα έργο τέχνης δεν πρέπει να το κοιτάζουμε ούτε από πολύ κοντά ούτε από πολύ μακριά. Υπάρχει το ιδανικό σημείο από όπου μπορούμε να το δούμε, όπως θα το ήθελε ο καλλιτέχνης, από το οποίο συλλαμβάνουμε το σύνολο, χωρίς να κατακλυζόμαστε από τα επιμέρους. Το ίδιο συμβαίνει και στις ανθρώπινες σχέσεις. Πρέπει να βρούμε τη σωστή απόσταση όχι ως προς τον χρόνο ή τον χώρο, αλλά ως προς την εσωτερική ελευθερία, την ελευθερία που συνδέει χωρίς να δεσμεύει. Είναι πολύ σημαντικό να βρούμε την προσωπική μας ενότητα, τη βασική μας ταυτότητα. Μια συνάντηση δεν γίνεται ποτέ πλήρης και εις βάθος, αν τα δύο μέρη που την πραγματοποιούν δεν είναι σε θέση να παραμείνουν σιωπηλά μεταξύ τους. Όσο χρειαζόμαστε λόγια, έργα και χειροπιαστές αποδείξεις, αυτό σημαίνει ότι δεν φτάσαμε στο βάθος και στην πληρότητα που αποζητούμε. Δεν έχουμε νιώσει τη σιωπή που τυλίγει δύο ανθρώπους σε θερμή οικειότητα. Χρειάζεται να προβαίνουμε σε δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στην προσευχή μας και την καταξιώνουν. Προσευχή χωρίς έργα είναι ένα ψέμα. Ζούμε στην εποχή των τέλειων μέσων και των συγχύσεων των σκοπών. (Αϊνστάιν) Η προσευχή είναι το οξυγόνο της ψυχής, η ανάγκη της ψυχής και δεν πρέπει να θεωρείται αγγαρεία. (Όσιος Παΐσιος) Τα στοιχεία που αποτελούν το πρόσωπο ενός ανθρώπου είναι: το όνομα, η ομιλία, ο πολιτισμός, οι πράξεις, η παρουσία, η κοινωνία, η επικοινωνία, τα βιώματα, τα συναισθήματα, ό,τι άλλο είναι καταγεγραμμένο πάνω του και ό,τι αποδέχονται γι αυτό το πρόσωπο οι άλλοι. Αυτό που είμαστε εξουσιάζει αυτά που έχουμε. Αυτό που παράγει την αμαρτία είναι η φιλαυτία, η εγωκεντρικότητα. Φιλαυτία είναι η χωρίς λόγο (η άλογη) αγάπη για τον εαυτό μας. Ο άνθρωπος που είναι σκλαβωμένος στα πάθη του δεν μπορεί να εμπνεύσει τον άλλον. Μετάνοια είναι η ενσωμάτωσή μου στο σώμα του Χριστού, η επιστροφή στη σχέση μου με τον Θεό. - 11 -
Η ενότητα στην Εκκλησία δεν είναι χρήσιμη, είναι απαραίτητη. Δύο στοιχεία της ενότητας είναι η ελευθερία και η διαφύλαξη της ετερότηταςδιαφορετικότητας των χαρισμάτων. Η εν Χριστώ ενότητα διαφυλάσσει την ποικιλία των χαρισμάτων. Ο λόγος ύπαρξης του οσίου Πορφυρίου (και το όνομά του) ήταν η ενότητα. Εκκοσμίκευση είναι διάσταση της θεολογίας με την πράξη. Η Εκκλησία μάς δίνει τη δυνατότητα να ζούμε μυστηριακά την ενότητα με τους άλλους. Από εκεί και πέρα όμως είναι δική μας η ευθύνη να ζήσουμε αυτή την ενότητα. Προϋπόθεση είναι να βρούμε πρώτα στον εαυτό μας την ενότητα. Η πτώση ξεκίνησε όταν οι πρωτόπλαστοι φοβήθηκαν τον Θεό και αυτονομήθηκαν. Η πτώση πάντα ξεκινάει από τον φόβο του άλλου και την αυτονόμηση. Αγάπη δεν είναι η γνώση του άλλου, αλλά η εύρεση του τρόπου σύνδεσης με τον άλλον. Καρπός αυτής της σύνδεσης είναι η αληθινή γνώση του άλλου. Η νίκη κατά των παθών δεν είναι η απώθηση των παθών, αλλά είναι η μεταμόρφωση των παθών από αρνητική δύναμη σε θετική δύναμη. Το πιο δύσκολο έργο είναι η προσευχή. Η μιζέρια οφείλεται στην έλλειψη ενός εσωτερικού θησαυρού. Ο τύπος είναι κακός, όταν είναι προϋπόθεση της πνευματικής ζωής. Ο τύπος είναι καλός, όταν είναι καρπός της πνευματικής ζωής. Η υπακοή στοχεύει στη διαμόρφωση τέτοιας συνείδησης, που να έχουμε σχέση με τον Θεό. Αφού μας συγχωρεί ο Θεός, εμείς δεν έχουμε δικαίωμα να μη συγχωρούμε τον άλλον. Ο Θεός δεν θέλει να μας αλλάξει με το ζόρι. Θέλει να αλλάξουμε με τη δική μας θέληση. Έτσι κι εμείς να μην θέλουμε να αλλάξουμε τους άλλους με το ζόρι. Εγρήγορση είναι να έχουμε μέσα μας ενεργοποιημένη τη φωνή του Θεού, η οποία μας κατευθύνει. Να μην έχουμε βεβαιότητες. Η εγρήγορση μας εμποδίζει από τη βιασύνη, που είναι το αντίθετό της. Να αισθανόμαστε την κακία του άλλου ως αρρώστια. Δεν είναι δυνατόν να κάνουμε την οποιαδήποτε εργασία, χωρίς να κάνουμε εργασία - 12 -
στον εαυτό μας. Όποιος γνωρίζει την αρρώστια του βρίσκεται στην αρχή της ταπείνωσης. Όποιος γνωρίζει την άγνοιά του βρίσκεται στην αρχή της γνώσης. Ακόμα κι αν ο Θεός πάρει κάποια απόφαση, να μην απελπιζόμαστε. Πολλές φορές ο Θεός αλλάζει την απόφασή Του. Εάν στηριζόμαστε σε κάποιον άνθρωπο, σίγουρα θα γκρεμιστούμε. Στον Θεό να στηριζόμαστε. Όταν δεν φοβόμαστε, αποκλείεται να είμαστε ευθυνόφοβοι. Για να είμαστε διακριτικοί, θα πρέπει να έχουμε επίγνωση της βλακείας μας. Η χειρότερη αμαρτία είναι ο γογγυσμός. Ο γογγυσμός είναι η αμφισβήτηση (βλασφημία) της αγάπης του Θεού. Καλύτερα να αμφισβητήσεις τον Θεό παρά την αγάπη Του. Όσο ευχαριστούμε, τόσο παίρνουμε. Όσο περισσότερο ευχαριστούμε κάποιον από καρδιάς, τόσο περισσότερο αυτός ευχαριστιέται και τόσα περισσότερα αυτός μας δίνει. Το ίδιο γίνεται και με τον Θεό. Η έπαρση είναι χειρότερη από την πορνεία. Ένα καλό υπάρχει και ένα κακό. Το καλό είναι η μνήμη του Θεού και το κακό είναι η λήθη του Θεού. Η αληθινή ελεημοσύνη συνυπάρχει με την καθαρή καρδιά. Όταν κυνηγάς τη δόξα, αυτή φεύγει και δεν μπορείς να τη φτάσεις. Όταν δεν την κυνηγάς, σε κυνηγάει αυτή. Να μην ακούμε τη γνώμη των πολλών, αλλά τη γνώμη του αρμόδιου. (Σωκράτης) Δύο είναι αυτά που ο καθένας μας οφείλει να κάνει: α) να αποφεύγει τις αιτίες της αμαρτίας και β) να χρησιμοποιεί σωστά τα μέσα της σωτηρίας. Η ρίζα κάθε αρετής είναι η ταπείνωση. Η ρίζα κάθε αμαρτίας είναι ο εγωισμός. Μπροστά στο γεγονός του θανάτου το μόνο που μπορεί να δώσει ο πολιτισμός μας είναι ένα μπουκέτο λουλούδια και λίγα καλά λόγια. Το συμφέρον της ψυχής μας είναι να μετέχουμε στο όλον, να μετέχουμε στην αναστάσιμη χαρά. - 13 -
Χρειαζόμαστε παιδαγωγούς στη ζωή μας. Παιδαγωγοί δεν είναι αυτοί που μιλάνε, αλλά αυτοί που ζούνε. Και αυτοί που ζούνε είναι οι άγιοί μας. Δεν παιδαγωγούμε, όταν κάνουμε παρατηρήσεις στους άλλους. Παιδαγωγούμε, όταν δίνουμε παράδειγμα ζωής, όταν δίνουμε πρόταση ζωής. Ο Χριστός μάς δίνει αυτό που χρειαζόμαστε: μας εμπνέει στο να ξέρουμε να ζούμε. Η αμαρτία είναι το κομμάτιασμα. Το θέμα στην Εκκλησία δεν είναι να είμαστε καλοί, αλλά να είμαστε χαμένοι. Αν είμαστε χαμένοι, τότε κάτι μπορεί να γίνει. Αυτό που ο Θεός κρίνει στον αγώνα μας είναι η διάθεσή μας. Δεν είναι η ήττα μας ή η νίκη μας. Η ταπείνωση του ανθρώπου φαίνεται από το πώς αισθάνεται όταν αδικείται. Η ελεημοσύνη, για να είναι αληθινή, πρέπει να ξεπερνά το μέτρο της δικαιοσύνης. Να μπορούμε να ελεούμε, ακόμα κι όταν αδικούμαστε. Ο άγιος είναι ένα ρεμάλι που το έχει αποδεχτεί. Πρότυπό μας δεν είναι οι δεσποτάδες ή οι παπάδες. Πρότυπό μας είναι ο Χριστός. Το πλησίασμα του Θεού γίνεται με πολλούς τρόπους. Προϋπόθεση για την αίσθηση της απόλυτης δύναμης είναι η αίσθηση της αδυναμίας. Να μην ταρασσόμαστε στις παρατηρήσεις των άλλων. Θέλεις να λειτουργήσεις θεραπευτικά; Θεώρησε και τον εαυτό σου άρρωστο. Πολλές φορές θέλουμε να παιδαγωγήσουμε τα παιδιά μας (ή τον άλλον) όχι από αγάπη, αλλά από προσωπικές ενοχές. Αυτό που χρειαζόμαστε τότε είναι η μετάνοια. Δεν υπάρχουν μέτρα ηθικού και ανήθικου. Υπάρχουν μέτρα αυτού που αγωνίζεται και αυτού που δεν αγωνίζεται. Την προσευχή του ταπεινού ακούει ο Θεός. Όταν θερμανθεί η καρδιά μας από τη χάρη του Θεού, τότε θα δούμε όλα τα πράγματα διαφορετικά. Όταν μιλούν οι θεοί, χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα. (Κικέρωνας) Ο Γκαίτε, όταν άκουσε στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης τα ευαγγέλια σε όλες τις γλώσσες, είπε: "Η ελληνική αντήχησε, άστρο λαμπερό μέσα στη νύχτα". - 14 -
Ο Θεός πλησιάζεται με τη "νυχτερινή ζωή". Όταν η λογική χάσει λίγο, τότε μπερδεύεται ολόκληρη. Αν η αγάπη μας δεν ξεπερνά τη δικαιοσύνη μας, τότε δεν είναι αγάπη. Ο άνθρωπος είναι ευμετάβλητος. Γι αυτό να μην δίνουμε σε κανέναν μόνιμους χαρακτηρισμούς. Ο μεγάλος εχθρός που μας εμποδίζει στη σχέση μας με τον Θεό είναι η οκνηρία μας. Η έλλειψη του νοήματος στη ζωή μας και ο υπαρξιακός-πνευματικός πόνος που αυτή η έλλειψη φέρνει είναι η απώλεια του Θεού από τη ζωή μας. Η αίσθηση της απουσίας του Θεού είναι ένας υποστατικός πόνος, που μας βοηθά να καταλάβουμε τον άλλον. Αν δεν περάσουμε από την εμπειρία της κόλασης, δεν μπορούμε να γευτούμε τη χάρη του Θεού. Ο άγιος είναι ο βασανισμένος και παρηγορημένος ταυτόχρονα. Άρα είναι αυτός που μπορεί να παρηγορήσει και μας. Ο Θεός δεν προσεγγίζεται διά της αριστοτελικής λογικής. Δεν είναι Μαθηματικά ο Θεός. Η Εκκλησία δεν είναι δικαστήριο, είναι θεραπευτήριο. Η προσευχή είναι η βάση κάθε πράξης. Χωρίς προσευχή δεν υπάρχει πραγματική αρετή, δηλαδή αρετή του Χριστού. Η προσευχή μάς ενεργοποιεί και μας εξάπτει την αγάπη προς τον Θεό. Όταν λέμε την άποψή μας για κάτι σε κάποιον, οφείλουμε να είμαστε σίγουροι: α) ότι η άποψή μας είναι η σωστή, β) ότι ο άλλος είναι σε θέση να δεχθεί την άποψή μας, γ) ότι ο άλλος θα ωφεληθεί από την άποψή μας. Ο γνους και μη ποιήσας δαρήσεται πολλάς (αυτός που ενώ γνωρίζει δεν εφαρμόζει θα φάει περισσότερο ξύλο). Το πιο φθηνό πράγμα στον κόσμο είναι το χρήμα και το πιο πλούσιο είναι η αγάπη. (Άγιος Εφραίμ) Θάρρος είναι το να προβαίνουμε αποφασιστικά στον δίκαιο αγώνα. Ο Θεός θέλει να Του μοιάσουμε. Η ομοίωση με τον Θεό είναι η ένωση με τον Θεό. - 15 -
Στόχος μας είναι η αγιότητα. Αγιότητα είναι η υπακοή στο θέλημα του Θεού. Αυτός που θεωρεί όλους τους άλλους καλούς, αυτός είναι καθαρός στην καρδιά. (Αβάς Ισαάκ) Η αλήθεια είναι το αιώνιο. Το ψεύδος είναι το μη αιώνιο, αυτό που καταλύεται. Η αμαρτία δεν έχει χρονική υπόσταση. Είναι ένα παντοτινό ψέμα. Ο Θεός δεν μας αποστρέφεται. Εμείς Τον αποστρεφόμαστε εξαιτίας των παθών μας. Η κατάκριση δείχνει ότι έχουν πάρει τα μυαλά μας αέρα. Ως συνέπεια αυτής της κατάστασης έρχεται η πτώση μας. Και τότε ντρεπόμαστε τόσο, που σταματάμε να κατακρίνουμε. Το πένθος για τον Θεό είναι χαρά, γιατί είναι πένθος ερωτικό. Όσο πιο πολύ πενθώ, τόσο πιο πολύ εξυψώνομαι. Στον οντολογικό έρωτα: α) δεν ζητάω την αναγνώριση του άλλου, β) θέλω ο άλλος να είναι χαρούμενος και γ) αν χρειαστεί, είμαι έτοιμος να πεθάνω για τον άλλον. Γνήσιο τέκνο της Εκκλησίας είμαι, όταν έχω ελευθερία και αγάπη. Μόνο εκείνος που απέβαλε τον παλιό του εαυτό μπορεί να κατακτήσει την τέλεια αγάπη. (Άγιος Βασίλειος) Πίσω από τη λέξη αξιοπρέπεια κρύβεται ένας παχυλός εγωισμός. Ο Χριστός μάς δίνει ό,τι ζητάμε, όταν έχουμε σωστή πίστη. Η συνείδηση είναι σωστή, όταν φωτίζεται σωστά. Προσευχή είναι η γνώση ότι ο Θεός είναι μαζί μας (μεθ ημών). Να έχουμε ειρήνη στην προοπτική του θανάτου (ειρήνη αναστάσιμη). Τότε η ειρήνη είναι του Θεού. Τα προβλήματά μας μπορούν να είναι προωθητικές δυνάμεις προς τον Θεό. Η ελπίδα της Εκκλησίας είναι το μέγα έλεος του Θεού. Όπως στη σύλληψη χρειάζονται δύο παράγοντες, έτσι και στην πνευματική ζωή χρειάζεται: α) η προσωπική μας χρεοκοπία και β) η καταφυγή μας στο μέγα έλεος του Θεού. Η σωτηρία δεν κατακτιέται με τον αγώνα, αλλά δωρίζεται. Με σώζει το έλεος του Θεού και ότι το αποδέχομαι. - 16 -
Οι δύο πιο εύκολοι τρόποι για να γευτούμε τη χάρη του Θεού είναι: α) να μην κατακρίνουμε κανέναν και β) να αγαπάμε τους εχθρούς μας. Η φιλοκατηγορία διώχνει από τον άνθρωπο κάθε τιμή και κάθε αξία. Να μη στρεφόμαστε εναντίον του ανθρώπινου προσώπου, έστω και του αμαυρωμένου. Όταν βοηθάμε τον αδύνατο και κατηγορούμε τον δυνατό, αυτό μας φέρνει ταραχή. Η αλήθεια θα μας ελευθερώσει. Ανάλογα με το αν η διάθεσή μας είναι προς τον Θεό ή προς τον διάβολο, ξεκινάει από εδώ ο παράδεισος ή η κόλαση. Η κυβέρνηση του συναισθήματός μας είναι θέμα σύνδεσής μας με τον Θεό. Οι τρεις εχθροί μας είναι: α) ο κακός εαυτός μας, β) ο κόσμος της αμαρτίας, γ) ο διάβολος. Οι άγιοι έλεγαν: "Θεέ μου, πάρε τη θέλησή μου και κάνε την ό,τι θέλεις. Εσύ θα τη χρησιμοποιήσεις καλύτερα από μένα". Κάθε πόνος έχει αιτία την αμαρτία. Η σωτηρία είναι δώρο του Θεού και όχι κατόρθωμα του ανθρώπου. Σωζόμαστε από τη χάρη του Θεού διά της πίστεως. Αυτό που συνεισφέρουμε στην υπόθεση της σωτηρίας μας είναι η πίστη. Τα αγαθά έργα είναι αφενός μεν ο φυσικός καρπός της πίστης, αφετέρου δε το οξυγόνο, που αναζωπυρώνει τη φλόγα της. Η φυσική ζωή του ανθρώπου είναι η συμβίωση με τη χάρη του Θεού, που έχει ως καρπό τα καλά έργα. Αντίθετα, η απομάκρυνση του ανθρώπου από το πνεύμα του Θεού τον οδηγεί σε μία παρά φύση κατάσταση, σε μια θνητή ζωή χωρίς το φως της Ανάστασης. Δεν έχουμε το δικαίωμα να βάζουμε ταμπέλες στους άλλους. Η ουσία της αμαρτίας είναι ότι δεν έχουμε ξεκαθαρίσει τον σκοπό της ζωής μας. Η αγωνία μας η εσωτερική είναι τέτοια, που υπερκαλύπτει-συσκοτίζει το πρόσωπο του Χριστού. Ο Χριστός δεν θέλει να νεκρώσουμε τα πάθη μας, αλλά να τα μεταμορφώσουμε. Η εξομολόγηση και η Θεία Κοινωνία είναι το δυνάμωμα του πόθου για τον Θεό. Είναι η προσδοκία ζωντανέματος της σχέσης με τον Θεό. - 17 -
Πιο πολλοί είναι οι άνθρωποι που κατέστρεψαν οι ίδιοι τον εαυτό τους παρά εκείνοι που καταστράφηκαν από άλλους ανθρώπους. Να είμαστε αυστηροί με τον εαυτό μας και επιεικείς με τους άλλους. Αυτός που έχει υπομονή έχει ό,τι θέλει. Ο εγωισμός είναι ένδειξη φτωχής καρδιάς και φτωχότερου πνεύματος. Όταν χτυπάει την πόρτα ο θυμός, τις περισσότερες φορές είναι για να αποχαιρετήσει τη λογική. Μην αντιλέγεις ποτέ σε έναν βλάκα. Κινδυνεύεις να του μοιάσεις. Ξεκίνα πρωί. Μόνο η μέρα που αρχίζει νωρίς αργεί να βραδιάσει. Το ψωμί το ζυμωμένο με ιδρώτα είναι πιο νόστιμο από το ζυμωμένο με μέλι. Η σαφήνεια είναι το στολίδι των σκέψεων. Η ειρωνεία είναι κάτι που αξίζει να το περιφρονεί κανείς. Αν δεν έχεις καλό γείτονα, πούλησε το σπίτι σου. Ο υπερόπτης δεν έχει Θεό. Ο φθονερός δεν έχει γείτονα. Ο οργίλος δεν έχει ούτε τον εαυτό του. Δύο ευκαιρίες έχουμε να λέμε τον πόνο μας άφοβα: τη μητρική αγκαλιά όταν είμαστε παιδιά και την προσευχή πάντοτε. Ό,τι είναι η ψυχή για το σώμα είναι και οι χριστιανοί για τον κόσμο. Οι ενάρετοι βλέπουν τα δικά τους ελαττώματα. Οι μη ενάρετοι ψάχνουν να βρουν τα ελαττώματα των άλλων. Κοίταξε πίσω σου με ευχαριστία, γύρω σου με πίστη, εμπρός σου με ελπίδα. Κανένας δεν είναι τόσο μικρός, όσο εκείνος που θέλει να φαίνεται μεγάλος και σπουδαίος. Ο έξυπνος περιηγείται. Ο ανόητος περιπλανάται. Η αληθινή πίστη μοιάζει με τον χαρταετό. Οι ενάντιοι άνεμοι τη σηκώνουν ψηλά. Όποιος ζητάει με δειλία ενθαρρύνει την άρνηση. Μη την όψιν αλλά τα επιτηδεύματα καλλώπιζε (μην ομορφαίνεις τη μορφή σου αλλά τη ζωή σου). Το να είσαι ακριβής στα μικροπράγματα είναι μεγάλο πράγμα. - 18 -
Αν θελήσουμε να βρούμε την πηγή κάθε αξίας, θα φτάσουμε στη μητρική αγκαλιά. Αυτό που συνήθως επιταχύνει το πέρασμα των κακών περισσότερο από τα άλλα είναι η υπομονή. Μεγάλος άνθρωπος είναι εκείνος που ξέρει να εκτιμά την αρετή περισσότερο από την ευτυχία. Άγιος δεν είναι ο αναμάρτητος, αλλά αυτός που αγωνίζεται. Αυτός που πέφτει και ξανασηκώνεται (ο πίπτων και εγειρόμενος). Ο έξυπνος ξεχωρίζει από τον βλάκα, ιδίως από εκείνα που δεν λέει. Η κοινωνία ως βάση έχει την οικογένεια. Ψυχή δε της οικογένειας είναι η γυναίκα. Ο δρόμος του Θεού είναι καθημερινός σταυρός. Κανένας με άνεση δεν ανεβαίνει στον Ουρανό. Η μόνη πραγματική ευτυχία είναι εκείνη που αισθανόμαστε, όταν κάνουμε ευτυχισμένο κάποιον άλλον. Η φιλία μοιάζει με τα παλιά βιβλία που τα κάνει πολύτιμα ο χρόνος. Κανόνας των καλών τρόπων είναι η αποφυγή της υπερβολής. Σοφός είναι αυτός που γνωρίζει τα χρήσιμα και όχι αυτός που γνωρίζει τα πολλά. Οι ειρηνικοί άνθρωποι έχουν πάντα ωραίο πρόσωπο. Το χρήμα είναι καλός υπηρέτης αλλά κακός αφέντης. Η υπερηφάνεια είναι ένα ζευγάρι ξύλινα παπούτσια που κάνουν τον άνθρωπο να φαίνεται ψηλός, χωρίς όμως να τον κάνουν και μεγάλο. Συνήθως παραδεχόμαστε τα μικρά μας ελαττώματα, για να πείσουμε τους άλλους ότι δήθεν δεν έχουμε μεγάλα. Το καθήκον μάς βοηθάει να κάνουμε πράγματα σωστά. Η αγάπη μάς εμπνέει να τα κάνουμε ωραία. Η υπομονή είναι το κλειδί για όλες τις κλειδαριές. Η συζήτηση είναι το συμπόσιο της διάνοιας. (Σωκράτης) Η μεν φτώχεια στερείται πολλά, η δε φιλαργυρία τα στερείται όλα. Ο αμαρτάνων δεν αμαρτάνει επειδή αμαρτάνει, αλλά επειδή δεν μετανοεί. Όσο περισσότερα λες, τόσο λιγότερα θυμούνται οι άνθρωποι. - 19 -
Ο εχθρός που φανερώνει τα δικά μας ελαττώματα μας βοηθάει πολύ περισσότερο από τον φίλο που μας τα κρύβει. Η αργία και η αργόσχολη ζωή έλκουν την κακία και παρασύρονται από αυτήν. Ο λόγος είναι άργυρος και η σιωπή χρυσάφι. Το να ξέρεις να γερνάς είναι το αποκορύφωμα της σοφίας και ένα από τα δυσκολότερα μέρη της τέχνης της ζωής. Η ομιλία φανερώνει συγχρόνως τη σκέψη και τον χαρακτήρα. Στάσου τίμιος και στον τίμιο και στον ανέντιμο. Αυτός είναι ο δρόμος της εντιμότητας. Απάντησε με καλό και στον καλό και στον κακό. Αυτός είναι ο δρόμος της καλοσύνης. Καλύτερα να πετύχεις κάτι με το χαμόγελο παρά με το σπαθί σου. Αυτός που πιστεύει πως το χρήμα μπορεί να κάνει τα πάντα είναι πρόθυμος να κάνει τα πάντα για το χρήμα. Όποιος κατάφερε το καλύτερο στην εποχή του είναι σαν να έζησε σε όλες τις εποχές. Είναι προτιμότερο να είναι κανείς αμαρτωλός αλλά να αναγνωρίζει τα σφάλματά του και να ταπεινώνεται, παρά να είναι ενάρετος και να έχει αυταρέσκεια. Η ευκαμψία είναι μια χάρη για το σώμα, μια αρετή για το πνεύμα, αλλά ένα ελάττωμα για τη συνείδηση. Το πιο όμορφο πράγμα που μπορούμε να βιώσουμε είναι το μυστήριο. (Αϊνστάιν) Πριν κατηγορήσεις κάποιον, εξέτασε πολύ καλά τι έγινε. Η ζήλια και ο θυμός λιγοστεύουν τις μέρες της ζωής μας. Η κακία είναι για την ψυχή ό,τι η σκουριά για το σίδερο. Στο τέλος την κατατρώει. Εκείνος που μπορεί να δεχθεί μια καλή συμβουλή είναι σοφότερος από εκείνον που του τη δίνει. Ο συντομότερος δρόμος που οδηγεί στον Θεό είναι αυτός που περνάει από τον άνθρωπο. Ο φίλος της τάξης έχει διανύσει τον μισό δρόμο προς την επιτυχία. Καλύτερα να κοιμηθείς νηστικός παρά να σηκωθείς χρεωμένος. Ο πολιτισμός άρχισε στον κόσμο, όταν ο άνθρωπος πρωτοχαμογέλασε. Όλοι μπορούμε να γίνουμε άγιοι, γιατί όλοι σηκώνουμε σταυρό. Αρκεί να τον - 20 -
σηκώνουμε βαδίζοντας πίσω από τον Χριστό. Εκείνος που αξίζει να επαινείται από τους άλλους, ο ίδιος δεν επαινεί ποτέ τον εαυτό του. Οι μάνες που ανατρέφουν σωστά τις κόρες τους διαπλάθουν τις μέλλουσες γενιές. Φανατικός είναι ο άνθρωπος που δεν αλλάζει γνώμη, αλλά δεν αλλάζει και θέμα. Καμιά σημαία δεν κυματίζει, αν δεν φυσάει άνεμος. Και κανένας άνθρωπος δεν δημιουργεί, αν δεν έχει να αντιμετωπίσει εμπόδια. Το να δώσεις μαχαίρι στον τρελό είναι το ίδιο επικίνδυνο με το να δώσεις δύναμη στον κακό. Η φιλία είναι ένα λεπτό κι ευαίσθητο λουλούδι. Πρέπει να την ποτίζεις συχνά και προσεκτικά, αν θέλεις το άρωμά της. Τα προσόντα μας είναι πλούτος που φορολογείται. Η χαρωπή μορφή είναι τόσο ευεργετική για τον άρρωστο, όσο και ο καλός καιρός. Η συνείδηση είναι ένας αλάνθαστος κριτής, όταν δεν την έχουμε δολοφονήσει. Εκείνος που δεν διαθέτει χαμόγελο να μην ανοίγει μαγαζί. Η τιμωρία του ψεύτη είναι όχι ότι δεν τον πιστεύουν οι άλλοι, αλλά ότι αυτός δεν μπορεί να πιστέψει κανέναν. Μην ενοχλείς κανέναν για ό,τι μπορείς να κάνεις μόνος σου. Όσο οι φυσικοί νόμοι συγκρατούν τον υλικό κόσμο, άλλο τόσο οι εντολές του Θεού συγκρατούν τα θεμέλια της ανθρώπινης ζωής. Αν τα σχέδιά σου είναι για έναν χρόνο, φύτεψε ρύζι. Αν είναι για δέκα χρόνια, φύτεψε δέντρα. Αν είναι όμως για εκατό χρόνια, χτίσε σχολεία. Όταν στο χέρι σου κρατάς σφυρί, γύρω σου βλέπεις μόνο καρφιά. Όταν κρατάς ανθοδοχείο, σε περιμένουν άνθη. Πριν πεθάνει κάποιος, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν η ζωή του ήταν καλή ή κακή. Τα ελαττώματα των μεγάλων ανδρών είναι η παρηγοριά των ελαττωματικών ανθρώπων. Το πιο δύσκολο πράγμα για το σημερινό παιδί είναι να αποκτήσει καλή διαγωγή χωρίς να τη βλέπει γύρω του. - 21 -
Καμία κληρονομιά δεν είναι τόσο πολύτιμη, όσο η τιμιότητα. Όπως με το να θυμάσαι τη φωτιά δεν ζεσταίνεσαι, έτσι και με το να πιστεύεις χωρίς να εργάζεσαι την αγάπη δεν σώζεσαι. Τα λάθη των άλλων να τα προσέχεις μόνο στην περίπτωση που θέλεις να διορθώσεις τα δικά σου. Εκείνος που δεν κοκκινίζει για τα σφάλματά του είναι σαν να τα κάνει δυο φορές. Ο καλύτερος φίλος είναι ο Θεός. Η καλύτερη ασχολία είναι η εργασία. Όποιος συγκρατεί την οργή του είναι ανώτερος από αυτόν που κυριεύει μια πόλη. Όποιος έχει καλή γυναίκα να μην πηγαίνει σε χαρά. Τη χαρά την έχει στο σπίτι του. Επίλεξε για γυναίκα σου αυτή που μπορεί να γίνει επιτυχημένη συνεργάτισσά σου. Η γερή μνήμη είναι δώρο του Θεού. Όμως, σε κάποιες περιπτώσεις το να μπορείς να ξεχνάς είναι δώρο του Θεού ακόμη μεγαλύτερο. Η αγάπη είναι φωτεινή σαν την αυγή και σιωπηλή σαν τον τάφο. Είναι ευκολότερο να μάχεσαι για αρχές παρά να τις τηρείς. Το τελευταίο όμως είναι που αξίζει περισσότερο. Η μεγάλη οικειότητα είναι η μητέρα της καταφρόνησης. Στην αληθινή αγάπη οι νίκες δεν αφήνουν νικημένους. Όταν παίρνεις, γεμίζουν τα χέρια. Όταν δίνεις, γεμίζει η καρδιά. Σε όσους έχουν αποκτήσει την αρετή, αυτή τους μένει σύντροφος μέχρι τα γεράματα κι είναι καλύτερη από τον πλούτο και χρησιμότερη από την ευγενική καταγωγή. Ο πραγματικά ενάρετος κάνει στα κρυφά αυτό που θα μπορούσε να κάνει μπροστά σε όλο τον κόσμο. Το αντίθετο κάνει ο υποκριτής. Άνθρωπο που πεινάει ή βρίσκεται σε ανέχεια, μην τον στεναχωρήσεις. Όπως το κενό δοχείο κάνει τον μεγαλύτερο θόρυβο, έτσι και ο κούφιος άνθρωπος. Είναι ευκολότερο να διδάσκεις είκοσι ανθρώπους παρά να είσαι ένας από τους είκοσι που εφαρμόζουν τα όσα διδάσκεις. Κανείς δεν μπορεί να σε κάνει να αισθανθείς κατώτερος, αν δεν συγκατατεθείς εσύ ο ίδιος σε αυτό. Δεν φαίνεται κανείς ποτέ του γελοίος τόσο από τα ελαττώματα που έχει, όσο από τα - 22 -
προτερήματα που προσποιείται ότι έχει. Ο έπαινος προς όσους δεν αδικούν είναι δίκαιος. Ο έπαινος προς όσους δεν επιτρέπουν σε αυτούς που αδικούν να αδικούν είναι πολλαπλάσιος του προηγούμενου. Ένα σεντούκι ξεκλείδωτο φανερώνει πως δεν κρύβει θησαυρό και ένα στόμα πάντα ανοιχτό φανερώνει πως δεν έχει τίποτα το πολύτιμο. Ταπεινοφροσύνη είναι η ικανότητα να επωφελείσαι κι από τα πιο μικρά πράγματα της ζωής, για να ανυψώνεσαι στα πιο μεγάλα του Ουρανού. Όποιος πασχίζει αποκλειστικά για το μέλλον κινδυνεύει να χάσει και το παρόν. Η εργασία μάς απομακρύνει από τρία πράγματα: την πλήξη, τη διαφθορά και τη φτώχεια. Το ήμισυ της γνώσης είναι η τάξη, η μέθοδος και το σύστημα. Ο χρόνος είναι πάντα με το μέρος της αλήθειας. Αυτόν τον κόσμο δεν τον κληρονομήσαμε από τους παππούδες μας. Τον δανειστήκαμε για λίγο από τα παιδιά μας. Τα τρία στοιχεία που βρίσκει κανείς στο Άγιο Όρος είναι: α) η ανάταση της ψυχής, β) η έλλειψη του ανταγωνισμού και γ) η ισορροπημένη σχέση με τη φύση. Η γνώση τότε έχει ιδιαίτερη αξία, όταν σου δίνει κάτι πέρα από αυτή την ίδια. Με το πέρασμα της ζωής μαθαίνουμε να σωπαίνουμε, ενώ πιο πριν μαθαίναμε να μιλάμε. Η στοργή μετατρέπει τη θυσία σε χαρά. Το ψέμα βγάζει λουλούδια, ποτέ καρπούς. Η ακρίβεια της σκέψης και η ακρίβεια της έκφρασης είναι δύο πράγματα αλληλένδετα. Έως ημέρα εστί, εργάζεσθε τα έργα του φωτός. Έρχεται νυξ, ότε ουδείς δύναται εργάζεται. Ο θάνατος δεν έχει σημασία, δεδομένου ότι όλοι οι άνθρωποι κάποτε πεθαίνουν. Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο γερνάμε και πεθαίνουμε. Κάτι μπορεί να είναι παγκόσμιο, μόνο αν είναι γνήσιο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Μεγαλύτερη αξία έχει ένας λόγος ταπεινού ανθρώπου με βιώματα, που βγαίνει με - 23 -
πόνο από τα βάθη της καρδιάς του, παρά ένας σωρός φιλολογίες εξωτερικού ανθρώπου, που βγαίνουν με ταχύτητα από την εκπαιδευμένη του γλώσσα, η οποία δεν πληροφορεί τις ψυχές. Ο λόγος του τελευταίου είναι σάρκα, ενώ ο λόγος του πρώτου είναι πύρινη γλώσσα της Αγίας Πεντηκοστής. (Όσιος Παΐσιος) Η υπερκατανάλωση αντίκειται στην προστασία της φύσης. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για τον άλλον είναι να αντιμετωπίζουμε με σοβαρότητα τον εαυτό μας. Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι. Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία. (Ανδρέας Κάλβος) Για να πετύχεις, οφείλεις να σκέφτεσαι πάντα με ανοιχτό μυαλό και να τολμάς στις επιλογές σου. (Μπιλ Γκέϊτς) Η αγάπη δεν είναι προσκόλληση, αλλά ετοιμότητα σύνδεσης. Σοφία χωριζομένη αρετής πανουργία γίνεται. Το χιούμορ είναι ένα από τα ισχυρότερα αντίδοτα της πλήξης και γενικά μια από τις σπουδαιότερες αρετές στον γάμο, με την προϋπόθεση ότι δεν θα εξαντλείται σε πειράγματα του άλλου. Όποιος δεν έχει καθόλου χιούμορ δεν πρέπει να παντρεύεται. Τα χρήματα μπορούν να αγοράσουν κρεβάτι αλλά όχι ύπνο, βιβλία αλλά όχι μυαλό, φαγητό αλλά όχι όρεξη, ωραία ρούχα αλλά όχι ομορφιά, φάρμακα αλλά όχι υγεία, πολυτέλεια αλλά όχι ευγένεια, διασκεδάσεις αλλά όχι ευτυχία, εκκλησία αλλά όχι Ουρανό. Οι μεγάλοι άνθρωποι μιλούν για ιδέες. Οι μεσαίοι άνθρωποι μιλούν για γεγονότα. Οι μικροί άνθρωποι μιλούν για τους άλλους. Σκύβοντας στα ίχνη των λαθών των άλλων, χάνουμε από το ύψος μας. Αναζητώντας τις πιο υψηλές αρετές τους, ανεβαίνουμε κι εμείς ψηλότερα. Με το να μην αγαπάμε τους αδελφούς μας, τους φθονούμε, όταν ευδοκιμούν. Ο φθόνος γεννά τη φιλαρχία και η φιλαρχία τις ιδεολογικές συγκρούσεις. Η γυναίκα οφείλει να εκτιμά τον άντρα της. Τίποτε δεν μπορεί να συνδέσει περισσότερο τους ανθρώπους, όσο η κοινή πίστη. Η πιο σπουδαία στιγμή είναι το παρόν, γιατί μόνο πάνω σε αυτό έχουμε κάποια - 24 -
δύναμη. Ο πιο σπουδαίος άνθρωπος είναι αυτός με τον οποίο είμαστε μαζί, γιατί δεν γνωρίζουμε αν θα έχουμε ποτέ πάρε-δώσε με κάποιον άλλον. Και το πιο σπουδαίο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να κάνουμε σε αυτόν τον άνθρωπο καλό, γιατί γι αυτό ήρθαμε σε αυτόν τον κόσμο. (Λέων Τολστόι) Η γυναίκα οφείλει να έχει λεπτότητα, γούστο, διαίσθηση και καλοσύνη. Οι προ του γάμου σεξουαλικές σχέσεις δεσμεύουν την ελευθερία. Ο σωστός γάμος είναι η τέλεια ένωση δύο προσώπων εν αγάπη. Ο αληθινός ιππότης είναι αυτός που ως πρώτη του αρετή έχει την αυτοκυριαρχία. Το άγχος από το οποίο υποφέρει ο σημερινός άνθρωπος προέρχεται από το γεγονός ότι χάσαμε το δέος για το μυστήριο των φύλων. Μυστήριο όμως σημαίνει ότι μαζί με τον άνδρα και τη γυναίκα συμμετέχει και ο Θεός. Η πραγματική αγάπη δημιουργεί μια δυαδική μοναδικότητα. Όποιος έζησε τα παιδικά του χρόνια σε ένα σπίτι αρμονικό, ειρηνικό και γεμάτο από την αγάπη της μάνας δεν έχει να φοβηθεί κανένα κακό στη ζωή του. Είναι ασφαλισμένος για πάντα. Ό,τι κι αν μας συμβεί δεν είναι τόσο σπουδαίο, όσο αυτό που κάνουμε για να το αντιμετωπίσουμε. Η τελείωση του γάμου είναι έργο ζωής δύο ανθρώπων που συνεισφέρουν τον καλύτερό τους εαυτό. Μακάρι να είναι φορτωμένος ο ουρανός του βίου σου με τόσα σύννεφα, όσα χρειάζονται για ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα. Κύριε, κάνε να σκορπίζω: όπου βασιλεύει το μίσος αγάπη, όπου η εκδίκηση συγνώμη, όπου η αμφιβολία πίστη, όπου η απελπισία προσμονή, όπου το σκοτάδι φως, όπου το πένθος χαρά. Κάνε να πετυχαίνω: όχι να συμβουλεύω όσο να συμβουλεύομαι, όχι να κατανοούμαι όσο να κατανοώ, όχι να αγαπιέμαι όσο να αγαπώ. (Φραγκίσκος της Ασίζης) Είναι κρίμα να διαβάζει κανείς ένα βιβλίο πολύ νωρίς στη ζωή του. Η πρώτη εντύπωση είναι εκείνη που μετράει. Και αν αυτή είναι επιπόλαιη, θα μείνει προφανώς έτσι. Αργότερα, μια δεύτερη προσεκτική ανάγνωση υπάρχει κίνδυνος να προσκρούει σε μια επιφάνεια, που έχει ήδη σκληρύνει από μια πρόωρη επαφή. Όπως ακριβώς οι - 25 -
ηλικιωμένοι οφείλουν να προσέχουν την τροφή τους, έτσι και οι νέοι οφείλουν να προσέχουν αυτά που διαβάζουν. Να μην καταβροχθίζουν πολλά και να μασούν καλά. (Ουίνστον Τσώρτσιλ) Το λακωνίζειν α) Επήγαν, λέει, πρέσβεις στη Σπάρτη για να ζητήσουν στάρι Όταν τελείωσε η αγόρευσή τους οι Σπαρτιάτες είπαν: "Λυπούμαστε αλλά, έως ότου μας πείτε το τέλος, ξεχάσαμε τι μας είπατε στην αρχή. Πηγαίνετε και να έλθουν άλλοι που να λένε λιγότερα". Έρχονται νέοι και λέγουν δείχνοντας τους σάκους: "Είναι άδειοι, γεμίστε τους". Τους γέμισαν οι Σπαρτιάτες, αλλά τους είπαν συγχρόνως: "Να πάτε στο καλό, αλλά άλλη φορά να μην είστε τόσο πολύλογοι. Ότι οι σάκοι ήσαν άδειοι το βλέπαμε. Ότι θέλατε να τους γεμίσουμε το ξέραμε. Τι τα θέλατε λοιπόν τα πολλά λόγια;". β) Λυπάμαι, έγραφε ένας σοφός στον πρόλογο του βιβλίου του, που δεν μπόρεσα να διαθέσω περισσότερο χρόνο, για να τα πω αυτά εδώ με λιγότερα λόγια. Το μεγαλείο μας Μπροστά στην απεραντοσύνη της γης ο καθένας μας είναι σαν ένα σπυρί βρώμης στη στέπα. Κι η γη, με τη σειρά της, είναι μέσα στο ηλιακό σύστημα σαν ένα λιθάρι στην έρημο. Κι ο μεγάλος ήλιος με τους πλανήτες του δεν είναι παρά λίγοι κόκκοι άμμου ανάμεσα στους γίγαντες ήλιους του γαλαξία. Κι ο ίδιος ο γαλαξίας δεν είναι παρά μια μικρή νησίδα μέσα στο πλήθος από αστρικά αρχιπελάγη. Σε αυτή την αφάνταστη απεραντοσύνη, ο άνθρωπος είναι μόλις κάτι πιο πολύ από το τίποτε. Κι όμως, ενώ λίγο απέχουμε από το μηδέν, φέρουμε μέσα μας την εικόνα του Θεού κι ολόκληρος ο παράδεισος είναι κλεισμένος στο στήθος μας. Όπως λέει ο Κύριος "η Βασιλεία του Θεού εντός υμών εστί". (Τζιοβάνι Παπίνι) Διηγούνται πως κάποτε ο Μιχαήλ Άγγελος συνάντησε στον δρόμο του παραπεταμένη μια πέτρα ογκώδη, την οποία ζήτησε να τη μεταφέρουν στο εργαστήρι του. "Τι τη θέλεις;", τον ρώτησαν. "Μέσα στην πέτρα αυτή - απάντησε - κρύβεται ένας άγγελος, που πρέπει να τον ελευθερώσω". Κάθισε ο καλλιτέχνης κι έπλυνε και καθάρισε την άμορφη αυτή πέτρα κι άρχισε πότε να την πελεκάει με τη σμίλη και πότε να τη στρογγυλεύει με το γλύφανο. Έπειτα από καιρό καλούσε τους φίλους του να αποθαυμάσουν τον κρυμμένο στην πέτρα - 26 -
εκείνη άγγελο, που η δαιμόνια σμίλη του απεκάλυψε. Το ίδιο συμβαίνει και με κάθε ψυχή. Ρώτησαν κάποτε την αυτοκράτειρα Θεοδώρα, τη σύζυγο του Ιουστινιανού, γιατί τιμούσε περισσότερο από τον πατέρα της τον πνευματικό της Ιωαννίκιο, αναφέροντας πάντα το όνομά του με δάκρυα στα μάτια, παρόλο που είχαν περάσει πολλά χρόνια από τον θάνατό του. Κι η ευσεβής αυτοκράτειρα αποκρίθηκε: "Γιατί ο πατέρας μου, φέρνοντάς με στη ζωή, με έκανε να κατεβώ από τον Ουρανό στη γη, ενώ ο Ιωαννίκιος, με τις συμβουλές του και το άγιο παράδειγμά του, με κάνει να αναβαίνω από τη γη στον Ουρανό". Η εξουσία δεν είναι καν θεσμικό πράγμα. Είναι ένα είδος προσέγγισης των πραγμάτων από τη θέση που είσαι. Προσέγγισης, η οποία συνήθως σε κάνει να νομίζεις πως είσαι κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είσαι. Άρα δεν ενδιαφέρει η εξουσία. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι η θέση στην οποία βρίσκεσαι και αν μπορείς από αυτή τη θέση να έχεις μια συμπερασματική σχέση τόσο με το παρελθόν όσο και με τον κόσμο, μέσα στον οποίο οφείλεις να κάνεις μαζί με άλλους μια κρίσιμη μάζα, ώστε να πάτε παραπέρα. Και το μέλλον οπωσδήποτε και πάντα θα είναι μέλλον κρίσιμης μάζας. (Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ) Για να επιτευχθεί η αγάπη στον γάμο, είναι ανάγκη οι σύζυγοι να επιδιώξουν τη μεταξύ τους συνεργασία και την προαγωγή όχι της προσωπικής τους ευημερίας, αλλά της ευημερίας της ανθρωπότητας. Να μην παίρνουμε ως μέτρο μας τους αδύνατους ανθρώπους, αλλά να διευρύνουμε την ύπαρξή μας στο μέτρο της εντολής της αγάπης. Αν πάρουμε ως μέτρο μας τους αδύνατους ανθρώπους, θα πέσουμε στην άβυσσο της υπερηφάνειας, αλλά αν διευρύνουμε την ύπαρξή μας στο μέτρο της αγάπης, θα φθάσουμε στο ύψος της ταπεινοφροσύνης. Η συζυγική αγάπη αναπτύσσεται πραγματικά, όταν βαθαίνει η κατανόηση και οξύνεται η ευαισθησία του ενός συζύγου για τον άλλον. Και αυτό προϋποθέτει μια βελτιωμένη επικοινωνία μεταξύ τους. Δεν υπάρχει τίποτα τόσο απόλυτα θετικό, ώστε να μην αμαυρώνεται από κάποια - 27 -
αρνητικά στοιχεία, που μπορούν εύκολα να προκαλέσουν άγχος, αν υπερτονισθούν. Και δεν υπάρχει τίποτα που να είναι τόσο αρνητικό, ώστε να μην έχει κάποια αχτίδα ελπίδας. Καμιά εξωτερική συνθήκη δεν μπορεί να δώσει τόση σιγουριά, όσο η πλήρης εμπιστοσύνη του ενός συζύγου προς τον άλλον. Και κανένα εξωτερικό χτύπημα δεν καταβάλλει τόσο έναν άνθρωπο, όσο το χτύπημα που δέχεται μέσα στο σπίτι του. Τα πιο επιτυχημένα ζευγάρια είναι εκείνα στα οποία οι σύζυγοι βρίσκουν την ικανοποίησή τους στην από κοινού επιδίωξη ενός προορισμού, που πιστεύουν βαθιά ότι είναι κοινός και για τους δύο. Όσοι σύζυγοι συμμετέχουν γνήσια στη ζωή της Εκκλησίας, βρίσκουν την ιδεώδη ικανοποίηση αυτής της ανάγκης. Μια υγιής οικογενειακή ζωή δεν χαρακτηρίζεται ούτε από αντικοινωνική αποκλειστικότητα ούτε από ψυχαναγκαστική υπερκοινωνικότητα. Αλλά οι άνθρωποι που τη ζουν πραγματώνουν την εκκλησιαστικότητά τους τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και στην ευρύτερη κοινότητα. Η αγάπη είναι αφοσίωση και διάθεση προσφοράς. Όσο περισσότερο σηκώνει κανείς τα βάρη των άλλων, τόσο περισσότερο αυξάνει τη δύναμή του. Και ο πιο κερδισμένος είναι αυτός που είναι υπηρέτης όλων. Η βιβλική παράδοση δεν θέλει τον άνθρωπο εγκεφαλικό, λογοκρατούμενο, χωρίς πάθος, αλλά τον θέλει χωρίς εγωκεντρικό πάθος. Η ουσία της αρετής είναι να διαλέγει ο άνθρωπος το πάθος του παρά το πάθος να διαλέγει εκείνον. Η έλξη που υπάρχει στο να παραδίδεται κανείς στον όχλο βρίσκεται στο ότι δοκιμάζει έντονη συγκίνηση χωρίς αίσθημα απομόνωσης και χωρίς εκείνο το αφόρητα κουραστικό βάρος της προσωπικής ευθύνης. Αυτή την αναλαμβάνει η ομαδική λογική του παραλογισμού. Ο έρωτας είναι διασταύρωση θνητότητας και αθανασίας. Το δόσιμο στον έρωτα στοιχίζει πολλαπλά στον άνθρωπο και γι αυτό ο έρωτας χρειάζεται ασφαλώς αρετή, αλλά προπαντός τόλμη. Όπως άλλωστε χρειάζονται αυτά σε κάθε δημιουργία. Ένας λόγος που, όπως λένε, ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα είναι ότι ο έρωτας, όταν τον - 28 -