ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ Η ΛΑΡΙΣΑ «ΩΡΑΪΣΤΑΙ ΤΩ ΠΗΝΕΙΩ ΠΕΡΙΡΡΕΟΜΕΝΗ» ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ( ΠΕΡΙ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ) ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 2014

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ φιλόλογος ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ SCANNING ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΣΚΟΥΡΤΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ καθηγητής πληροφορικής ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ μαθητής εσπερινού λυκείου ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ρωμαϊκή δεξαμενή 5-6 Παλαιοχριστιανικό λουτρό Βαλανείο 7-8 Παλαιοχριστιανική Βασιλική (Τάφος Αγ. Αχιλλίου) 10-22 Ιουστινιάνεια Τείχη 23-25 Ρωμαϊκός Δρόμος Αναθηματική στήλη 26-28 Μπεζεστένι 30-51 Οθωμανικά Λουτρά 52-56 Μουσείο Εθνικής Αντίστασης 57-64 ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 2

ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Ρωμαϊκή δεξαμενή (Μανωλάκη 6) Παλαιοχριστιανικό λουτρό Βαλανείο (Πλατεία Λαμπρούλη ) Ιουστινιάνεια Τείχη (Πλατεία Νέας Αγοράς ή Αγαμέμνονα Μπλάνα) Ρωμαϊκός Δρόμος Αναθηματική στήλη (Δήμητρας & Νίκης) Μπεζεστένι (Λόφος Αγ. Αχιλλίου Φρούριο) Παλαιοχριστιανική Βασιλική (Τάφος Αγ. Αχιλλίου) (Λόφος Αγ. Αχιλλίου Φρούριο) Οθωμανικά Λουτρά (Βενιζέλου Παπαναστασίου) Μουσείο Εθνικής Αντίστασης (Ιουστινιανού) ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 3

ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑ Η Λάρισα αναγορεύεται πόλη Augusta από τον ΟΚΤΑΒΙΑΝΟ ΑΥΓΟΥΣΤΟ. Είναι δε η έδρα του ΝΕΟΥ ΚΟΙΝΟΥ των Θεσσαλών με ανώτατο άρχοντα του ΣΤΡΑΤΗΓΟ. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 4

Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΔΕΞΑΜΕΝΗ Η Ρωμαϊκή δεξαμενή βρέθηκε στην οδό Μανωλάκη 6 σε υπόγειο οικοδομής. Η αποκάλυψη του μνημείου έγινε το 2003 και το μνημείο αυτό το υιοθέτησε η συγκεκριμένη πολυκατοικία. Η Ρωμαϊκή δεξαμενή στεγάστηκε με ένα σκέπαστρο και είναι τρίχωρη. Ίσως να υπήρχε και τέταρτος χώρος στη δεξαμενή χωρίς βέβαια να έχει ελεγχθεί πού ακριβώς ήταν τα θεμέλια. Χρονολογείται στα πρώτα χριστιανικά χρόνια (3 ος αιώνας μ.χ.) δηλαδή τέλος της Ρωμαϊκής περιόδου και πρώιμης Βυζαντινής. Στην πρόσοψη αυτής υπάρχει το ΝΥΜΦΑΙΟ, πολυτελές δηλαδή κρηναίο οικοδόμημα με ορθογώνιες και ημικυκλικές κόγχες για την τοποθέτηση αγαλμάτων σχετικών με τα νερά και τη φύση Η δεξαμενή είναι διαστάσεων 33Χ20μ και 2300 κυβ. μέτρων χωρητικότητας. Το μέγιστο ύψος των χώρων αυτής υπολογίζεται ότι έφτανε τα 6 μέτρα και καλυπτόταν με ημικυλινδρικές καμάρες. Ο 1 ος χώρος της δεξαμενής ανακαλύφθηκε το 1972, ο 2 ος το 1978 και ο 3 ος το 2003. Οι τρεις αυτοί χώροι επικοινωνούσαν μεταξύ τους μέσω στενών τοξοτών ανοιγμάτων. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 5

Τόσο η πρόσοψη όσο και το κρηναίο έφεραν επένδυση από μαρμάρινες πλάκες οι οποίες επιμελώς αποκολλήθηκαν μετά την εγκατάλειψη της δεξαμενής Η θέση της δεξαμενής στη Β. Δυτική πλευρά της πόλης καθιστά πιθανό το ενδεχόμενο η υδροληψία να γινόταν από πηγή στα υψώματα δυτικά της Λάρισας. Το νερό που συγκεντρώνονταν στην κεντρική δεξαμενή διοχετεύονταν μέσω φρεατίων και αγωγών στις ανοιχτές δεξαμενές και τις κρήνες στα δημόσια λουτρά και σπίτια. Η δεξαμενή που, όπως αναφέραμε πιο πάνω, είχε καθαρή χρήση τον καθαρισμό του νερού λειτούργησε όπως και το Νυμφαίο μέχρι τον 5 ο αιώνα μ.χ. Στα 485 μ.χ καταστράφηκε από τους Οστρογότθους, τα δε μάρμαρα αποκολλήθηκαν. Έτσι δεν βρέθηκαν τα μάρμαρα ούτε στις κόγχες του Νυμφαίου (Νυμφαίο > Νύμφες). Γεώργιος Σαμαράς ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 6

ΤΟ ΒΑΛΑΝΕΙΟ Δίπλα από τη Βασιλική του Αγίου Αχιλλίου υπάρχει μικρό λουτρό με τρείς ημικυκλικές αψίδες στη δυτική πλευρά και μία στη βόρεια. Έχει δύο χώρους ψυχρού και θερμού νερού. Ο θερμός χώρος έχει διπλό πάτωμα και η εστία βρίσκεται στο νότιο άκρο του κτίσματος. Οι λουτήρες σ` αυτή την εποχή είναι ατομικοί και όχι ομαδικοί και με τοιχώματα αρκετά καλά στεγανοποιημένα. Η θρησκευτικότητα και η πίστη τώρα δεν τους έκανε να μπαίνουν όλοι μαζί. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 7

Το γεγονός μάλιστα ότι βρίσκεται δίπλα από τη Βασιλική του Αγίου Αχιλλίου, αυτό δείχνει ότι πρόκειται για εκκλησιαστικό λουτρό που εντάσσεται στο συγκρότημα της Βασιλικής και χρονολογείται τον 6ο αιώνα μ.χ. Ξανθόπουλος Γαβριήλ ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 8

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ακμή της πόλης κατά τον 4 ο 7 ο αι. μ.χ. λόγω της διάδοσης του Χριστιανισμού. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 9

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ (ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ) - ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ (ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓ. ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ) Χαίρει ἔχουσα, ἡ Θεσσαλία, σὲ ἀκοίμητον, φρουρῶν προστάτην, καὶ τῆς Λαρίσης ἡ πόλις ἀδάμαντα, ἡ Ἐκκλησία τὴν εὔηχον σάλπιγγα, τὸ τοῦ Υἱοῦ ὁμοούσιον κηρύξασαν, Πάτερ Ἅγιε Ἱεράρχα Ἀχίλλιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν. Οι ανασκαφές στο χώρο της Ακρόπολης κατά το 1978 από τη Δνση Αρχαιοτήτων (7 η Εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων) και συγκεκριμένα από τον έφορο κο Δεριζιώτη, έφεραν στο φως μια Βασιλική που συσχετίζεται με τον ναό του Αγίου Αχιλλίου διότι υπάρχει επιστόμιον φρέαρ με επιγραφή Αχιλλίου Αρχιεπισκόπου + και τούτο το έργον καθώς και διάφοροι πλίνθοι που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή με το όνομα του ΑΧΙΛΛΙΟΥ. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 10

Αυτή η Βασιλική, στο κέντρο της πόλης αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της πόλης διότι συνδέεται με την εκκλησιαστική ιστορία αυτής αφού όλα τα αρχαιολογικά δεδομένα συνηγορούν στη συσχέτιση της Βασιλικής με τον πολιούχο ΑΓΙΟ ΑΧΙΛΛΙΟ. Μετά από πολλές στερεωτικές και συμπληρωματικές εργασίες αποκαλύφθηκε πλήρως η βασιλική κατά το 1999 ανάμεσα στο Αρχαίο Θέατρο και την Οθωμανική Αγορά του ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΟΥ. Αποτελούσε μάλιστα ο ναός αυτός, ο παλαιοχριστιανικός το μεγαλύτερο οικονομικό και θρησκευτικό κέντρο όλης της Θεσσαλίας. Από τον 5 ο αι. πχ στην πόλη μας έχουμε έντονη θρησκευτική ζωή με περικαλλείς ναούς και ιερά τεμένη. Όταν όμως ο Χριστιανισμός διαδόθηκε στη Λάρισα δια του Αποστόλου Ανδρέα και των μαθητών του Αποστόλου Πέτρου, Ηρωδίωνα και Ονήσιμου δεν υπάρχει αντίστοιχος χριστιανικός ναός. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 11

Έτσι η εκκλησιαστική ιστορία ξεκινά με τον Άγιο Αχίλλιο που κατάγεται από την Καππαδοκία και ο οποίος επι Μ. Κωνσταντίνου πήρε μέρος στην Α Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.χ. Χαῖρε πατρίς Καππαδοκία, «τό κλεινόν ἔδαφος, ἐν ᾗ τό τῶν λόγων κράτος, τά πασῶν ἀρετῶν μουσεῖα, τά κατά πάσης παιδείας, τρόπαιά τε καί νικητήρια». Η Λάρισα στα 324 μ.χ. ορίζεται έδρα της Αρχιεπισκοπής στα χρόνια δηλαδή του Μ. Κωνσταντίνου και συγχρόνως ορίζεται σ αυτήν η έδρα της μητρόπολης. Το όνομα Αχίλλειος ιος είναι φυσικά θεσσαλικό όνομα. Στην ακολουθία του ΑΓΙΟΥ ΑΧΙΛΛΙΟΥ αναφέρεται: ός δη ο Χριστός και ποιμένα σε της των Λαρισαίων ακροπόλεως προβάλλεται. Για 35 χρόνια είναι ο μητροπολίτης αυτής. Όταν ο Άγιος κατάλαβε το τέλος του κάλεσε λιθοξόους να του ετοιμάσουν λάρνακα για τον ενταφιασμό του σώματός του. Στα 350μχ προφητεύει τον θάνατό του και την ώρα της ταφής του γίνονται πολλά θαύματα. Χάθηκε όμως η λάρνακα με τα λείψανα του Αγίου και μετά από 300 χρόνια αποκαλύφθηκαν με θεϊκά σημάδια. Η Λάρισσα τα Σα μεγαλεία κηρύττει θαυμάζει δε τη σην διδαχήν Θεσσαλία σεμνύεται, χαίρουσα των πατέρων η Σύνοδος κόσμου έχει δε η Εκκλησία σε Πάτερ ημάς δε άπαντες θερμόν προστάτην και ρύστην οι πόθοι τιμώντες σε +ο Λαρίσης Δωρόθεος ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 12

Η λατρεία του Αγίου ξεκινά από τον 9 ο αι. και διαδίδεται ιδίως κατά τον 10 ο αι. Ο Άγιος ως μυροβλύτης και θαυματουργός έκανε να συρρέει πλήθος προσκυνητών στον τάφο του. Η λατρεία του Αγίου λοιπόν αρχίζει μετά τον θάνατό του και συσχετίζεται ο Άγιος Αχίλλλιος με τον Άγιο Δημήτριο τον Μυροβλήτη. Η συνάντηση μάλιστα των Αγίων Δημητρίου και Αχιλλίου έγινε για να ενώσουν τον θρήνο των δύο πόλεων, Θεσσαλονίκης και Λάρισας, όταν αυτές κατακτήθηκαν από τους Τούρκους, η Λάρισα στα 1386 και η Θεσσαλονίκη στα 1387. Λέγεται δε ότι οι δύο αυτές πόλεις υποτάχθηκαν δια τας πολλάς αμαρτίας. Κατά την συνάντηση ο Αγιος Δημήτριος έφερε στολή οπλίτου και ο Άγιος Αχίλλιος την στολή επισκόπου ή μοναχού. Έτσι ο Άγιος Αχίλλιος γίνεται Εθνικός Άγιος. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 13

Η Βασιλική του Αγίου Αχιλλίου είναι τρίκλιτη και ξυλόστεγη με αψίδα ιερού νάρθηκα και Εξωνάρθηκα. Έχει διαστάσεις 29,10 επί 17,80μ. Από τα δάπεδα του ναού διατηρούνται μόνο τμήματα από το ψηφιδωτό δάπεδο του νάρθηκα με τον φυτικό και ζωικό διάκοσμο σε γεωμετρικά μοτίβα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 14

Μεγάλος είναι ο αριθμός των γλυπτών που χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό. Στις επισκευές που δέχθηκε κατά καιρούς το κτίριο και κυρίως στο νεκροταφείο, τα γλυπτά είναι από τα γλυπτά της βασιλικής, κυρίως κίονες, βάσεις, από πράσινο μάρμαρο της χασάμπαλης, άμβωνες με κοιλόκυρτα κομμάτια, σταυροί πλαισιωμένοι από πτηνά και άνθη. (γλυπτα μαρμαρινα) ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 15

Έξω του ναού παρατηρεί κανείς διάφορους τάφους. Άρα ο ναός του Αγίου Αχιλλίου ήταν κοιμητηριακός. Η ανέγερση του χρονολογείται τον 6 ο αιώνα και ανακαινίζεται τον 9 ο αιώνα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 16

Ο Ναός διατηρείται μέχρι τον 14ο αιώνα οπότε καταρρέει τον 15ο αι. για να γίνει η οθωμανική αγορά το γνωστό Μπεζεστένι. Οι τάφοι του ναού είναι με καμάρα. Ο ένας βρίσκεται στο κεντρικό κλίτος, ο άλλος στον εξωνάρθηκα ο οποίος κοσμείται με απλό μαύρο σταυρό ενώ του κεντρικού κλίτους φέρει την επιγραφή ic/xci ΝΙΚΑ. Υπάρχουν πολλοί κιβωτιόσχημοι τάφοι με σταυρούς λακκοειδείς. Στη δυτική πλευρά ένας κτιστός καμαροσκεπής τάφος έφερε ζωγραφισμένο στο ασβεστοκονίαμα μεγάλο σταυρό. Αυτός ο τάφος χρονολογήθηκε στο τέλος του 6 ου αιώνα μχ. Η διακόσμηση είναι βλαστοί, κλαδιά, φυλλοφόροι σταυροί με δέντρα και κληματίδες. Όλα αυτά είναι αγαπητά στην ταφική αρχιτεκτονική και συμβολίζουν τον παράδεισο και την αιωνιότητα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 17

Όταν ήρθαν οι Βούλγαροι επί Σαμουήλ σύμφωνα με τον ιστορικό Σκυλίτση, πολλοί Λαρισαίοι πήγαν στη Βουλγαρία για να καταταχθούν στον βουλγαρικό στρατό και τότε το λείψανο του Αγίου Αχιλλίου ανάμεσα σε πολύτιμα λάφυρα μεταφέρθηκε στην Πρέσπα όπου κτίστηκε ο ομώνυμος ναός στα 987μχ. με το σκήνωμα του αγίου. Τότε είναι που ο βασιλιάς Σαμουήλ σκορπίζει τον όλεθρο στο πέρασμα του. Στα 1204 με την κατάληψη της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους σταυροφόρους η Λάρισα συμμερίζεται την μοίρα της Ελλάδας. Κατ αυτήν την περίοδο, περίοδο της φραγκοκρατίας ο Λομβαρδός βαρόνος Γουλιέλμος κατέχει την ηγεμονία της πόλης και η Λάρισα γίνεται έδρα Λατίνου αρχιεπισκόπου. Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Αχιλλίου ο οποίος βρισκόταν στον λόφο της αρχαίας ακρόπολης μεταξύ μπεζεστενίου και οδού Μητροπολίτου Αρσενίου προδιέγραψε την τύχη του στα τέλη του 15ου αιώνα ή στις αρχές του 16ου αι. Αυτό συνέβη γιατί ο ναός κατεδαφίστηκε για να αναγερθεί το μπεζεστένι μετατρέποντας την περιοχή σε ιστορικό μουσουλμανικό κέντρο. Έτσι ο ναός μεταφέρεται στην ΒΔ άκρη της ακρόπολης στην θέση της μικρής πλατείας του αγίου Αχιλλίου στα βόρεια του σημερινού ομώνυμου ναού και τη θέση αυτή θα διατηρήσει ο ναός καθόλη την περίοδο της τουρκοκρατίας ως τις αρχές της δεκαετίας του 1940. Φυσικά αυτός ο ναός κατά τη διάρκεια των ορλοφικών θα πυρποληθεί και για 26 χρόνια η Λάρισα παραμένει χωρίς ναό, χωρίς θεία λειτουργία. Μάλιστα οι Δημητριείς αναφέρουν οτι δεν υπάρχει ναός για τους Λαρισαίους για να εκκλησιαστούν. Συγκεντρώνουν τότε οι Λαρισαίοι 40 πουγγιά χρυσού για την ανοικοδόμηση του ναού. Oι εργασίες γίνονται γρήγορα και μέσα σε 36 ημέρες ο ναός ολοκληρώνεται. Συγκεκριμένα 6 Απριλίου 1794 (Μ. Παρασκευή) ο ναός είναι έτοιμος. 200 μάστοροι δούλεψαν γι αυτόν και στολίσθηκε ο ναός με δεσποτικές εικόνες ρωσικής προέλευσης υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και με ξυλόγλυπτο τέμπλο από τεχνίτες του Τυρνάβου. Διατηρήθηκε δε καθόλη τη διάρκεια του 19ου αι. Στα 1822 ο ναός μετατρέπεται σε οπλοστάσιο και πυριτιδαποθήκη. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 18

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 19

Στα 1826 ξανανοίγει ο ναός που λειτουργεί σαν δανειστήριο. Δανείζει με αμανέτια που φυλάσσονται στο παγκάρι και υπογράφονται συμφωνητικά για το ξεσκλάβωμα κοριτσιών. Προικοδοτεί και φροντίζει απόρους. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 20

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 21

Χαίροις τῆς Ἑῴας ἀστὴρ λαμπρός, καὶ τῶν Λαρισαίων, λαμπαδοῦχος καὶ ὁδηγός χαίροις εὐσεβείας, λειμὼν ὁ ἀνθηφόρος, Ἀχίλλειε παμμάκαρ, Τριάδος σκήνωμα. Αρχιμανδρίτης Πατήρ Δωρόθεος Γιαννάκος ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 22

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑ ΤΕΙΧΗ Η Λάρισα από τους αρχαιοτάτους χρόνους ήταν μια καλά οχυρωμένη πόλη! Όμως οι συνεχείς επιδρομές κατέστρεψαν τα αρχαία της τείχη και έτσι οι κάτοικοι βρέθηκαν εκτεθειμένοι στους εκάστοτε επιδρομείς. Στα 395 οι Βησιγότθοι με τον Αλάριχο καταστρέφουν την πόλη και τα τείχη της. Κατά τον έκτο αιώνα μ.χ. επί του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιουστινιανού η πόλη περιτειχίστηκε με ισχυρά τείχη. Τα Βυζαντινά αυτά τείχη σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο κτίστηκαν πάνω στα αρχαία τείχη. [ Λάρισσαν και Καισάρειαν, πεπονηκότων σφίσιν ύπεράγαν τών `ερημάτων, σχεδόν τι `ατειχίστους είναι ξυνέβαινε, βασιλεύς δε Ιουστινιανός `άμφω τείχη `ισχυρότατα ποιησάμενος.] Η νέα αυτή οχύρωση λοιπόν εντάχθηκε στο ανοικοδομητικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού κατά τα έτη 527-565 μ.χ. Αυτή η ισχυρή οχύρωση περιελάμβανε τείχος ημικυκλικό τα δύο άκρα του οποίου έφθαναν μέχρι τις όχθες του ποταμού. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 23

Περιελάμβανε δηλαδή τον λόφο του Φρουρίου, την κεντρική πλατεία και την πλατεία Αγ.Μπλάνα, πρώην πλατεία Νέας Αγοράς. Το τείχος είχε τέσσερις κύριες πύλες και δύο δευτερεύουσες και κυκλωνόταν από μία προστατευτική τάφρο το άνοιγμα της οποίας κυμαίνονταν κατά διαστήματα ανάμεσα στα πέντε και δέκα μέτρα. Το τείχος μάλιστα πάχους 2,20μ. εως 2,40μ. είχε προτείχισμα πάχους 1 μέτρου και ήταν ενισχυμένο με πύργους. Τα υλικά δε της κατασκευής ήταν πέτρα, άμμος και ασβεστοκονίαμα. Η τάφρος μαζί με το τείχος αποτελούσαν το οχυρό της πόλης. Το μόνο σημείο που έμενε κενό ήταν η πλευρά προς το ποτάμι η οποία ήταν ανοχύρωτη γιατί προφυλασσόταν από το φρούριο της πόλης που δέσποζε σ ολόκληρη την περιοχή. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 24

Μ αυτόν τον τρόπο η άλλοτε απλωμένη πόλη συρρικνώνεται και μεταμορφώνεται από Ελληνορωμαϊκή πόλη-κράτος σε Βυζαντινή πόλη και η συρρίκνωση είναι κατά το 1/6 του μεγέθους της αρχικής πόλης. Έτσι και τα νεκροταφεία έρχονται μέσα στην πόλη εξαιτίας αυτών των επιδρομών. Η περιτείχιση λοιπόν θα φέρει τους νεκρούς, πρώτα τους κληρικούς και μετά τους λαϊκούς δίπλα από τους ναούς, ενώ παλαιότερα οι νεκροί θάβονταν έξω από το τείχος της πόλης. Στην αρχαία πόλη της Λάρισας το νεκροταφείο βρίσκεται έξω από την πόλη, στο σημείο όπου τελειώνει η οδός Υψηλάντου και συναντά την οδό Ηρώων πολυτεχνείου. Το μεγαλύτερο τμήμα της οχύρωσης μήκους 30 μέτρων αποκαλύφθηκε στην πλατεία Αγαμ. Μπλάνα. Ένα τμήμα μικρότερο με δύο πύργους στην κεντρική πλατεία (σημερινό κατάστημα Κωτσόβολος) ένα άλλο τμήμα τείχους με πύργο μαζί αποκαλύφθηκε στην οδό Λαπιθών σε υπόγειο πολυκατοικίας το 2006 και μεγάλο τμήμα από το προτείχισμα στη συμβολή των οδών Δήμητρας και Νίκης. Οι επιδρομές του Γότθου Θευδέριχου το 428 περίπου κατέστρεψαν το τμήμα τείχους στην οδό Λαπιθών. Με την Βυζαντινή οχύρωση η πόλη συγκεντρώνεται και το τείχος επεκτείνεται πιο ανατολικά προς την οδό της 31 ης Αυγούστου ακολουθώντας το σχήμα Βεντάλια Κοχύλι. Έτσι η πόλη γίνεται κάστρο,αμυντικό κάστρο και έδρα του στρατηγού του θέματος της Ελλάδας και έξω από το τείχος τώρα βρίσκονται μόνο οι φάρμες και τα εξοχικά σπίτια των Λαρισαίων. Σήμερα επάνω στον χώρο της πλατείας βρίσκονται τα απομεινάρια του τείχους και κάτω λειτουργεί υπόγειο parking. Φυσικά το τείχος με ειδικές εργασίες της 7 ης εφορίας Βυζαντινών αρχαιοτήτων αποκολλήθηκε, μεταφέρθηκε και επανατοποθετήθηκε στον χώρο της πλατείας όπου οι αρχαιότητες αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο. Έχουν περιβληθεί με πράσινο και είναι επισκέψιμες. Η Λάρισα, τα Ιουστινιάνεια τείχη τα διατήρησε μέχρι το 1453, όταν ο Τουρχάν Μπέης τα κατεδάφισε προκειμένου να την κατακτήσει. Ο μηχανικός Χαλίλ Μπέη έφτιαξε αργότερα ένα ευρύχωρο προμαχωνικό μέτωπο με βαθιά εξωτερική τάφρο που έφτανε στη σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου και κατέληγε στους δύο βραχίονες του Πηνειού έχοντας 5 κύριες πύλες: Αγιάς, Τυρνάβου, κλπ. Μαρούλης Μιχαήλ ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 25

ΡΩΜΑΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΤΗΛΗ Στα ρωμαϊκά χρόνια έχουμε ένα πλήρες δίκτυο αποχέτευσης στην πόλη μας και γι' αυτό αποκαλύπτονται μεγαλοπρεπείς δρόμοι, συχνά από μάρμαρο και με ίχνη τροχών αρχαίων αρμάτων πάνω στο οδόστρωμα. Στα χρόνια του Οκταβιανού Αυγούστου 63π.Χ. έως 14μ.Χ. χρόνια δηλαδή του Χριστού, στα θεμέλια των οδών Κύπρου και Ρούσβελτ βρέθηκε τέτοιος δρόμος, decumanus κεντρική λεωφόρος που συνέδεε την ελεύθερη αγορά της πόλης με την Ακρόπολη. Τμήμα ίδιου δρόμου σε καλύτερη μάλιστα κατάσταση ανασκάφτηκε στην συμβολή των οδών Δήμητρας και Νίκης με βαθειά και εδώ τα ίχνη των τροχοφόρων της εποχής. Αυτός ο δρόμος οδηγούσε προς τα Τέμπη και οι οικίες που ευρέθησαν αποτελούσαν μία ανατολική γειτονία συνοικία της Λάρισας, ακριβώς κάτω από το Φρούριο Ακρόπολη, που είχε μείνει εκτός των τειχών. Κατά τον 5 ο αιώνα μέσα στη στοά του δρόμου κτίζονται διώροφες οικίες με σκάλα και παρατηρείται ο συγκεκριμένος δρόμος να εξακολουθεί να ευρίσκεται σε χρήση. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 26

Κατά τα μέσα του 6 ου αιώνα οι οικίες εγκαταλείπονται καθώς από το σημείο αυτό διέρχεται η νέα Ιουστινιάνεια οχύρωση και συγκεκριμένα το προτείχισμα αυτής. Σιγά σιγά ο δρόμος και οι οικίες καλύπτονται με επιχώσεις. Κατά τον 10 ο αιώνα βρίσκουμε νομίσματα του Λέοντα του Σοφού και κατά τον 12ο αιώνα μ.χ. εκτός του τειχισμένου χώρου ανεγείρονται οικίες όπως υποδηλώνεται από τμήμα μεσοβυζαντινής οικίας που έχει αποκαλυφθεί δίπλα στο δρόμο. Κατά το 1955, αριστερά αυτού του δρόμου, βρέθηκε από τον τότε έφορο αρχαιοτήτων κ. Ν. Βερδελή μία στήλη αναθηματική προς τον θεό Ποσειδώνα του 4 ου π.χ. αιώνα. Η στήλη ύψους 2,63μ. και πλάτους 0,50μ. είχε μία επιγραφή χαραγμένη με αβαθή γράμματα, τρίστιχη σε αρχαϊκή αιολική διάλεκτο Ποτείδωνι Κραναίωνι Πυλαίωι Η επιγραφή μας πληροφορεί ότι σ' αυτό το σημείο υπήρχε μια δημόσια κρήνη καθώς και πύλη των τειχών της Λάρισας όπου αφιέρωναν στεφάνια και λουλούδια οι κάτοικοι προκειμένου ο Θεός να προστατεύει την Κρήνη αλλά και την πύλη της πόλης.(πυλαίωι). Αφιερώνεται δηλαδή στον Ποσειδώνα τον Κρηνναίο που λέγεται και νυμφαγέτης αφού σχετίζεται με κρήνες και νύμφες. Είναι ο Θεός των πηγαίων υδάτων, προστάτης των Τεμπών αλλά και των ίππων..(ίππιος Ποσειδώνας), αφού τα άλογα του Ποσειδώνα σχετίζονται με τα άλογα μέσον κυριαρχίας των αριστοκρατών της Θεσσαλίας. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 27

Η αυθεντική στήλη, κομμένη στα δύο φυλάσσεται στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας και στη θέση της έχει τοποθετηθεί αντίγραφο της στήλης από λευκό μάρμαρο Κοζάνης που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αριστοτέλης Κούτρας. Η τοποθέτηση της στήλης αυτής έγινε με δαπάνες των φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας το 2010 σε συνεργασία με τον Δήμο Λάρισας. Ξανθόπουλος Γαβριήλ ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 28

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1423 1881 Η Λάρισα φέρει το όνομα Γενί Σεχίρ Φενερί ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 29

ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ Η Λάρισα χαρακτηρίζεται από τους γεωγράφους και περιηγητές πόλη καθαρά εμπορική. Υπάρχει μάλιστα η φήμη πως ο μυθικός ιδρυτής αυτής ήταν έμπορος. Η έντονη εμπορική δραστηριότητα υποστηρίχθηκε από την κομβική γεωγραφική θέση και τη σύνδεση της πόλης με τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Ηπείρου της Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας μέσω του χερσαίου κυρίως αλλά και του θαλάσσιου (λιμάνι Καρίτσας και Βόλου) συγκοινωνιακού της δικτύου. Οι τελευταίες αρχαιολογικές ανακαλύψεις απέδειξαν τη Λαρισαϊκή πεδιάδα ΕΡΙΒΩΛΑΚΑ δηλαδή καρπερή, γεννήτρα Ζωής, πλούτου και δόξας. Λάρισα Λάρισα που και πλούτη έχεις και δόξα έχεις. Ο Κώστας Ουράνης από τη νεοελληνική μας λογοτεχνία, περιγράφοντας τις εντυπώσεις του Καπουτσίνου μοναχού-ταξιδιώτη Robert de Dreux αναφέρει πως η Λάρισα δεν ξεχωρίζει σε τίποτα από τις συνηθισμένες τουρκικές πόλεις. Είναι, αναφέρει, η Λάρισα μια εκτεταμένη αλλά φοβερά κακοχτισμένη πόλη που μοιάζει με χωριό και λιγότερο με πόλη. Σ αυτή συναντάς άθλια καλύβια από πηλό, μαχαλάδες με δρομάκους σερπετούς και ακάθαρτους, κότες που ρομφίζουν τις λάσπες και τα διάφορα επαγγέλματα να εξασκούνται στα κατώφλια των μικρομάγαζων όπως στα παζάρια της ανατολής. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 30

Βλέπεις σκυλιά να νυστάζουν στα καλντερίμια, μουλάρια και χωρικούς του θεσσαλικού κάμπου με καλπάκια και προβιές να πηγαινοέρχονται σε μια γραφική κίνηση και μια οσμή ζώων και ξεραμένων δερμάτων να λερώνει τον αέρα που κατεβαίνει κρύος και τονωτικός από τις κορυφές του Ολύμπου. Βαριά και ανθυγιεινή η ατμόσφαιρα της Λάρισας με τους μιναρέδες να λογχίζουν στον Λαρισαϊκό ουρανό όπου πετούν αργοί και μεγαλόπρεποι, οι διακοσμητικοί πελαργοί. Και ο Χατζή Κάλφα αλλού αναφέρει πως η Λάρισα είναι μια πεδινή χώρα με κτήματα και χωριά με νερό, το νερό του Πηνειού που ερχόταν από τα δυτικά και πήγαινε να χαθεί προς το στενό των Τεμπών όπου στις όχθες αυτού γινόταν ωραίοι περίπατοι. Ο Christopher Wordsworth ξένος περιηγητής περιγράφοντας τις εντυπώσεις του λέει: Συναντάς Οθωμανίδες με μακριές λευκές στολές που στα πρόσωπά τους φορούν λινούς φερετζέδες που αφήνουν μικρά ανοίγματα στα μάτια τους, γενίτσαρους, ιμάμηδες με λευκά σαρίκια και χρωματιστές χλαμύδες, κολίγους, πλούσιους τσιφλικούχους μπέηδες, όλοι πανίσχυροι αφέντες υπολογίσιμοι του Σουλτάνου. Ο Κωνσταντίνος δε Κούμας συμπληρώνει τονίζοντας πως αυτή η οικονομική ακμή και το εμπόριον έφερε την παντελή εθνική μας διόρθωση διότι οι περισσότεροι έμποροι ήταν Ρωμιοί. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 31

Όλοι όμως οι κάτοικοι της Λάρισας ήταν τρυφηλοί αγαπούσαν πάντα να τρώγουν και να πίνουν καλά. Πάντοτε όμως ήταν ανοιχτοχέρηδες και φιλόξενοι. (Τα περισωθέντα έργα του Α. Φιλιππίδη Βιβλίον ηθικόν-1815) Στα 1800 σύμφωνα με πληροφορίες, του Λαρισινού Οικονόμου Λογιωτάτου, οι έλληνες της πόλης ήταν ξενομαζώματα δηλαδή φερτοί από τις ορεινές εμποροβιοτεχνικές κοινότητες και τα αγροτικά χωριά. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 32

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 33

Φαίνεται πως πολύ αγάπησε την πόλη Λάρισα η Τουρκία φυσικά με τον τρόπο της αφού της έδωσε μαζί με την τυραννία της πλούτο, στρατό, φήμη, τρία λουτρά, κήπους, αμπελώνες με έξοχα σταφύλια, χάνια, δύο μεγάλα τζαμιά, δύο αγορές πολυθόρυβες και ένα ΜΠΕΖΕΣΤΈΝΙ. Η αγορά της Λάρισας και τα εμπορεύματά της στο ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ μπορούν να συγκριθούν με εκείνα της Κωνσταντινούπολης, γυαλικά γερμανικών εργοστασίων, τσάι εκλεκτής ποιότητας. Ένα σταυροδρόμι παραδόσεων, ιδεών προκλήσεων, ερεθισμάτων από Ανατολή και Δύση, Βορρά και Νότο με δική του ταυτότητα και ενεργό ιδιαιτερότητα η οποία επέτρεπε την άφοβη πρόσληψη και οργανική αφομοίωση οποιουδήποτε ξένου στοιχείου. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 34

Η περιοχή του λόφου του Φρουρίου αποτελούσε τον τρανό μαχαλά την μοναδική ελληνική συνοικία τουλάχιστο στην πρώιμη τουρκοκρατία όπου έμεναν οι Λαρισαίοι που παραδόθηκαν με συνθήκη ενώ στο επόμενο τμήμα κατοικούσαν οι Οθωμανοί. Στη νότια πλευρά του λόφου αναπτύχθηκε η αγορά, το ΤΣΑΡΣΙ σε άμεση σχέση με το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ, το θολογυρισμένο Μπεζεστένι όπου κάθονταν οι πραματευτάδες και κάναν το νεγκοτζιό τους. Για τρεις συνεχείς αιώνες πυρήνας της οικονομικής δραστηριότητας της Λάρισας ήταν το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από την περσική λέξη BEZ που σημαίνει βαμβακερό ή λινό ύφασμα και την κατάληξη ισταν άρα τουρκικά Bezesten= υφασματαγορά και Bezzaz ο έμπορος υφασμάτων. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 35

Φυσικά στο ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ θα δεις και Εβραίους οι οποίοι σύμφωνα με την οθωμανική νομοθεσία ήταν υποχρεωμένοι να φορούν γαλάζια υποδήματα και κεφαλόδεσμο, γαλαζόμαυρο. Οι Εβραίοι χαρακτηρίζονται ως φιλοξενούμενοι (μισαφιρ) ενώ οι Έλληνες, ραγιάδες(δούλοι). ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 36

Μια πούλια ναι στον ουρανό, μια λυγερή στον κάμπο έχει ασημένιο αργαλειό μέσα στο ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ. Ξυφαίνει τα μεταξωτά και τα χρυσά μαντήλια. Άγουρος απ το νησί κόρη απ την Ανατολή πάτησαν κι ανταμώθηκαν κάτω στο ΜΠΕΖΕΣΤΈΝΙ Το ΜΠΕΖΕΣΤΈΝΙ είναι ορθογώνιο, λιθόχτιστο, ελαφρώς παράγωνο κτίσμα στο κέντρο της Αγοράς με πετρόχτιστο θόλο διαστάσεων 30 20 m ίδιας αρχιτεκτονικής με το μεγάλο τζαμί το Μπαϊρακλί Τζαμί. Έχει εσωτερικό εμβαδόν 445τμ. Ο σχεδιασμός βασίζεται στην αρχιτεκτονική ισλαμικών τεμένων και βυζαντινής τεχνικής κατασκευής θόλων και τρούλων με οικοδομικά υλικά. Σαν κτίριο έμοιαζε με οχυρό με σιδερένιες πόρτες. Χρειάζεται μάλιστα να λάβουμε υπόψη μας ότι καθόσον οι πόλεις κατά την οθωμανική κυριαρχία δεν διέθεταν τεχνικές υποδομές, ούτε δημόσιους χώρους αντίστοιχες με τις πλατείες των Ευρωπαϊκών πόλεων, το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ δημιουργήθηκε για τις κοινωνικές συναθροίσεις. Ήταν μοναδικός τόπος συνεύρεσης όλων των κατοίκων, διαφόρων εθνοτήτων που ζούσαν στη Λάρισα. Παρόμοιο Μπεζεστένι με της Λάρισας είναι τα ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΑ της Θεσσαλονίκης και των Σερρών. Αποτελεί το πρώτο αρχαιολογικό μνημείο της πόλης αφού αναφέρεται στη οθωμανική απογραφή του έτους 1506. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 37

Έτσι λοιπόν το χτίσιμό του τοποθετείται μεταξύ 15 ου και 16 ου αιώνα και χρονολογικά μεταξύ 1484-1506. Ο Άγγλος Wordsworth περιηγητής στα 1839 μας αναφέρει το κτίσιμό του ο δε Σουηδός περιηγητής Bzornstahh κάνει λόγο για τους μολύβδινους τρούλους του στα 1779. Το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ της Λάρισας τοποθετείται στα βακούφικα κτίσματα, τις θεοσεβείς δηλαδή δωρεές του GAZI OMERVEY γιου του κατακτητή της Θεσσαλίας Γαζή Τουραχάν. Είναι μαζί με το τσαρσί (Αγορά) και το παζάρι (υπαίθρια αγορά), που βρίσκονται έξω από το ΜΠΕΖΕΣΤΈΝΙ, ένα από τα ευαγή ιδρύματα της πόλης. Στα 1531 αναφέρεται στη διαθήκη του ΧΑΣΑΝ ΜΠΕΗ με μαρτυρία του Ε. Φαρμακίδη. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 38

Οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν αρχαία υλικά και παρατηρούμε ότι σ αυτό συνυπάρχει το ελληνικό με το οθωμανικό στοιχείο. Στην αρχή κατεδαφίστηκε ο ναός του Αγίου Αχιλλίου. Έτσι έμεινε ελεύθερος χώρος για να κτιστεί το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ. Ο δυτικός χώρος αφέθηκε κενός για τους χριστιανούς για να κτιστεί ο ναός του Αγίου Αχιλλίου. Σήμερα σώζονται τέσσερις πέτρινοι τοίχοι πάχους 1,6 m. Το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ είχε τρεις πύλες σαν τόξα (νότια, ανατολική και δυτική πλευρά). Η νότια πύλη ήταν μόνο ανοιχτή, οι τρούλοι ήταν μολυβδοσκέπαστοι για να αντέχουν στην υγρασία. Αυτοί στηρίζονταν σε δυο ογκώδεις πεσσούς. Στο κέντρο υπήρχε δωμάτιο-θησαυροφυλάκιο. Η χαμηλή θύρα της Βόρειας πλευράς οδηγούσε σε αυτό τον καμαροσκεπή χώρο που λειτουργούσε ως θησαυροφυλάκιο. Αυτός λοιπόν ο εσωτερικός χώρος καλυπτόταν με 6(έξι) θόλους που στηριζόταν με διπλά τόξα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 39

Σ αυτό το θησαυροφυλάκιο φυλάσσονταν όλες οι περιουσίες των πλουσίων μουσουλμάνων, τα πολύτιμα έγγραφα του κράτους. Αποτελούσε τρόπον τινά το αρχειοφυλάκειο της πόλης. Έτσι εξηγείται άλλωστε ότι υπάρχουν και ειδικοί φύλακες οι οποίοι με την αυστηρή φύλαξη καθιστούσαν το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ φρούριο απόρθητο. Δεν αποκλείεται μάλιστα η νεότερη ονομασία του λόφου της ακρόπολης ΦΡΟΥΡΙΟ να προήλθε από τη εντύπωση που προκαλούσε στους παλαιότερους Λαρισαίους η επιβλητικότητα του. Αλλά και ο Εβλιγιά Τσελεμπής αναφέρει γύρω στο 1668: «στην καρδιά της πολιτείας μέσα στην αγορά και στο παζάρι, βρίσκεται ένα ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ ίδιο φρούριο, που λες και είναι το καταφύγιο της πόλης και τ άπαρτο κάστρο της με πραμάτειες που αξίζουν χιλιάδες φορές πιότερο από τον θησαυρό της Αιγύπτου». Η τοιχοδομία ακολουθεί το αμελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα δηλαδή επεξεργασμένους δόμους περιβαλλόμενους από πλίνθους σε αρκετά κανονικές στρώσεις και από αρκετά κεραμοπλαστικά κοσμήματα. Έξω από το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ υπάρχουν δεκαεννιά καμαροσκέπαστα καταστήματα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 40

Έξω επίσης υπάρχει και το παζάρι και στα νότια το τσαρσί όπου είναι τοποθετημένα κατά επάγγελμα τα καταστήματα (π.χ. καζατζήδικα, χαλκουργεία, καταστήματα κατασκευής κλειδιών (τσιλινκιρλερ), τσαρουχάδικα. Όμοια καταστήματα με αυτά υπάρχουν και στο μεγάλο ΤΣΑΡΣΙ της οδού ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ το οποίο αναφέρεται στη διαθήκη του Λαρισαίου Γερογιώκα. Βόρεια του φρουρίου υπήρχε η επεξεργασία δερμάτων βυρσοδεψία (ταμπαχανά = ταμπάκικα). Πάντως το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ λειτουργούσε σαν κέντρο όλης της αγοράς της πόλης, όχι μόνο χωροταξικά αλλά και οικονομικά, συγκεντρώνοντας την εμπορική και βιοτεχνική δραστηριότητα και ορίζοντας πλέον ξεκάθαρα τον εμπορικό πυρήνα της Λάρισας ο οποίος ορίζεται και παραμένει ο ίδιος μέχρι σήμερα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 41

Το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ σημαντικός θεσμός των οθωμανικών πόλεων και όλων των μεσαιωνικών στην αρχή λειτουργεί ως κέντρο πώλησης υφασμάτων. Οι πραματευτάδες έφερναν τις πραμάτειες τους, μπουχάσια μεταξωτά, πανέμορφα υφάσματα, βελούδο, ακριβά κεντήματα και πιστιμάλια (ποδιές), είδη πολυτελείας, καρό περίφημα και ιδιόρρυθμα για μανδηλοκέφαλα και τα περίφημα βαμβακερά και μεταξωτά μανδήλια της Τσαριτσάνης, τα γνωστά ΤΖΑΡΙΤΖΕΝ. Στα 1718 ο Heuzey βρίσκει στη Λάρισα υφάσματα Ευρωπαϊκής προέλευσης κυρίως γερμανικά που είχαν αντικαταστήσει τα ριγέ υφάσματα της ανατολίτικης αισθητικής. Μάλιστα με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς στα 1699 και του Πασσάροβιτς στα 1818 αναπτύσσονται εμπορικές σχέσεις μεταξύ Αυστρίας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας και αρχίζει έτσι έντονος εμπορικός ανταγωνισμός μεταξύ οθωμανικού κράτους και άλλων ευρωπαϊκών κρατών και με αυτόν τον τρόπο εξαστικίζεται η πόλη Λάρισα. Με το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ δικαιολογούνται και οι περιγραφές όλων των ευρωπαίων περιηγητών οι οποίοι όλοι μιλούν για πλούσιες ενδυμασίες των Τούρκων προυχόντων, για γούνες πασάδων και άλλων ποικίλων πολυτελών υφασμάτων. Ο ίδιος άλλωστε ο Κων. Κούμας του οποίου ο πατέρας ήταν εύπορος έμπορος, χαρακτηρίζει την πόλη ως μία των αξιολογότατων πόλεων της οθωμανικής επικράτειας. Αλλά και ο Εβλιγιά Τσελεμπής αλλού αναφέρει: Καθώς ανέβαινες στο λόφο του φρουρίου έβλεπες όλους τους εγκάτοικους να ζουν καλά με τις πραμάτειες τους, με το αλισβερίσι, τους με τα εργαστήριά τους ακόμη και οι μικρότεροι της τάξης ζούσαν καλά με τα έργα των χεριών τους. Μέσα στο ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ συναντά κανείς τα εσνάφια - βιοτεχνίες κάθε λογής εμπορίου αλλά και χρυσικούς κοιμτζίδες αργυραμοιβούς και χρυσοχόους που ανταλλάσσουν με ευχαρίστηση τα ξένα νομίσματα με τα οθωμανικά. Πραγματικά το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ στις αρχές του 17 ου αι. λειτούργησε σαν νομισματοκοπείο. Εκεί εγίνοντο οι έλεγχοι της ποιότητας των εμπορευμάτων καθορίζονταν οι ισοτιμίες νομισμάτων, στεγάζονταν υπηρεσίες, φυλάσσονταν έγγραφα, πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία, πολύτιμοι λίθοι, γουναρικά, τάπητες, ιδιαίτερα κοσμήματα από κεχριμπάρι. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 42

Λειτούργησε δηλαδή σαν κέντρο συναλλαγών όμοιο με τη σημερινή τράπεζα και εφυλάσσοντο εκεί όλοι οι λογαριασμοί της εποχής. Ο ίδιος ο Rombert de Dreux μας αναφέρει πως πρώτα οι έμποροι του ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΟΥ εφάρμοζαν τις Κυριακές αργία και την αργία των εορτών. Μάλιστα στις 18 Νοεμβρίου του 1730 υπεγράφη συμφωνητικό με το οποίο αναλάμβαναν να φυλάξουν όλες τις Κυριακές και τις δεσποτικές εορτές ώστε να μην ανοίγουν τις αγορές τους. Μπροστά δε από το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ οργανώθηκε αργότερα η μία από τις δύο εβδομαδιαίες αγορές ΤΕΤΑΡΤΗ η άλλη ΔΕΥΤΕΡΑ και οι οποίες πήραν το όνομά τους από την ημέρα της οργάνωσής τους και που λειτουργούσαν μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα(1970). Φυσικά στο Μεριά στην αριστερή όχθη του ΠΗΝΕΙΟΥ η εμποροπανήγυρις του Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε όψιμα τέλος της δεκαετίας του 1880. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 43

Γύρω δε από την περιοχή αυτή υπήρχαν τα πανδοχεία(χάνια) που εξυπηρετούσαν τα καραβάνια των πραματευτάδων. Κοντά στα χάνια της περιοχής του λόφου βρίσκονταν και τα εργαστήρια κατασκευής και επιδιόρθωσης κάρων, τα σαράτσικα (σαρασλάρ). Και ο Joseph Μelot αναφέρει: «Στο λόφο του φρουρίου έβλεπες μουετζήδες στους μιναρέδες, γυναίκες χαρεμιών να ανεβαίνουν στα καλντερίμια, κάνοντας βόλτα για να πάρουν δροσιά, πωλητές κασκαβαλιών να φέρουν πάνω στα κεφάλια τους το κασέρι, γαλατάδες πάνω στα ζώα τους κουβαλώντας σε τσαντίλες το τυρί, πλούσιους και καλά ενδεδυμένους Οθωμανούς γουνοφορεμένους και Ευρωπαίους με ευρωπαϊκή ενδυμασία. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 44

Η Λάρισα έχει καθώς και τα Τρίκαλα, αγοράν σκεπαστή υπό την οποία δύναται τίς να διέλθει εν καιρώ θέρους χωρίς να ενοχληθεί υπό των ακτίνων του ήλιου εις ην πολλοί είναι οι συρρέοντες και πολλά τα πωλούμενα εμπορεύματα. (Βάσος Καλογιάννης-Χρυσή Βίβλος του Δήμου Λάρισας) Εμπορικότατη και πολυάνθρωπη η Λάρισα. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 45

ο ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 46

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 47

Στα 1781 η Λάρισα πλήττεται από σφοδρό σεισμό. Μαζί με τα άλλα κτίρια της πόλης εικάζεται ότι και το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ υπέστη καταστροφές μαζί με την κατάρρευση των θόλων του. Ο Σουηδός περιηγητής Bjonstahh στα 1779 είναι ο τελευταίος που αναφέρει τους μολύβδινους τρούλους του ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΟΥ. Μια πυρκαγιά όμως στα 1799 ολοκληρώνει την καταστροφή. Πιθανό να λιώσαν οι τρούλοι. Ο τελευταίος περιηγητής που αναφέρει το κτίσιμο είναι ο Άγγλος περιηγητής Wordsworth στα 1839. Επίσης το κτίσιμό του σημειώνεται και σε τουρκικό χάρτη του 1827. Το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ χάνει έτσι την αρχική του χρήση λόγο αυτών των φυσικών καταστροφών. Εξακολουθεί όμως να υπάρχει ως παρατηρητήριο και φρούριο λόγω της οχυρής του θέσης στην κορυφή της Λαρισαϊκής Ακρόπολης. Τότε πρέπει να μπαζώθηκαν οι δύο από τις τρεις εναπομείνασες πύλες του ώστε να είναι ακόμη πιο ασφαλές οχυρό. Η ονομασία Φρούριο σύμφωνα με τον Ε Φαρμακίδη απαντά στα 1880 ο οποίος μάλιστα δίπλα του σημειώνει και ένα ΤΖΑΜΙ. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 48

Στα 1881 όταν έγινε η απελευθέρωση της Θεσσαλίας υψώνεται η σημαία του ελληνικού στρατού. Οι μαρτυρίες της εποχής αναφέρουν πως από το άνδηρο που ήταν διαμορφωμένο στην ανοδομή του ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙΟΥ προσφερόταν η καλύτερη θέα της πόλης. Στα 1906 ο Α Έφορος Αρχαιοτήτων της πόλης συγκέντρωσε μέσα στο κτίριο όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα. Έτσι η αρχική του χρήση στα 1910 έχει πλέον ξεχαστεί. Από το 1924 το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ θεωρείται διατηρητέο κτίριο. Μέχρι τα τέλη όμως της δεκαετίας του 1970 βρισκόταν σε άθλια κατάσταση και καλυμμένο με χώματα όπως φαίνεται στο σκίτσο του Λαρισαίου καλλιτέχνη Αγήνορος Αστεριάδη κατά το 1943. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 49

Στα 1976 το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ τραβά την προσοχή της Αρχαιολογικής υπηρεσίας και αρχίζουν οι πρώτες επεμβάσεις, αφαιρέσεις επιχωματώσεων, συνολική στήριξη των τοίχων του μνημείου, αναστήλωση του θησαυροφυλακίου οπότε αναδείχτηκε και ο αρχικός χαρακτήρας του Μνημείου. Μετά την ολοκλήρωση των στερεωτικών εργασιών το κτίριο άρχισε να χρησιμοποιείται σαν αποθήκη και εργαστήριο ψηφιδωτών και κεραμικής της 7 ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Σήμερα ο Δήμος Λάρισας σχεδιάζει να εγκατασταθούν στο ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ καταστήματα το αντικείμενο των οποίων θα ταιριάζει με το χώρο ενόψη και της λειτουργίας του παρακείμενου Αρχαίου Θεάτρου. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 50

Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως η σύγχρονη Λάρισα κτίστηκε πάνω στην αρχαία πόλη και όταν ένας πολιτισμός θαβόταν κάτω από τα ερείπια ένας νεότερος θησαυρός αναφαινόταν. Είναι λοιπόν ανάγκη σήμερα να ιχνηλατήσουμε τις ρίζες μας, τις ρίζες και τον προγονικό μας πλούτο για να διαγράψουμε το μέλλον μας. Αρσενοπούλου Αικατερίνη ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 51

ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ (ΧΑΜΑΜ) Ήταν τα καφενεία της Ανατολής, συνδυασμός ρωμαϊκών θερμών και βυζαντινών λουτρών, βαλανείων. Ανήκουν στα πρώτα έργα που οι Οθωμανοί κατασκεύαζαν μόλις κατακτούσαν μία πόλη. Αποτελούσαν κτίρια τυπικά του Ισλαμικού κόσμου καθώς το κοράνι επέβαλε το λούσιμο θεωρώντας έτσι ότι εξαλείφονται τα αμαρτήματα της ψυχής. Τρία σαπουνίσματα στο κεφάλι και τρία στο σώμα. Εκτός τούτου οι συνθήκες ύδρευσης της εποχής και οι οικονομικές συνισταμένες δεν άφηναν περιθώρια για ιδιωτικά λουτρά. Έτσι τα δημόσια λουτρά κτίζονταν πάντοτε στις περιοχές της Αγοράς και λειτουργούσαν σαν σημείο αναφοράς για τις σημαντικότερες τελετουργίες που είχαν σχέση με τη ζωή των ανθρώπων, τον εορτασμό των επετείων και άλλων σημαντικών γεγονότων. Ήταν τόποι ανάπαυσης-διασκέδασης-ευχαρίστησης-συνάντησης αλλά και θεραπείας. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 52

Ειδικά για τις γυναίκες ήταν οι μόνοι σχετικοί χώροι έξω από το σπίτι και πολλές φορές οι γυναίκες παρέμεναν μετά τη λούση, τραγουδώντας, χορεύοντας ή παίζοντας όργανα. Αλλά και οι άνδρες μετά το πλύσιμο και τις φροντίδες υγιεινής έπιναν τον καφέ τους ή το τσάι τους παίζοντας τάβλι, κάπνιζαν τους ναργιλέδες τους και τρώγανε οτιδήποτε κουβαλούσαν από το σπίτι τους, φαγητά, μεζελίκια, μπουρέκια και γλυκά. Συνήθη λουτρά ήταν τα μονά που λειτουργούσαν με βάρδιες δηλαδή διαφορετικές ώρες της ημέρας για τους άνδρες και διαφορετικές για τις γυναίκες και συνήθως μια φορά την εβδομάδα. Σπανιότερα και μεγάλου μεγέθους ήταν τα δίδυμα ή διπλά λουτρά που λειτουργούσαν με διακριτές πτέρυγες και για τα δύο φύλα. Συνήθως στα διπλά λουτρά το ανδρικό τμήμα είναι συνήθως μεγαλύτερο και με πιο επιμελημένη διακόσμηση από το τμήμα των γυναικών. Τα λουτρά έχουν μόνο πλευρικά παράθυρα. Στους υπόλοιπους χώρους δεν υπάρχουν παράθυρα για να μην διαφεύγει ο ατμός και η ζέστη. Από τον φεγγίτη ή οπαίον επιτρεπόταν ο αερισμός και ο φυσικός φωτισμός του χώρου. Κοντά στα παλιά Χασάπικα, σημ. οδός Πανός και μεταξύ των οδών Φιλελλήνων, Παπαναστασίου και Βενιζέλου όπως φαίνεται και στον χάρτη του 1880 φαίνεται να λειτούργησαν δύο ΧΑΜΑΜ. Το Bujuk Hamam = μεγάλο οθωμανικό λουτρό και το Κουτσούκ Χαμάμ = μικρό οθωμανικό λουτρό. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 53

Φυσικά και στην πλατεία Αγ. Μπλάνα όπου ευρίσκεται σήμερα υπόγειο Parking υπήρχε λουτρό και μάλιστα του 5ου αι. Που εγκαταλείφθηκε προκειμένου να γίνει τοίχος για την περιτείχιση της πόλης. Το μεγάλο Οθωμανικό λουτρό Bujuk Hamam ανήκε στο βακούφι του Σειντ Γιαχγιά Χαμιβή Καντρή και ο ιδρυτής του παραμένει άγνωστος. Δεν ξέρουμε πότε σταμάτησε να λειτουργεί γνωρίζουμε όμως ότι η θέση του ήταν στη σημερινή οδό Βενιζέλου η οποία οδός κατά την Τουρκοκρατία ήταν ανώνυμη και μετά την απελευθέρωση της Λάρισας κατά το 1881 ονομάζεται οδός Ξυλοπαζάρου. Το Χαμάμ αυτό είχε χώρους που διατάσσονταν γραμμικά κατά μήκος του Άξονα Ανατολής και Δύσης. Ήταν επίμηκες κτίσμα με δύο τρούλους. Σήμερα διατηρείται ο μεγάλος τρούλος της αίθουσας αποδυτηρίων και ο μικρότερος τρούλος του ζεστού χώρου. Μάλιστα ο μεγάλος του τρούλος είναι ευδιάκριτος από την Οδό Βενιζέλου. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 54

Ο μεγάλος του τρούλος ήταν κατασκευασμένος από οπτόπλινθους με παχύ στρώμα ασβεστοκονιάματος για την σύνδεση και τη συγκρότηση των υλικών. Ο Φεγγίτης έχει σήμερα φραχθεί και το κτίσμα χρονολογείται κατά τον 18 ο αι. η αρχική του όμως οικοδομική φάση ανάγεται τον 16 ο αι. Ήταν καθαρά ανδρικό λουτρό. Όλος ο εσωτερικός χώρος του λουτρού μετά την απελευθέρωση έχει ενσωματωθεί στα νεότερα εμπορικά καταστήματα. Μάλιστα ο χώρος που μοιράζονται τα καταστήματα της οδού ( 81, 82, 83, 84 και 85) ήταν ο χώρος της αίθουσας αποδυτηρίων. Μεταξύ των οδών Κύπρου και Ελευθ. Βενιζέλου βρίσκεται το Κουτσούκ Χαμάμ = μικρό λουτρό στην οδό Τζιάντε δηλαδή λεωφόρο Κουτσούκ χαμάμ από το ομώνυμο κτίριο-λουτρό. Στην θέση αυτή σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο Divani Palace. Σιγά σιγά αυτός ο δρόμος όπου βρισκόταν το λουτρό ανοίχτηκε προς τα ανατολικά, παίρνοντας ανατολική κλίση και στα 1904 ανοίχτηκε η οδός Ακροπόλεως, μετέπειτα οδός Παπαναστασίου. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 55

Στα 1965 αποκαλύφθηκε μέρος του μικρού λουτρού κατά την κατεδάφιση για την ανέγερση του ξενοδοχείου. Στον εσωτερικό του χώρο ο οποίος ήταν ορθογώνιος υπήρχε εσωτερικός διάκοσμος με σταλακτίτες. Το δάπεδο του βρισκόταν χαμηλότερο από την στάθμη του οδοστρώματος της οδού Αλ. Παπαναστασίου και καλυπτόταν με μεγάλες λευκές μαρμάρινες πλάκες. Σακελλαρίου Βασιλική ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 56

ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Το σημερινό κτίριο που λειτουργεί σαν Μουσείο Εθνικής Αντίστασης ήταν ένα μεγάλο λιθόκτιστο κεραμοσκεπές κτίριο που στα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσε σαν αποθήκη πυρομαχικών, το τοπ χανέ της πόλης. Παρόμοιο κτίριο φαίνεται να υπήρχε και στη συνοικία Αρναούτ, στα πλαίσια του οχυρωματικού προγράμματος του 1828. Η Λάρισα ως γνωστόν ήταν μία πόλη ανοχύρωτη. Από τη γέφυρα του ΠΗΝΕΙΟΥ μέχρι την οδό Σωκράτους υπήρχαν 6 πύλες, η πύλη Τρικάλων, Καρδίτσας, Βόλου, Αγιάς, Τυρνάβου και Τεμπών. Στα 1830 λοιπόν λίγα μέτρα μπροστά από την Τάφρο της οδού ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ κτίστηκε αυτή η πυριτιδαποθήκη, σαν ανεξάρτητη οικοδομή και μακριά από το κέντρο, στην άκρη σχεδόν της πόλης μας. Η αποθήκη λόγω της χρήσης της είχε ισχυρή τοιχοποιία με γνώση καλής μηχανικής αρκετά προχωρημένη για την εποχή και ήταν κτισμένη χωρίς παράθυρα για προστασία και ασφάλεια [αποφυγή βλημάτων].είχε μάλιστα μία δίδυμη αίθουσα και το κύριο δομικό υλικό ήταν η λάσπη. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 57

Στα 1881 στη νότια πλευρά της Λάρισας κοντά στο ΜΝΗΜΕΙΟ του αλόγου κάτω από το μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αχιλλίου συναντούμε τις φυλακές της Λάρισας, οι οποίες λειτουργούσαν ως φυλακή κυρίως ποινικών αδικημάτων. Οι συνθήκες των φυλακών ήταν άθλιες. Οι ακαθαρσίες, οι μυρωδιές πολλές λόγω της περιοχής η οποία είχε χάνια και στάβλους αλόγων, οι κρατούμενοι παραπονιούνται έντονα, προκύπτει αίτημα μεταφοράς των φυλακών. Κατά το 1941 με τον σεισμό του Μαρτίου γκρεμίζονται οι φυλακές. Οι βομβαρδισμοί επίσης του πολέμου κάνουν τις αρχές να μεταφέρουν τους φυλακισμένους λαθροποινίτες στις φυλακές Βόλου, Τρικάλων και Καρδίτσας. Η Λάρισα ήταν εφετειακή περιφέρεια και είχε έντονη την ανάγκη φυλακής. Στις 6 Ιουνίου του 1942 σ αυτή την πυριτιδαποθήκη της οδού Ιουστινιανού έρχονται οι πρώτοι φυλακισμένοι 80 άτομα, κατηγορούμενοι για ποινικά αλλά και πολιτικά αδικήματα με δύο φύλακες. Στα χρόνια της Γερμανικής κατοχής λειτουργεί σαν φυλακή και αργότερα στα χρόνια του Αντιστασιακού αγώνα γίνεται κολαστήριο ψυχών. Ο κεντρικός χώρος ήταν θάλαμος ανδρών χωρίς φώς, παράθυρα και προαύλιο, Στο θάλαμο δεν υπήρχαν κρεβάτια. Ο ύπνος ήταν στο πάτωμα, σε ύπτια θέση, με μοναδική πολυτέλεια μία κουβέρτα. Διακόσια άτομα αναφέρεται ότι χωρούσαν σ αυτό τον χώρο, που σημαίνει αναλογία ελάχιστων κυβικών εκατοστών για τον καθένα. Υπάρχουν πληροφορίες πως αν ήθελε κάποιος να γυρίσει αριστερά η δεξιά έπρεπε να γυρίσουν όλοι της ίδιας σειράς με αυτόν. Οι κρατούμενοι δεν έβγαιναν έξω, η βόλτα τους ήταν πάντα μέσα στο χώρο της φυλακής. Η φυλακή δεν διέθετε τουαλέτες, ούτε καν την στοιχειώδη υγιεινή και καθαριότητα. Στη Β. Άκρη του θαλάμου βρισκόταν η Βούτα, δηλ. κάποιος κοινός τενεκές, καζάνι μ ένα πανί μπροστά, προς χρήση όλων. Φυσικά ούτε και φαγητό δεν δίνονταν. Όσοι συγγενείς υπήρχαν προμήθευαν τους κρατουμένους από τα κάγκελα των δύο παραθύρων που έβλεπαν προς την οδό Ιουστινιανού. Η πολλή υγρασία και η ασιτία εξόντωναν πολύ εύκολα τους κρατουμένους από τους οποίους μόλις το 80% έφτανε στην αριστερή δίοδο των φυλακών. Αυτή ήταν η τελευταία δίοδος, της απομόνωσης, των μελλοθανάτων όπως συνηθίζονταν να την λέγουν. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 58

Από εκεί, προς την πίσω πλευρά της φυλακής με κατεύθυνση την σημερινή οδό Ηρώων του Πολυτεχνείου, θα ανέβαιναν στο φορτηγό για να τους μεταφέρει στον Λόφο του ΜΕΖΟΥΡΛΟΥ, τον τόπο της εκτέλεσης. Οι γυναίκες κρατούνταν σ ένα πρόχειρο θάλαμο εξωτερικά της φυλακής στον προαύλιο χώρο του Γυμνασίου (κοντά στο Κυλικείο). Μέσα στη φυλακή αυτή υπήρχαν και Εβραίοι καθότι η εγκατάσταση Ισραηλιτών στην Λάρισα χρονολογείται από παλιά. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι τον 5 ο αι. π.χ υπήρχαν Εβραίοι στην περιοχή. Μάλιστα το 1882 έχουμε περίπου 1800 Εβραίους εγκατεστημένους στην περιοχή μας και λειτουργούσαν 4 συναγωγές. Η φυλακή κρατητήριο έμεινε μέχρι τα σύγχρονα χρόνια γνωστή ως παλιές φυλακές της Λάρισας μέχρι το κτίσιμο των ΝΕΩΝ φυλακών της πόλης. Φυσικά η φυλακή κρατητήριο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα χρόνια του Αντιστασιακού αγώνα των Θεσσαλών 1941-1944. Φυλακισμένοι δε υπήρξαν όλοι εκείνοι που οργανώθηκαν σε μυστικές οργανώσεις, όσοι εξέδωσαν ή διακίνησαν παράνομο τύπο, όσοι συμμετείχαν σε σαμποτάζ, όσοι ανήκαν σε αντιστασιακές ομάδες. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 59

Άνθρωποι με διαφορετικό μορφωτικό υπόβαθρο και καταγωγή, δάσκαλοι, ιερείς, φοιτητές, αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού, άνθρωποι πλούσιοι και φτωχοί, όλοι και όλες, απλές γυναίκες νοικοκυρές έδωσαν ο καθένας χωριστά το δικό τους αγώνα Με την Αντίσταση των Θεσσαλών οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και να τραπούν σε τελική φυγή αφού προηγουμένως ανατίναξαν την ξύλινη τότε γέφυρα του ΠΗΝΕΙΟΥ και τις σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις γύρω στις 2 το πρωί. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 60

Το 2003 με ομόφωνη απόφαση του Δημοτ. Συμβουλίου της Λάρισας παραχωρήθηκαν οι παλιές φυλακές για τη δημιουργία Μουσείου Εθνικής Αντίστασης (1941-1944). Η αναστήλωση με τη βοήθεια της Τεχν. Υπηρεσίας του ΔΗΜΟΥ και της Προϊσταμένης Κας Αιβαλιώτη Μίνας, ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2010. Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου περιέχει εκθέματα που προέρχονται κυρίως από την εταιρεία συλλογής και διάσωσης ιστορικών Αρχείων 1940-1944, από το Αρχείο Θεσσαλών Αντιστασιακών αλλά και από ιδιώτες και φορείς όπως π.χ. από τον επίτιμο πρόεδρο της Ισραηλιτικής κοινότητας Λάρισας Κ. Μωϋσή Εσδρά αλλά και από τον σύλλογο φίλων του Σιδηροδρόμου. Έτσι υπάρχουν φωτογραφίες των Αγωνιστών της Θεσσαλικής Αντίστασης που αποτελούν τεκμήριο για τη δράση του Ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία. Μαθαίνουμε επίσης πως η Λάρισα ήταν έδρα του στρατηγείου ΕΛΑΣ Θεσσαλίας και αποτελούσε κέντρο καθοδηγητικό και πληροφοριακό, το δε ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) απαριθμούσε στα 1941 71 μέλη Θεσσαλών (ΝΤΑΝΑΣ-ΑΝΤΩΝΟΥΛΗΣ, ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ κλπ.) ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 61

Περιέχει επίσης η έκθεση χαρτογραφημένες μάχες μεταξύ Ανταρτών και Γερμανών, ξιφολόγχες, παγούρια, κύπελλα σαμάρια και άλλα αντικείμενα της εποχής. Η συγκεκριμένη αριθμομηχανή του Μουσείου ανήκει σ ένα Ιταλό που μετά τη συνθηκολόγηση της χώρας του το 1942 φυγαδεύτηκε από τους Έλληνες στα βουνά. Υπάρχει επίσης η χλαίνη και το κράνος ενός Γερμανού, γραφομηχανές με τις οποίες εγράφησαν οι προκηρύξεις της Αντίστασης. Αξιοπρόσεκτες είναι οι 2 στολές του στρατηγού Σαράφη. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 62

Στόχος φυσικά της δημιουργίας του Μουσείου δεν είναι να εμφανίσει το στρατιωτικό υλικό και τα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν αλλά να δείξει όλα εκείνα τα στοιχεία που προβάλλουν την Θεσσαλική ταυτότητα στα χρόνια 1941-1944 για να παραμείνουν ζωντανά τα οράματα των Θεσσαλών Αγωνιστών. Το Μουσείο αποτελεί γι αυτό διαχρονική πηγή έμπνευσης για ηρωισμούς-αγώνες και αντίστασης σε κάθε μορφή βίας και εξευτελισμού. ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 63

Το Μουσείο χωρίς να ανήκει σε καμία κομματική παράταξη αποτελεί για εμάς τους Νέους Λαρισαίους κτήμα μας και αφετηρία για γνώση προβληματισμό, αφύπνιση για πρόοδο σ όλους τους τομείς της κοινωνίας μας. Σβάρνα Αγγελική ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 64